پیش‌نویس:الگوی مصرف مردانه

الگوی مصرف مردانه؛ الگوی مصرف مردان با اثرپذیری از هویت جنسیتی.

الگوی مصرف مردان تابع سبک‌زندگی و نظام ارزشی مردانه است. هرچند به‌طور سنتی، الگوی مصرف عمدتا مردانه بود؛ اما فرهنگ مدرن با تمهید مصرف‌گرایی و تشویق مردان و زنان به مصرف‌های نسبتا یکسان، مرزهای الگوهای مصرفی مبتنی بر جنسیت کمرنگ ساخته است و نه‌تنها زنان به مصارف مردانه روی آورده‌اند که مردان نیز در مواردی سعی مصارف زنانه پیدا کرده‌اند. در چارچوب فرهنگ مصرف‌گرایی مدرن، مصرف تظاهری برای مردان منبع هویت‌ساز شمرده شده و آنها از طریق «چه مصرف کردن» و «چگونه مصرف کردن»، می‌خواهند هویتی کسب کنند که می‌خواهند آن‌گونه دیده شوند. پیوند مصرف با هویت انتخابی منجر به تشدید پدیده مصرف‌زدگی مردان به‌شمار می‌آید. مصرف‌زدگی پیامدهای جدی برای سلامتی آن‌ها، اقتصاد خانواده و مناسبات خانوادگی دارد. عنصر محوری در مدیریت مصرف مردانه، مصرف‌ کالاهای متناسب با منزلت انسانی مرد و اقتصاد خانواده است.

تعریف الگوی مصرف مردانه

الگوی مصرف مردانه، زیر مجموعه مفاهم مصرف و الگویی مصرف بوده و تابع به رسمیت شناخته شدن تفاوت‌های زنانه است؛ لذا در نگرش‌های که جنسیت، یک برساخت اجتماعی تلقی می‌شود، معمولا الگوی مصرف مردانه به‌عنوان الگوی مصرفی برای زنان و مردان دانسته می‌شود. مراد از الگوی مصرف مردانه، تأثیر جنسیت مردانه در امر خرید و مصرف کالا به منظور پاسخ دادن به نیازهای مادی، معنوی و فرهنگی مردان است. از منظر برخی اندیشمندان؛ الگوی مصرف همانگونه که تلاش متظاهرانه برای کسب هویت انتخابی مردان به‌شمار می‌آید، وابسته به ذایقه مصرف‌ی آنها نیز بوده و الگوی مصرف مردانه در واقع اشاره به تمایل مردان به مصرف کالاهای دارد که آنها را متناسب با ذایقه مردانگی خود می‌دانند.

دیدگاه‌های نظری دربارهٔ مصرف مردانه

دیدگاه اقتصادی

در نظام سرمایه‌داری، تمرکز اصلی تولید، بر افزایش مصرف است. نظام سرمایه‌داری با ترغیب مردم و تحریک حس لذت‌گرایی در آنها، نیازهای تازه‌ای را تولید کرده و برای پاسخ به آن نیازها، تولید کالاها و ارائه خدمات خاصی را ضروری جلوه می‌دهد؛ در این چارچوب، عمل خریدن و مصرف‌کردن، به‌خودی‌خود لذت‌آفرین است و تعیین الگوی مصرف متأثر از اهداف نظام سرمایه‌داری است.

