پیش‌نویس:حریم خصوصی در شهرسازی

محرمیت در شهرسازی؛ طراحی فضاهای شهری با حفظ حریم خصوصی و ایجاد سلسله‌مراتب فضایی.

محرمیت یکی از اصول اساسی در معماری و شهرسازی است که بر تنظیم ارتباطات میان فضاهای عمومی و خصوصی تأکید دارد. محرمیت در معماري شهرسازی، با جدا کردن فضاهاي درونی از بیرونی ایجاد می‌شود و فضا از جهت کالبد و معنا دارای مرز و حریم می‌شود. محرمیت علاوه بر حفظ حریم خصوصی، بر کیفیت زندگی، آرامش روانی و تعاملات اجتماعی سالم نیز تأثیر مثبت می‌گذارد. گسترة محرمیت فضاهای شهری، محله‌های مسکونی، مساجد، مدارس و بازارها را به‌دلیل شرایط فرهنگی، اجتماعی و حتی اقلیمی در بر می‌گیرد.

مفهوم‌شناسی

محرمیت در شهرسازی؛ به‌معنای شکل دادن به فضا به‌گونه‌ای که از جهت کالبد و معنا دارای حریم باشد. در حوزة کالبد بیشتر متمرکز بر اصولی است که به فضا امنیت می‌بخشد و در حیطة معنایی، فضا دارای ویژگی‌هایی می‌شود که حرمت و ارزش را در معماري به ارمغان می‌آورد، به‌گونه‌اي که فرد در آن احساس آرامش می‌کند.

تاریخچه

در گذشته، معماری با تفکیک قلمرو خصوصی از حوزة عمومی به‌عنوان یک مانع فیزیکی عمل می‌کرد. در دوران باستان، برای ایجاد حریم بصری در اطراف کاخ و املاک بزرگ دیوارهای بلند، خندق‌ها و پیچ‌وخم‌های پیچیده و اتاق‌ها و تالارها را هم پیرامون باغچه‌ها و دیوارهای بیرونی ساختمان را هم بدون پنجره طراحی می‌کردند. گواه درون‌گرایی و تفکیک قلمروها، کاخ‌های تخت جمشید، شوش، کوشک‌های روزگار ساسانیان، قدمت شش هزار سالة خانه‌های حیاط‌دار، وجود بن‌بست‎‌ها و دیوارهای بلند در بناهای عمومی است. با ورود مدرنیته به ایران و افزایش شهرنشینی و ظهور آپارتمان‌نشینی و اعمال سیاست‌های نوسازی، ساختار شهری در ایران تحولات گسترده‌ای را تجربه کرد که موجب دگرگونی در ساختار کالبد شهر، چرخش معماری از درون به بیرون، طراحی نوین به تقلید از شهرسازی غرب و تغییر سبک زندگی مردم شد.

قواعد و ضوابط شهرسازي اسلامی

رویکرد شهرسازی اسلامی در ساخت‌وساز بناهای مسکونی، برمبناي دو اصل محرميت و حرمت ارتفاع استوار است. فرآیند تحقق محرمیت در عناصر بناهای مسکونی از طریق طراحی ورودی‌ها، دالان‌های واسط، پنجره‌ها، نورگیرهای مشبک، دیوارهای بلند، حیاط‌‌‌‌‌های درون‌گرا و سامان‌دهی فضای اتاق‌ها صورت می‌گیرد. این اصل همچنین در فضاهای آموزشی، اداری، تجاری، رفاهی و بوستان‌های شهری نمود دارد. برجسته‌ترین جلوة آن، تفکیک دقیق عرصه‌های عمومی و خصوصی در کلبد فضا است. با کاهش یا افزایش ارتفاع و ابعاد، میزان محرمیت فضا را تنظیم می‌کردند. در راستای ارتقای سطح محرمیت در معماری، از سلسله‌مراتب فضایی همراه با کاهش مرحله‌ای ارتفاع و ابعاد فضاها استفاده می‌کردند. برای نمونه، کاهش ارتفاع دالان نسبت به هشتی موجب افزایش محرمیت در فضای دالان می‌شد، یا کاهش تدریجی ابعاد و ارتفاع اتاق‌ها، به‌شکل‌گیری فضای خصوصی‌تر و آرام‌تری منجر می‌گردید.

