موج کره‌ای

موج کره‌ای؛ گسترش فرهنگ کره جنوبی در کشورهای دیگر و اثرگذاری بر سبک زندگی آنها.

موج کره‌ای به پدیدهٔ نفوذ گستردهٔ شاخص‌های فرهنگ کره جنوبی در سراسر جهان اطلاق می‌شود که از طریق محصولات فرهنگی مانند فیلم‌ها و سریال‌ها (دراما)، موسیقی پاپ (کی‌پاپ)، مد، زیبایی، غذا و بازی‌های ویدئویی گسترش می‌یابد. این موج با ارائه تصویری رؤیایی از کره جنوبی به عنوان کشوری مرفه و پویا، به تقویت برند ملی این کشور کمک کرده و موجب علاقه‌مندی جهانی به خرید کالاهای کره‌ای، سفر، تحصیل و یادگیری زبان کره‌ای شده است. با این حال، محتوای این پدیده اغلب تحت تأثیر فرهنگ غربی و به‌ویژه آمریکایی، قرار دارد و با اقتباس از الگوهای جهانی، گاه از سنت‌های بومی کره فاصله گرفته است. موج کره‌ای با نهادینه کردن انگاره‌های خاص خود، تأثیرات عمیقی بر سبک زندگی، الگوهای مصرف، مدیریت بدن و روابط اجتماعی هواداران در سایر کشورها گذاشته و از طریق ایجاد گروه‌های مرجع جدید حول هنرمندان کره‌ای، به تغییر ترجیحات فرهنگی و تضعیف هویت ملی در برخی جوامع منجر شده است.

مفهوم‌شناسی

موج کره‌ای یا هالیو در اصطلاح به نفوذ شاخص‌های فرهنگ کره جنوبی در سایر جوامع اشاره دارد که عموماً از طریق محصولات فرهنگی مثل فیلم سینمایی و مجموعه‌های تلویزیونی، مد و لوازم آرایشی، غذا، موسیقی و بازی‌های ویدئویی گسترش می‌یابد. در این نفوذ فرهنگی، تصویری رؤیایی از کره جنوبی در ذهن‌های مردم جهان شکل می‌گیرد و کره، کشوری مرفه با ستاره‌های جوان و خوش‌چهره معرفی می‌شود. این موج با تقویت برندینگ کره جنوبی در دنیا باعث علاقه‌مندی شهروندان کشورهای دیگر به خرید کالاهای کره‌ای، تحصیل در کره، یادگیری زبان کره‌ای و مسافرت به کره شده است.

پیشینه

پیشینهٔ موج کره‌ای را به دههٔ ۱۹۹۰م بازمی‌گردانند؛ اما اصطلاح موج کره‌ای از سال ۲۰۰۰م بر سر زبان‌ها افتاد. رشد موج کره‌ای از همسایگان شرقی کره شروع شد و کم‌کم به غرب آسیا، اروپا، آمریکای لاتین و آمریکای شمالی گسترش یافت. این موج در ایران نیز با پخش سریال‌های تلویزیونی کره در صداوسیما، از دههٔ ۱۳۸۰ش به راه افتاد.

اثرپذیری از فرهنگ غرب

موج کره‌ای اگرچه مروج فرهنگ کره جنوبی از شرق آسیا شناخته می‌شود، اما بسیاری از مفاهیم و پیام‌های آن تحت تأثیر فرهنگ آمریکایی است و به‌ویژه موسیقی پاپ کره‌ای، معروف به کی‌پاپ، ادامه یا اقتباسی از موسیقی غربی است. موج کره‌ای با هدف گسترش دامنه مخاطبان، گاهی با عبور از سنت‌های بومی، به بازتولید الگوهای غربی در قالب فرهنگ جهانی می‌پردازد تا جایی که نخبگان کره جنوبی، این رویکرد را عامل تضعیف هویت و بیگانگی نسل جوان با اصالت‌های فرهنگی کره دانسته‌اند.

قالب‌های موج کره‌ای

موج کره‌ای در قالب‌ها و بسترهای گوناگونی گسترش می‌یابد، مانند:

• موسیقی (K-Pop): گروه‌های موسیقی پاپ کره‌ای مانند بی‌تی‌اس نقش محوری در معرفی این موج دارند.
• فرهنگ هواداری (K-fandom): اجتماعات بزرگ هواداری با حمایت سازمان‌یافته از ستاره‌ها، به بازنشر و تبلیغ آثار آن‌ها می‌پردازند.
• فیلم و سریال (K-Drama): تولیدات تلویزیونی و سینمایی کره، مخاطب جهانی یافته‌اند.
• فضای مجازی: فعالیت وب‌سایت‌ها، وبلاگ‌ها و شبکه‌های اجتماعی اختصاصی.
• سبک زندگی و کالا: رواج مد، پوشش، لوازم آرایشی، زیورآلات و کالاهای جانبی (Merchandise) با تصاویر ستاره‌های کره‌ای.

