پیش‌نویس:ملت امام حسین

دیوارنگاره میدان ولیعصر تهران

ملت امام حسین؛ شعار حماسی در توصیف پیوند انقلاب اسلامی ایران با قیام امام حسین.

ملت امام حسین، شعاری حماسی و مذهبی است که در سال‌های اخیر توسط «سردار قاسم سلیمانی» مطرح شد. این شعار بر پیوند عمیق و همه‌جانبهٔ انقلاب اسلامی ایران و ارزش‌های نظام جمهوری اسلامی با قیام امام حسین و نهضت عاشورا تأکید می‌کند. به‌باور پژوهشگران، این پیوند در تمام دوران مبارزهٔ انقلابی به رهبری امام خمینی از ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ش تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ش که انقلاب اسلامی پیروز شد و همچنین در دوران هشت سال دفاع مقدس وجود داشته است و تمام مراحل مبارزهٔ انقلابی مردم ایران، بر اساس ارزش‌های عاشورایی الگوسازی شده است.

تعریف ملت امام حسین

ملت امام حسین، توصیف حماسی و انقلابی و جمله‌ای بیان شده در سال‌های اخیر توسط سردار «قاسم سلیمانی» است؛ اما ریشه این عبارت، در اندیشه‌های امامین انقلاب از همان ابتدا بود. آنچنانی که امام خمینی فرمود: انقلاب اسلامی ایران پرتوی از عاشورا و انقلاب عظیم الهی آن است. این شعار استوار بودن سبک زندگی مردم انقلابی ایران بر دین‌مداری و عشق به امام حسین و اهل‌بیت را نشان می‌دهد که ولایت‌مداری، فرهنگ ایثار و مقاومت، زندگی حسینی و قدرتمند بودن، از ارکان مهم و برجستهٔ آن است.

زمینه‌های اعتقادی و مکتبی

ملت امام حسین، شعار برخاسته از نهضت عاشورا است؛ قیام امام حسین در عاشورای سال ۶۱ق و پیامدهای آن، مؤثرترین و ماندگارترین رویداد انقلابی بوده که منشأ تحولاتی بنیادین در تاریخ اسلام شده است. به‌همین دلیل، بسیاری از پژوهشگران، حفظ اسلام انقلابی و راستین و تداوم ارزش‌های دینی و نهضت‌های اصلاح‌طلبانه در تاریخ اسلام و همچنین انقلاب اسلامی ایران در ۱۳۵۷ش را مرهون قیام عاشورا می‌دانند. شعارهای برگرفته از قیام امام حسین گرچه در دوران انقلاب اسلامی همیشه وجود داشت اما شعار «ملت امام حسین» با این ساختار ویژه، در اوج رویارویی انقلاب اسلامی و محور مقاومت با سیاست‌های تهاجمی آمریکا و گروه داعش، توسط سردار قاسم سلیمانی مورد تأکید قرار گرفت و به‌عنوان شعار ملی و مذهبی بر زبان‌های مردم جاری شد.

ویژگی‌های ملت امام حسین

از منظر پژوهشگران، «ملت امام حسین» گرچه یک شعار انقلابی است، اما برگرفته از یک واقعیت و حقیقت بوده که ویژگی‌های ملموس آن عبارتند از:

1. ولایت‌مداری؛ امام حسین به کربلا آمد تا به مردم نشان دهد که مسیر ولایت و امامتِ جانشین پیامبر، مسیر کمال انسانی است و به‌همین دلیل، ولایت‌مداری و در کنار آن بصیرت‌افزایی از ویژگی‌های مهم رویداد عاشورا و ملت امام حسین به‌شمار می‌رود.
2. ذلت‌ناپذیری؛ از مهم‌ترین ویژگی‌های ملت امام حسین، ذلت‌ناپذیری در برابر قدرت دشمن بوده که در جملهٔ معروف امام حسین منعکس شده است: «هَیهَاتَ مِنَّا الذِّلَّة». این ویژگی در صحنه‌های مختلف انقلاب اسلامی به‌ویژه در ۸ سال جنگ ایران و عراق و دفاع مردم ایران از حرم در عراق و سوریه خود را نشان داد.
3. عدالت‌خواهی؛ به‌نظر بسیاری از پژوهشگران، دوران چهار دهه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران با هیچ دورهٔ دیگری در گذشته از نظر عدالت‌طلبی و مبارزه با ستم قابل مقایسه نیست. در دوران حکومت پهلوی، خدمات و درآمدهای کشور، در اختیار گروه کوچکی از اصحاب قدرت، قرار می‌گرفت و مردم در پاسخ‌گویی به نیازهای اولیهٔ زیرساختی و خدمت‌رسانی، ناتوان و محروم بودند؛ اما جمهوری اسلامی در شمار موفق‌ترین حاکمیت‌های جهان در جابه‌جایی خدمت و ثروت از مرکز به همه جای کشور و از مناطق برخوردار به مناطق محروم بوده است.

