پیش‌نویس:مریم میرزاخانی

تحصیلات	ریاضیات
محل تحصیل	دبیرستان فرزانگان تهران دانشگاه صنعتی شریف (کارشناسی) دانشگاه هاروارد (دکتری)
همسر	یان وندراک
فرزندان	آناهیتا
افتخارات	اولین دختر عضو تیم المپیاد ریاضی ایران اولین نمره کامل در المپیاد جهانی ریاضی بین دانش‌آموزان شرکت‌کننده از ایران اولین ریاضی‌دان زن برنده مدال فیلدز

مریم میرزاخانی، پر افتخارترین زن مسلمان و ایرانی در دانش ریاضی.

مریم میرزاخانی در ۲۲ اردیبهشت ۱۳۵۶ش در شهر تهران دیده به دنیا گشود. مریم چهارمین فرزند خانواده بود. پدرش مسئول یک مرکز نیکوکاری بود و مریم نیز به فعالیت در این مرکز خیریه علاقمند بود و به‌عنوان یکی از فعالان گروه همیاری جوانان به موضوع توانمندسازی افراد دارای معلولیت اهتمام می‌ورزید. او در دوران کودکی آرزوی نویسنده شدن را در سر می‌پروراند و خواندن رمان، یکی از سرگرمی‌های روزانه‌اش بود. در میانه این دوران شیرین دخترانه، برادر بزرگترش پنجره‌ای از دانش ریاضی را به روی وی گشود و با مطرح کردن راه حل جمع اعداد یک تا ۱۰۰ به روش خاص، فهمی دلنشین از دانش ریاضی را به مریم هدیه کرد.

زندگی‌نامه علمی

دانش‌آموزی مریم زمانی آغاز شد که ایران درگیر جنگ تحمیلی از سوی کشور همسایه بود. با فروکش کردن آتش جنگ، دوران آموزش ابتدایی مریم نیز به پایان رسید و دوران شکوفایی علمی او با شرکت در آزمون مدارس سمپاد و با ورود به دبیرستان عالی فرزانگان تهران، رقم خورد. مریم از آن دوره و معلمان خوب آن به نیکی یاد کرده و به‌ویژه آشنایی با هم‌کلاسی‌اش رؤیا بهشتی را که با او علایق مشترک بسیاری داشت، ارزشمند و انگیزه‌بخش دانسته است. مریم در سال‌های پایانی دانش‌آموزی، تلاش‌های علمی خود را به شایستگی سامان داد؛ او در ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴ش مدال طلای المپیاد ریاضی کشوری را به دست آورد. اما این موفقیت، تنها آغاز راه برای مریم بود؛ او در المپیاد ریاضی|المپیاد جهانی ریاضی هنگ‌کنگ با کسب امتیاز ۴۱ از ۴۲، به مدال طلا رسید و سال بعد نیز مدال طلای جهانی را در المپیاد ریاضی کانادا با کسب نمره کامل به‌دست‌آورد.

مریم میرزاخانی اولین دختری بود که عضو تیم المپیاد ریاضی ایران شد و اولین دختری بود که مدال طلای المپیاد ریاضی ایران را کسب کرد؛ میرزاخانی تحصیلات دانشگاهی خود را از دانشگاه صنعتی شریف آغاز کرد و در ۱۳۸۳ش در مقطع دکتری از دانشگاه هاروارد در آمریکا فارغ‌التحصیل شد. موفقیت‌های این دختر جوان و مسلمان ایرانی آن‌چنان چشمگیر بود که نشریه پاپیولار ساینس در سال ۱۳۸۴ش مریم میرزاخانی را به‌عنوان یکی از ۱۰ ذهن برتر جوان جهان معرفی کرد. نقطه اوج پیروزی و کامیابی خانم مریم میرزاخانی زمانی فرا رسید که او به‌عنوان اولین زن در جهان، مدال فیلدز را که معتبرترین جایزه ریاضیات جهان است به دست آورد.

