پیش‌نویس:چیذر

چیذر؛ محله‌ای قدیمی در شمیران، واقع در شمال شهر تهران.

چیذر، محله‌ای اصیل در شمال تهران، با پیشینه‌ای که به دوران پیش از اسلام می‌رسد، امروز تلفیقی از بافت مذهبی و فرهنگی است. این محله به‌واسطه وجود امامزاده علی‌اکبر و هیئت رایه العباس، به قطب مذهبی و فرهنگی تهران تبدیل شده و هر ساله میزبان ده‌ها هزار عزادار حسینی است.

معرفی چیذر

چیذر، چیزر یا شیزر، از محله‌های قدیمی تهران است که امروزه در محدوده منطقه 1 شهرداری تهران قرار گرفته است. این محله، در گذشته، روستایی در اطراف تهران به‌شمار می‌آمد.

همسایگان

محله چیذر، از شمال به خیابان فرمانیه (شهید دکتر لواسانی) و بلوار اندرزگو، از سمت شرق به خیابان کامرانیه جنوبی، از سمت جنوب به بزرگراه صدر و از سمت غرب به قیطریه می‌رسد.

واژه‌شناسی

با بررسی برخی از سنگ مزارهای کهنه در این منطقه، می‌توان دریافت که در برهه‌ای از زمان، چیذر را با نام معرب آن یعنی «شیزر» می‌شناخته‌اند. گروهی از زبان‌شناسان، چیذر را ترکیبی از دو واژه «چی» و «زر» و به‌معنی «زرخیز» می‌دانند. دلیل این نامگذاری نیز حاصل‌خیز بودن خاکِ این منطقه عنوان شده است. برخی از مردم، نام اصلی این منطقه را «چو زر» می‌دانند که دلیل آن هم، رنگ طلایی و زرین شاخه‌های گندم، در این منطقه بوده است. این نام به‌مرور زمان به چیذر تغییر کرده است.

پیشینه

آثار باستانی برجای‌مانده در بالای تپه‌ای، میان دو محله رستم‌آباد و چیذر، در نزدیکی‌های بقعه امامزاده علی‌اکبر، بقایایی از قلعه‌ای کهن را نشان می‌دهد که مورخان، آن را به دوران پیش از اسلام نسبت داده‌اند. محققان، بر این باورند که این آثار، باقیمانده‌ی پرستشگاه یا آتشکده زردشتیان بوده است.

روستای چیذر، در دوران پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار، در ابتدا به اتابک اعظم (امین السلطان) و پس از آن به داماد او صارم الدوله، تعلق داشته است. در آن زمان، بسیاری از اشراف و بزرگان، در این روستا، باغ ییلاقی داشتند.

در این روستا علاوه ‌بر باغ‌ها و زمین‌های متعدد، موقوفات بسیاری نیز وجود داشته است؛ مانند 6 دانگ زمین مزروعی به وسعت 1600 متر که وقف امامزاده علی‌اکبر شده بود. از دیگر موقوفات این روستا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: قنات اول بالاده، قنات دوم بالاده (وقف امامزاده علی‌اکبر) و یک قطعه زمین به مساحت 1600 متر که توسط بانویی به‌نام فاطمه، وقف مسجد و حمام چیذر شده بود.

پیشه مردم چیذر در گذشته

مردم، در این روستا، بیشتر کشاورز و گله‌دار بودند و برخی از آنها نیز در کارخانه ضراب‌خانه‌ی سلطنت‌آباد مشغول به‌کار بودند. غلات، صیفی‌جات و انار، از مهم‌ترین محصولات تولیدی چیذر بوده است.

منابع آبی چیذر در گذشته

آب مورد نیاز برای کشاورزی و آشامیدن چیذر نیز از طریق دو رشته قنات و رودهای دربند و دارآباد، تأمین می‌شده است.

اماکن مذهبی چیذر

علاوه‌ بر بقعه امامزاده علی‌اکبر، در این منطقه، اماکنی دیگر همچون مسجد قائم چیذر، حوزه علمیه چیذر، بقعه امامزاده اسماعیل، مسجد یک‌در و تکیه یک‌در نیز حضور دارند. حضور این اماکن مذهبی کهن در این محله، نشان از بافت مذهبی چیذر دارد.

اماکن تفریحی و ورزشی چیذر

یکی از ویژگی‌های برجسته چیذر، فضای سبز و پارک‌های متعدد آن است که محیطی آرام و دلنشین برای ساکنان فراهم کرده است. از جملۀ این پارک‌ها عبارتند از:

• پارک قیطریه؛
• بوستان شب‌تاب؛
• بوستان قیطریه؛
• پارک نیاوران؛
• بوستان حکیمیه؛
• پارک پیوند؛
• بوستان میلاد؛
• پارک صبا.همچنین مجموعه‌های ورزشی این منطقه عبارتند از؛

• ورزشگاه عقیلی؛
• مجتمع ورزشی ایرانیان؛
• مجموعه ورزشی آفتاب؛
• مجموعه ورزشی تسلیمی؛
• زورخانه آیت الله طالقانی.

