پیشنویس:ربیع الاول
ربیعالاول؛ سومین ماه از ماههای تقویم قمری در فرهنگ اسلامی.
ربیعالاول، سومین ماه از ماههای دوازدهگانة قمری در فرهنگ اسلامی است که بین ماههای صفر و ربیعالثانی قرار گرفته است. بهدلیل وجود برخی مناسک و مناسبتهای مذهبی همچون ولادت پیامبر اسلام و امام صادق، این ماه از اهمیت و جایگاه بالایی نزد مسلمانان بهویژه شیعیان برخوردار است.
مفهومشناسی ربیعالاول
ربیع، در لغت بهمعنای بهار، فصل بهار، اسم عشایر، قبیله و کوه آمده است.[۱]
فلسفه نامگذاری ربیعالاول
ربیع از مادهٔ «ربع» گرفته شده و معنای اصلی این ماده «چهار» است. در حقیقت، مردم عرب به فصل بهار که یکچهارم سال است، ربیع میگویند. بهدلیل اینکه دو ماه ربیع (ربیعالاول و ربیعالثانی) در آغاز این فصل واقع شده، این ماه را ربیع الاول میخوانند.[۲]
ماه ربیعالاول قبل از اسلام
در عصر اعراب جاهلی، از این ماه با نامهای متعددی همچون «طالیق» و «خوَّان» یاد شده است. مدت روزهای این ماه و ماه ربیعالثانی قراردادی و تناوبی بوده، بدین صورت که یک سال ماه ربیع الاول ۲۹ روز و ربیع الثانی ۳۰ روز و سال بعد ربیعالاول ۳۰ روز و ربیعالثانی ۲۹ روز بوده است. این قاعده، بعد از اسلام مانند سایر ماههای قمری بر اساس رؤیت هلال ۲۹ یا ۳۰ روزه است. برپایی بازار سالیانهای بهنام دومةالجَندل از اول تا پانزدهم ربیعالاول، از جمله آدابورسوم اعراب جاهلی در این ماه بوده است.[۳]
فضیلت ماه ربیعالاول
ماه ربیعالاول، بعد از دو ماه محرم و صفر که ماه غم و اندوهِ شیعیان است واقع شده و بهدلیل قرار گرفتن ولادت پیامبر، امام صادق و آغاز امامت امام زمان، به ماه شادی و سرور اهلبیت در میان شیعیان معروف است. از این ماه، همچنین، به ماه نزول رحمت و برکات الهی و «بهار ماهها» یاد میشود.[۴]
وقایع تاریخی ربیعالاول
در ربیعالاول حوادث و وقایع مهمی واقع شده است، همچون:
- ترک کردن مکه توسط پیامبر و خوابیدن امام علی در بستر او (۱ ربیعالاول: لیلة المبیت).
- شهادت امام حسن عسکری (۸ ربیعالاول ۲۶۰ق).
- به امامت رسیدن امام زمان (۹ ربیعالاول ۲۶۰ق).
- ولادت حضرت محمد (۱۷ ربیعالاول: عامالفیل).
