پیش‌نویس:شامنگشت

شامُنگَشت؛ نام کوه و زیارتگاهی در شهرستان ایذه استان خوزستان.

شامنگشت نام یک کوه و زیارتگاهی مشهور در منطقۀ بختیاریِ استان خوزستان است که در محدودۀ مال‌امیر و شهرستان ایذه قرار دارد. این منطقه به‌خاطر وجود امامزاده عبدالله که به «شاه منگشت» نیز معروف است، از جاذبه‌های زیارتی و گردشگری مهم محسوب می‌شود. علاوه بر اهمیت مذهبی، منطقه شامنگشت از منظر طبیعی نیز دارای ارزش است، چرا که بخشی از منطقه حفاظت‌شدۀ منگشت و شالو است.

معرفی شامنگشت

شامنگشت نام کوهی است که در ۴۰ کیلومتری جنوب شهرستان ایذه قرار دارد. این کوه از شرق دریاچۀ آب بوندان آغاز و تا حوالی روستای روریش به طول حدود ۸۰ کیلومتر و عرض بین ۲۰ تا ۲۵ کیلومتر امتداد یافته و منطقه‌ای به وسعت حدود ۱۸۵۰ کیلومتر مربع را پوشش می‌دهد. بلندترین قلۀ این کوه ۳۶۱۳ متر ارتفاع دارد. این قله از شمال به جنوب امتداد یافته و شهر ایذه را از کهگیلویه و بویراحمد جدا می‌کند و در دامنۀ آن رودخانۀ خِرسان جاری است. کوه غاران یا در اصطلاح محلی قارون در امتداد این قله قرار دارد. از کوه منگشت آب زرد جاری می‌شود. این کوه مانند دیواری ییلاق و قشلاق بختیاری را از یکدیگر جدا کرده و در تمام فصول سال پوشیده از برف است. جلوه‌های زیبای این منطقه صحنه‌های دلنشینی را برای گردشگران فراهم کرده است.

این منطقه به‌خاطر وجود امامزاده عبدالله که به «شاه منگشت» معروف است، یکی از مهم‌ترین مراکز زیارتی و گردشگری محسوب می‌شود. امامزاده عبدالله از نوادگان امام سجاد است. مقبرۀ امامزاده در پایین دامنه کوه منگشت در شهرستان باغملک قرار دارد. روایت‌ها حکایت دارند که وی در دوران حکومت متوکل عباسی یا معتمد عباسی (حدود سال‌های ۲۵۰ تا ۲۸۰ هجری قمری) برای تبلیغ دین اسلام به این منطقه آمده بود. در آن زمان به‌دلیل تعقیب و دستگیری توسط حکومت، وی مجبور به گریز و پنهان شدن در کوه‌های منگشت شد و سرانجام به شهادت رسید. پیکر وی در نزدیکی کوه منگشت و سر او در شهر شوشتر به خاک سپرده شده است. امام‌زاده شامنگشت صاحب کرامات است و عشایر و مردمان این منطقه برای عرض ارادت و احترام به امامزاده به زیارت وی می‌روند.

بازسازی و توسعۀ بنای امامزاده در سال‌های اخیر باعث شده‌ است که بنا با گنبد دوپوش و تزئینات اسلامی زیبایی چون کاشی‌کاری و گچ‌بری مزین شود و امکانات رفاهی برای زائران فراهم شود. این مکان برای زائران و علاقه‌مندان به تاریخ و طبیعت بسیار جذاب است.

پوشش گیاهی و جانوری

پوشش گیاهی

پوشش گیاهی منطقه شامنگشت غالباً از جنگل‌های بلوط ایرانی تشکیل شده که مهم‌ترین و گسترده‌ترین گونه در این منطقه است. این جنگل‌ها نقش مهمی در حفظ خاک، تنظیم آب و هوا و تأمین زیستگاه‌های متنوع برای گونه‌های جانوری دارند. در کنار بلوط، گونه‌های دیگری مانند بنه (پستۀ وحشی)، زالزالک، بادام وحشی، کیکم، گلابی وحشی و ارس نیز مشاهده می‌شوند. همچنین گیاهان علفی و بوته‌ای متنوعی از جمله گون، کتیرا، چویل، جاشیر، کلوس، مورد معطر، آویشن و پونه در این منطقه رشد می‌کنند که برخی گونه‌ها به‌دلیل برداشت‌های بی‌رویه در معرض کاهش هستند.

پوشش جانوری

از نظر جانوری، منطقه شامنگشت زیستگاه گونه‌های مختلفی مانند پلنگ، خرس قهوه‌ای و سنجاب ایرانی است. این تنوع جانوری به‌دلیل حفظ و وجود پوشش جنگلی و شرایط زیستگاهی مناسب است که منطقه را به یکی از زیستگاه‌های مهم استان خوزستان تبدیل کرده است. همچنین در این منطقه انواع پرندگان مانند کبک، دراج و تیهو و چهارپایانی مانند آهو وجود دارند.

