پیشنویس:دخیلبستن
دخیلبستن؛ متوسل شدن به ضریح بُقاع یا اشیاء متبرکه جهت برآورده شدن حاجات.
دخیلبستن به معنای گره زدن پارچه، قفل یا اشیای نمادین به درخت، ضریح، سنگ یا مکانهای مقدس برای روا شدن حاجات است و در فرهنگ ایرانی و برخی کشورهای دیگر سابقهای دیرینه دارد. این عمل در میان مردم ایران، از جمله در ممسنی، مشهد، تهران، لرستان، فارس، اردبیل و کردستان رواج داشته و معمولاً با نذر یا باور به معجزه همراه است. با این حال، دخیلبستن از منظر دین اسلام تأیید نشده و اغلب مراجع آن را خرافه میدانند. مشابه این سنت در جهان نیز دیده میشود؛ مانند دخیلبستن درخت در اسکاتلند، قفلبستن روی پلها در مسکو و آلمان و حتی دخیلبستن به توالت معبدی در ژاپن. بدین ترتیب، دخیلبستن هم نمادی از باورهای فرهنگی و مذهبی است و هم نشاندهنده تلاش انسانها برای ارتباط با نیروهای ماورایی و مقدس.
واژهشناسی دخیلبستن
دخیلبستن، گرهزدن پارچه به ضریح یکی از ائمه، درخت یا هرچیزی که فرد آن را متبرک میداند، برای رواشدن حاجات است.[۱] در برخی منابع دخیلبستن بهمعنی متوسل شدن به ائمه آمده است.[۲] دخیلبستن از دیرباز در ایران رایج بوده و سفرنامه نویسان دربارۀ آن مطالبی را بیان کردهاند.[۳]
تفاوت دخیل بستن با تبرک کردن
تبرک کردن بهمعنی درخواست میمنت و خجستگی از خداوند یا موجودی مقدس است که نزد خداوند احترام خاصی دارد؛[۴] مانند بوسه بر سنگ حجرالاسود.[۵] تبرک کردن از منظر دینی تأیید شده است اما دخیل بستن مورد تأیید نیست.[۶]
نگاه اسلام بر دخیل بستن
در غزوۀ حنین، مشرکان بر درختی دخیل بسته و لباسها و سلاحهای خود را به آن آویزان میکردند. مسلمانان از پیامبر درخواست دخیل کردند. پیامبر به خداوند قسم خورد رفتار آنها مانند قوم بنیاسرائیل در آیه ۱۳۸ سورۀ اعراف است که خداوندی شبیه به بت برای پرستش طلب کردند.[۷]
نظر مراجع دربارهٔ دخیلبستن
بیشتر مراجع، دخیلبستن را عملی خرافی میدانند. آیتالله جوادی آملی بر این باور است که هیچ منبعی دربارۀ تأیید دخیلبستن وجود ندارد.[۸]
دخیلبستن در فرهنگ مردم
دخیل بستن به درختان مقدس
مردم ممسنی (در استان فارس) به برخی از درختان کُنار اعتقاد داشته و بر آنها دخیل میبندند. آنها نذر میکنند که در صورت برآورده شدن حاجات خود، مقداری نفت برای چراغموشی درخت کُنار، در اجاقی که شبانهروز میسوزد بیاورند.[۹]
در نزدیکی درهٔ درشیدون (در دامنۀ کوه الوند) درختی با نام «رشته» موجود است که دختران دم بخت به آن دخیل بسته و میگویند که اگر تا سال بعد ازدواج کنند مقداری از موهای سر یا لباس خود را به آن خواهند آویخت.[۱۰]
در مسجد گوهرشاد مشهد، گوشهای با نام مسجد پیرزن وجود دارد که دختران در شب ۲۷ ماه رمضان، جهت گشایش بخت به آنجا رفته و قفلی به چادر خود آویزان میکنند. آنها تا زمان برآمدن حاجات، این قفل را باز نمیکنند.[۱۱]
در امامزاده یحیی تهران، درخت چنار سوختهای موجود است که مردم پیش از طلوع آفتاب جهت رواشدن حاجات خود بر آن میخی فرومیکنند یا پارچهای میآویزند.[۱۲]
تقدس سنگها و اماکن مذهبی
مردم فرشابند (در استان فارس) برای برخی از سنگها احترام و قداست خاصی قائل بودند. این سنگها به «سنگ سیله» یا «سنگ سوراخ» مشهور بوده و در ارتفاعات مشرف بر شهر قرار داشتند. افرادی که فرزندی بیمار داشتند، فرزند خود را چندبار از سوراخ سنگها عبور داده و چند حبه قند کنار سنگ قرار میدادند، تا فرزند شفا یابد.[۱۳]
در یکی از قبرستانهای شهر دوان (در استان فارس)، تکدرخت زیتونی روییده است که مردم معتقدند معجزه میکند. آنها قند و نبات زیر این درخت قرار میدهند تا بیمار شفا یابد.[۱۴]
در لرستان، تکهای از لباس کودکی که ناآرام است را به شاخۀ درخت زالزالک در نزدیکی امامزاده میبندند تا او آرام شود.[۱۵]
در اردبیل سنگ مشهوری با نام «عنو» وجود دارد که خانمها جهت باردار شدن به آن دخیل میبندند. به این سنگ «سنگ زا» نیز میگویند.[۱۶] در کردستان، برخی هنگام عروسی نزد مقبرۀ بزرگان خود رفته و به دیوارها دخیل میبندند.[۱۷]
دخیلبستن در سایر کشورها
این باور در میان مردمان کشورهای دیگر نیز به چشم میخورد. در اسکاتلند درختی وجود دارد که مردم با سکههایی به آن دخیل میبندند.[۱۸] دخیل بستن روی پل هُوهِنْتْسْوِلْرِنْ بِرُوکِه در شهر کُلن آلمان، قفلبستن زوجها روی پلی در مسکو[۱۹] و دخیل بستن به توالت معبدی در ژاپن از نمونههای دخیلبستن در سایر کشورهای دنیا است.[۲۰]
پانویس
- ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه دخیل بستن.
