پیش‌نویس:صداقت

صداقت؛ هماهنگ‌سازی درون با واقع.

صداقت را از امور حیاتی و ضروری در سبک زندگی انسان‌ها است که بدون آن پایه‌های امنیت اجتماعی، سست می‌شود. از این منظر، همگان برای حاکم‌شدن امنیت و آرامش بر زندگی فردی و اجتماعی، ملزم به رعایت صداقت هستند.

مفهوم‌شناسی

صداقت به‌معنای دوستی از روی راستی و درستی است. در اصطلاح، هماهنگ‌سازی درون با واقع را صدق می‌گویند. در آموزه‌های دینی، صادق به کسی گفته می‌شود که در برابر پروردگار به تعهدات خود پایبند باشد، از مشکلات نهراسد و با فداکاری، ایمان خود را اثبات کند.

انواع صدق

علمای اخلاق بر اساس آموزه‌های دینی برای صدق انواعی را ذکر کرده‌اند: 1. صدق در گفتار؛ به‌معنای خبر دادن از واقعیت حوادث و اشیاء آن‌‌چنان که هستند. 2. صدق در نیت و اراده؛ به‌معنای خالص کردن نیت برای خدا در همۀ حرکات و سکنات. 3. صدق در عزم و تصمیم؛ به‌معنای مصمم بودن در انجام عمل. 4. صدق در رفتار و کردار؛ به‌معنای هماهنگ بودن باطن با ظاهر و یا بهتر بودن باطن. 5. صدق در اعتقادات و مقامات دینی؛ به‌معنای رسیدن به حقیقت و لوازم و آثار و غایات صدق. این قسم از صدق بالاترین درجۀ صدق است که هر کس به حَسَبِ حال و مرتبۀ خود بهره‌ای از آن دارد.

صداقت در آیات و روایات

راستگویی و صداقت در دین اسلام از جایگاه والایی برخوردار است و از اصول اخلاق فردی و اجتماعی و شاخص برجستۀ ایمان است. در آیات فراوانی به اهمیت صدق اشاره شده و به مؤمنان امر شده است تا با افراد صادق همراه باشند. قرآن، راستگویان را در ردیف انبیا و شهدا و از ارکان حیاتی جامعه به‌شمار آورده است. در روایات نیز صدق، ملاک اسلام و ایمان، مایۀ نجات و برکت، نشانۀ حب الهی، عامل پیروزی و مایۀ عزت و محبوبیت اجتماعی معرفی شده است.

راه‌های دستیابی به صدق

صادق بودن از جمله فضایل اخلاقی است که با تلاش و مجاهدت درونی به‌دست می‌آید. عالمان اخلاق، دستیابی به صدق را از راه‌های زیر ممکن دانسته‌اند: 1. تقویت ایمان و تقوا؛ همچنانکه صداقت ریشه در عقلانیت و فطرت انسان دارد ولی استحکام پایه‌های آن منوط به استحکام ایمان و تقوا است. 2. دانایی و معرفت؛ در آموزه‌های دینی، نادانی به‌عنوان اصل و ریشۀ هر شر و بدی ذکر شده است. 3. تعقل؛ در آموزه‌های دینی، تعریف جامع عقل با مفهوم صداقت آمیخته شده است. 4. خودکنترلی؛ خودکنترلی به‌معنای قضاوت صادقانۀ انسان از فکر و عمل و رفتار و گفتار خود است. 5. تقویت معادباوری؛ اثر تربیتی تقویت و یقین به معاد و برزخ و دوزخ و یاد مرگ و مراحل مختلف قیامت سبب صداقت و راستی انسان در زندگی می‌شود. 6. ذکر؛ ذکر به‌معنای همواره خود را در محضر الهی دیدن و اینکه او در هر حالی ناظر اعمال انسان است. 7. انس با دعا؛ انسان زمانی به صداقت دست می‌یابد که خواسته‌های خود را با حالت تضرع و ذلت از خدا بخواهد نه از غیر او و یا آمیخته با هوای نفس و ریا.

آثار صداقت

پژوهشگران بر اساس آموزه‌های دین برای صداقت آثاری را ذکر کرده‌اند: 1. حفظ و سلامت دین؛ 2. رسیدن به مقامات معنوی؛ 3. عزت؛ 4. رها شدن از بن‌بست‌ها و گرفتاری‌ها؛ 5. مورد الطاف الهی و پیشوایان دین قرار گرفتن؛ 6. اعتماد عمومی و محبوبیت اجتماعی.

پیامدهای بی‌صداقتی و کذب

صادق نبودن برای افراد و اجتماع پیامدهای ناگواری را به‌دنبال دارد. برخی از این پیامدها عبارت‌اند از: 1. تخریب ایمان؛ 2. نفاق؛ 3. فقر؛ 4. ملامت و پشیمانی؛ 5. زمینه‌ساز بدی‌ها؛ 6. بی‌اعتمادی و عدم مقبولیت.