نقش مکتب امام حسین در انقلاب اسلامی

بررسی ادبیات رایج در روند انقلاب اسلامی، شعارها، بیانیه‌ها و سخنرانی‌های انقلابیون و رهبران نهضت نشان می‌دهد که از میان عناصر مذهبی، فرهنگ عاشورا و قیام امام حسین در انقلاب اسلامی و تحقق شعار ملت امام حسین نقش مهم و اساسی داشته است.

الف) پیدایش انقلاب اسلامی

خیزش ایرانیان برای شکل‌گیری انقلاب اسلامی در سال 1357ش

هدف و انگیزهٔ مردم ایران از انقلاب اسلامی، نابودی ستم، استبداد و استکبار جهانی و برپایی حکومت عدل الهی و اجرای احکام اسلام به‌عنوان «معروف» و جلوگیری از وابستگی به اجانب و بیگانگان به‌عنوان «منکر» بود. این ارزش‌های دینی در انگیزه و هدف امام حسین از قیام عاشورا نیز مطرح بود.

همچنین به‌باور پژوهشگران، رهبری حسین‌گونهٔ امام خمینی، از مهم‌ترین اثرگذاری‌های نهضت عاشورا در پیدایش انقلاب اسلامی بوده است. مردم ایران، ویژگی‌هایی مانند شجاعت، سازش‌ناپذیری، صلابت، شهامت و روح حماسی امام حسین را در شخصیت امام خمینی می‌دیدند؛ شعار «خمینی، خمینی، تو وارث حسینی»، نشان‌دهندهٔ این امر است.

ب) شیوهٔ مبارزه

زمان‌های عزاداری امام حسین و مکان‌های عزاداری مانند مسجدها، حسینیه‌ها و خیمه‌های عزاداری، مهم‌ترین زمان‌ها و مکان‌ها برای فعالیت نیروهای انقلاب و بیداری مردم از مفاسد حکومت و سازمان‌دهی آنها برای راه‌پیمایی و فعالیت‌های انقلابی به‌شمار می‌آمد. در سال‌های اوج‌گیری انقلاب اسلامی، در ایام محرم، به‌ویژه روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی، مبارزات انقلابی شدت پیدا می‌کرد.

همچنین در دوران انقلاب اسلامی، مردم ایران تحت تأثیر نهضت عاشورا، فرهنگ از خودگذشتگی امام حسین و اصحاب وی را الگوی مبارزاتی خود قرار دادند و در روند شکل‌گیری و پیروزی انقلاب اسلامی، ایثار کردند و شعار ملت امام حسین را تحقق بخشیدند.

ج) پیروزی انقلاب اسلامی

مطالعهٔ دوره‌های مختلف و مؤثر در پیروزی انقلاب اسلامی نشان می‌دهد که نقطهٔ شروع آنها، ایام عزاداری امام حسین و با الهام از آموزه‌های نهضت عاشورا بوده است؛ قیام ۱۵ خرداد که از زمنیه‌های اصلی پیروزی انقلاب اسلامی و نقطهٔ عطفی در تاریخ آن محسوب می‌شود، به‌دنبال سخنرانی انتقادی امام خمینی در بعد از ظهر عاشورا؛ یعنی ۱۳ خرداد ۱۳۴۲ش رخ داد.