- ↑ «دخیل بستن» در ویکیشیعه.
- ↑ بروگش، سفری به دربار سلطان صاحبقران، ۱۳۶۷ش، ج۲، ص۴۸۹؛ Norden, Sous le ciel de la Perse, 1929, P166؛ Jackson, Persia Past and Present, 1909, P292 ؛Browne, A Year Amongst the Persians, 1893, p242
- ↑ حمادةالجبرین، تسهیل العقیدة الاسلامیة، ج۱، ص۲۸۷.
- ↑ ازرقی، اخبار مکة و ما جاء فیها من الآثار، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۳۳۰.
- ↑ تبرک، ۱۳۹۳ش، ص۱۰۹.
- ↑ آلوسی، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، ج۵، ص۴۱؛ تبرک، ۱۳۹۳ش، ص۱۰۹.
- ↑ «بدعتی بهنام دخیل بستن به ضریح»، سایت فارس نیوز.
- ↑ فقیری، گوشههایی از فرهنگ مردم فارس، ۱۳۵۷ش، ص۱۳۸.
- ↑ انجوی، مردم و شاهنامه، ۱۳۶۳ش، ص۱۶۸.
- ↑ باستانی پاریزی، خاتون هفتقلعه، ۱۳۶۳ش، ص۳۲۱.
- ↑ Massé, Croyances et coutumes persanes, 1938, I, P219-220.
- ↑ امیری، تاریخ و فرهنگ مردم فراشبند، ۱۳۸۲ش، ص۷۹.
- ↑ لهستاییزاده، تاریخ و فرهنگ مردم دوان، ۱۳۸۰ش، ص۹۰.
- ↑ اسدیان، باورها و دانستهها در لرستان و ایلام، ۱۳۵۸ش، ص۲۳۴.
- ↑ باستانی، خاتون هفتقلعه، ۱۳۶۳ش، ص۳۴۲.
- ↑ شمس، فولکلور و تاریخ کرد، ۱۳۹۳ش، ص۳۱۸.
- ↑ «دخیلبستن بدعت و عملی خرافی است»، سایت خبرآنلاین.
- ↑ «رسم عجیب مردم آلمان در آغاز زندگی مشترک»، سایت پارسناز.
- ↑ «دخیلبستن ژاپنیها به توالت معبد»، سایت رجانیوز.
منابع
- آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
- ازرقی، محمد بن عبدالله، اخبار مکه و ما جاء فیها من الآثار، بیروت، دار الاندلس، ۱۴۱۶ق.
- اسدیان خرمآبادی، محمد و دیگران، باورها و دانستهها در لرستان و ایلام، تهران، مرکز مردمشناسی ایران، ۱۳۵۸ش.
- امیری، رزاق، تاریخ و فرهنگ مردم فراشبند، شیراز، نوید شیراز، چ۱، ۱۳۸۲ش.
- انجوی شیرازی، ابوالقاسم، مردم و شاهنامه، تهران، جاویدان، ۱۳۶۳ش.
- باستانی پاریزی، محمدابراهیم، خاتون هفتقلعه، تهران، روزبهان، ۱۳۶۳ش.
- «بدعتی بهنام دخیل بستن به ضریح»، سایت فارس نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۲ مرداد ۱۳۹۵ش.
- بروگش، هاینریش، سفری به دربار سلطان صاحبقران، بهترجمهٔ محمدحسین کردبچه، تهران، اطلاعات، ۱۳۶۷ش.
- جمعی از نویسندگان، تبرک، تهران، مشعر، ۱۳۹۳ش.
- حمادة الجبرین، عبدالله بن عبدالعزیز، تسهیل العقیدة الاسلامیة، بی جا، دار العصیمی، چاپ دوم، [بیتا].
- «دخیلبستن بدعت و عملی خرافی است»، سایت خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۲ اردیبهشت ۱۳۸۹ش.
- «دخیلبستن ژاپنیها به توالت معبد»، سایت رجانیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۳ اسفند ۱۳۸۸ش.
- «دخیل بستن»، ویکیشیعه، تاریخ بازدید: ۱۳ تیر ۱۴۰۱ش.
- دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، سایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۱۳ تیر ۱۴۰۱ش.
- «رسم عجیب مردم آلمان در آغاز زندگی مشترک»، سایت پارسناز، تاریخ بازدید: ۱۳ تیر ۱۴۰۱ش.
- شمس، اسماعیل، فولکلور و تاریخ کرد، قم، مجمع ذخایر اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.
- فقیری، ابوالقاسم، گوشههایی از فرهنگ مردم فارس، شیراز، [بینا]، ۱۳۵۷ش.
- لهساییزاده، عبدالعلی و سلامی، عبدالنبی، تاریخ و فرهنگ مردم دوان، شیراز، نوید شیراز، چ۲، ۱۳۸۰ش.
- Browne, E. G. , A Year Amongst the Persians, London, 1893.
- Jackson, A. V. W. , Persia Past and Present, London, 1909.
- Massé, H. , Croyances et coutumes persanes, Paris, 1938.
- Norden, H. , Sous le ciel de la Perse, Paris, 1929.