پیش‌نویس:استان کرمانشاه

استان کرمانشاه با رنگ قرمز مشخص شده

استان کرمانشاه؛ استانی زیبا در قسمت غربی ایران
استان کرمانشاه، در قلب رشته‌کوه زاگرس و در مرز ایران و عراق، سرزمینی کوهستانی با دشت‌های حاصل‌خیز و تاریخی چند هزار ساله است. این استان با وسعتی حدود ۲۴ هزار کیلومتر مربع و جمعیتی نزدیک به دو میلیون نفر، ۱۴ شهرستان را در خود جای داده است. کوه‌های بلندی چون بیستون و شاهو، رودهای پرآبی مانند گاماسیاب و قره‌سو، و اقلیم متنوع کوهستانی و نیمه‌خشک، سیمای طبیعی این دیار را شکل می‌دهند. کرمانشاه، نه‌تنها از نظر جغرافیایی و مرزی اهمیتی ویژه دارد، بلکه از نظر تاریخی و فرهنگی نیز جایگاهی برجسته در ایران دارد. یادگارهایی چون طاق بستان، محوطه جهانی بیستون، و منظر فرهنگی هورامان، بخشی از ۴۲۰۰ اثر تاریخی این استان هستند. علاوه بر آن، ۱۴ روستای هدف گردشگری و جاذبه‌های طبیعی و مذهبی، کرمانشاه را به مقصدی ارزشمند برای گردشگران داخلی و خارجی بدل کرده است.

همسایگان استان کرمانشاه

استان کرمانشاه، از سمت شمال با استان کردستان، از سمت شرق با استان همدان، از جنوب شرق با استان لرستان، از جنوب غرب با استان ایلام و از سمت غرب نیز با کشور عراق همسایگی دارد.

مختصات جغرافیایی استان کرمانشاه

مختصات جغرافیایی این استان، در حدود ۳۳ درجه و ۴۱ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۱۷ دقیقه عرض شمالی و ۴۵ درجه و ۲۴ دقیقه تا ۴۸ درجه و ۶ دقیقه طول شرقی است. وسعت این استان نیز در حدود ۲۴٬۶۴۱ کیلومتر مربع است که ۱٫۵ درصد از خاک ایران را شامل می‌شود.

تقسیمات کشوری استان کرمانشاه

نقشه تقسیم کشوری استان کرمانشاه

آخرین تقسیمات کشوری انجام گرفته در ایران، این استان را شامل ۱۴ شهرستان، ۸۴ دهستان، ۳۱ بخش و ۳۵ شهر اعلام کرده است. شهرستان‌های این استان، عبارت‌اند از: اسلام‌آباد غرب، کرمانشاه، پاوه، جوانرود، صَحنه، قصر شیرین، گیلان غرب، هَرسین، ثلاث باباجانی، سُنْقُر، سَرِ پُلِ ذَهاب، کَنْگاوَر، روانسر و دالاهو (به مرکزیت کِرِند غربی). استان کرمانشاه، دارای ۳۱۴۹ روستا است که ۵۵۴ روستای آن، خالی از سکنه شده است.

جغرافیای استان کرمانشاه

استان کرمانشاه، از نظر ظاهری، به سه دستهٔ کوه، دشت و تپه ماهور تقسیم شده است. کوه‌های این استان، شامل ارتفاعات رشته‌کوه زاگرس است که در این منطقه قرار گرفته‌اند. بلندترین ارتفاعات استان، شامل «شاهو»، «پرآو»، «بیستون»، «دالاخانی» و «آمروله» است که اکثریت آن‌ها، قله‌هایی با ارتفاع بیش از ۳۰۰۰ متر دارند که به «زاگرس مرتفع» مشهور هستند. کوه‌هایی همچون «کوه سفید»، «دالاهو»، «قلعه قاضی» و «آتشگاه» نیز ارتفاعی در حدود ۲ تا ۳ هزار متر دارند و عمدتاً در مرکزیت استان قرار گرفته‌اند. این منطقه به «زاگرس چین‌خورده» معروف است. کوه‌های دیگر مانند «بازی دراز»، «آق داغ»، «دانه خشک» و برخی دیگر دارای ارتفاعی کمتر از ۲۰۰۰ متر هستند که با کاهش ارتفاع، به جلگه معروف «بین‌النهرین» در عراق ختم شده‌اند. این کوه‌ها نیز به زاگرس چین‌خورده معروف هستند.