نقش محرمیت در ارتقای کیفیت زیست شهری

معماری هم تعیین‌کنندة ساختار فیزیکی فضاهای مسکونی و هم اثرگذار بر جنبه‌های روانی و اجتماعی زندگی ساکنین است. محرمیت فضایی در سازمان‌دهی شهری، کنترل تعاملات اجتماعی بین مردان و زنان و به حداقل رساندن روابط خارج از پیوندهای خویشاوندی نقش مؤثری دارد که با حایل‌های کالبدی و سلسله‌مراتب فضایی محرمیت ایجاد می‌شود.

رابطة محرمیت با حریم و ابعاد آن

محرمیت حق فردی و مفهومی ذهنی است که با ایجاد حریم، به صورت کالبدی و معنایی نمود پیدا می‌کند. حریم، مرزهایی است که افراد بر اساس درک خود از محرمیت تعیین می‌کنند تا روابط اجتماعی را تنظیم کرده و از اشراف ناخواسته جلوگیری کنند. حریم، فرد را از دیده و شنیده شدن ناخواسته باز می‌دارد و نیز تصاویر و اصوات ناپسند را از او دور می‌کند؛ بنابراین، حریم هم بُعد فیزیکی و هم معنوی دارد و بازتاب‌دهندة نیازهای درونی انسان به محرمیت است. حریم در معماری ابعادی همچون دیداری، شنیداری، بویایی، حرکتی و روانی دارد که در ساختار فضایی خانه‌ها به‌منظور کنترل حضور افراد غریبه و نامحرم به‌کار گرفته می‌شود.

محدودة حریم در شهرسازی

هر فضا در طراحی دارای حریمی است. ارزش و جایگاه مفهوم حریم در شهرسازی، با جداسازی عرصة خصوصی از عمومی حاصل می‌شود. در بررسی شهرها سه قلمرو و در برخی چهار قلمرو؛ خصوصی، عمومی، نیمه‌خصوصی و نیمه‌عمومی تعیین شده است. گسترة مرزبندی حریم، از خصوصی‌ترین فضاهای مسکونی تا عمومی‌ترین فضاهای شهری است که باعث توسعة فرایند شهر از درون به برون، اصل سلسله‌مراتب فضایی و رعایت عرصه‌ها از خصوصی به عمومی می‌شود؛ اما هجوم مدرنیته و تکنولوژی در بعد کالبدی بر این اصل آسیب زده است.

محرمیت در عناصر شکل‌دهندة ساختار شهری

فضاهاي شهري و محله‌اي به هم مرتبط هستند و این ارتباطات، عناصر شهر را با هدف وحدت‌بخشی عملکردها، رونق‌بخشی فعالیت‌ها و اصلاح رفتارها تنظیم می‌کند. محلات مسکونی از اجزا اصلی ساختار شهری هستند که در درون خود مجموعه‌ای از خانه‌ها و شبکة معابر، مرکز محله، مرکز شهر، مسجد و بازار را با کاربری و حریم‌های مشخص دارند:

فضاهای مسکونی و محله‌ای

برای کاهش دید مستقیم، دارای ورودی‌های غیرمستقیم با کوچه‌های باریک و پیچ‌دار یا ورودی‌های محصور هستند.

فضاهای مذهبی و فرهنگی

با حریم بصری مناسب و طراحی سلسله‌مراتب تفکیک فضاهای زنانه و مردانه و ایجاد فضاهای مکث هستند.

بازارها و فضاهای تجاری سنتی

دارای ورودی‌های کنترل‌شده به بازارها و حجره‌هایی با دید محدود به فضای بیرون در راسته‌های باریک و محصور هستند.

فضاهای عمومی شهری

با طراحی پوشش‌های بصری در پارک‌ها، میادین و پیاده‌روها ایجاد می‌شود.

اصول شکل‌دهندة محرمیت

عوامل محرمیت‌ساز عبارتند از؛ اصل سلسل‌مراتب و اصل درون‌گرایی است.