دیدگاه جامعه‌شناختی

از منظر جامعه‌شناختی، امروزه سبک زندگی به مصرف پیوند خورده است و هویت‌های اجتماعی از طریق الگوهای مصرف ساخته می‌شوند. بر مبنای نظریه طبقه تن‌آسا، ثروت مهم‌ترین عامل کسب منزلت اجتماعی است که بهترین نمود آن مصرف تظاهری و نمایشی است و افراد با نوع پوشش، آرایش و زیورآلات، خود را از دیگران متمایز می‌کنند. در لایه‌های پایین جامعه، زنان وظیفه تن‌آسایی و مصرف تظاهری را به‌عهده گرفته و ابزار به رخ کشیدن ثروت مردان هستند. بوردیو، جامعه‌شناس فرانسوی نیز به تلاش عاملان اجتماعی برای ایجاد تمایز خود از دیگران به کمک مصرف انواع کالاها، شیوه غذاخوردن و حتی تزیین داخلی منزل، توجه کرده است. از منظر بوردیو، تمایز تابع انتخاب‌های ذوقی است که فقط با مصرف نمادین محقق می‌شود. بر مبنای نظریه طبقه تن‌آسا؛ ثروت مهم‌ترین عامل کسب منزلت اجتماعی است که بهترین نمود آن مصرف تظاهری است و زنان از طریق انتخاب نوع پوشش، آرایش و زیورآلات، نه‌تنها خود را از دیگران متمایز نشان می‌دهند که وظیفه تن‌آسایی و مصرف تظاهری را به‌عهده گرفته و ابزار به رخ کشیدن ثروت مردان نیز به‌شمار می‌آیند. بر مبنای دیدگاه تورستن وبلن؛ تمایل به خودآرایی و مصرف نیابتی اولیه به‌تدریج تبدیل به نقش اصلی زنان در سطح جامعه شده و نظامِ مصرفی زنانه برای آبرومندی زنان و مردان، اهمیت پیدا کرده است.

دیدگاه فمینیستی

از منظر فمینیسم، زنان در طول تاریخ موجودات پنهان، خاموش و در حاشیه بوده‌اند؛ اما زنان به کمک تغییرات اجتماعی می‌توانند خود را از سنت هویت‌یابی مردانه برهانند و عناصر هویتی جدیدی را برای خود بازتعریف کنند. در این فرایند، سبک زندگی و شیوهٔ مصرف، دارای نقش مهمی است و زنان می‌توانند الگوی مصرف خود را همسان مردان، شکل دهند. فمینیسم رادیکا که جنسیت را مبتنی برجنس ندانسته و آن را برساخته جامعه می‌داند. الگوی مصرف زنانه را نیز نوع تبعیض علیه زنان تلقی کرده و بر این نکته تأکید دارد که هرچند زنان در طول تاریخ موجودات پنهان، خاموش و در حاشیه بوده‌اند؛ اما آنها به کمک تغییرات وسیع اجتماعی می‌توانند خود را از سنت هویت‌یابی مردسالارانه برهانند و عناصر هویتی جدیدی را برای خود بازتعریف کنند. در این فرایند، سبک زندگی و شیوهٔ مصرف را دارای نقش مهمی دانسته و معتقد به همسان‌سازی الگوی مصرف زنانه و مردانه است.

خاستگاه طبیعی الگوی خردید و مصرف مردانه

مردانگی و الگوی خرید

ادراک و عاطفه، از جنسیت زنانه و مردانه اثر می‌پذیرند و به همین ترتیب، گرایش‌های ذهنی و تمایلات رفتاری زنان و مردان در خرید یکسان نیستند. زنان، خریداران تفریحی محسوب می‌شوند و نگرش آنها به خرید مثبت‌تر از مردان است. چشم‌وهمچشمی، نیاز به خودنمایی، تشخص‌جویی و کسب منزلت در نگاه دیگران، بر تمایلات مصرفی زنان تأثیر بیشتری می‌گذارد.

مردان می‌دانند چه چیزی می‌خواهند و وقت زیادی را صرف نگاه‌کردن به اجناس مغازه نمی‌کنند و سریع تصمیم می‌گیرند؛ اما زنان، با احساس، خرید می‌کنند. آمارها نشان می‌دهد که خریدهای نیمی از زنان، متأثر از کسانی است که به آنها اعتماد دارند. زنان بیش از مردان به قیمت کالاها توجه می‌کنند و خریداران کارکشته‌ای هستند که ممکن است به خریدهای اضافی هم بپردازند. زنان، بزرگ‌ترین جمعیت خریداران هستند و بسیاری از بازاریابی‌ها با هدف جذب خریداران زن، انجام می‌شود. بر مبنای مطالعات تجربی؛ زنان دارای نظام ادراکی، عاطفی و ارادی زنانه هستند؛ چشم‌وهمچشمی، نیاز به خودنمایی، تشخص‌جویی و کسب منزلت در نگاه دیگران، بر تمایلات خرید زنان تأثیر بیشتری می‌گذارد. براساس مطالعات انجام شده توسط موسسه آی.ام.پی در سال ۲۰۰۷م. نوع نگاه زنان به خرید امر ذاتی بوده و در دی.ان.ای آنها نهفته است.