همچنین امام خمینی در مصاحبه‌ای در ۱۴ آذر ۱۳۵۷ش در اهمیت و نقش محرم در مبارزهٔ انقلابی گفته بود که محرم ماهی است که عدالت در مقابل ظلم و حق در مقابل باطل قیام کرده و به اثبات رسانده است که در طول تاریخ همیشه حق بر باطل پیروز شده است و امسال در ماه محرم، نهضت حق در مقابل باطل تقویت می‌شود. بعد از این مصاحبه، حضور میلیونی مردم در تظاهرات تاسوعا و عاشورای سال ۱۳۵۷ش که حکم همه‌پرسی علیه نظام شاهنشاهی را داشت، زمینهٔ عملی شکست نظام شاهنشاهی فراهم شد و سی‌وشش روز پس از تظاهرات بزرگ عاشورایی، شاه از کشور گریخت و بیست‌وشش روز بعد در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ش انقلاب اسلامی ایران به پیروزی رسید.

د) بعد از پیروزی انقلاب

۱. دوران دفاع مقدس

صدها نشانهٔ مختلف از شعار ملت امام حسین وجود دارد که دفاع مقدس را به نهضت عاشورا پیوند عمیق می‌زند و جلوه‌های کربلا را در صحنه‌های مختلف آن نشان می‌دهد. برای مثال، در وصیت‌نامه‌ها، شعارها، سرودها، نوحه‌ها، تابلوهای جبهه، مجالس ختم شهیدان، روضه‌خوانی و مداحی، طراحی و نام‌گذاری سربند رزمندگان، نام و رمز عملیات مختلف، اسامی لشگرها و گردان‌ها و نام‌گذاری عملیات موفق سپاه و ارتش، عناصر فرهنگ و شعار عاشواریی وجود داشت. الگوگیری عموم رزمندگان از امام حسین و شهدای کربلا، در تشجیع، ایستادگی، مقاومت و انگیزهٔ رزمندگان و تحقق شعار ملت امام حسین، تأثیر شگرفی داشته است.

۲. حفظ و تداوم انقلاب اسلامی

یکی از عوامل اساسی حفظ و تداوم انقلاب اسلامی، قیام امام حسین و فرهنگ عاشورایی دانسته شده است. انقلاب اسلامی که در اهداف، زمینه‌ها و مراحل مختلف مبارزه و پیروزی به نهضت عاشورا پیوند ناگسستنی برقرار کرده بود، در تداوم نیز با فرهنگ عاشورایی ارتباط برقرار کرد و با حفظ روحیهٔ ازخودگذشتگی، آزادگی و عزت نفس و مبارزه با ستم در عرصه‌های مختلف سیاست خارجی و داخلی ظاهر شده است.

ز) پیروزی بر داعش

قاسم سلیمانی به همراه ابومهدی المهندس یکی از مسئولین حشد الشعبی در میدان های نبرد علیه تروریست های تکفیری و شبل الزیدی فرمانده کتائب امام علی

به باور بسیاری از تحلیلگران و کارشناسان، هدف اصلی داعش و گروه‌های تکفیری و پشتیبانان بین‌المللی آنها، از بین‌بردن امنیت داخلی و خارجی جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان ملت امام حسین بود؛ اما شعار «ملت امام حسین» و پیوند انقلاب اسلامی ایران با قیام امام حسین در شکل‌گیری جبههٔ مقاومت، مبارزه و پیروزی بر داعش، دفاع از حرم امامان در عراق و حرم حضرت زینب در سوریه، نقش مؤثر داشت؛ زیرا هسته‌های مقابله و مبارزهٔ جهادی با داعش بر اساس الگوگیری از ارزش‌های نهضت عاشورا مانند فرهنگ شهادت‌طلبی و ننگ‌بودن زیر بار ذلت رفتن، صورت گرفت و با ورود سردار قاسم سلیمانی به جبههٔ مقاومت و مدیریت عاشورایی میدان جنگ، داعش در عراق و سوریه، شکست خورد.

جلوه‌های مکتب امام حسین در سبک زندگی

۱. اصلاح نگرش مردم نسبت به دین

پژوهشگران معتقدند همان‌گونه که مردم در زمان امام حسین دچار نوعی نگرش سطحی نسبت به دین شده بودند و امام حسین، به‌عنوان مظهر اسلام محمدی با قیام خود تفسیرها و برداشت‌های رایج از دین را رد کرد، امام خمینی نیز با پیروی از نهضت عاشورا، اصلاح اندیشه‌های دینی را الگوی نهضت اسلامی قرار داده و با رد مسئلهٔ جدایی دین از سیاست، برداشت‌های غلط و رایج از دین را دگرگون کرد و اسلام را دین اجتماعی معرفی کرد.