اصل سلسله‌مراتب

در تعیین عرصه‌های سلسله‌مراتب، بیشتر بسترهای فرهنگی مورد توجه است. کاربرد آن در معماری شهرسازی، سبب شکل‌گیری ساختارهای کالبدی و فضایی است که مهم‌ترین ثمرة آن محرمیت و تفکیک قلمروها است که ارتباط بین قلمروهای مختلف، در این اصل تعریف و تبیین می‌گردد. با تعیین درست فضاها، از اختلال در کاربری دیگر فضاها جلوگیری می‌شود؛ اما بي‌توجهي به آن، عملكرد صحيح و منطقي نظام شهرها را با تداخل و بی‌نظمی مواجه می‌سازد.

اصل درون‌گرایی

یکی از مهمترین معیارها در شهرسازي اسلامی، اصل درون‌گرایی است که با تقسیم‌بندی فضاهای‌ اندرونی و بیرونی، تفکیک فعالیت‌های تجاري و خانوادگی و ایجاد قلمروهاي زنانه و مردانه است تا قوانین مربوط به ارتفاع ساختمان‌هاي مجاور و مسئولیت‌هاي متقابل همسایه‌ها نسبت به یکدیگر تأمین شود. معمار ایرانی با تفکیک عرصة عمومی و خصوصی و ایجاد یک راهروي عمیق، بین بافت شهري و خانه محرمیت ایجاد می‌کند.

آثار فضاهای محرمانه‌محور در ارتقاء کیفیت زیست شهری

تقویت هویت فرهنگی

محرمیت به‌عنوان بخشی از فرهنگ ایرانی در طراحی مسکن، هم تعالی‌بخش زندگی فردی و اجتماعی است و هم تقویت‌کنندة هویت فرهنگی و اجتماعی که هویت شهری را نیز حفظ می‌کند.

تقویت بنیان خانواده

ایجاد فضایی امن و خصوصی، تقویت‌کنندة بنیان خانواده و جامعه است.

تقویت حس تعلق

در ساختار سلسله‌مراتب فضاهای مسکونی، شهری و محله‌ای حس تعلق نسبت به شهر و محل سکونت افزایش می‌یابد؛

افزایش تعاملات اجتماعی

با طراحی مناسب و تغییر در سبک زندگی، کُنش‌ورزی اجتماعی در محیط‌های شهری افزایش و تقویت می‌شود.

تفاوت مفهوم محرمیت در شهرسازی اسلامی و غربی

بحث محرميت و حريم خصوصي در همه فرهنگ‌ها وجود دارد. مطابق با معیارهای بینشی و مبتنی بر ایدئولوژی حاکم بر فرهنگ غرب، بیشتر دربارة حريم خصوصي بحث شده است. ضوابطی هم که در کشورهاي غربي در بحث حفظ محرميت مطرح مي‌گردد، بيشتر به همجواري‌ها مي‌پردازد و به محرميت فضاهاي بين خانه‌هاي مجاور و آپارتمان‌هاي مسکوني کم‌تر توجه دارد؛ اما در شهرسازی اسلامی به‌خاطر اهمیت زندگی خانوادگی که به‌واسطة مفاهیم قرآنی برجسته و تأکید شده ‌ از کلان‌ترین فضاهای شهری تا ریزترین فضاهای معماری را تحت‌تأثیر خویش قرار داده است.

ابعاد آسیب فقدان محرمیت بر زیست مؤمنانة زنان

یکی از اصول مهم در خلق فضای معماری مسئلة محرمیت زنانه است؛ اما با ایجاد تغییراتی بنیادین در بُعد مسکن، این زیست‌مؤمنانه را دچار مشکلاتی کرد که به برخی از آنها اشاره می‌شود:

ایجاد مانع در درونی‌شدن حکم حجاب

در سبک آپارتمان‌نشینی و به‌خاطر اشراف یا مشاع‌بودن خانه‌های مجاور، خاصیت حریم‌های بصری و صوتی از دست رفت و در درازمدت به نارضایتی از مسألة حجاب کشیده شد.