زنان نسبت به مردان خریداران تفریحی شمرده می‌شوند، نگرش آنها به خرید مثبت‌تر از مردان است، زنان وقت بیشتری را صرف نگاه‌کردن به اجناس مغازه‌ها کرده و با احساس، خرید می‌کنند. آمارها نشان می‌دهد که خریدهای نیمی از زنان، متأثر از کسانی است که به آنها اعتماد دارند. زنان بیش از مردان به قیمت کالاها توجه کرده و خریداران کارکشته‌ای هستند که ممکن است به خریدهای اضافی هم بپردازند. زنان، بزرگ‌ترین جمعیت خریداران به‌شمار می‌آیند و بسیاری از بازاریابی‌ها عمدتا با هدف جذب خریداران زن، انجام می‌شود.هرچند لذت، آرامش، آموزش، زیباسازی و تفریح، انگیزه‌های مهمی برای مصارف مردانه و زنانه شمرده می‌شوند؛ اما به‌دلیل تفاوت‌های موجود در نحوه آفرینش‌ زن و مرد، زنان بیش از مردان تحت تأثیر این انگیزه‌ها هستند. از منظر مرتضی مطهری، زن به زینت، آرایش و مدهای مختلف علاقهٔ زیادی داشته و تشریفاتی‌تر از مرد است. در قرآن نیز تبرج در مصرف، به زنان نسبت داده شده و روان‌شناسان، گرایش به مصرف تظاهری را از غرایز زنانه می‌شمارند. بودریار نیز با طراحی الگوی مصرف مذکر و مؤنث با ارجاع به کارکردهای دوگانه زنانگی و مردانگی، معتقد است؛ الگوی مصرف زنانه مبتنی بر تمایلات زنانه است؛ مصرف متبرجانه زن برای خوشایندی خود و خوش‌نمایی به‌منظور انتخاب شدن توسط مردان است. بر مبنای برخی تحقیقات؛ به‌دلیل تمایل طبیعی زنان به تمیزی و زیبایی‌ خود و دیگران، محصولات مرتبط با سلامتی و زیبایی را بیش از مردان مصرف می‌کنند.

مردانگی و الگوی مصرف

هرچند لذت، آرامش، آموزش، زیباسازی و تفریح، انگیزه‌های مهمی برای مصارف مردانه و زنانه شمرده می‌شوند؛ اما به‌دلیل تفاوت‌های موجود در نحوه آفرینش‌ زن و مرد، زنان بیش از مردان تحت تأثیر این انگیزه‌ها هستند. از منظر مرتضی مطهری، زن به زینت، آرایش و مدهای مختلف علاقهٔ زیادی داشته و تشریفاتی‌تر از مرد است. در قرآن نیز تبرج در مصرف، به زنان نسبت داده شده و روان‌شناسان، گرایش به مصرف تظاهری را از غرایز زنانه می‌شمارند. بودریار نیز با طراحی الگوی مصرف مذکر و مؤنث با ارجاع به کارکردهای دوگانه زنانگی و مردانگی، معتقد است؛ الگوی مصرف زنانه مبتنی بر تمایلات زنانه است؛ مصرف متبرجانه زن برای خوشایندی خود و خوش‌نمایی به‌منظور انتخاب شدن توسط مردان است. بر مبنای برخی تحقیقات؛ به‌دلیل تمایل طبیعی زنان به تمیزی و زیبایی‌ خود و دیگران، محصولات مرتبط با سلامتی و زیبایی را بیش از مردان مصرف می‌کنند. زنان در مقایسه با مردان، تمایلات مصرفی بیشتری دارند؛ اما با گسترش فرهنگ و تمدن غربی و هجوم تبلیغات نظام سرمایه‌داری، مصرف نمایشی میان زنان افزایش چشمگیری یافته است.

تورستن وبلن در بررسی تاریخی الگوی مصرف، به این دیدگاه رسیده است که زنان در طول تاریخ، با مصارف تظاهری، موقعیت طبقاتی همسران خود را نمایش می‌دادند. از منظر آنتونی گیدنز، انسان مدرن با کمک پوشش و تصرفات بدنی، هویت منحصر به فرد خود را بازتاب می‌دهد؛ از این منظر، زنان و مردان با مدیریت بدن در قالب رژیم غذایی، ورزش، مراقبت‌های بهداشتی و آرایش، هویت ویژه‌ای برای خود می‌آفرینند تا از دیگران متمایز باشند.

