پیشنویس:موزه
موزه؛ مکانی برای گردآوری، نگهداری و نمایش مجموعهای از آثار باستانی، تاریخی، صنعتی و هنری.
موزه مؤسسهای دائمی برای پژوهش، گردآوری، حفظ و نمایش میراث مادی و معنوی بشر جهت خدمت به جامعه و پیشرفت آن است. آشنایی رسمی ایران با موزه به شیوه نوین، پس از سفر ناصرالدین شاه قاجار به اروپا آغاز شد و با تصویب قوانین در دوره پهلوی، تأسیس «موزه ملی ایران» در سال ۱۳۱۵ش نقطه عطفی در تاریخ موزهداری ایران بود. امروزه ایران دارای موزههای متعدد و متنوعی در حوزههای مختلف هنری، تاریخی، علمی و باستانشناسی است.
معرفی موزه
موزه، جای مخصوص عتیقهجات است[۱] که به آن گنجینه و متحف نیز میگویند.[۲] این کلمه را فرانسویان از زبان یونانی گرفتهاند. در گذشته، اصطلاحاتی همچون عجایبخانه، نفیسخانه، چینیخانه، آئینهخانه و مانند اینها را برای مراکز نگهداری از اشیاء و گنجینهها در ایران به کار میبردند؛ مانند مرکزی بهنام چینیخانه در آرامگاه شیخ صفیالدین اردبیلی.
کارکرد موزه
موزهها همانند سایر عناصر اجتماعی، منعکسکنندهٔ سطح فرهنگ، گرایشها و آروزهای جوامعِ خود هستند.[۳] هدف از ایجاد موزهها، براساس آنچه شورای بینالمللی موزهها بیان کرده، موزه بهعنوان مؤسسهای دائمی و بدون هدف مادی توصیف شده است که درهای آن به روی همگان باز بوده و در خدمت جامعه و پیشرفت آن فعالیت میکند. همچنین، اهداف این مؤسسه شامل پژوهش در آثار و شواهد بهجایمانده از انسان و محیطزیست او، گردآوری، حفظ و به نمایش گذاشتن این آثار به منظور بررسی و بهرهوری معنوی عنوان شده است.[۴]
انواع موزهها
در جوامع امروزی، انواع موزههای هنری (هنرهای زیبا، هنرهای کاربردی)، صنایعدستی، باستانشناسی، مردمشناسی، قومشناسی، تاریخی، تاریخ فرهنگی، تاریخ نظامی، فناوری، نقشه، سکهشناسی، گیاهشناسی، تمبرشناسی، تخصصی، علمی، فنی و صنعتی و نیز موزههای طبیعی و تاریخ طبیعی، ایجاد شدهاند.[۵]
پیشینه موزه در ایران
نخستین آشنایی رسمی ایران با شیوۀ جدید موزهها، در ۱۲۹۰ق با سفر ناصرالدینشاه قاجار به اتریش و بازدید از نمایشگاه بینالمللی وین رخ داد.[۶] پس از این سفر و بازدید از موزههای خارجی دیگر، موزهای از جواهرات گرانبها، سکههای نفیس، آثار علمی و مهمات جنگی قدیمی، سازههای سفالی، نقاشیهای بینظیر و مجسمهها در ارگ سلطنتی قاجار ایجاد شد. در کنار این موزه، کتابخانهای نیز برپا شد که در آن چندین هزار کتب خطی قرار داده شد. بازدید از این موزه در ابتدا، ویژهٔ اشراف و بزرگزادگان بود.
در شهریور ۱۲۸۹ش قانون اداری وزارت معارف ایران تصویب شد که بندهایی از آن، بر نگهداری آثار قدیمی، نظارت بر آنها و تشکیل موزهها تأکید داشت. پس از تصویب این قانون، اداره کل باستانشناسی تأسیس شد و در ادامه، موزههایی بنا شد و آئیننامههایی در رابطه با آنها وضع گردید. در ۱۲۹۵ش موزه ملی در وزارت معارف تأسیس شد. این موزه در ۱۳۱۵ش به ساختمان امروزی موزه ایران باستان منتقل شد.[۷]
در همان سال، تالارهای مناسبی به گنجینههای آستان قدس در مشهد و قم با نام موزه اختصاص داده شد[۸] و پس از آن در تهران و دیگر شهرها نیز موزهها یکی پس از دیگری تأسیس شدند.[۹] پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و تشکیل سازمان میراث فرهنگی کشور، نام موزه ایرانباستان در سال ۱۳۶۷ش به «موزه ملی ایران» تغییر یافت.[۱۰]
موزههای معروف جهان
در جهان، موزههای معروف بسیاری وجود دارد که گنجینهای غنی از انواع آثار هنری، تاریخی و فرهنگی را در خود جای دادهاند. از آن جمله میتوان به «موزهٔ لوور» پاریس در فرانسه، «موزه بریتانیا» در لندن، «موزه ملی چین»، «موزه متروپولیتن» در آمریکا، «موزههای واتیکان» و «موزه ارمیتاژ» در سن پترزبورگ اشاره کرد.[۱۱]
موزههای معروف ایرانی
از میان مهمترین موزههای ایرانی، میتوان به موزههای بزرگ و معروف زیر اشاره کرد:
تهران؛ «موزه ملی ایران»، «موزه رضا عباسی»، «موزه آبگینه»، «موزه فرش ایران»، «موزه اسقف اعظم آرداک مانوکیان»، «کاخ باغ فردوس»، «موزه دکتر حسابی»، «باغ و عمارت عینالدوله»، «کتابخانه و موزه ملی ملک»، «کاخ مرمر»، «عمرات مسعودیه»، «موزه آبگینه و سفالینه»، «کاخ گلستان»، «موزه موسیقی ایران»، «موزه جواهرات ملی»، «کاخموزه نیاوران»، «موزه ماشینهای اداری سفیر»، «گالری راه ابریشم»، «موزه ارتباطات»، «تماشاگه زمان»، «موزه عبرت»، «خانه کاریکاتور ایران»، «باغ موزه دفاعمقدس»، «موزه ملی خودروی ایران»، «موزه حشرهشناسی هایک میرزایانس».
