پیش‌نویس:روزی فرزند

روزی فرزند؛ تأمین مادی، تربیتی و معنوی فرزند به‌عنوان سهم الهی و مسئولیت والدین.
روزی یا رزق فرزند، در فرهنگ اسلامی و سنت ایرانی، بسیار فراتر از تأمین مادی بوده و ابعاد معنوی، اخلاقی و سرشتی را نیز دربر می‌گیرد. بر اساس باور دینی، هر کودک با رزق الهی خود متولد می‌شود؛ باوری که ضمن تأکید بر حلال بودن روزی، آرامش و روحیۀ توکل را در والدین تقویت می‌کند. در این دیدگاه، خانواده و تربیت فرزند صالح سرچشمۀ برکت و پایداری جامعه است. درک درست از روزی فرزند در سبک زندگی اسلامی‌ایرانی، بر توازن میان توکل و تلاش استوار بوده و توکل در آن، به‌معنای رهایی از ترس و اضطراب بوده نه بی‌عملی. چنین نگرشی، خانواده را از مصرف‌گرایی دور کرده و زمینه‌ساز پرورش نسلی متوکل، امیدوار و مسئول می‌شود.

تعریف و اهمیت روزی فرزند

روزی در لغت به‌معنای خوراک روزانه، رزق، وجه معاش، وسیلۀ زندگی و ضروریات زندگی است.
روزی فرزند، در سبک زندگی اسلامی‌ایرانی، تنها به خوراک، پوشاک و مسکن محدود نشده بلکه شامل برکت، سلامت جسم و جان، تربیت درست و برخورداری از حمایت‌های اجتماعی نیز هست. در این نگاه، روزی فرزند ترکیبی از وعدۀ الهی، مسئولیت والدین و شرایط اجتماعی به‌شمار می‌آید؛ یعنی نعمت الهی که با تلاش و تدبیر انسان شکوفا می‌شود.
در زندگی روزمرۀ ایرانی نیز مفهوم روزی فرزند در رفتارهای ساده اما پرمعنا بازتاب دارد که از سفرۀ خانوادگی و تقسیم عادلانۀ خوراک تا دغدغه‌های تربیتی، تحصیلی و معنوی را شامل می‌شود. والدین ایرانی همواره میان تلاش برای معاش و حفظ برکت خانه تعادل برقرار می‌کنند. این نگرش نشان می‌دهد که روزی فرزند، تنها درآمد مالی نبوده بلکه شامل آرامش، پیوند عاطفی و تربیت درست نیز می‌شود.

مبانی دینی و معرفتی دربارۀ روزی فرزند

آیات و روایات اسلامی، روزی فرزند را نعمتی الهی و هم‌زمان مسئولیتی انسانی می‌دانند. در زندگی امروز، این معنا می‌تواند به مدیریت خردمندانۀ منابع خانواده، پرهیز از اضطراب مالی و تقویت امید و اعتماد به وعدۀ الهی بینجامد. چنین نگاهی، پیوندی میان ایمان سنتی و تدبیر معاصر برقرار می‌کند و راهی برای سبک زندگی متوازن می‌گشاید.

نگاه توحیدی به روزی فرزند

در نگاه توحیدی، روزی در اختیار تکوینی خداوند بوده و همین باور، علاوه بر آرامش، انسان را به‌سمت مسئولیت‌پذیری و رعایت اخلاق سوق می‌دهد. مفسران قرآن تأکید دارند که انسان باید تلاش و تدبیر کند اما سرانجام، بخشش یا بازداشتن روزی در اختیار خداوند است. این نگرش ضمن نفی بی‌عملی، مانع اضطراب افراطی شده و تعادل میان توکل و تلاش را حفظ می‌کند.

احادیث و روایات دربارۀ روزی فرزند

در منابع حدیث اسلامی، فرزند نعمت و برکت معرفی شده است. برای مثال، امام موسی کاظم، در پاسخ به فردی که از ترس فقر، بچه‌دار نمی‌شد، تأکید کرد که فرزند بیاورید؛ زیرا روزی او با خداوند است. از منظر معنوی، حضور فرزند نه‌تنها باعث کاهش روزی نمی‌شود بلکه عامل تقویت روحیۀ توکل و استغفار در والدین است. این توکل فعال و طلب مغفرت، خود طبق آموزه‌های دینی، از مهم‌ترین عوامل گشایش رزق و برکت در زندگی هستند؛ چنان‌چه خداوند در قرآن وعده داده است که تقوا و استغفار، موجب رزق از جایی می‌شود که انسان گمان نمی‌برد.