امروزه بسیاری از افراد تلاش می‌کنند تا به کمک الگوهای انتخابی در مصرف، هویت خود را حتی در مردانگی و زنانگی بسازند. بدین ترتیب یک فرد با هویت مردانه می‌تواند از طریق الگوی مصرف، هویتی غیر از مرد بودن برای خود ایجاد کند. در این وضعیت، مردان همانند زنان، حس چه کسی بودن را از طریق گزینش الگوی مصرف به دست می‌آورند.

مصرف‌زدگی، پدیده‌ای مدرن است که بر مبنای آن، مصرف فقط برای پاسخ به نیاز نیست، بلکه مصرف برای مصرف، به‌صورت بی‌حساب و گاهی جنون‌آمیز رخ می‌دهد. در مصرف‌زدگی، لذتِ خواستن بیش از لذتِ داشتن است و مصرف‌کردن چرخه‌ای بی‌پایان است.

زنان جوامع غربی به‌دلایلی از جمله مسائل هویتی، بیش از مردان دچار مصرف‌زدگی شده‌اند. ایده بیرون کشیدن زنان از خانه و توجه بیشتر به ظاهر جسمی، نظام سرمایه‌داری را در فروش بیشتر کالا موفق می‌ساخت. بدین ترتیب جنسیت زنانه با شعار شجاعت، تهور و آزادی از سوی نظام مصرفی به طرف مدل مردانه کشیده شد و الگوی مصرف مردانه در پوشش، ورزش و آرایش، برای زنان، نشانهٔ نوعی رهایی شمرده می‌شد.

الگوی مصرف مردانه، مبتنی بر توقع و گزینش است. مردان به‌شدت متوقع هستند و فعالانه انتخاب می‌کنند. در این الگو، پسند دیگران اهمیتی ندارد و فقط تمایز، مهم است. در الگوی مصرف زنانه اما خوشایند بودن، مهم است؛ زنان به‌خود می‌رسند تا بیشتر و بهتر موضوع رقابت مردان شوند.

اسلام و الگوی مصرف مردانه

آموزه‌های اسلام با توجه به تفاوت‌های جنسی زن و مرد، جنسیت را تعیین‌کنندهٔ الگوی مصرف می‌داند، اما نقش مصرف را در شکل‌دهی هویت زنانه و مردانه نمی‌پذیرد. در الگوی مصرف اسلامی، تفاوت‌های مصرف زنانه و مردانه، برآمده از هویت جنسیتی متفاوت زن و مرد است. حرمت فقهی استفاده از حریر و طلا برای مردان و پوشیدن لباس مختص یک جنس برای جنس دیگر، در همین چارچوب تبیین شده است. حضرت محمد (ص) مردان زن‌نما و زنان مردنما را نکوهش کرده است و اهل‌بیت پیامبر اکرم بر حفظ هویت جنسیتی در انواع الگوهای مصرف تأکید کرده‌اند. تفاوت زن و مرد در مدیریت بدن، سبک پوشش و آرایش، تابع تفاوت در جنسیت است.

رهیافت اسلامی از منظر اخلاقی نیز الگوی مصرف زنانه و مردانه را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ به‌طور مثال، کبر، بخل و ترس، بهترین صفات زن و بدترین صفات مرد معرفی شده‌اند؛ زیرا زن متکبّر، هرگز خود را برای غیر همسرش آرایش و ارائه نمی‌کند. بخل زن موجب می‌شود که اموال خانواده را بی‌جا مصرف نکند و ترس، زن را از انواع انحراف حفظ می‌کند. بر مبنای آموزه‌های اسلام؛ هویت جنسیتی زن، تعیین‌کنندهٔ الگوی مصرف او شمرده می‌شود. از مهم‌ترین احکام اسلام برای زنان که رابطه مستقیم با الگوی مصرف زنانه دارد، رعایت عفت و حجاب است و این امر تأثیر جدی بر کالاهای مصرفی زنان دارد. زنان ملزم به مدیریت بدن، سبک پوشش و آرایش خود متناسب با اصل محرمیت و هویت جنسیتی‌شان هستند. مصرف کالاهای زینتی و خودآرایی زن برای شوهرش امر پسندیده؛ اما مصرف متبرجانه و پوشیدن لباسی مختص مردان برای زنان که سبب تشبه شود، ممنوع است.

