پیش‌نویس:گیلان

استان گیلان روی نقشه ایران

گیلان استانی در شمال ایران به مرکزیت شهر رشت.

گیلان، سرزمین سرسبز و باران‌خیز شمال ایران، شامل بخش‌های جلگه‌ای و کوهستانی «دیلمان» و «تالش» است و با دریای خزر، مازندران، قزوین، زنجان و اردبیل هم‌مرز است. این استان با جمعیتی بیش از ۲٫۵ میلیون نفر، یکی از سالمندترین استان‌های کشور است. گیلان، با پیشینه‌ای کهن از دوره ساسانیان تا صفویه، دارای آب‌وهوای مرطوب و بارانی است که شرایطی ایده‌آل برای کشاورزی، گردشگری و تولید محصولات محلی فراهم کرده است. جاذبه‌های طبیعی این استان شامل دریای خزر، تالاب‌ها، رودها، آبشارها و چشمه‌های معدنی است. همچنین گردشگری تاریخی و مذهبی، با آثار باستانی و امامزاده‌ها، صنایع دستی متنوع و فرهنگ غذایی غنی، گیلان را به یکی از مقاصد برتر گردشگری ایران تبدیل کرده است؛ به‌گونه‌ای که شهر رشت به‌عنوان شهر خلاق خوراک‌شناسی جهان ثبت شده است.

معرفی استان گیلان

گیلان سرزمینی است که به باران‌خیزی همراه با سرسبزی، جنگل، رود و کوه شناخته می‌شود. این استان از دو بخش جلگه‌ای و دو قسمت کوهستانی؛ یعنی «دیلمان» و «تالش» تشکیل شده است.

جغرافیای گیلان

گیلان از جهت شمال به دریای خزر، از شرق به استان مازندران، از جنوب به استان‌های قزوین و زنجان و از باختر به استان اردبیل محدود می‌شود. مساحت این استان در حدود ۱۴۰۴۴ کیلومتر مربع است. حدوداً ۸۶/. درصد از کل خاک ایران را دربردارد و بیست و هشتمین استان کشور از نظر وسعت محسوب می‌شود. بر اساس آخرین تقسیمات کشوری، گیلان دارای شانزده شهرستان به نام‌های آستارا، آستانه‌اشرفیه، املش، بندر انزلی، تالش، رشت، رضوانشهر، رودبار، رودسر، سیاهکل، شفت، صومعه‌سرا، فومن، لاهیجان، لنگرود و ماسال است.

جمعیت گیلان

بر اساس آخرین سرشماری سال ۱۳۹۵ش، جمعیت این استان، ۲٬۵۳۰٬۶۹۶ نفر است که ۳/۲ درصد از جمعیت کشور را در خود جای داده است. این استان جزء سالمندترین استان‌های کشور است.

نام گیلان

ساحل انزلی بیش از انقلاب

گیل-ئون به معنای سرزمین گیل‌ها (سواحل جنوبی بحر خزر از چالوس تا حدود انزلی) است. بخش غربی آن، بیه‌پس یا گیلان باختری نام دارد. بخش شرقی گیلان را با نام بیه‌پیش یا گیلان خاوری می‌شناسند. برخی دیگر، واژه گیلان را متشکل از «گیل» به‌اضافهٔ پسوند «ان» (که به معنای مکان است) می‌دانند.

پیشینه و تغییر نام گیلان

گیلان در اوستا «ورن» نام دارد. سرزمینی که به چهارگوشه توصیف شده و به فریدون، پادشاه اساطیری ایران منسوب است و چهارمین سرزمینی است که توسط اهورا مزدا آفریده شده است.

در برخی کتب، تاریخ گیلان را به دو دوره تقسیم کرده‌اند:

• دورهٔ اول: تا پیش از سال ۱۰۰۱ قمری است که گیلان جزئی از حکومت مرکزی ایران نبود.
• دورهٔ دوم: از آغاز قرن یازدهم قمری، در دوره صفویه است که این سرزمین، جزئی از حکومت مرکزی ایران شد.

بنا بر شواهد تاریخی، این منطقه در زمان پادشاهی ساسانیان و بعد از آن به نام «دیلم» یا «دیلمان» شهرت داشت. «دیلمان» نام عمومی کوهستان‌های البرز که جایگاه پیدایش تمدن سرزمین شمالی ایران بوده است. بعدها به‌تدریج نام گیلان، جایگزین دیلم شد.

آب‌وهوای گیلان

استان گیلان در تمام طول سال، دارای بارندگی زیاد و رطوبت نسبی بالا است. این دو خصوصیت بارز، مزیت‌های ویژه‌ای در زمینهٔ تولید برخی محصولات کشاورزی (انواع برنج، بادام‌زمینی، چای، زیتون، گیاهان دارویی) و همچنین شرایط طبیعی مناسب برای گردشگری و جذب توریست فراهم کرده است.

جاذبه‌های طبیعی گیلان

استان گیلان به لحاظ موقعیت ممتاز طبیعی و شرایط اقلیمی خاص و برخوردار از جاذبه‌های طبیعی فراوان، از قطب‌های برتر گردشگری و توریستی در ایران به‌شمار می‌آید. معروف‌ترین آنها عبارت‌اند از:

دریای خزر، بزرگ‌ترین دریاچه جهان

دریای خزر

دریای خزر پهناورترین دریاچه بسته کرهٔ زمین است که نام بین‌المللی آن به «کاسپین» معروف است. مجموع مساحت آن ۶۳۸۰ کیلومتر است که فقط قسمت جنوبی آن به طول ۸۱۴ کیلومتر متعلق به ایران است. دریای خزر به جهت دارا بودن منابع و ذخایر نفت، گاز و ماهیان خاویاری از نظر گردشگری دریایی بااهمیت است.

تالاب‌ها

منطقه گیلان به‌جهت باران‌های مداوم و سایر عوامل، دارای تالاب‌هایی مانند تالاب بین‌المللی انزلی، تالاب امیرکلایه لاهیجان، تالاب استیل آستارا، بیجار املش، گشت گوراب، کهنه گوراب فومن، احمد سرگوراب شفت و کیاکلایهٔ لنگرود است.

تالاب بین‌المللی انزلی

آبشارها

آبشارهای خرم بو و لارچشمه ماسوله، آبشار دوقلوی گشت رودخان، آبشار سفیدآب رحیم‌آباد رودسر، آبشارهای ویسادار و پره‌سر رضوانشهر، آبشار لویه رودبار، آبشارهای دیزاره‌پشته، زرد خونی و رامینه ماسال، لونک و باباولی سیاهکل، آبشار وزن و واشیار شاندرمن برخی از آنها است.

چشمه‌ها

در برخی از نواحی کوهستانی وکوهپایه‌ای غرب و شرق گیلان، حدود چهارده چشمهٔ آب معدنی جذاب و با خاصیت درمانی وجود دارد؛ مانند آب گاز سنگرود عمارلوی رودبار، علی زاخونی ماسوله، آب‌سرد امامزاده ابراهیم شفت، گل‌سنگر رشت، کلشتر رودبار، داماشی رودبار، لارخانی دیلمان سیاهکل، آب معدنی زمزم ماسوله.

رودها

سپیدرود، آستارا، گوهررود، زرجوب، ماسوله‌رودخان، گاز رودبار، چنار رودخان، شلمان‌رود، ماسال، پیربازار، حشمت‌رود و شلمان‌رود از شناخته‌ترین رودهای استان گیلان است.

گردشگری تاریخی و مذهبی گیلان

شهرک تاریخی ماسوله

گوناگونی و فراوانی جاذبه‌های باستانی و مذهبی استان گیلان، تمدن، فرهنگ و هنر این خطه را بازنمایی می‌کند؛ مانند کاخ میان‌پشته، عمارت کلاه‌فرنگی رشت، شهرک تاریخی ماسوله، بقعه امامزاده هاشم، بقعه امامزاده سید جلال‌الدین اشرف آستانه، بقعه شیخ زاهد گیلانی و بقعه دانای علی.

گردشگری غذایی

استان گیلان با دارا بودن ۱۷۰ نوع غذای محلی و بومی، نخستین استان ایران از نظر تنوع غذایی بهشمار می‌آید. از سوی یونسکو، در سال ۲۰۱۵م شهر رشت به‌عنوان شهر خلاق خوراک‌شناسی به ثبت جهانی رسیده است. همچنین برخی خوراکی‌ها مانند مرغ ترش، اناربیج، باقلاقاتوق، میرزاقاسمی و زیتون پرورده به ثبت ملی رسیده است.

صنایع دستی گیلان

برخی از صنایع‌دستی گیلان بر اساس کاوش‌های باستان‌شناسی، سابقهٔ طولانی و باستانی دارد نظیر صنایع فلزکاری، شیشه‌گری، سنگ‌تراشی، سبدبافی، حصیربافی، بامبو بافی، صنعت سفالگری، نمدمالی و دستباف‌های ابریشمی، پشمی و نخی، قالی بافی و قلاب دوزی است.

منابع

• اصلاح‌عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، رشت، گروه پژوهشگران ایران، ۱۳۷۴ش.
• پرتو، افشین، تاریخ گیلان، رشت، حرف نو، ۱۳۷۹ش.
• پندی، کیوان، دیدنی‌های گیلان، رشت، بلور، ۱۳۹۷ش.
• پیرهادی، مسعود، گاهشماری گیلان، رشت، فرهنگ ایلیا، ۱۳۸۵ش.
• پاینده لنگرودی، محمود، فرهنگ گیل و دیلم، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۶ش.
• تحلیل شاخص‌های جمعیتی کشور و استان گیلان با رویکرد شهرستانی، تهران، سازمان برنامه و بودجه، ۱۳۹۸ش.
• عظیمی، ناصر، تاریخ گیلان (از آغاز تا پایان حکومت‌های محلی خان سالار)، رشت، فرهنگ ایلیا، ۱۳۹۴ش.
• عظیمی، ناصر، تاریخ گیلان (از ورود شاه عباس اول به گیلان تا پایان انقلاب جنگل)، رشت، فرهنگ ایلیا، ۱۳۹۵ش.
• عظیمی ذوبخشری، ناصر، تاریخ تحولات اجتماعی اقتصادی گیلان، رشت، گیلکان، ۱۳۸۱ش.
• «اصفهان و رشت به شبکه شهرهای خلاق یونسکو پیوستند»، خبرگزاری فارس، تاریخ انتشار: ۲۲ دی ۱۳۹۴ش.
• «ثبت ملی پنج نوع غذای محلی گیلان»، خبرگزاری فارس، تاریخ انتشار: ۲۴ اسفند ۱۳۹۴ش.