اهمیت باستان‌شناسی این منطقه

آثار باستانی مانند پل شالو که در نزدیکی منطقۀ منگشت واقع شده‌اند، گواهی بر سکونت انسان‌ها در این منطقه از هزاران سال پیش است. این منطقه به‌دلیل داشتن منابع آب فراوان و جنگل‌های سرسبز، همواره محیطی مناسب و مساعد برای زندگی بوده است. این شرایط طبیعی مطلوب، موجب شده که انسان‌ها در طول تاریخ، این نواحی را برای سکونت انتخاب کنند و آثار تاریخی متعددی را به جای بگذارند که نشان‌دهندۀ تمدنی غنی و پیوسته در این منطقه است. همچنین در این منطقه بقعه‌ای میان باران‌کِرد و قلعه تُل (مناطقی در شمال استان خوزستان) واقع شده که به خنگ‌سوار معروف است. برخی منابع بیان کرده‌اند که این مکان زیارتگاهی کهن مربوط به مهر یا میترا ( از ایزدان یا فرشتگان آیین مزدیسنا) بوده است.

شامنگشت در ادبیات عامه

مردم بختیاری در ادبیات شفاهی خود از منگشت و شامنگشت نیز استفاده می‌کنند. آن‌ها به یکدیگر دعاهایی مانند شامنگشت نگهدارت باد، شامنگشت بزرگت کند و شامنگشت حافظ تو باد استفاده می‌کنند. آن‌ها برای نفرین نیز می‌گویند: شامنگشت تورا زنده نگذارد، شامنگشت نگذارد از این بزرگ‌تر شوی یا کوهمرگ شامنگشت تو را بکشد. مردم این منطقه برای سوگندخوردن نیز از نام امام‌زاده استفاده می‌کنند. مردمان بختیاری در نام‌گذاری و نام خانوادگی از منگشت و شامنگشت استفاده می‌کنند. نام این منطقه در شعر و موسیقی قوم بختیاری نیز تجلی دارد.

 

منابع

• «ایذه کجاست؟ معرفی جاهای دیدنی ایذه+آدرس و عکس»، وب‌سایت ایرانگرد، تاریخ بازدید: 4 شهریور 1404ش.

• احمدی، جانمراد، کرصیاد (آداب، فرهنگ و اشعار صیادان بختیاری)، اصفهان، دارخوین، ۱۳۹۲ش.
• «امامزاده عبدالله باغملک»، وب‌سایت مستر بلیط، تاریخ درج مطلب: 27 شهریور 1400ش.
• حاجت‌پور، موسى، زیارت‌گاه‌های منطقۀ بختیاری، اهواز، معتبر، ۱۳۹۰ش.
• خسروی، عبدالعلی، فرهنگ بختیاری، تهـران، فرهنگ‌سرا، ۱۳۶۸ش.
• خسروی، عبدالعلی، عروس دالانکوه، اصفهان، شهسواری، ۱۳۷۹ش.
• ساکی، علی‌محمد، حاشیه بر سفرنامۀ ویلسن، به‌ترجمۀ همو، خرم‌آباد، شاپورخواست، ۱۳۹۴ش.
• سردار اسعد بختیاری، علی‌قلی بن حسین‌قلی و سپهر، عبدالحسین، تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار في تاريخ البختيار، به‌تحقیق جمشید کیان‌فر، تهران، اساطیر، چ۳، ۱۳۷۶ش.
• سعیدیان، عبدالحسین، دائره‌المعارف سرزمین و مردم ایران، تهران، مجله علم و زندگی، ۱۳۶۰ش.
• شوشتری، علاءالملک، فردوس (در تاریخ شوشتر و برخی از مشاهیر آن)، به‌تحقیق جلال‌الدین محدث ارموی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چ۲، ۱۳۷۸ش.
• عمادی، هلن، «منطقه حفاظت شده منگشت و شالو»، وب‌سایت کجا چطور، تاریخ درج مطلب: 7 مرداد 1404ش.
• کیان‌فر، جمشید، حاشیه بر تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار في تاريخ البختيار، به‌تحقیق جمشید کیان‌فر، تهران، اساطیر، چ۳، ۱۳۷۶ش.
• لایارد، ا. ه‍ .، سیری در قلمرو بختیاری و عشایر بومی خوزستان، به‌ترجمۀ مهراب امیری، تهران، مهراب امیری، ۱۳۷۱ش.
• «منطقه حفاظت‌شده شالو و منگشت»، وب‌سایت تیشینه، تاریخ بازدید: ۱۸ تیر ۱۴۰۱ش.