رسول اکرم (ص) زنان مردنما را نکوهش کرده و اهل‌بیت(ع) بر حفظ هویت جنسیتی زنان در انواع الگوهای مصرف تأکید داشته‌اند. بر همین مبنا؛ برخی از صفات اخلاقی که ارتباط مستقیم با الگوی مصرف دارند، برای زنان و مردان به‌گونه‌‌های متفاوتی ارزشگذاری شده‌اند؛ به‌عنوان مثال، کبر، بخل و ترس، بهترین صفات زن و بدترین صفات مرد دانسته می‌شوند؛ زیرا زن متکبّر، هرگز خود را برای غیر همسرش آرایش و ارائه نمی‌کند. بخل زن موجب می‌شود که اموال خود و خانواده را بی‌جا مصرف نکند و ترس، زن را از انواع انحراف حفظ می‌کند.

مدرنیته و الگوی مصرف‌ مردانه

از منظر محققین؛ الهیات سکولار، الگوی مصرف زنانه را به‌شکل مصرف‌زدگی، ساخت بخشیده است. زنان غربی به‌دلایلی از جمله مسائل هویتی، بیش از مردان تمایل به مصرف برای مصرف دارند. ایده بیرون کشیدن زنان از خانه و توجه بیشتر به ظاهر جسمی، نظام سرمایه‌داری را در فروش بیشتر کالا موفق می‌ساخت و بدین ترتیب جنسیت زنانه با شعار شجاعت، تهور و آزادی از سوی نظام مصرفی به طرف مدل مردانه کشیده شد و الگوی مصرف مردانه در پوشش، ورزش و آرایش، برای زنان، نشانهٔ پیشرفت و نوعی رهایی شمرده می‌شد.

زنان غربی هرچند متأثر از الزامات فرهنگ مدرن، سعی دارند با سبک پوشش‌ و آرایش‌های مردانه مرزهای جنسیتی در حوزه مصرف را بشکنند؛ اما به‌دلیل تفاوت‌های طبیعی آنها، مصرف‌گرایی زنانه و مردانه با انگیزه‌های متفاوت و البته متناسب با فرهنگ جدید تداوم یافته است و محققین معتقدند؛ الگوی مصرف زنانه و مردانه در دنیای مدرن تفاوت‌های جدی دارند؛ مصرف‌ مردانه متمرکز بر تمایز است؛ اما عنصر محوری در مصارف زنان، خوشایند بودن تلقی شده و آنها بیشتر به‌خود می‌رسند تا بیشتر مورد توجه مردان واقع شوند.

عوامل مصرف‌زدگی مردانه

لذت، آرامش، آموزش، زیباسازی و تفریح، انگیزه‌های مهم مصرف هستند و برجسته‌ترین توجیه‌گر مصرف، بهینه‌کردن زندگی است. زنان بیش از مردان تحت تأثیر این انگیزه‌ها هستند. از منظر مرتضی مطهری، زن به زینت، آرایش و مدهای مختلف علاقهٔ زیادی داشته و تشریفاتی‌تر از مرد است. در قرآن نیز تبرج در مصرف، به زنان نسبت داده شده و روان‌شناسان، گرایش به مصرف تظاهری را از غرایز زنانه می‌شمارند.

امروزه مهم‌ترین عامل مصرف‌زدگی، تبلیغات بازرگانی است که افراد را به انفعال می‌کشاند. آگهی‌های تبلیغاتی از مردان و زنان می‌خواهند که به‌خود برسند. تبلیغات رسانه‌ای، تمایلات مصرفی را بین افراد تقویت می‌کنند و زنان، مخاطبان اصلی این برنامه‌ها محسوب می‌شوند. همچنین مراکز خرید به عاملی برای افزایش مصرف کالاهای تجملی به‌ویژه برای زنان تبدیل شده است، تغییر نظام ارزشی جامعه به نفع مادی‌گرایی نیز در گسترش مصرف‌زدگی زنانه و مردانه نقش ایفا می‌کند.

