پیش‌نویس:حجامت

حِجامَت، روشی برای خارج کردن خون از بدن به‌منظور درمان یا پیشگیری از بیماری
حجامت در لغت به‌معنای مکیدن است و در اصطلاح به روش مداوا و معالجه با ابزار مَکِش گفته می‌شود. این روش از رایج‌ترین اعمال درمانی در نظام‌های سلامت سراسر جهان است که مبتنی بر فلسفه اخلاط اربعه بوده و در آن خارج کردن خون از بدن یکی از روش‌های مؤثر در تخفیف یا درمان بیماری به شمار می‌آید.

بادکش درمانی

یکی از رایج‌ترین روش‌های درمانی در طب سنتی ایران، بادکش درمانی از طریق کوزه‌اندازی است که در آن با روش‌هایی خاص از مواضع مشخص و شناخته‌شده در بدن خون‌گیری انجام می‌شود.«حجامت چیست؟»، سایت دکتر گودرزی تاریخ بازدید: 9 آذر 1400ش. در این روش، سمومِ خونِ راکد از بدن خارج می‌شود.Lilly, "Dermatoses secondary to Asian cultural practices", International Journal of Dermatology, 51 (4): (372–(9. حجامت در سایر نقاط دنیا نیز با اندکی اختلاف، به همین شیوه انجام می‌شود و یک ظرف مانند فنجان روی بخش مورد نظر از پوست فرد گذاشته می‌شود و با مکش هوا یا گرم کردن فنجان، نوعی خلأ نسبی ایجاد می‌شود.”What is cupping therapy”, 15 August 2016.

بادکش گرم

در بادکش گرم یک جسم آتشی را در فنجان قرار می‌دهند و سپس آن را سریع روی بدن قرار می‌دهند، آتش، موجب مصرف شدن اکسیژن داخل فنجان شده و در نتیجه یک فشار منفی در داخل فنجان ایجاد می‌شود. فشار منفی ایجاد شده در داخل فنجان، منجر به کشیده شدن پوست به سمت خود می‌شود.Albinali, "Traditional Medicine Among Gulf Arabs Part II - Blood Letting", Heart Views. 5 (2): 74–85. با ایجاد مکش در فنجان، بهبود جریان خون به محل آسیب‌دیده، باعث ترمیم و بازسازی بافت‌ها و تحریک آن می‌شود.«بادکش برای چه کسانی ممنوع است؟»، سایت نمناک، تاریخ بازدید: 9 مهر 1400ش. در این روش خون‌گیری صورت نمی‌گیرد.

بادکش مرطوب

در روش بادکش مرطوب، خون فرد پس از ایجاد مکش و قرمز شدن پوست، با تیغ زدن خارج می‌شود. برای این کار در شیوۀ حجامت سنتی، از شاخ گاو استفاده می‌کردند. در روش‌های متداول امروزی از لیوان، فنجان و مواد استریلیزه استفاده می‌شود. معمول‌ترین محل حجامت، ناحیه‌ی میان دو کتف است و اندام‌هایی مانند جگر، طحال، پستان، شکم، ناف و کشاله ران که قابل تیغ زدن نیستند را تنها با ایجاد مَکِش و یا بادکش گرم درمان می‌کنند.

حجامت در اسلام

پیشوایان دین اسلام، حجامت را یک سنت الهی دانسته‌اند و گزارش‌های تاریخی گویای آن است که پیامبر خدا برای درمان بسیاری از دردها به حجامت روی می‌آورد. منابع اسلامی، حجامت را درمان هر بیماری معرفی کرده‌اند و فواید بسیاری مانند تقویت نور چشم، پاکیزه شدن خون و افزایش حافظه برای آن برشمرده‌اند. همچنین در احادیث اسلامی به نکاتی درباره حجامت سفارش شده است:

• نهی از حجامت در حال ناشتا
• انتخاب درست موضع حجامت
• خواندن دعاهای خاص
• سفارش به غسل پس از حجامت
• تأکید بر دفن خون حجامت
• رعایت سن
• ملاحظه سعد و نحس بودن زمان
• اجتناب از موارد ممنوع
• رعایت برنامه‌ی غذایی
  

حجامت در فرهنگ ایرانی

از قدیم‌الایام حجامت و فصد در ایران مرسوم بوده و با حداقل تشریفات صورت می‌گرفته است. حجامت را افرادی از صنف دلاکان و سلمانی¬ها و یا زنان کولی با ابزارهای خون‌گیری انجام می‌دادند. عمل فصد و حجامت معمولا در حمام‌ها صورت می‌گرفت. حجام‌ها ضمن آشنایی با تشریح اعضا، رگ‌ها و عضلات، تبحر عملی بالایی داشتند.
همچنین در متون کهن فارسی، ردپای مشاغل مرتبط با حجامت را می‌توان دید. بسیاری از شاعران پارسی‌گو در دیوان‌های خود به موضوع خون‌گیری و حجامت پرداخته‌اند. واژۀ حجامت در ضرب‌المثل‌های فارسی نیز راه یافته است. تعابیری در خصوص رؤیای حجامت کردن در خواب نیز ارائه شده است.

