پیش‌نویس:کوه دماوند

دماوند؛ بلندترین قلهٔ ایران و بلندترین آتشفشان آسیا.

دماوند، بلندترین قلهٔ ایران، واقع در رشته‌کوه البرز و در شمال ایران قرار دارد. قلهٔ دماوند، از قله‌های مخروطی‌شکل و آتشفشانی است که امروزه خاموش است. هرچند از دهانه‌های متعدد این کوه، گاز گوگرد متصاعد می‌شود، اما، قلهٔ اصلی آن، در تمام روزهای سال، پوشیده از برف است. شهر و رودی به‌همین نام (دماوند) نیز در استان تهران قرار دارند.

جغرافیای دماوند

کوه دماوند، با ارتفاع بیش از ۵ هزار و ۵۰۰ متر، در استان مازندران، شهرستان آمل و بخش لاریجان واقع شده است. این قله، در میانهٔ راه تهران_آمل بوده و نزدیک‌ترین شهر به آن نیز «گزنک» است که در فاصله ۱۰ کیلومتری از آن قرار دارد. این قله، در روزهای صاف و بدون غبار، از بخش‌هایی از کشور ترکمنستان، سواحل چمخاله، کیاشهر (استان گیلان)، ارتفاعات نطنز (استان اصفهان)، جنوب ابهر (استان زنجان)، تهران و قم قابل مشاهده است.

پیشینه دماوند

آشوریان، کوه دماوند را کان سنگ لاجورد می‌دانستند. بر اساس اشارات صورت گرفته در متون برجای‌مانده از آن دوران، این کوه و منطقهٔ اطراف آن، تا پیش از حملهٔ آشوریان، از حدود مادها به‌شمار می‌رفته است. در دامنهٔ این کوه، تعداد زیادی گور وجود دارد که متخصصان، قدمت آنها را به دوران پیش از تاریخ نسبت داده‌اند. برخی از متخصصان نیز معتقدند که قدمت سکونت انسان در این منطقه، به حدود ۳۸ قرنِ قبل برمی‌گردد. در منابع تاریخی و جغرافیایی کهن، از کوه دماوند با نام‌های بیک‌نی، دُباوند، دمباوند، دنباوند، دوباهوند، دومباوند، دیمباوند، زباوند، زماوند و کوه لاجورد یاد شده است. حمدالله مستوفی، این قله را با نام دماوند معرفی کرده است.

امروزه، این قله، به‌عنوان یکی از مناطق چهارگانه باارزش در حوزهٔ حفاظتی محیط زیست ایران و نیز به‌عنوان اثر طبیعی و ملی به ثبت رسیده است. روز ملی دماوند، همزمان با تیرگان (۱۳امین روز از تیرماه)، در ایران برگزار می‌شود.

نام‌گذاری دماوند

دماوند، از ترکیب دو واژه «دم» و «آوند» تشکیل شده است. دم به‌معنای بخار و آوند نیز به‌معنای دارا بودن است. کوه دماوند، به‌دلیل آتشفشانی بودن، همواره دارای دم، دود و بخار است که به‌همین دلیل آن را «دماوند» می‌خوانند.

منابع آبی دماوند

چشمه‌های آب معدنی متعدد، آب‌گرم اسک، تلخ‌رود و لاریجان، از جمله منابع آبی هستند که از دماوند سرچشمه می‌گیرند. چشمه‌سارها و رودخانه‌های دائمی و موقت بسیاری نیز از این کوه سرچشمه گرفته و به سمت دریای خزر جریان دارند.

اماکن دیدنی دماوند

کوه دماوند، به‌دلیل طبیعت بکر و زیبای خود، دارای اماکن گردشگری بسیاری است که از آن جمله می‌توان به آبشاری یخ‌زده اشاره کرد که در جهان، بی‌همتا است. این آبشار، ۷ متر طول و ۳ متر قطر دارد. یخ این آبشار، هیچ‌گاه ذوب نمی‌شود و حتی در فصل تابستان و به‌هنگام ظهر، تنها مقدار کمی آب در اطراف آن جریان می‌یابد. این آبشار یخی، در ارتفاع ۵۱۰۰ متری این قله قرار دارد. از دیگر جاذبه‌های طبیعی این قله می‌توان به یخچال‌های طبیعی معروف این کوه، مانند سیوله، دوبی سل، عروسک‌ها، دره یخار، خورتاب سر، شمال غربی و یخچال غربی اشاره کرد.

دماوند در ادبیات فارسی

دماوند، از قله‌های کهن و نام‌دار ایرانی است که از دیرباز، در ادبیات رسمی و شفاهی فارسی‌زبانان حضور داشته است. برای مثال، نظامی در شعر خود گفته است:
الگو:آغاز نستعلیق

الگو:شعر
الگو:ب
الگو:پایان شعر
الگو:پایان نستعلیق

ملک‌الشعرای بهار نیز از جمله شاعران معاصر است که شعری در وصف دماوند سروده و آن را ستوده است:

الگو:آغاز نستعلیق
الگو:شعر
الگو:ب
الگو:پایان شعر
الگو:پایان نستعلیق

این قله، همچنین، در افسانه‌ها و داستان‌های اساطیری بسیاری به‌عنوان نماد عظمت و صلابت ایرانیان آمده و نیز آشیانهٔ سیمرغ، پناهگاه جادوگران و زیستگاه ضحاک عنوان شده است. شهرت این کوه در ادبیات فارسی‌زبانان، بیشتر از هر چیز مرهون دو شخصیت اساطیری ایران، یعنی فریدون و ضحاک است. فریدون، ضحاک را در غاری در درون کوه دماوند به بند می‌کشد. هنوز هم برخی از ساکنین این منطقه، بر این باورند که ضحاک در این کوه زندانی است و برخی صداهای شنیده شده از این کوه را ناله‌های ضحاک می‌دانند.

منابع

• تکمیل همایون، غلامحسین، «دماوند»، سایت دانشنامه ایران‌زمین، تاریخ بازدید: ۲۱ تیر ۱۴۰۱ش.
• جعفری، عباس، گیتاشناسی ایران، رود و رودنامه‌های ایران، چ۲، تهران، گیتاشناسی، ۱۳۷۹ش.
• جعفری، عباس، گیتاشناسی ایران، کوه‌ها و کوهنامة ایران، چ۲، تهران، گیتاشناسی، ۱۳۷۹ش.
• جغرافیای استان تهران، چ۵، تهران، شرکت چاپ و نشر، ۱۳۸۳ش.
• دفتر تقسیمات کشوری، نقشه و جدول تقسیمات کشوری، تهران، وزارت کشور، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی، آموزشی، ۱۳۸۳ش.
• «دماوند»، سفرمارکت، تاریخ بازدید: ۲۱ تیر ۱۴۰۱ش.
• سفرنامة ناصرخسرو قبادیانی، به‌تحقیق دکتر محمد دبیرسیاقی، چ۸، تهران، زوار، ۱۳۸۴ش.
• نصرتی، مسعود، دماوند خاستگاه اساطیر ایران زمین، تهران، تربت، ۱۳۸۱ش.
• «قله دماوند»، کجارو، تاریخ بازدید: ۲۱ تیر ۱۴۰۱ش.
• مستوفی قزوینی، حمدالله، نزهة القلوب، به‌تحقیق دکتر محمد دبیرسیاقی، چ۱، قزوین، حدیث امروز، ۱۳۸۳ش.
• ملک‌الشعرای بهار، قصاید، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۱ تیر ۱۴۰۱ش.
• نظامی، خمسه، خسرو و شیرین، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۱ تیر ۱۴۰۱ش.