همچنین در طبقه‌های بالای اجتماعی که با انگیزه تمایز به مصرف روی می‌آورند و نیز در طبقه‌های پایین جامعه که با انگیزه تقلید، سراغ مصرف می‌روند، این زنان هستند که بیش از مردان در چرخه مصرف‌زدگی گرفتار می‌شوند.

1. تأثیر تبلیغات رسانه‌ای بر زنان

زنان هرچند به‌طور طبیعی نسبت به مردان، تمایلات مصرفی بیشتری دارند؛ اما با گسترش تمدن غربی و هجوم تبلیغات نظام سرمایه‌داری، مصرف نمایشی میان زنان افزایش چشمگیری یافته است. زیرا تبلیغات بازرگانی مهم‌ترین عامل مصرف‌زدگی به‌شمار آمده و ار طریق منفعل ساختن افراد از آنها می‌خواهند که هرچه بیشتر به‌خود برسند. تبلیغات رسانه‌ای، تمایلات مصرفی را بین افراد تقویت می‌کنند و زنان، مخاطبان اصلی این برنامه‌ها محسوب می‌شوند. تبلیغات، ارزش‌های معنوی جامعه را به نفع مادی‌گرایی تضعیف می‌کند و این مسئله نیز در مصرف‌زدگی زنان نقش جدی دارد. همچنین جذابیت‌های مراکز خرید که عاملی برای افزایش مصرف شمرده می‌شوند، بیش از مردان، زنان را متأثر می‌سازند.

2. تقلیدپذیری زنان

از منظر محققین؛ افراد طبقه بالای اجتماعی با انگیزه تمایز به مصرف روی می‌آورند؛ اما طبقات متوسط و پایین جامعه عمدتا با انگیزه تقلید، سراغ مصرف می‌روند، در این میان، زنان بیش از مردان دچار تقلید شده و در چرخه مصرف‌زدگی گرفتار می‌شوند؛ زیرا زنان به‌دلیل عاطفی بودن بیشتر خرید‌های احساسی داشته و تقلیدپذیرتر هستند؛ تقلید عمدتا زمانی اتفاق می‌افتد که زنی توسط لباس، مدل مو و نوع رفتار‌های شخص دیگری به‌ویژه قشر سلبریتی تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد؛ از این رو به مصرف کالا‌های غیر ضروری روی می‌آورد تا خود را به فرد مورد علاقه‌اش شبیه سازد. در فرایند تقلید مدوام برای خرید و مصرف کالا است که زن تبدیل به نماد انسان مصرفی شده و کانون خرید و مصرف شمرده می‌شود.

3. زنان و بازتعریف هویت زنانه

از منظر وبلن ؛ در ابتدا مردان ثروتمندبرای این‌که خود را متعلق به خانواده از طبقه بالا نشان دهند به مصرف نمایشی روی آوردند تا هویت ثروتمندی به‌دست آورد. به‌مرور زنان و دیگر اعضای خانواده نیز با مصرف نیابتی به تقویت هویت منزلتی مرد پرداخته و به تعبیر گیدنز؛ به بازتابندگی هویت مردانه کمک می‌کند. و با مدیریت بدن خویش در قالب رژیم غذایی، ورزش، مراقبت‌های بهداشتی و آرایش، هویت ویژه‌ای برای خود می‌آفرینند تا از دیگران متمایز باشند و بسیاری از زنان تلاش می‌کنند تا به کمک الگوهای انتخابی در مصرف، حتی هویت جنسیتی خود را نیز خود بسازند. بدین ترتیب، یک زن با هویت زنانه می‌تواند از طریق الگوی مصرف، هویتی غیر از زن بودن برای خود ایجاد کرده و حس چه کسی بودن را برای خود به دست آورد.

از منظر محققین؛ گسترش مراکز خرید نیز سبب شد که تمایل زنان به مردانه زیستن تسهیل شود. قبل از شیوع مصرف‌گرایی، «پرسه زدن» عناصری هویت مردانه به‌حساب می‌آمد؛ اما با گسترش این مراکز، زنان همانند مردان به گردش در آنها پرداختند. ورود مردانه زنان به مراکز خرید چه به‌عنوان خریدار و چه فروشنده کمک بسیاری به شیوع مصرف‌گرایی در غرب کرد.