دشت‌های استان کرمانشاه نیز به دو دستهٔ دشت‌های مرتفع و دشت‌های کم‌ارتفاع تقسیم شده‌اند. دشت‌های مرتفع مانند کُلیایی، ماهیدشت، کرمانشاه، بیونیژ، حسن‌آباد و دینِوَر هستند که خاک حاصل‌خیز و اقلیمی مناسب دارند، در نتیجه برای کشاورزی، دامداری و حیات انسانی بسیار مساعد هستند. دشت‌های کم‌ارتفاع، مانند دشت ذُهاب، سومار و گیلان غرب نیز شرایط مناسبی را برای کشاورزی دارند.

تپه ماهور، زمین‌های پست و بلند، نیز بخشی از جغرافیای این استان را شکل می‌دهد که در قسمت جنوب غربی استان کرمانشاه واقع شده است، مانند تپه ماهورهای اطراف قصر شیرین و سومار. کرمانشاه، همچنین در زیرحوضهٔ رودهای کرخه و زیرحوضهٔ مرزی غرب کشور قرار دارد. رودخانه‌های متعددی، همچون «کِرِند»، «گاماسیاب»، «قره‌سو»، «زیمکان» و «تنگاب» در این زیرحوضه‌ها و در استان کرمانشاه، جریان دارند.

اقلیم استان کرمانشاه

این استان، دارای دو ناحیهٔ متفاوت آب و هوایی است. آب و هوای معتدل کوهستانی، در نواحی کوهستانی استان و آب و هوای گرم و نیمه خشک، در ناحیه پست و کم‌ارتفاع وجود دارد. میانگین بارندگی در این استان نیز، باتوجه به شرایط متفاوت جغرافیایی بین ۳۰۰ تا ۸۰۰ میلی‌متر متغیر است.

بخش عمده‌ای از این استان، از جمله مناطق زلزله‌خیز با درجه خطر خیلی بالا، خطر بالا و خطر متوسط قرار گرفته است. گُسل‌هایی همچون گسل صحنه، گسل مروارید، گسل جنوب شهر کرمانشاه، گسل روانسر و گسل کرند از گسل‌های فعال این استان بوده که در یک قرن اخیر، زلزله‌هایی با قدرت ۷ ریشتر را تجربه کرده‌اند.

پیشینه استان کرمانشاه

استان کرمانشاه، به‌دلیل برخورداری از آب و هوای مساعد و امکانات طبیعی فراوان، همواره از مناطق دارای جمعیت ساکن در ایران بوده است. این منطقه، همچنین از جمله مناطق دارای فرهنگ و مدنیت تاریخی ایران نیز بوده که در منابع کهن از آن بسیار یاد کرده‌اند. در یکی از این منابع، این منطقه با نام «کرمانشاهان» یاد شده که پایتخت کردستان ایران بوده و به‌دست «وَره ران» یا همان بهرام چهارم، پادشاه ساسانی، بنا شده است.

در دوره صفویان، کرمانشاهان و کلهر، از جملهٔ ایالت‌های ایران بودند. در زمان کریم‌خان زند، این منطقه، دارالشوکت کرمانشاهان نام گرفت. پس از آن، در دوره قاجار، کرمانشاهان یکی از ولایت‌های ایران بود که در دوره پهلوی، همراه با چند استان دیگر، به‌نام استان غرب ایران نام گرفت. این استان، در ۱۳۳۹ش، به‌نام تاریخی خود، یعنی استان کرمانشاهان، نام گرفت.