تبریز؛ «موزه آذربایجان»، «موزه قاجار»، «خانه بهنام»، «خانه مشروطه»، «خانه حیدرزاده»، «خانه حریری»، «موزه عصرآهن»، «موزه سنجش»، «موزه محرم»، «موزه سفال»، «موزه قرآن و کتابت».
اصفهان؛ «موزه هنرهای معاصر»، «عالیقاپو»، «چهلستون»، «خانه مشروطه»، «کاخ هشتبهشت»، «خانه شیخالاسلام».
کاشان؛ «خانه عباسیها»، «خانه عامریها»، «باغ فین»، «خانه بروجردیها».
یزد؛ «موزه علوم طبیعی» و «موزه آب».
اردبیل؛ «موزه مردمشناسی».
شیراز؛ «ارگ کریمخان»، «باغ ارم شیراز»، «باغ نارنجستان قوام»، «باغ عفیفآباد».
کرمان؛ «حمام گنجعلیخان».
همدان؛ «موزه تاریخ طبیعی».
قم؛ «موزۀ آستانۀ مقدس حضرت معصومه».
مشهد؛ «موزۀ آستان قدس رضوی»، «موزه بزرگ خراسان».
اهواز؛ «موزه علم و طبیعت».
کرمانشاه؛ «موزه پارینهسنگی زاگرس».
پانویس
- ↑ آلن، دوگلاس. آ، موزه و وظایف آن، ترجمه عبدالرحمن اعتصامی صدری، تهران، اداره کل موزهها، 1363ش، ص1.
- ↑ دهخدا، لغتنامه دهخدا، ذیل واژه موزه
- ↑ Encyclopedia Britanica, by Encyc, Britanica, 1998, p.481.
- ↑ نفیسی، موزهداری، 1380ش.
- ↑ Encyclopedia, Americana, Grolier incorporated 1998, p.636.
- ↑ اداره کل موزهها، بنیاد و گسترش موزه در ایران، 1355ش، ص4-6.
- ↑ سعیدیان، سرزمین و مردم ایران، 1383ش، ص 660 و 659.
- ↑ سید کباری، موزه در اسلام با نگرش به جلوههای هنری موزه آستان مقدسة قم، 1375ش، ص61.
- ↑ Soucek,” Decorations”, in Encyclopedia Iranica, 1999, p189- 202.
- ↑ صمدی، راهنمای موزه آستان قدس، بیتا، ص12.
- ↑ دهخدا، لغتنامه دهخدا، ذیل واژه موزه.
منابع
- آلن، دوگلاس. آ، موزه و وظایف آن، ترجمه عبدالرحمن اعتصامی صدری، تهران، اداره کل موزهها، ۱۳۶۳ش.
- اداره کل موزهها، بنیاد و گسترش موزه در ایران، ایران، وزارت فرهنگ و هنر، بین، ۲۵۳۵، ۱۳۵۵ش.
- دهخدا، علیاکبر، لغتنامه دهخدا، سایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۲۷ مهر ۱۴۰۰ش.
- سعیدیان، عبدالحسین، سرزمین و مردم ایران، تهران، علم و زندگی، چ۲، ۱۳۸۳ش.
- سید کباری، علیرضا، موزه در اسلام با نگرش به جلوههای هنری موزه آستان مقدسة قم، قم، امور فرهنگی آستانه مقدسه قم، ۱۳۷۵ش.
- صمدی، حبیبالله، راهنمای موزه آستان قدس، بیجا، بینا، بیتا.
- نفیسی، نوشیندخت، موزهداری، تهران، سمت، ۱۳۸۰ش.
- Encyclopedia, Americana, Grolier incorporated 1998, V. 19, p. 635
- Encyclopedia Britanica, by Encyc, Britanica, 1998, V. 24.
- Soucek, Priscilla, P and Yahya Shahidi,” Decorations”, in Encyclopedia Iranica, Vol. VII, Mazad Publishers, 1999.