مصرف‌زدگی مردان در ایران

زنان ایرانی در مصرف لوازم آرایشی، رتبه سوم جهان را دارند و سن مصرف این لوازم به ۱۵ سال رسیده است؛ اما در کشورهای دیگر، تمایل به آرایش بیشتر در زنان مسن دیده می‌شود که شادابی پوست خود را از دست داده‌اند. نظرسنجی‌ها نیز نشان می‌دهد که ۷۷٪ از مردم، رواج پدیده تجمل‌گرایی را در حد زیاد می‌دانند. زنان ایرانی سعی می‌کنند با مصرف تظاهری، هویت‌های جدیدی برای خود بسازند.

پیامدهای مصرف‌زدگی زنان

• پوشش متظاهرانه؛ شخصیت زن را در حد کالاهای مصرفی برای ارضای جنسی مردان تنزل می‌دهد. جلوه‌گری دختران آنها را به‌عنوان همسران شایسته از چشم پسران انداخته و حضور متبرجانه زنان شوهردار در عرصه‌های عمومی، موجب تنزل حرمت آنها در نزد شوهران‌شان می‌شود.
• زنان مصرف‌گرا باتوانمندی مالی؛ عمدتا گرفتار نوعی وسواس و اعتیاد نسبت به ظاهر خود بوده و مضطرب‌اند که نکند در جلوه‌گری از زنان دیگر عقب مانده باشند و زنانی که قادر به تهیه نوع پوشش‌ و آرایش رایج نیستند تحت فشارهای روانی قرار داشته و مدام برای کسب پول به رفتارهای انحرافی ترغیب می‌شوند.
• غیر بهداشتی یا شیمیایی بودن محصولات آرایشی، موجب شیوع بیماری‌های زیادی از جمله دردهای شدید صورت، بی حسی، زخم‌های مختلف و ناهنجاری‌های فیزیکی پنهان، در میان زنان شده است. بر مبنای برخی گزارش‌ها؛ تاکنون ۲۹۶ نوع بیماری ناشی از مصرف این لوازم، شناخته شده که شایع‌ترین آنها التهاب پوست، جوش‌های صورت، حساسیت پوستی، آلرژی، نازایی، سقط جنین، بیماری‌های کبدی و انواع سرطان است.
• به‌دلیل اولویت یافتن زیبایی اندام؛ زنان پول‌های هنگفتی را برای تهیه محصولات آرايشي و جراحی زيبايي هزینه می‌کنند. برخی زنان حتی برای كم اهميت‌ترين و مخفي‌ترين اندام‌هاي خویش نیز اقدام به جراحی کرده و در نتیجه ثروت‌های میلیاردی در این ارتباط تضییع می‌شود.
• مصرف‌زدگی زنان عمدتا توأم با توقعات بالا و بر مبنای چشم و هم‌چشمی‌ است. چنین زنانی با ایجاد فشار روانی بر پدران یا همسران‌شان سعی دارند آنها را تسلیم خواسته‌های خود کنند. از آن‌جایی که این توقعات حدیقف ندارند مناسبات خانوادگی را با مشکلات جدی‌ مواجه می‌سازد که ممکن است در شرایطی منجر به فرار از خانه یا طلاق شود.

اصلاح الگوی مصرف مردانه بر مبنای اسلام

اصلاح الگوی مصرف بر مبنای عنصر جنسیت، بیشتر ناظر به جامعه‌پذیری جنسیتی و مدیریت اقتصاد خانواده است؛ افراد در کانون خانواده تصویری از بایدها و نبایدهای اقتصادی به‌دست آورده و الگوی مصرف مناسب را درونی می‌کنند. آموزه‌های اسلام در چارچوب خانواده، با تأکید بر بهره‌وری، تکلیف اصلی تأمین معاش و رفاه خانواده را بر دوش مرد می‌نهد و زن را در محیط خانه به مدیریت اقتصاد خانواده از طریق میانه‌روی در مصرف، پس‌انداز و قناعت دعوت می‌کند. الگوی مصرف زنانه در اسلام؛ مبتنی بر فرهنگ عفاف، اجتناب از اسراف و نقش زن در مدیریت داخلی منزل است. زنان عفیف نه‌تنها خود از مصارف‌ متظاهرانه اجتناب می‌کنند که مصرف‌گرایی دیگر اعضای خانواده را نیز کنترل می‌کنند. اصل راهبردی در حوزه اصلاح الگوی مصرف زنانه، جامعه‌پذیری جنسیتی زنان به‌ویژه برای احراز جایگاه‌های مادری و همسری است.