وظیفۀ والدین در تأمین معاش فرزند

در فقه اسلامی، پدر و در شرایط خاص مادر، مسئول تأمین نیازهای مادی و تربیتی فرزند است. این مسئولیت، متناسب با استطاعت خانواده و مصلحت کودک انجام می‌گیرد. در فرهنگ اسلامی‌ایرانی، رعایت حقوق فرزند از تغذیه و لباس گرفته تا آموزش و تربیت دینی، به‌عنوان وظیفۀ واجب والدین شناخته شده و علاوه بر آن، نهادهای دولتی و خیریه نیز مسئولیت اجتماعی حمایت از خانواده‌ها را بر عهده دارند. افزون بر تأمین معاش مادی، در سبک زندگی اسلامی، رعایت روزی حلال، وظیفه‌ای حیاتی برای والدین است. تأکید آموزه‌های دینی بر کسب حلال، نه‌تنها برای صحت عمل والدین بلکه به این دلیل است که لقمۀ حلال و پاک بر سرشت، شخصیت و تربیت معنوی فرزند تأثیر مستقیم دارد. به باور مذهبی و فرهنگی ایرانی، غذای حلال، زمینه‌ساز سلامت جسم و سلامت روان فرزند و عامل توفیق او در مسیر بندگی و تربیت صالح است.

رویکرد فرهنگی و اجتماعی به روزی فرزند

باور عمومی به روزی فرزند

در فرهنگ دینی و سنتی ایران، باور ریشه‌دار به این‌که هر کودک روزی خود را به‌همراه دارد، موجب امیدواری و آرامش خانواده‌ها است. این نگرش با کاهش اضطراب مالی، والدین را به تصمیم برای ازدواج و فرزندآوری ترغیب کرده و آنها را به توکل همراه با تلاش سوق می‌دهد.

باور به روزی فرزند در ادبیات و زبان فارسی

باور به «روزی فرزند» در ضرب‌المثل‌ها، اشعار و حکایات عامیانه نیز بازتاب یافته است. این باور نه‌تنها به تأمین مادی فرزند، بلکه به برکت، تربیت و حمایت‌های معنوی نیز اشاره دارد؛

1. ضرب‌المثل‌ها و حکایات: «هر آن کَس که دندان دهد، نان دهد» ضرب‌المثلی از سعدی بوده و بر این باور تأکید دارد که خداوندی که فرزندی می‌آفریند، روزی او را نیز فراهم می‌آورد.
2. اشعار و متون ادبی: « گفت از ضعف توکل باشد آن * ور نه بدهد نان، کسی کو داد جان// جمله را رزاق روزی می‌دهد * قسمت هر کس به پیشش می‌نهد» شعری از مولوی است که بر روزی‌رسان بودن خداوند اشاره دارد.

نگرش عقلانی- شناختی

این نگرش در فرهنگ ایرانی، روزی فرزند را حاصل تعامل میان تدبیر انسان و ارادۀ الهی می‌داند. والدین با برنامه‌ریزی در تأمین معاش، آموزش و تربیت، زمینۀ بهره‌مندی از رزق حلال و افزایش برکت را فراهم می‌کنند. در این دیدگاه، روزی فرزند نه‌تنها عطیۀ آسمانی بلکه نتیجۀ رفتار مسئولانه و خردمندانه والدین می‌داند.

تأثیر باور عموم بر تصمیم‌گیری‌های خانواده

باور به رزق الهی در فرهنگ ایرانی تأثیر عمیقی بر تصمیم‌گیری‌های خانوادگی دارد. این نگرش موجب می‌شود که زوج‌ها با اعتماد به وعدۀ خداوند در تأمین روزی فرزندان، ترس از هزینه‌های مالی را کنار گذاشته و تصمیم به ازدواج و فرزندآوری بگیرند. همچنین، در حوزۀ تربیت، این باور باعث می‌شود والدین بیشتر بر تربیت معنوی و اخلاقی فرزندان تمرکز کرده و نگرانی‌های مادی را کاهش دهند.