عوامل گسترش فرهنگ کره

1. جذابیت‌های بصری: تولیدکنندگان صنایع فرهنگی کره‌ای برای ایجاد جذابیت ظاهری و ارتقای کیفیت محصولات، هزینهٔ زیادی می‌کنند.
2. ارزش‌های اجتماعی مشترک: در تولیدات فرهنگی کره، به ارزش‌های جهانی مثل احترام به والدین اهمیت زیادی داده می‌شود.
3. بازاریابی: موج کره‌ای توسط شرکت‌های بزرگ رسانه‌ای و تبلیغی ساماندهی می‌شود.
4. بهره‌گیری از صنعت: صنعت و به‌ویژه محصولات الکترونیکی کره از ستارگان محبوب موج کره‌ای برای تبلیغ، بهره می‌برند.
5. رسانه‌ها: فیلم و سریال، نقش مهمی در ترویج فرهنگ کره جنوبی دارد. در ایران با این پیش‌فرض که فرهنگ شرقی قرابت بیشتری با فرهنگ ایرانی دارد و آسیب‌های آن نسبت به فرهنگ غربی کمتر است، موجب ترویج بیشتر موج کره‌ای شده‌اند.
6. سیاست‌گذاری دولتی و مدیریت صنعتی: حمایت‌های کلان دولتی و فعالیت حرفه‌ای کمپانی‌های بزرگ سرگرمی در برندسازی جهانی اثرگذار هستند. در ایران، سفارت کره جنوبی اهتمام ویژه‌ای به ترویج موسیقی و محصولات کره‌ای دارد.
7. عوامل روان‌شناختی: برخی ویژگی‌ها در موج کره‌ای توانایی و جذابیت بسیاری برای پاسخگویی به نیازهای خاص دوره نوجوانی دارد. فشار ناشی از نتیجه‌گرایی در ساختار آموزشی و خانوادگی، باعث می‌شود نوجوانان فضای هواداری کره‌ای را پناهگاهی برای کسب آرامش و دوری از اضطراب بیابند. همچنین این محصولات با تمرکز بر جذابیت‌های بصری، به نیازهای هیجانی و هویت‌جویانه نوجوانان پاسخ می‌دهند.

تأثیرات موج کره‌ای

محصولات فرهنگی کره جنوبی، با ارائهٔ روایت خاص از معنای زندگی، فراتر از سرگرمی عمل کرده و انگاره‌های شناختی خود را در ذهن و فرک مخاطبان و علاقمندان نهادینه می‌کنند و موجب تغییراتی در هویت، فرهنگ و سبک زندگی آنها می‌شوند.

علاقه‌مندی افراد به فرهنگ کره و فن‌شدن برای هنرمندان کره‌ای و الگوگیری نوجوانان از رفتار آن هنرمندان، موجب اثرپذیری در مدیریت بدن، اوقات فراغت و مصرف فرهنگی می‌شود. تماشای زندگی رؤیایی هنرمندان کره در شبکه‌های اجتماعی نیز سبب مقایسه‌های غیرواقعی می‌شود که نتیجه آن، خودتحقیری است.

موج کره‌ای با شکل‌دهی اجتماعات هواداری در فضای مجازی و حقیقی، سبب ایجاد گروه‌های مرجع جدید با محوریت هنرمندان کره‌ای شده است. این پدیده با هدایت الگوی مصرف کالا و محصولات فرهنگی، در تعیین گروه‌های دوستی و تغییر روابط اجتماعی هواداران نیز نقش دارد. این موج همچنین با تغییر سبک زندگی و بازتولید آیین‌های غیربومی، به تضعیف هویت ملی منجر می‌شود که تمایل فزاینده به یادگیری زبان و تحصیل در کره از نشانه‌های آن است.

مدیریت تأثیرات موج کره‌ای

برخی سیاست‌گذاران فرهنگی برای مدیریت تأثیرات موج کره‌ای، بر تغییر رویکرد از برخورد سلبی به اقدامات ایجابی تأکید دارند، ازجمله:

• تولید محتوای فرهنگی رقابت‌پذیر و متناسب با ذائقه نسل جدید.
• آگاه‌سازی خانواده‌ها دربارهٔ ماهیت صنایع فرهنگی شرق آسیا.
• معرفی مشاهیر و مفاخر ملی در قالب‌های مدرن.
• فعال‌سازی ظرفیت مدارس، کانون‌های فرهنگی و مراکز مذهبی برای ایجاد گروه‌های دوستی و هویت‌بخش، به‌منظور پر کردن خلأهای عاطفی و اجتماعی نوجوانان.