اهمیت استان کرمانشاه

موقعیت جغرافیایی و مرزی این استان، این منطقه را همواره از نظر سیاسی و ارتباطی بااهمیت کرده است. احداث راه‌های ارتباطی میان این استان، با استان‌های مجاور و نیز ارتباط زمینی آن با کشور عراق، بر اهمیت این منطقه افزوده است.

جمعیت استان کرمانشاه

جمعیت این استان، در ۱۳۷۵ش، در حدود ۱٬۷۷۸٬۵۲۵ تن بوده که در ۱۳۸۵ش، به ۱٬۹۳۸۰۶۱ تن رسید. این جمعیت در سال ۱۳۹۵ش، در حدود ۱٬۹۵۲٬۴۳۴ تن اعلام شد.

گردشگری استان کرمانشاه

طاق بستان

این استان، علاوه‌بر جاذبه‌های طبیعی، دارای آثار تاریخی ارزشمندی است که سالانه، گردشگران زیادی را به این استان جذب می‌کند. استان کرمانشاه، دارای ۴۲۰۰ اثر تاریخی شناخته شده است که ۷۱۶ اثر آن در آثار ملی ایران و ۲ اثر محوطهٔ بیستون و منظر فرهنگی هورامان به ثبت جهانی آثار تاریخی و ارزشمند رسیده‌اند.

در این استان، کاروان‌سراهای تاریخی، کاخ‌ها و خانه‌های تاریخی، حمام‌ها، پل‌ها، اماکن مذهبی، و آثاری همچون بیستون، طاق بستان، ساعت سنگی، طاق گرا، غار سنگی و بقعه مالک وجود دارند که از جمله جذابیت‌های گردشگری استان محسوب می‌شوند. ۱۴ روستای کرمانشاه نیز، به‌عنوان روستای هدف گردشگری در ایران شناخته شده‌اند: پیران، حریر، کندوله، حجیج، هرسم، شالان، فش، نوژی وران، ورمقان، چرمله علیا، خانقاه، گلین، سرخه‌دیزه و شمشیر.

منابع

• «۵۵۴ آبادی کرمانشاه خالی از سکنه‌اند»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ بارگذاری: ۱۵ مهر ۱۳۹۷ش.
• امیراحمدیان، بهرام، تقسیمات کشوری، چ۱، تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، ۱۳۸۳ش.
• بارتولد، و، تذکره جغرافیایی تاریخی ایران، ترجمه حمزه سردادور، چ۳، تهران، توس، ۱۳۷۲ش.
• چکنگی، علیرضا، فرهنگنامه تطبیقی نام‌های قدیم و جدید مکان‌های جغرافیایی ایران و نواحی مجاور، چ۱، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۸ش.
• دفتر تقسیمات کشوری، نقشه و جدول تقسیمات کشوری، تهران، وزارت کشور، ۱۳۸۴ش.
• سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، جغرافیای استان کرمانشاه، چ۵، تهران، شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران، ۱۳۸۳ش.
• سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، اطلس راهنمای استان‌های ایران، چ۲، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح (وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح)، ۱۳۸۴ش.
• سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، فرهنگ جغرافیایی رودهای کشور، حوضه آبریز خلیج فارس و دریای عمان، چ۱، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح (وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح)، ۱۳۸۴ش.
• سازمان نقشه‌برداری کشور، اطلس نقشه و اطلاعات مکانی (استان کرمانشاه)، چ۱، تهران، سازمان نقشه‌برداری کشور (سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور)، ۱۳۸۴ش.
• سازمان نقشه‌برداری کشور، اطلس زمین‌شناسی (اطلس ملی ایران)، چ۱، تهران، سازمان نقشه‌برداری کشور (سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور)، ۱۳۸۲ش.
• «کرونا صنعت گردشگری را زمین‌گیر کرد»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ بارگذاری: ۲۲ دی ۱۳۹۹ش.
• مرکز آمار ایران، بازسازی و برآورد جمعیت شهرستان‌های کشور، تهران، مرکز آمار ایران (سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور)، ۱۳۸۲ش.