لذت بردن از فراگیری دانش

مریم موفقیت چشم‌گیر در فراگیری دانش ریاضی را مرهون صبر و تلاش خود دانسته است. هیجان کشف و لذت بردن از درک نکته‌های تازه ریاضی به او احساس ایستادن در بالای تپه و بهره‌مندی از یک چشم‌انداز روشن را می‌داد. او حل معادلات پیچیده ریاضی را به یک پیاده‌روی طولانی و بی‌پایان تشبیه کرده که گفتگوی علمی با همکاران می‌تواند به این فرایند، شتابی فزاینده ببخشد. مریم شیفتگی خود به دانش ریاضی را زمانی کشف کرد که در ایران در المپیاد ریاضی شرکت کرد و از آن پس، تصمیم گرفت که به این علاقه شخصی بیشتر بپردازد. همین خاستگاه ایرانیِ علاقمندی او به دانش ریاضی موجب شد که در دوران تحصیل در دانشگاه هاروارد آمریکا، از وضعیت تحصیلی زنان در ایران دفاع کند و انگاره‌های شناختی دانشجویان آمریکایی از محدودیت‌های تحصیلی دختران ایرانی را به چالش بکشد.

دلبستگی به ایران و زبان فارسی

مریم میرزاخانی اگرچه پس از اخذ مدرک دکتری با عنوان استادیار در دانشگاه پرینستون به تدریس مشغول شد و در مدت چهار سال به درجه استاد تمامی ارتقا یافت و پس از آن به دانشگاه استنفورد رفت و در ۳۱ سالگی به‌عنوان استاد تمام در دانشگاه استنفورد مشغول به کار شد؛ اما او عادت داشت که یادداشت‌های کلاسی خود را به زبان فارسی تنظیم کند و این نشانگر شدت علاقه‌اش به زبان فارسی بود. دکتر غلامعلی حداد عادل، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، دلبستگی خانم مریم میرزاخانی به سرزمین مادری را با وجود سکونت و اشتغال در خارج از کشور، ستوده و به این نکته اشاره کرده است که هر زمان دکتر میرزاخانی به ایران می‌آمد با ریاضی‌دان‌ها جلسه می‌گذاشت و افتخاری برای کشور ما به‌شمار می‌رفت.

ازدواج

مریم میرزاخانی به همراه همسر و فرزندش

پروفسور مریم میرزاخانی در سال ۱۳۸۴ش، با «یان وندراک»، اهل جمهوری چک، پژوهشگر علوم کامپیوتر نظری مرکز تحقیقات آی‌بی‌ام و دانشیار ریاضی دانشگاه استنفورد، ازدواج کرد. حاصل این ازدواج، فرزند دختری است که نام ایرانی «آناهیتا» را بر او نهادند.

دکتر سید حسین مدرسی طباطبایی که یک روحانی شیعه و مدرس دانشکده حقوق دانشگاه پرینستون است، دلبستگی عمیق و حقیقی مریم به آموزه‌های اسلامی و باورهای شیعی را در ازدواج او کاملاً اثرگذار دانسته است. از نظر او، مریم کسی نبود که انتخاب‌های مهم زندگی خود را بدون رعایت دقیق موازین اسلام انجام دهد. در همین چارچوب، مریم به دستور اسلام دربارهٔ ممنوعیت ازدواج زن مسلمان با مرد غیرمسلمان پای‌بند بود و همسر او مدتی پیش از ازدواج، به اسلام گرویده بود. دکتر مدرسی طباطبایی که خود، عامل آشنایی یان وندراک با آموزه‌ها و باورهای اسلامی بوده است به این موضوع اشاره کرده که وندراک زمانی که دورهٔ فوق دکترای دانشگاه پرینستون را سپری می‌کرد، به دفتر او آمده و پرسش‌هایی را دربارهٔ دین اسلام مطرح کرده است. چندین جلسه مباحثه با دکتر مدرسی طباطبایی سرانجام به مسلمانی یان وندراک انجامید. مدرسی طباطبایی می‌گوید که اسلام آوردن او را به خط و امضای خویش نوشتم و زمینه‌ساز ازدواج او با مریم میرزاخانی شدم.

مادرانگی و تربیت فرزند

تولد فرزند موجب شد که مریم نقش مادری را در کنار فعالیت‌های علمی خود به‌شایستگی ایفا کند. او به‌خاطر وقت گذاشتن برای تربیت آناهیتا میزان کار علمی خود را کاهش داد و تلاش کرد که با تقسیم کار تربیت فرزند میان خود و همسرش، هم کانون خانواده را حفظ کند و هم به فعالیت‌های علمی و اجتماعی خود ادامه دهد. از نظر مریم این کار، خیلی سخت اما شدنی بود و ارزش انجام دادن را داشت. او همچنین در جایگاه یک مادر هرگز تلاش نکرد که علاقمندی شخصی خود به دانش ریاضی را به فرزندش تحمیل کند اما دوست داشت که دخترش ریاضی را جدی بگیرد و سختی فهم ریاضیات، او را به وحشت نیندازد.