تحول در سبک حضور اجتماعی و مطالبات فمینیستی

با ایجاد و گسترش ساختمان‌هایی مثل مدارس و سینماها، سبک جدیدی از حضور اجتماعی زنان در جامعه آغاز شد و با توسعة ادارات و احداث مدارس جدید و ورود همه‌جانبة آنها در فضاهای شهری، باعث شرکت و مطالبة جنبش‌های برابر جنسیتی شد.

تقویت روحیة مصرف‌گرایی

با توسعة شهری و احداث پاساژها و مراکز خرید مدرن و حضور زنان در این مراکز که مهم‌ترین جامعة هدف در سیاست کالاهای مصرفی وارداتی بودند، روحیة مصرف‌گرایی در آنها تقویت شد.

تقلیل روابط خویشاوندی

روابط خویشاوندی در توسعة شهری با گسترش وسایل حمل‌ونقل و تحرکات جمعیتی کم‌رنگ شد.

چالش بحران محرمیت در سیمای شهری

مفهوم محرميت به‌عنوان يك اصل مسلم در شكل‌گيري فضاهاي خصوصي و عمومي علاوه بر واحدهاي مسكوني، در بافت‌هاي شهري نيز به‌کار گرفته ‌شد. سیماي شهرها بر اثر تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادي متحول و شیوة ساخت‌وسازها نیز دگرگون شد. با رشد جمعیت شهرنشین و انبوه‌سازی، مجتمع‌های مسکونی به فضاهای بسته و حیاط‌های خصوصی کوچک و فضاهای مشترک بدون برنامه محدود شدند.

برخی از پیامدهای حذف محرمیت

تضعیف فرهنگ عفاف

با آموزش مهندسی و فناوری غربی بدون توجه به مسایل فرهنگ بومی و ارزش‌های اسلامی و اجرای نقشة قانون ۶۰-۴۰ فرهنگ عدم‌عفاف ترویج شد. در پی اهداف سیاست حریم‌زدایی و تغییر در سبک معماری، به‌دنبال تغییر در سبک البسة بانوان و تضعیف عفاف بودند.

تضعیف بنیان خانواده

معماري مدرن، با کاهش ضخامت دیوارها و اِشراف ساختمان‌ها بر هم، بنیاد خانه و خانواده را دگرگون کرد.

کاهش ساختار جمعیتی

تغییر در ساختار، ابعاد ساختمان‌ و سبک زندگی‌، تعداد اعضاء خانواده نیز کاهش یافته است.

تشدید بحران‌ها

ورود بسیاری از لوازم و وسایل پیشرفته الکترونیکی باعث ایجاد تغییر در فضاهای مورد نیاز خانه‌ها شد. در جوامع کنونی با تخصصی شدن برخی از فعالیت‌ها و کشانده شدن آنها به بیرون از خانه، منجر به حذف برخی از فضاها از واحدهای مسکونی شد و در نهایت با گسترش سریع آپارتمان‌نشینی، مالکیت و مسئولیت‌های مشترک نیز گسترش یافت و منجر به استفادة حداقلی از فضا و حداکثری از مصالح شد.

فروپاشی قلمروها

با توسعة شهرنشینی و یک‌دست‌سازی خانه‌ها و با حدف فاصلة فضایی در عرصة عمومی و خصوصی و ادغام کاربری‌ها، بسیاری از کارکردها دچار اختلال شد. سازمان فضایی خانه‌ها با حذف انواع فضاهای بینابینی پیش‌فضاها و حریم‌های اتصال‌دهنده و جداکننده، توانایی خود را در ایجاد قلمروهای مختلف از دست داد.

بی‌هویتی و بحران تعلق

با الگوگیری از غرب و ایجاد شهرک‌های مسکونی، فضاهایی فاقد هویت به وجود آمد که ساکنین هیچ‌گونه تعلق‌خاطری به محل سکونت خویش نداشتند و تنش‌های اجتماعی و انزوای افراد را به دنبال داشت. برج‌ها و ساختمان‌های بلندمرتبه با ایجاد ناراحتی‌ روحی فاقد ضوابط و معیار صحیح برای معماری شدند. بی‌حدومرز بودن و تداخل ارتباطات فضایی ناخواسته، باعث عدم احساس قلمرو شده است.