از سوید دیگر؛ اسلام هرچند تأمین معیشت زن را وظیفه مرد می‌داند؛ اما زنان را مکلف می‌سازد که با میانه‌روی در مصرف، پس‌انداز و قناعت به تقویت اقتصاد خانواده کمک کند؛ لذا کارشناسان؛ برای اصلاح الگویی مصرف زنانه فراتر از تقویت فرهنگ عفاف، بر اصل توانمندسازی زنان نیز تأکید کرده و تحقق آن را مستلزم ارتقای منزلت اجتماعی بانوان با تکیه بر هویت زنانه می‌دانند.

منابع

• قرآن کریم
• ابراهیمی‌پور، قاسم و دیگران، راهبردهای تحکیم خانواده از منظر متون دینی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۹۵ش.
• جمعی از نویسندگان، شاخص‌های سبک زندگی اسلامی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی. ۱۳۹۴ش.
• دگانگ، مارگارت، «نقش جنسیت خریداران در فرایند فروش»، مترجم، زینب مهدی‌پور، وب‌سایت خویه، تاریخ بازدید مطلب: ۱ مرداد ۱۴۰۴ش.
• زرگوش، ماجده، «آرایش و زینت زن از نظر قرآن و سنت»، مطالعات دین‌پژوهی، شماره ۶، سال ۱۳۹۸ش.
• سفیری، خدیجه و معروف‌پور، مینا، «ارائه الگوی تعارض هویتی زنان»، زن و مطالعات خانواده، شماره۳۸، زمستان ۱۳۹۶ش.
• سفیری، خدیجه و نعمت‌الهی، زهرا، «جهانی شدن و هویت دینی با تأکید بر تفاوت‌های جنسیتی»، در مطالعات اجتماعی روان‌شناختی زنان، سال دهم، شماره سوم، پاییز ۱۳۹۱ش.
• صادقی، رقیه، «زنان و الگوی اسلامی مصرف»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱۲ آذر ۱۴۰۲ش.
• صدوق، محمّد، من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۳ق.
• کارپرور، ریحانه، «زنان و اصلاح الگوی مصرف»، طهورا، شماره۱۱، زمستان ۱۳۹۰ش.
• کلینی، ابوجعفر، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.
• لیثی واسطی، علی بن محمد، عیون الحکم و المواعظ (للیثی)، قم، دار الحدیث‏، ۱۳۷۶ ش.
• ماستری‌فراهانی، الهه و صیادی، سمیه، «نقش مدیریت معنوی زنان در مواجهه با بحران‌های خانوادگی»، مطالعات اسلامی خانواده و زنان، شماره۲، بهار و تابستان ۱۴۰۲ش.
• مجلسی، ‏محمدباقر، بحارالأنوار، تهران، اسلامیه‏، بی‌تا.
• محمدپور، احمد و بهمنی، مریم، «زنان، پاساژ و مصرف نشانه‌ها»، مطالعات راهبردی زنان، شماره ۴۷، خرداد ۱۳۸۹ش.
• مطهری، مرتضی، ‏مجموعه آثار شهید مطهری‏(نظام حقوق زن در اسلام)، ج۱۹ تهران- قم‏، صدرا، ۱۳۷۷ش‏.
• مکنون، ثریا و عطائی‌آشتیانی، زهره، «شکل‌گیری مبانی «نظام الگوی مصرف»، «انتخاب نیاز» و «جنسیت»، زن در فرهنگ و هنر، شماره۱، پاییز ۱۳۹۰ش.
• موذن سلطان‌آبادی، معصومه و مریجی، شمس‌الله، «بررسی مناسبات هویت و جنسیت با مصرف در دو رهیافت غربی و اسلامی»، دو فصلنامه دین و سیاست فرهنگی، شماره ۲، اسفند ۱۳۹۵ش.
• نقدی، اسداله و دیگران، «تحلیل جامعه‌شناختی بازتعریف هویت اجتماعی زنان در پرتو تمایلات مصرف‌گرایانه مورد مطالعه: زنان متولد دهه‌های۵۰، ۶۰ و ۷۰ شهر اصفهان»، جامعه‌شناسی کاربردی، شماره۴، زمستان ۱۳۹۷ش.