صداقت و تحکیم خانواده

روان‌شناسان معتقدند، صداقت از جمله مسائل مهمی است که بر سلامت روح و روان، انگیزه‌ها و دغدغه‌های اعضای خانواده تأثیر بسزایی دارد. صداقت به‌عنوان اساس خانوادۀ سالم به‌شمار می‌رود. اگر زن و شوهر با صداقت با یکدیگر رفتار کنند، علاوه بر جلب اعتماد طرف مقابل، از متزلزل شدن خانواده جلوگیری کرده، سبب ایجاد محبت و مودت در محیط خانه می‌شوند. زن و شوهر به‌عنوان ارکان اصلی خانواده و تعیین‌کنندۀ قوانین آن، مسئولیت‌های زیادی در قبال افراد خانواده دارند. بسیاری از رفتارها و کردارها و گفتارهای فرزندان برگرفته از رفتار و کردار و گفتار والدین است و از آنها الگوبرداری می‌کنند. توجه به این اصل اخلاقی در زندگی موجب می‌شود که کانون خانواده از آرامش کافی برای پرورش نسلی سالم برخوردار باشد.

آسیب‌شناسی صداقت در خانواده

برخی از عوامل تهدیدکنندۀ صدق به نقل از پژوهشگران به قرار زیر است: 1. عافیت‌طلبی؛ به‌معنای خود را در حاشیه قرار دادن و دوری از دردهای جامعه و به‌دنبال آسایش خود بودن. این تفکر در اسلام رد شده و به نوعی این فرد دروغ گفته و دشمنی خود را با خدا اعلام کرده و با این دروغ سبب ضایع‌شدن حقی شده است؛ 2. پاک جلوه‌دادن افکار و افراد خاص و مکتب‌ها از آلودگی و طفره‌رفتن از عمل صادقانه و توسل به دروغ سبب بدبین شدن جامعه به افراد دیندار می‌شود؛ 3. ترک صداقت با توجیه کردن و دروغ گفتن و توریه برای حفظ منافع خود؛ 4. پیروی از هوای نفس؛ 5. میل رسیدن به خواسته‌های مشروع و نامشروع از هر راه ممکن؛ 6. غفلت از یاد خدا؛ 7. غفلت از مسئولیت؛ 8. فراموشی معاد؛ 9. عدم استفاده از تدبر و تعقل در امور؛ 10. عدم عاقبت‌اندیشی و آینده‌نگری؛ 11. لجبازی و حق‌پذیر نبودن.

آثار صداقت در خانواده

از جمله آثار صداقت در خانواده به نقل از روان‌شناسان عبارت‌اند از: 1. وظیفه‌شناسی و تعهد به انجام کارها و پرهیز از دروغ و پنهان‌کاری؛ 2. سلامت روح و روان؛ 3. قوی‌شدن روابط بین افراد؛ 4. استحکام بنیان خانواده؛ 5. سلامت اجتماعی؛ 6. شادی و نشاط؛ 7. افزایش اعتماد بین افراد؛ 8. دستیابی به اهداف؛ 9. استحکام روابط بین زن و شوهر؛ 10. نزدیک‌شدن افراد به یکدیگر و احساس امنیت.

راهکارهای افزایش صداقت در خود

روان‌شناسان برای افزایش صداقت و راستی در خود راهکارهایی را ذکر کرده‌اند: 1. وظیفه‌شناس و مسئولیت‌پذیر بودن و اهمیت‌دادن به اموری که به انسان واگذار می‌شود. 2. پذیرش این امر که گاهی گفتن حقیقت به ضرر انسان است و پذیرفتن مسئولیت آن. 3. وانمود نکردن به چیزی که در شما نیست به‌خاطر مثبت‌شدن ذهنیت دیگران نسبت به شما. 4. دوست‌داشتن خود که از جمله عوامل دروغ نگفتن است. 5. قدرت «نه گفتن». 6. پذیرفتن اشتباهات و قدرت رویارویی با عواقب آن.

راهکارهای نهادینه‌سازی صداقت در خانواده

فرزندان مهم‌ترین سرمایه زندگی مشترک زن و مرد در خانواده هستند. حفظ و ایمن نگه‌داشتن سلامت روح و روان این سرمایه نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و به‌موقع است. برای آموزش صداقت به فرزندان، باید پدر و مادر خود از این فضیلت اخلاقی بهره‌مند باشند. روان‌شناسان برای آموزش صداقت به فرزندان در خانواده راهکارهایی را ذکر کرده‌اند: 1. آگاه‌کردن فرزندان از ارزش و اهمیت صداقت و این‌که در هر شرایطی هر چند سخت باشد به یکدیگر راست بگویند و از دروغ‌گویی بپرهیزند. 2. پدر و مادر خود الگوی صداقت برای فرزندان باشند. اگر والدین با فرزندان صادق نباشند، نمی‌توانند از فرزندان انتظار داشته باشند راستگو باشند. 3. فراهم‌کردن محیطی در خانواده که اعضای آن مجبور به پنهان‌کاری و دروغ نباشند. 4. ملایمت در رفتار و متوسل نشدن به زور برای آموزش راستگویی به کودکان و گفتن فوائد راستگویی به آنها و در نظر گرفتن تنبیه ملایم هنگام دروغ‌گفتن فرزندان هرچند حقیقت را بازگو کنند.