- ولادت امام صادق (۱۷ ربیعالاول ۸۳ق)؛[۵]
ربیعالاول در فرهنگ مسلمانان
در تقویم اسلامی، روز دوازدهم (به روایت اهل تسنن) و هفدهم ربیعالاول (به روایت اهل تشیع)، ولادت پیامبر اسلام است. در این روز مسلمانان با تزئین و چراغانیکردن مساجد و اماکن مذهبی، برپایی مراسم سخنرانی، مدیحهسرایی، شعرخوانی، مولودیخوانی و پخش شیرینی، چای و شربت، جشن میگیرند. برگزاری جشنهای عقد ازدواج و مراسم عروسی از دیگر برنامههای مسلمانان در این ایام است.[۶]
با ابتکار امام خمینی، این هفته (از دوازدهم تا هفدهم ربیعالاول)، در برخی کشورهای اسلامی به هفتهٔ وحدت مشهور شده است. به همین مناسبت هر سال در ایران، کنفرانس بینالمللی وحدت اسلامی برگزار میشود. اندیشمندان و صاحبنظران از کشورهای مختلف در این کنفرانس شرکت کرده و دربارهٔ الگوگیری مسلمانان از سیرهٔ اخلاقی و عملی پیامبر اسلام سخن گفته و بر لزوم تقریب و اتحاد میان مسلمان جهان و پرهیز از هرگونه اختلاف و تفرقهافکنی میان مسلمانان، تبادلنظر میکنند.[۷]
ولادت امام جعفر صادق در هفدهم ربیعالاول، یکی دیگر از مناسبتهای مذهبی در این ماه است که شیعیان جهان در کشورهای مختلف، آن را جشن میگیرند و علاوه بر برنامههای شاد و مفرح چون مولودیخوانی، پخش شربت و شیرینی، برخی از سخنرانان به بیان سیرهٔ اخلاقی و نقش تربیتی و آموزشی امام صادق میپردازند.[۸]
اعمال عبادی ربیعالاول
ماه ربیعالاول ازجمله ماههای با فضیلت بهشمار میرود که در روایات اسلامی به عبادت و روزهداری در آن توصیه شده است. استحباب روزهٔ روز اول، پوشیدن لباس نو، اطعام و غذا دادن به مؤمنین در روز نهم، دو رکعت نماز شب دوازدهم که در رکعت اول بعد از حمد سه مرتبه سورهٔ «قُلْ یا أَیُّهَا الْکافِرُونَ» و در رکعت دوم بعد از حمد سه مرتبه سورهٔ توحید خوانده میشود، از اعمال مستحبی در این ماه است. غسل کردن و روزه گرفتن در روز هفدهم از دیگر اعمال این ماه است که در روایات اسلامی برای روزهٔ این روز ثواب و فضیلتی برابر با یک سال عبادت ذکر شده است.[۹]
ماه ربیعالاول در ادبیات فارسی
در ادبیات و اشعارِ شاعران فارسیزبان نیز واژهٔ ربیع و ربیعالاول به کار رفته است؛ برای مثال، نظامی میگوید:[۱۰] الگو:آغاز نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
مولوی میگوید:[۱۱] الگو:آغاز نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
پانویس
- ↑ دهخدا، لغتنامه، 1373ش، ج7، ص10483.
- ↑ مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، 1368ش، ج۴، ص۳۲.
- ↑ قاسملو، «ربیع»، دانشنامهٔ جهان اسلام، 1393ش، ج19، ص477.
- ↑ ملکی، المراقبات، 1416ق، ص43.
- ↑ قمی، مفاتیحالجنان، 1370ش، اعمال ربیعالاول.
- ↑ «مراسم جشن میلاد پیامبر و امام صادق در خارج کشور برگزار شد»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «هفته وحدت؛ یادآور ولادت بشارتدهنده وحی و پیامآور اخلاق»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «مراسم جشن میلاد پیامبر و امام صادق در خارج کشور برگزار شد»، خبرگزاری مهر.
- ↑ قمی، مفاتیحالجنان، 1370ش، اعمال ربیعالاول.
- ↑ دهخدا، لغتنامه، 1373ش، ج7، ص10483.
- ↑ مولوی، مثنوی معنوی،1401ش، دفتر چهارم، «بیت 2585».
منابع
- دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۳ش.
- قاسملو، فرید، «ربیع»، دانشنامهٔ جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش.
- قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، تهران، فرهنگ اسلامی، چ۵، ۱۳۷۰ش.
- «مراسم جشن میلاد پیامبر و امام صادق در خارج کشور برگزار شد»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج: ۹ دی ۱۳۹۴ش.
- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۶۸ش.
- ملکی تبریزی، میزاجواد، المراقبات، قم، مؤسسة دار الاعتصام، ۱۴۱۶ق.
- مولوی، جلالدین محمد بلخی، مثنوی معنوی، تهران، نگاه، چ۸، ۱۴۰۱ش.
- «هفته وحدت؛ یادآور ولادت بشارتدهنده وحی و پیامآور اخلاق»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج: ۸ آبان ۱۳۹۹ش.
زمان و تقویم | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| واژگان زمان | |||||
| واژگان تقویم | |||||
| ماهها | |||||
| رویدادهای مهم | |||||
| روزها | |||||
| روزهای نامدار |
| ||||
