آستانه اشرفیه؛ شهرستانی در شرق گیلان با مرکزیت شهری به همین نام.
آستانه اشرفیه، شهرستانی ساحلی در گیلان با مرکزیت شهر همنام، به دلیل بارگاه امامزاده سید جلالالدین اشرف، یکی از مهمترین مراکز مذهبی ایران است و از شمال به دریای خزر، غرب به رشت و شرق و جنوب به لاهیجان محدود میشود. این شهرستان شامل دو شهر، دو بخش و بیش از ۱۰۵ آبادی است و پیشینه تاریخی آن به دوران کوچان بازمیگردد. نام آستانه اشرفیه پس از دفن آقا سید جلالالدین در این منطقه رایج شد. سوغات آن برنج و بادامزمینی با شهرت ملی و جهانی، محصولات جالیزی، پرورش کرم ابریشم و صنایع دستی مانند بامبوبافی و گلیم است. مهمترین آثار تاریخی، بقاع متعدد امامزادگان به ویژه مرقد امامزاده سید جلالالدین اشرف با گنبد و کاشیکاریهای زیبا است و مکانهای گردشگری طبیعی شامل پارک جنگلی بندر کیاشهر، پارک ساحلی سفیدرود و تونل صفرا بسته میشوند. بازارهای هفتگی و آیینهای سنتی مانند عَلَمبندی، سمنوپزی، حنابندان و کُشتی گیلهمردی جلوهای زنده از فرهنگ مردم را نشان میدهند. آستانه اشرفیه، ترکیبی از معنویت، تاریخ، طبیعت و فرهنگ زنده مردم گیلان است.
آستانه اشرفیه یکی از شهرستانهای ساحلی استان گیلان به مرکزیت شهر آستانه اشرفیه است. این شهر به جهت وجود بارگاه امامزاده سید جلالالدین اشرف، به عنوان چهارمین مرکز مذهبی ایران شناخته شده است. این شهرستان از شمال به دریای خزر، از غرب به شهرستان رشت و از شرق و جنوب به شهرستان لاهیجان متصل است.[۱]
براساس آخرین تقسیمات در سال ۱۳۶۶ش، در محدوده شهرستان آستانه اشرفیه ۲ شهر به نام «آستانه اشرفیه» و «بندر کیاشهر» قرار دارد. این شهرستان از ۲ بخش (مرکزی و کیاشهر) و ۶ دهستان (دهشال، کیسم، کورکاء، چهارده، دهکاه، دهسر) و بالغ بر ۱۰۵ آبادی و روستا تشکیل شده است.[۲]
«کوچان» نام قدیم آستانه اشرفیه است. در برخی منابع از کوچیان نیز نام برده شده[۳] که احتمالاً نام دیگر کوچان است. کوچان بخشی از شهرستان لاهیجان قدیم بوده که بعدها بر اثر تغییرات از لاهیجان جدا شده است. پس از به خاک سپردن آقا سید جلالالدین در کوچان، نام این شهر به آستانه اشرفیه تغییر کرد. این شهر در زبان گیلکی به «پیله آستانه» یا «پیله أسسؤنه» به معنای آستانه یا زیارتگاه بزرگ معروف بوده است.[۴]
نمایشگاه صنایع دستی در آستانه اشرفیه؛ غرفه حصیربافی
سوغات آستانه اشرفیه شامل دو بخش صنایع دستی و محصولات کشاورزی متنوع است. صنایع دستی، شامل انواع بامبوبافی، مرواربافی، حصیر، گلیم و سبدبافی است. در بخش کشاورزی نیز آستانه اشرفیه به جهت آب و هوای مناسب، دارای محصولات متنوعی از قبیل برنج و بادام زمینی است. پرورش کرم ابریشم و تولید برخی محصولات جالیزی و صیفیجات نظیر فلفل سبز، کدو تنبل و گوجه سبز نیز در روستاهای این شهرستان بسیار رونق و طرفدار دارد. بادام زمینی، برنج و ابریشم آستانه اشرفیه، از شهرت ملی و جهانی برخوردار است.[۵]
مهمترین اثر تاریخی و باستانی در آستانه اشرفیه، بقعه امامزاده سید جلالالدین اشرف است. آقا سید حسن یا سید ابراهیم معروف به سلطان سید جلالالدین اشرف را فرزند امام موسی کاظم میدانند. به روایتی، تاریخ بنای بارگاه این امامزاده را سال ۳۱۱ق و بانی بقعه را گوهرشاد خانم، دختر کیارستم، دانستهاند؛[۶] اما این روایت را دیگر اسناد تاریخی تأیید نکردهاند. این بقعه دارای رواقهای متعدد، سقف آیینهکاری شده، گنبدی بزرگ، کاشیکاریهای ظریف و ضریح مطلا است.
بقعه آقا سیدمحمد، فرزند امام جعفر صادق، بقعه آقا سیدحسن فرزند امام موسی کاظم در روستای سیاهکوچه، بقعه آقا سیدمحمد فرزند امام موسی کاظم در کماچال، بقعه آقا پیرمزار در نیاکوی آستانه از دیگر بناهای تاریخی و مذهبی در شهرستان آستانه اشرفیه است. نام ۴۸ بقعه در روستاهای این شهرستان، در سازمان اوقاف ثبت گردیده است.[۷]
پارک جنگلی بندر کیاشهرآرامگاه دکتر محمد معین؛ دکتر محمد معین، ادیب و لغتشناس و از چهرههای فاخر فرهنگ و زبان فارسی است. وی فرهنگنامهای را تدوین کرده که از معتبرترین لغتنامههای زبان فارسی بهشمار میآید. مقبره او در کناره غربی حشمترود آستانه قرار دارد.
پارک ساحلی سفیدرود؛ پارک ساحلی در حاشیه سفیدرود در کنار پل فلزی شهر، مشهور به پل کورپی/کرپی قراردارد که دارای آب و هوای مناسب و مناظری چشمنواز است.
پارک جنگلی بندر کیاشهر؛ این پارک جنگلی یکی از پارکهای طبیعی شناخته شده گیلان و ایران است. که در امتداد خیابان منتهی به مرداب و ساحل دریا واقع شده است. به جهت دارا بودن طبیعت بکر و امکانات رفاهی، از موقعیت ویژه توریستی برخوردار است.
تونل صفرا بسته؛[۸] این تونل طبیعی که پوشیده از درختان توسکا و برخوردار از مناظر زیبا همراه با آواز دلنواز پرندگان است، در فاصله ۱۰ کیلومتری جاده آستانه به بندر کیاشهر قرار دارد.
در مراسم پنجشنبه بازار، روستاییان هر هفته به شهر میآیند تا محصولات خانگی و تولیدات روستایی خود را به صورت مبادله کالا، بفروشند.[۹]
آیین سنتی دیگر این شهرستان، مراسم عَلَمبندی است که با شروع ماه محرم و آغاز عزاداری به مناسبت شهادت امام حسین، در نقاط مختلف آستانه اشرفیه، از روز اول تا ششم محرم برگزار میشود.
آیین سمنوپزی، حنابندان، دندانفشان (گاز فروشان)، کُشتی گیلهمردی و بندبازی (ریسمانبازی)، از دیگر آداب و رسوم رایج در آستانه اشرفیه بوده که در مناسبتهای مختلف برگزار میشد.[۱۰]