نگرش عقلانی- تربیتی به روزی فرزند

مفهوم روزی فرزند در فرهنگ امروز ایرانی، با نگاهی عقلانی و تربیتی پیوند خورده است. والدین معتقدند که روزی الهی نه در بی‌عملی بلکه در بستر تلاش و برنامه‌ریزی هوشمندانه محقق می‌شود. این نگرش، والدین را ترغیب می‌کند که برای فرزند، تنها به فکر تأمین نیازهای اولیه نبوده بلکه او را به مهارت‌های کسب‌وکار و کارآفرینی مجهز سازند. در حقیقت، روزی فرزند را باید در توانایی او برای خلق ارزش و بهره‌مندی از استعدادهای الهی‌ او جستجو کرد؛ یعنی ایجاد بستر برای شکوفایی رزق بالقوۀ فرزند. این دیدگاه، ترس از فقر را به انگیزه برای تلاش، آموزش و مهارت‌افزایی تبدیل می‌کند.

روزی در قالب تسهیلات و حمایت‌های اجتماعی

در سبک زندگی معاصر، تحقق روزی الهی فرزند، نیازمند بسترسازی اجتماعی و دولتی است. در ایران، تسهیلاتی مانند بیمه‌های تأمین اجتماعی، یارانه‌های حمایتی، وام‌های مسکن و تسهیلات ازدواج و فرزندآوری، به‌نوعی تبلور عینی روزی اجتماعی هستند. نهادهای دولتی، با فراهم کردن زیرساخت‌های آموزشی باکیفیت و امکانات فرهنگی سالم، روزی دانش و بینش فرزندان را تضمین می‌کنند. این حمایت‌ها به والدین این اطمینان را می‌دهد که علاوه بر تلاش فردی، پشتوانه‌ای اجتماعی نیز برای رشد و شکوفایی رزق فرزندان وجود دارد. .

ابعاد مختلف روزی فرزند در سبک زندگی ایرانی

روزی جسمی (تأمین نیازهای مادی و حیاتی)

روزی جسمی به معنای تأمین نیازمندی‌های اولیه و زیستی فرزند و مدیریت اقتصادی صحیح برای حفظ سلامت و بقای مادی او است؛ مانند فراهم کردن خوراک حلال، سالم و متناسب با رشد، توجه به نیازهای درمانی و حفظ سلامت جسمانی فرزند و تأمین محیط زندگی امن و البسۀ مناسب. این بخش با مدیریت اقتصادی خانواده پیوندی عمیق دارد. والدین با تنظیم بودجه و پرهیز جدی از اسراف، رزق الهی را پاس می‌دارند. آموزش مدیریت مالی به فرزندان، شامل پس‌انداز، دوری از تجمل‌گرایی و توانایی تشخیص نیاز از خواسته، جزء مهمی از روزی جسمی است. این تربیت، توان مدیریت درست دارایی و زمینه‌سازی برکت پایدار را در او نهادینه می‌کند.

روزی فکری (تغذیۀ عقل و اندیشه)

روزی فکری، به تأمین ابزارها و محتوای لازم برای رشد عقلانی، علمی و اندیشه‌ورزی سالم فرزند اختصاص دارد. سلامت فکر، ضامن تصمیم‌گیری‌های درست در آینده است؛ مانند تأمین فرصت‌های تحصیلی مناسب و امکان کسب علم نافع، ارائۀ اطلاعات درست، محیطی برای طرح پرسش‌ها و هدایت فرزند به‌سمت فکر سالم و دور از خرافات و محتوای مضر و نیز کمک به تقویت تفکر انتقادی، حل مسئله و قدرت تحلیل در فرزند. در این بعد، تأکید تنها بر پرداخت هزینۀ مدرسه نیست بلکه بر محتوا، کیفیت اندیشه و پرورش قوۀ عقل است.

روزی روحی و عاطفی (تأمین معنویات و پیوندهای انسانی)

این بُعد، شامل عمیق‌ترین و ماندگارترین بخش‌های روزی فرزند بوده و به نیازهای روانی، عاطفی، اخلاقی و معنوی او پاسخ می‌دهد؛ مانند فراهم کردن بستر رشد ایمان، صداقت، محبت و آداب دینی (مانند آموزش نماز) و نیز آموزش و الگوسازی صفاتی همچون احترام، قناعت و خیرخواهی؛ تأمین نیاز عاطفی فرزند از طریق ارتباط صمیمی و محبت‌آمیز میان اعضای خانواده و پیوندهای خویشاوندی و نیز هدایت فرزند به مشارکت در فعالیت‌های خیرخواهانه و یاری رساندن به دیگران. این تعاملات، به سلامت روانی و معنوی فرزند کمک شایانی کرده و روزی او را در قلمرو ارتباطات گسترش می‌دهد.