مراکز خرید چیذر

چیذر مراکز خرید مدرن و معروفی دارد که می‌توان از مجتمع تجاری آوان، پاساژ تجاری نیاوران، مرکز خرید سانا، مرکز خرید دریای نور، مجتمع تجاری بم، اطلس مال، مرکز خرید نارون، مرکز خرید کوهستان، مرکز خرید زر و مرکز خرید قیطریه نام برد.

چیذر قطب مذهبی و فرهنگی تهران

هیئت رایه العباس از هیئت‌های قدیمی تهران است که هر سال با حضور ده‌ها هزار نفر از عزاداران در امامزاده علی‌اکبر چیذر که بزرگترین گلزار شهدای تهران پس از بهشت زهرا است، برگزار می‌شود. در این میان، حضور 587 شهید در این مکان، به‌عنوان پشتوانه‌ای معنوی برای جوانان هیئت عمل می‌کند و آن‌ها را در مسیر صحیح زندگی هدایت می‌کند. حاج محمود کریمی، ذاکر این هیئت، با اشعار و نوحه‌خوانی خود، شور و حال ویژه‌ای به مراسم می‌بخشد.

از ویژگی‌های خاص این هیأت، نظم حاکم بر آن و حضور پرشور جوانان با هر طیف و پوششی است. این حضور پرشور، نشان از عمق عشق و علاقۀ جوانان به دین و امام حسین دارد. این عشق، که با گوشت و پوست و استخوان جوانان عجین شده، باعث شده تا بسیاری از افرادی که در ابتدا اعتقادی به هیئت نداشتند، با توسل به شهدا و صاحب روضه، سال‌ها است که در این مسیر قرار گرفته‌اند. عصر تاسوعا و عاشورا، جمعیت عزاداران تا خیابان‌های اطراف امامزاده را فرا می‌گیرد.

هیئت رایه العباس به‌عنوان نخستین هیئت مذهبی، اقدام به راه‌اندازی وب‌سایت فطرس کرد. این هیئت با هدف بهره‌گیری از این فضا برای ترویج فرهنگ حسینی، در سال 1379ش فعالیت خود را آغاز کرد. در آن زمان، با وجود محدودیت‌های فنی و سرعت پایین اینترنت، وب‌سایت فطرس با استقبال گسترده‌ای مواجه می‌شد و گاهی تعداد بازدیدکنندگان آن از مرز 2 میلیون نفر فراتر می‌رفت. این استقبال به حدی بود که حتی کارشناسان خارجی را نیز به کنجکاوی واداشت. مجالس با جمعیت 15 هزار نفری، به‌صورت آنلاین در 27 کشور جهان و میانگین 2 میلیون نفر در داخل کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد. این امر باعث شده تا مجالس حسینی در وسعت بیشتری برگزار شود، اگرچه محدودیت‌های ناشی از واقع شدن هیئت در یک محله مسکونی نیز وجود دارد.

منابع

• اعتمادالسلطنه، محمدحسن، مرآة البلدان، به‌تحقیق عبدالحسین نوایی و هاشم محدث، تهران، اسفار، ۱۳۶۸ش.
• بلاغی، عبدالحجت، تاریخ تهران، قسمت شمالی و مضافات، شمران قدیم، قم، بی‌نا، ۱۳۵۰ش.
• «رایة العباس چگونه به بزرگترین هیأت ایران تبدیل شد؟»، وب‌سایت روزنامۀ ایران، تاریخ درج مطلب: 8 مرداد 1401ش.
• ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۷۱ش.
• طباطبایی، محمدهادی و دیگران، تهران ۱۰۰، ویژه‌نامۀ صدسالگی شهرداری تهران، تهران، مرکز آموزش سازمان فرهنگ یهنری شهرداری تهران، ۱۳۸۷ش.
• کریمان، حسین، تهران در گذشته و حال، تهران، دانشگاه ملی ایران، ۱۳۵۵ش.
• کریمان، حسین، قصران (کوهسران)، تهران، انجمن آثار ملی، ۱۳۵۶ش.
• فرزادمنش، شیما، «توصیف محلۀ چیذر»، آرشیو شهرداری منطقۀ یک تهران، ۱۳۸۹ش.
• فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادی‌ها)، استان مرکزی، دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش، تهران، ۱۳۲۸ش.
• «محله چیذر تهران کجاست؟»، وب‌سایت ایرانی‌جو، تاریخ بازدید: 31 خرداد 1401ش.
• «محله چیذر تهران»، وب‌سیات زومیلا، تاریخ بازدید: 31 خرداد 1401ش.
• محمودیان، علی‌اکبر و دیگران، اطلس شهرستان شمیران، تهران، مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، ۱۳۸۱ش.
• معیرالممالک، دوستعلی، رجال عصر ناصری، تهران، تاریخ ایران، ۱۳۶۱ش.
• موسوی‌زاده، حسن، «چیذر»، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: 31 خرداد 1401ش.