منابع

• بادین فکر، محمد جواد و خیامی، عبدالکریم، «برهم‌کنش سبک‌زندگی و هویت در ساخت خرده‌فرهنگ‌های دیجیتالی جوانان؛ (مورد مطالعه؛ هواخواهان ایرانی گروه موسیقی کره‌ای اکسو)»، فصلنامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، دوره ۱۸، شماره ۶۶، ۱۴۰۱ش.
• بیدالله خانی، آرش، «برندینگ و تصویرسازی ملت در کره جنوبی؛ هالیو و کره جهانی»، فصلنامه دولت‌پژوهی، سال پنجم، شماره ۲۰، ۱۳۹۸ش.
• پاک‌سرشت، الهه و حاجی‌هاشم، فاطمه، «واکاوی اقبال دختران نوجوان به موسیقی پاپ کره با تمرکز بر گروه بی‌تی‌اس»، فصلنامه پژوهش در مشاوره کودک و نوجوان، دورهٔ ۱، شمارهٔ ۱، ۱۴۰۲ش.
• پیشاهنگ، محمدحسین، «فرقه‌هایی از جنس رسانه»، خبرگزاری رسا، تاریخ درج مطلب: ۱۸ بهمن ۱۴۰۳ش.
• جناب‌زاده، علی‌اکبر و خاتمی، سیدوصال، «صداوسیما به سریال‌های کره‌ای حساس شد»، وب‌سایت کائنات، تاریخ درج مطلب: ۳ آذر ۱۴۰۰ش.
• ذکایی، محمدسعید و عزیزی همدانی، متین، «موج کره‌ای در ایران: انگیزه‌ها و آثار اقبال به فرهنگ‌عامه پسند کره‌ای در ایران»، فصلنامه مطالعات رسانه‌های نوین، دورهٔ ۱، شمارهٔ ۳، ۱۳۹۴ش.
• رشیدیان، «وقتی هنر به صنعت تبدیل می‌شود / تحلیلی بر گزارش بی‌بی‌سی از صنعت سرگرمی کره جنوبی»، خبرگزاری رسا، تاریخ درج مطلب: ۲۹ تیر ۱۴۰۴ش. رشیدیان، «سفارت کره جنوبی تا سفارت مکزیک»، خبرگزاری رسا، تاریخ درج مطلب: ۲۴ خرداد ۱۴۰۴ش.
• رشیدیان، «هواداران قلدر کی‌پاپ و کی‌دراما / تحلیلی بر گزارش بی‌بی‌سی»، خبرگزاری رسا، تاریخ درج مطلب: ۲۸ مرداد ۱۴۰۴ش.
• صالحی، عباس، «صداوسیما یکی از عوامل اصلی شروع موج کره‌ای در ایران»، خبرگزاری رسا، تاریخ درج مطلب: ۴ اسفند ۱۴۰۳ش.
• عبداللهیان، مه‌سیما، «گسترش جهانی فرهنگ کره جنوبی در قالب موج کره‌ای»، وب‌سایت پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه صنعتی شریف، تاریخ درج: ۱۴۰۱ش.
• فلاح، امیرحسین، «سندرم سلبریتی پرستی کی‌پاپ»، وب‌سایت مشرق‌نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۹ تیر ۱۴۰۲ش.
• «مک دونالد با طعم کیمچی؛ تحلیل پدیده موج کره‌ای در ایران»، خبرگزاری رسا، تاریخ درج مطلب: ۹ مهر ۱۴۰۴ش.
• منصوری‌خواه، مهدی، «صداوسیما عامل گسترش فرهنگ شرقی در میان ایرانیان»، خبرگزاری رسا، تاریخ درج مطلب: ۶ بهمن ۱۴۰۳ش.
• نصیری، محمدجواد، «آسان‌ترین راه خروج و درمان‌های موج کره‌ای»، وب‌سایت فرق، ادیان و مذاهب، تاریخ درج مطلب: ۸ اسفند ۱۴۰۲ش.
• نصیری، محمدجواد، «تحصیل در کره عامل تغییر فرهنگ و هویت دینی و ملی»، وب‌سایت ادیان، تاریخ درج مطلب: ۳۱ تیر ۱۴۰۳ش.