علت مرگ مریم میرزاخانی

خبر چنگ افکندن بیماری سرطان بر پیکر مریم میرزاخانی در سال ۱۳۹۶ش منتشر شد. مریم در بیمارستانی در آمریکا بستری شد و پدر و مادرش برای مراقبت از او به آمریکا رفتند. مریم که ۴ سال پیش‌تر به سرطان پستان مبتلا شده بود پس از مبارزه‌ای طولانی با بیماری و بعد از این‌که سرطان در مغز استخوان او نفوذ کرده بود، در ۲۳ تیر ۱۳۹۶ش و در سن ۴۰ سالگی از دنیا رفت.

یادمان

خانم مریم میرزاخانی در طول عمر کوتاه خود و در پرتو تلاش و پشتکار به افتخارات چشمگیری دست یافت که بر مبنای میانه‌روی، عقلانیت و پرهیز از حاشیه‌های انحرافی در زندگی استوار بود. مریم میرزاخانی اگرچه در سال ۱۳۹۶ش و در اوج شهرت، دیده از دنیا فروبست اما تحسین جهانیان حتی پس از مرگ او نیز ادامه یافت. بنیاد جایزه بریکترو در ۲۰۱۹م اعلام کرد که جایزه جدیدی به نام «مریم میرزاخانی مرزهای نو» ایجاد کرده است که به زنان پیشتاز در علم ریاضی تقدیم می‌شود. انجمن ریاضی استرالیا جایزه مریم میرزاخانی را برای حمایت از دانشجویان زن بین‌المللی در رشته‌های تحصیلات تکمیلی ریاضی در استرالیا طراحی نمود. روز تولد او نیز به نام روز جهانی «زن در ریاضیات» نام‌گذاری شد و نهاد زنان سازمان ملل نیز در سال ۲۰۲۰م نام مریم میرزاخانی را در میان ۷ دانشمند زن اثرگذار در جهان ثبت کرد. تعدادی از مراکز علمی در ایران و جهان مثل کتابخانه دانشکده ریاضیات دانشگاه شریف، ساختمان آمفی‌تئاتر و کتابخانه دبیرستان فرزانگان تهران، خانه ریاضیات اصفهان، یکی از خیابان‌های برلین و خیابانی در کنار دانشگاه معروف «اکول نرمال» در شهر لیون فرانسه به افتخار این زن شایسته ایرانی، به نام «مریم میرزاخانی» تغییر نام داده‌اند.
علیرضا افتخاری، خوانندهٔ ناموَر ایرانی، ترانهٔ «به یاد مریم» را در رثای مریم میرزاخانی، اجرا کرده است.

پیوند به بیرون

• سامانه المپیاد جهانی ریاضی «International Mathematical Olympiad».
• فیلم زندگی‌نامه مریم میرزخانی در وب‌سایت آپارات.
• فیلم صحبت‌های مریم میرزاخانی در مورد خودش و ریاضیات.

منابع

• «به یاد مریم»، ترانه‌ای با صدای علیرضا افتخاری، در وب‌سایت آپارات، تاریخ بارگذاری: ۳ مرداد ۱۳۹۶ش.
• «دربارهٔ مریم میرزاخانی»، وب‌سایت بنیاد مریم میرزاخانی، تاریخ بازدید: ۲۷ مرداد ۱۴۰۰ش.
• «ریاضی به درست فکر کردن کمک می‌کند»، مریم میرزاخانی، وب‌سایت روزنامه دنیای اقتصاد، ۳۰ مرداد ۱۳۹۳ش.
• «زندگی‌نامه»، وب‌سایت رسمی مریم میرزاخانی، تاریخ بازدید: ۲۷ مرداد ۱۴۰۰ش.
• «شهادتی صادقانه دربارهٔ مریم میرزاخانی»، وب‌سایت خبر آنلاین، ۲۶ تیر ۱۳۹۶ش.
• «مصاحبه با مریم میرزاخانی»، وب‌سایت روزنامه گاردین، ۱۳ آگوست ۲۰۱۴.
• «میرزاخانی الگویی درخشان برای دختران ما»، وب‌سایت روزنامه مشرق، ۲۶ تیر ۱۳۹۶ش.
• «Maryam Mirzakhani»، سامانه المپیاد جهانی ریاضی، تاریخ بازدید: ۲۷ مرداد ۱۴۰۰ش.