پانویس

دیدگاه‌های ارزیابان

منابع

• قرآن کریم.
• «ارتباط دادن کاهش فرزندآوری به مشکلات اقتصادی آدرس غلط دادن به مردم است/ دوگانه‌های کاذب؛ مهمترین عوامل کاهش فرزندآوری است»، خبرگزاری همشهری آنلاین، تاریخ بارگذاری: 24 آبان 1401ش.
• «اگر جرأت بچه‌دار شدن ندارید، بخوانید»، خبرگزاری جوان آنلاین، تاریخ بارگذاری: 21 مهر 1398ش.
• «اقتصاد اسلامی و سبک زندگی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بارگذاری: 18 آبان 1401ش.
• «باور به خالقیت رزاقیت خداوند مانع ترس از فرزندآوری است»، خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ بارگذاری: 29 شهریور 1402ش.
• «براساس آیات و روایات، آیا استغفار در رزق و روزی انسان و تولید نسل و فرزندآوری او تأثیرگذار است؟»، وب‌سایت اسلام کوئست، تاریخ بازدید: 8 مهر 1404ش.
• «تأمین روزی فرزند یک وعدۀ الهی است»، خبرگزاری موج، تاریخ بارگذاری: 11 فروردین 1402ش.
• «ترجمه و شرح حکمت 137 نهج‌البلاغه: راه افزایش روزی»، وب‌سایت مؤسسۀ تحقیقات و نشر معارف اهل‌البیت، تاریخ بارگذاری: 1 شهریور 1396ش.
• «تفسیر آیۀ 6 سورۀ هود»، وب‌سایت تدبر، تاریخ بازدید: 7 مهر 1404ش.
• «چگونه فرزند خود را اقتصادی تربیت کنیم؟ به روزی حلال و الگوی صحیح مصرف توجه کنید»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ بارگذاری: 17 شهریور 1400ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 7 مهر 1404ش.
• «رزق و روزی اولاد در آیات»، وب‌سایت پرسمان دانشگاهیان، تاریخ بارگذاری: 9 مرداد 1391ش.
• «رزق و روزی فرزندان از جانب خداوند تضمین شده است»، خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ بارگذاری: 31 خرداد 1402ش.
• سعدی، بوستان، باب ششم در قناعت، بخش 11، حکایت مرد کوته‌نظر و زن عالی‌همت، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 9 مهر 1404ش.
• شریفی، عنایت‌الله و لطفی، مهرعلی، «سبک زندگی خانوادگی در قرآن و سنت پیشوایان معصوم (ع)»، پژوهش‌نامۀ معارف قرآنی، دورۀ 4، شمارۀ 14، 1392ش.
• شفیعی مازندرانی، محمد و دیگران، «وظائف فقهی پدر و مادر نسبت به کودک»، دانشگاه جامعه ‌المصطفی‌ العالمیه، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، 1384ش.
• عراقیان مجرد، فرشته و دیگران، «تبیین عوامل مؤثر بر فرزندآوری در ایران: یک مطالعۀ متاسنتز»، مجلۀ دانشگاه علوم پزشکی مازندران، دورۀ 33، شمارۀ 2، 1402ش.
• کلینی، محمد بن یعقوب، اصول‌الکافی، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، به‌تصحیح محمدجعفر شمس‌الدین، 1369ش.
• «فرهنگ کار از دیدگاه اسلام»، وب‌سایت آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ بارگذاری: 19 تیر 1384ش.
• «لقمۀ حرام چه تأثیری روی تربیت فرزندان می‌گذارد؟»، خبرگزاری صداوسیما، تاریخ بارگذاری: 8 اردیبهشت 1402ش.
• مولانا، مثنوی معنوی، دفتر پنجم، بخش 97، جواب گفتن خر روباه را، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 9 مهر 1404ش.
• نجفی، حسن و دیگران، «بررسی راهکارهای کاربردی‌سازی سبک زندگی اسلامی در نهاد خانواده، برگرفته از احادیث»، پژوهشنامۀ تربیت تبلیغی، سال1، شمارۀ 1، 1392ش.
• «نقش خانواده در گسترش سبک زندگی اسلامی»، پژوهش‌های معنوی، تاریخ بازدید: 3 آبان 1404ش.
• «هر فرزند ایران، یک استعداد و سرمایه است/ لزوم تربیت نیروی انسانی ماهر و مومن در آموزش و پرورش»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ بارگذاری: 2 اردیبهشت 1403ش.

@حمید گلزار و امان الله فصیحی: