پیشنویس:فرزندخواندگی
فرزندخواندگی؛ پذیرفتن کودک به عنوان فرزند توسط والدین غیر واقعیاش. فرزندخواندگی رابطهای حقوقی است که بر اثر پذیرفتن طفلی به عنوان فرزند، توسط زن و مردی که پدر و مادر واقعی طفل نیستند، به وجود میآید. از منظر حقوقی، به کسی که از نسل فرد دیگری باشد و رابطه خونی و نسبی میان او و والدیناش وجود داشته باشد، فرزند گویند. پیوند میان والدین و فرزند حقیقی، ناگسستنی است و رابطه حقوقی میان آنها از بین نخواهد رفت، اما پیوند میان فرزندخوانده و سرپرستان، تحت تاثیر عواملی نظیر انحلال خانواده و یا سیاست قانونگذار است. پیشینه فرزندخواندگی نهادی فقهی-حقوقی است که موجب شکلگیری رابطهای خاص میان فرزندخوانده، پدرخوانده و مادر¬خوانده می¬گردد. این موضوع در طول تاریخ سابقه¬ای طولانی دارد. قبل از اسلام، در میان قبایل عرب و شبه جزیره عربستان، فرزندخواندگی مرسوم بوده و در زمان نزول قرآن نیز رواج داشته است. در ایران نیز قبل از استقرار قوانین اسلامی، فرزندخواندگی وجود داشته است. در آن زمان، بیشتر مردم ایران زرتشتی بودند و باور داشتند که فرزند هر کس پل ورود او به بهشت است و افراد فاقد فرزند می¬توانند از راه فرزند-خواندگی به این سعادت دست یابند. احکام فرزند¬خواندگی در اسلام فرزند¬خواندگی در جاهلیت، تمام آثار فرزند واقعی اعم از ارث، مَحرَمیت و نَسَب را به همراه داشت. با ظهور اسلام این آثار نفی و نسخ شد. قرآن در سوره احزاب این سه اثر مرسوم فرزند¬خواندگی را صراحتا رد می¬کند. در روایات نیز به عدم ثبوت نسبت میان فرزند¬خوانده و سرپرست تصریح شده است. در کتب فقهی برای فرزند¬خواندگی آثار متعددی بیان گردیده است. برخی معتقدند اسلام فقط ارث، محرمیت و ازدواج را نپذیرفته و سایر آثار فرزند¬خواندگی همچون حضانت، ولایت شرعی، نفقه میان والدین و فرزندان و ربا میان پدر و فرزند در شریعت اسلام پا¬برجا است. فرزند¬خواندگی در آئین مسیحیت در حقوق مسیحیت، خانواده بر مبنای ازدواج استوار بوده و نهادی تحت عنوان فرزندخواندگی در مذاهب گوناگون دین مسیح پذیرفته نشده بود. بنابراین، در حقوق کشورهای اروپایی که مبتنی بر مذهب بودند همچون حقوق قدیم فرانسه، فرزندخواندگی فاقد ارزش بود. بعد از وقوع انقلاب کبیر فرانسه، مقرراتی در زمینه فرزندخواندگی به وسیله مجمع قانون¬گذاری آن کشور در سال 1792م پیشبینی شد. بعد از جنگ جهانی اول، دو نوع فرزندخواندگی «ساده» و «کامل» با آثار حقوقی متفاوت در حقوق کشور فرانسه برقرار گردید. «فرزندخواندگی کامل»، نهادی است که در آن بین فرزندخوانده از نظر حضانت، تربیت، ولایت، حرمت ازدواج، توارث و استفاده از نام خانوادگی پذیرنده کودک، با فرزند واقعی تفاوتی وجود ندارد و رابطه فرزندخوانده کامل با خانواده اصلی وی کاملا قطع میشود. «فرزندخواندگی ساده»، نهادی است که در