منابع

• ابن‌حنبل، احمد، مسند، بیروت: دار صادر، (بی‌تا).
• ابن‌ماجه، سنن ابن‌ماجه، قاهره، محمد فؤاد عبدالباقی، ۱۹۵۴م.
• ابن‌اخوه، محمد، آیین شهرداری، ترجمۀ جعفر شعار، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳60ش.
• اوحدی مراغه‌ای، کلیات، به‌کوشش سعید نفیسی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۴۰ش.
• «بادکش برای چه کسانی ممنوع است؟»، سایت نمناک، تاریخ بازدید: 9 مهر 1400ش.
• بی‌نا، خواب‌گزاری، به‌کوشش ایرج افشار، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۶ش.
• پروین اعتصامی، دیوان، تهران، بی‌نا، ۱۳۲۳ ش.
• جامی، عبدالرحمان، مثنوی هفت اورنگ، به‌کوشش مرتضى مدرس گیلانی، تهران، سعدی، ۱۳۶۱ش.
• حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، بیروت: دارالمعرفه، (بی‌تا)؛
• «حجامت چیست؟»، سایت دکتر گودرزی، تاریخ بازدید: 9 آذر 1400ش.
• «حجامت در حدیث»، سایت ویکی فقه، تاریخ بازدید: 10 آذر 1400ش.
• «حجامت در روایات»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 10 آذر 1400ش.
• حر عاملی، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت (ع) لإحیاء التراث، 1416ق.
• خاقانی شروانی، دیوان، به‌کوشش حسین نخعی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۳۶ش.
• خاکرند، شکرالله و کریمی، زینب، «نقش دلاک‌ها و سلمانی‌ها در عرصه بهداشت و خدمات درمانی دوره قاجار»، فصلنامه تاریخ پزشکی، تابستان 1398ش.
• خیام، نوروزنامه، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 10 آذر 1400ش.
• ذوالفقاری، حسن، فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی، تهران، معین، ۱۳۸۸ش.
• سجادی، سپیده، «حجامت؛ درمان باستانی ایرانی»، در فصلنامه ایران‌شناسی، شماره یکم، بهار 1399ش.
• شاردن، ژان، سیاحت‌نامه، ترجمۀ محمد عباسی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۴۵ش.
• عادلی نژاد، فاطمه، «حجامت»، در مجله تحقیقات علوم پزشکی زاهدان، سال ۱۳، شم‍اره ۱، 1390ش.
• عبدالحسین، محمد، «حجامت»، در مجله نوید نو، سال ۱۰، شماره ۲۹، ۱۳۸۴ش.
• فیضی، عباس، «مراسم و آیین‌های حمام در فرهنگ عامه»، مجموعه مقاله‌های همایش حمام در فرهنگ ایرانی، تهران، پژوهشگاه میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، ۱۳۸۴ش.
• قره‌باغیان، احمد و دیگران، «حجامت در گذر زمان»، در فصلنامۀ پژوهشی خون، سال 6، شماره 2، ۱۳۸۸ ش.
• کرمانی، محمدکریم، رساله دلاکیه، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل، 1387ش.
• کلینی، کافی، ترجمه علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
• محتشم کاشانی، کمال¬الدین ¬علی، دیوان، به کوشش مهرعلی گرکانی، تهران، کتاب‌فروشی محمودی، ۱۳۴۴ش.
• معلوف، لویس، المنجد فی اللغه، قم، ذوی‌القربی، 1380ش.
• مولوی، جلال‌الدین محمد، مثنوی معنوی، تصحیح نیکلسون، تهران، بهزاد، 1386ش.
• هیثمی، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۹۸۸م.
• Lilly, E; Kundu, RV .(April 2012). "Dermatoses secondary to Asian cultural practices". International Journal of Dermatology. 51 (4): 372–9 .
• .”What is cupping therapy”. WebMD. Retrieved 15 August 2016.
• Albinali, Hajar . "Traditional Medicine Among Gulf Arabs Part II - Blood Letting". June 2004.