۲. نفی سازش با نظام سلطه

بر اساس گزارش‌های تاریخی، هنگامی که معاویه بر خلاف سیرهٔ پیامبر اسلام از امام حسین برای خلافت موروثی خاندان بنی‌امیه و جانشینی فرزند خود یزید بیعت خواست، با مخالفت امام روبه‌رو شد و امام حسین گفت که چنین برداشتی از اسلام را تأیید نمی‌کند. امام خمینی نیز با پیروی از امام حسین، در مقابل نظام حکومتی شاهی ایستاد و سازش‌ناپذیری خود و مشروعیت اجتماعی و سیاسی نظام شاهنشاهی را زیر سؤال برد.

۳. تشکیل حکومت اسلامی

بعضی از اندیشمندان مسلمان، مهم‌ترین انگیزهٔ قیام امام حسین را ایجاد حکومت اسلامی دانسته‌اند؛ امام خمینی نیز با پیروی از سیرهٔ امام حسین اجرای اصول اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی اسلام را بدون تشکیل حکومت اسلامی، ممکن نمی‌دانست.

۴. تبیین و احیای ارزش‌های اسلامی

به باور اندیشمندان مسلمان، دین اسلام دارای ارزش‌ها و هنجارهایی است که در صورت عملی شدن همهٔ آنها، اعضای جامعهٔ اسلامی از درون متحول می‌شود و هر یک از اعمال فردی و اجتماعی آنها، معنای خاص پیدا می‌کند. قیام امام حسین در سال ۶۰ هجری، این ارزش‌ها را به نمایش گذاشت و در انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ش در ایران نیز این ارزش‌ها در تاریخ ثبت شد که عبارتند از:

1. ایمان به جهاد در راه خدا؛
2. احیای روحیهٔ شهادت‌طلبی؛
3. مقاومت، پشتکار و پایداری در راه مبارزه؛
4. احیای روحیهٔ آزادگی و ذلت‌ناپذیری؛
5. شجاعت، شهامت و پرهیز از مصلحت‌اندیشی و راحت‌طلبی؛
6. احیای روحیه برادری و برابری؛
7. احیای امر به معروف و نهی از منکر؛
8. احیای جنبه‌های اخلاقی، مروت، ایثار و مواسات اسلامی؛
9. ایستادگی در برابر داعش و گروه‌های تکفیری به‌عنوان مفسران انحرافی اسلام.

منابع

• انصاری، حمید، «امام خمینی احیاگر فرهنگ عاشورا»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه، تاریخ بازدید: ۲۸ اردیبشهت ۱۴۰۲ش.
• «انقلاب اسلامی ایران پرتوی از عاشورا و انقلاب الهی آن است»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب:۱۱ بهمن ۱۳۸۵ش.
• «برگزاری همایش نقش نهضت عاشورا در پیروزی بر سلفی‌گری»، پایگاه خبری و اطلاع‌رسانی وب‌دا، تاریخ درج مطلب: شنبه ۱۷ مهر ۱۳۹۵ش.
• حقانی، موسی، «تظاهرات تاسوعا و عاشورای ۱۳۵۷»، جام‌جم آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۴ آبان ۱۳۹۳ش.
• «ذلت ناپذیری از پیام‌های عاشورا»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۲۳ آبان ۱۳۹۲ش.
• «شاخصه‌های ملت امام حسین»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: ۱۲ شهریور ۱۴۰۱ش.
• «عاشورا و انقلاب اسلامی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
• «ما ملت امام حسینیم چطور شعار یک ملت شد؟»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۲۴ مرداد ۱۴۰۰ش.
• «ملت امام حسین»، وب‌سایت روزنامهٔ فرهیختگان، تاریخ درج مطلب: ۶ شهریور ۱۳۹۹ش.
• «نهضت عاشورا و جلوه‌های تجلی آن در دفاع مقدس»، وب‌سایت مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۶ شهریور ۱۳۹۹ش.
• «ولایت‌مداری از آموزه‌های مهم واقعه عاشورا است»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۹ مرداد ۱۴۰۱ش.