آن فقط بعضی آثار و مزایای فرزند واقعی وجود دارد. این نوع فرزندخواندگی قابل فسخ است و رابطه کودک با خانواده اصلی وی نیز قطع نمیشود. در انگلستان، در سال 1936م، قانون مربوط به احکام فرزند¬خواندگی صادر و تعدیل شد. طبق حقوق انگلستان،کودکی که قبل از 19 سالگی به فرزندی پذیرفته می¬شود، حقوق یکسانی با فرزند واقعی دارد. در آمریکا نیز فرزند¬خواندگی عملی حقوقی است که کودكان کمتر از 18 سال را، به طور دائم، تحت سرپرستی افرادی غیر از پدر و مادر واقعی قرار می¬دهد. طبق قانون آمریكا، کودکی که به فرزندی پذیرفته شده، دارای همان حقوقی است که یك فرزند واقعی از آنها برخوردار است. قوانین فرزند¬خواندگی در ایران در حقوق ایران، با ورود اسلام و پس از انقراض ساسانیان، فرزندخواندگی منسوخ شد و تا سال 1353ش قانون رسمی در این زمینه وجود نداشت و فقط برخی اقلیتهای غیر مسلمان، مطابق مذهب خود، فرزند¬خوانده داشتند. در اسفند سال 1353ش، در جهت حمایت از فرزندان بدون سرپرست و بر اساس نیاز جامعه، «قانون حمایت از اطفال بدون سرپرست» به تصویب رسید. در این قانون، ضوابط و شرایط سرپرستان، مشخصات طفل بدون سرپرست، شرایط واگذاری طفل، مراجع ذی¬صلاح و آثار حقوقی این نهاد پیشبینی و بیان شده است. شرایط فرزند¬خواندگی شرایط سرپرستان: 1. زن و شوهر بودن سرپرستان 2. اقامت داشتن زوجین سرپرست در ایران 3. تراضی زوجین سرپرست 4. اهلیت زوجین 5. صلاحیت اخلاقی زوجین 6. فاقد فرزند بودن زوجین بعد از گذشت پنج سال تمام از تاریخ ازدواج آنها 7. داشتن سن لازم؛ حداقل سی ساله بودن یکی از زوجین 8. عدم سابقه کیفری موثر 9. تمکن مالی زوجین یا یکی از آنها 10. عدم ابتلاء زوجین به بیماری¬های صعب العلاج 11. عدم اعتیاد زوجین به مواد الکلی یا مواد مخدر. شرایط فرزند کودکی که به فرزند¬خواندگی گرفته می¬شود، باید دارای شرایط زیر باشد: 1. امکان شناخت پدر، مادر و یا جد پدری وجود نداشته باشد. 2. پدر، مادر، جد پدری و وصی منصوب از سوی ولی قهری در قید حیات نباشند و یا در صورت وجود، هیچ کدام صلاحیت سرپرستی را نداشته باشند. 3. فرزندانی که به موجب حکم مراجع صلاحیت¬دار به سازمان بهزیستی سپرده شده¬اند، تا دوسال از تاریخ سپردن آنان به بهزیستی، پدر یا مادر و یا وصی منصوب از سوی ولی قهری برای سرپرستی آنان مراجعه نکرده باشند.
فواید فرزند¬خواندگی 1. استحکام و گرما¬¬بخشی به خانواده¬های بدون فرزند 2. سالمسازی جامعه 3. رفع مشکلات روحی فرزندان بدون سرپرست 4. کاستن ناهنجاری¬های روحی زن و شوهر¬های بدون فرزند 5. کاهش هزینه¬های دولت در نگهداری از فرزندان بدون سرپرست 6. صدور شناسنامه برای فرزندان بیسرپرست 7. بهرمندی فرزندان از حقوق فرزندان طبیعی 8. تامین آینده فرزند¬خوانده و رهایی از مشکل عدم تعلق ارث، از طریق صلح و هبه، بهصورت شرعی و قانونی.