کاهش تعاملات اجتماعی

افزایش تراکم ساختمان‌ها و کاهش فضاها، موجب کاهش تعاملات اجتماعی و سست شدن روابط بین ساکنین محلات شد.

افزایش تعارضات شهری

افزایش ارتفاع و مسئلة اِشرافیت محرمیت فضاها را کاملاً از بین‌ برده و به درگیری‌های اجتماعی منجر شده است.

تضعیف ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی

فرایند حرکت از درون‌گرایی به برون‌گرایی، سایه‌اندازي، تعرض به نظام همجواري، ایجاد آلودگی‌هاي صوتی و بصري، گسترش عرض کوچه‌ها و تبدیل آنها به خیابان‌هاي وسیع باعث مشکلات متعدد اخلاقی شده است.

راهکارهای طراحی قلمرو محرمیت در فضای زیست شهری

برخی از راهکارها به‌منظور حفظ عرصه‌بندی و رعایت حریم فضاها عبارت است از:

عدم مرتفع‌سازی بناها

پرهیز از اختلاف ارتفاع زیاد بین ابنیه، حفظ فاصلة کافی بین برج‌ها و ساختمان‌ها و طراحی موانع طبیعی و مصنوعی برای کاهش دسترسی بصری.

طراحی معابر عمومی

کنترل ازدحام در فضاهای میانی به فضای عمومی، در صورت امکان جلوگیری از ورود اتومبیل در فضاهای مسکونی، طراحی معابر منتهی به فضای مسکونی با مقیاس انسانی، طراحی معابر به‌صورت طبیعی با سایه‌اندازی، ایجاد محیط خلوت و عدم آلودگی صوتی، وجود حریم‌های ایمنی، توجه به دید و منظر عمومی و تسهیل ارتباط بصری و عملکردی، ایجاد فضاهای متباین با تغییر در عرض معابر و ارتفاع بدنه‌ها، ایجاد گشادگی و سرپوشیده کردن معابر.

منابع

• «اصول و ضوابط طراحی شهرک مسکونی»، وب‌سایت نقش شهر مارینا، تاریخ بازدید: 24 تیر 1404ش. امیدواری، سمیه و حمزه‌نژاد، مهدی، «بررسی تطبیقی مفهوم حریم در خانه‌های کشورهای اسلامی حوزة خاورمیانه (مطالعة موردی: خانه‌های اصفهان، صنعاء و دمشق)»، دورة 10، شمارة 3، 1401ش.
• بابازادةاسکویی، سولماز و دیگران، «ارتقای بنیان‌های نظری مفهوم حریم در مسکن معاصر از منظر روانشناسی محیطی، نمونة موردی: برج مسکونی میلاد تبریز»، باغ‌نظر، دورة 16، شمارة 79، 1398ش.
• باقری، اشرف‌السادات، «تحليل و بررسي درون‌گرايي در شهرهاي سرزمين‌هاي اسلامي»، فصلنامة تحقیقات جغرافیایی، سال 29، شمارة 2، 1392ش.
• بحرینی، سیدحسین و تاج‌بخش، گلناز، «مفهوم قلمرو در فضاهای شهری و نقش طراحی شهری خودی در تحقق آن»، هنرهای زیبا، شمارة 6، 1378ش.
• «بومی‌سازی استانداردهای محرمیت در فضاهای مسکونی با تأکید بر تعالیم اسلامی و فرهنگ ایرانی»، وب‌سایت مگیران، تاریخ بازدید: 24 تیر 1404ش.
• «تفاوت فضاها در خانه‌های ایرانی سنتی و امروزی»، وب‌سایت شهر معمار، تاریخ درج مطلب: ۱۶ مهر ۱۴۰۱ش.
• ثقةالاسلامی، عمیدالاسلام و احمدی بنکدار، محمدامین، «تدوین معیارهای محرمیت در محلات مسکونی با رویکرد ایرانی-اسلامی»، اولین کنفرانس توسعة پژوهش‌های نوین در علوم، مهندسی و علوم پزشکی، 1401ش.
• جعفرپور هادی‌کیاشری، رضا و همکاران، «واکاوی میزان اثرگذاری عناصر عینی و ذهنی بر حس «حریم» در فضای معماری»، مجلة هنر و تمدن شرق، دورة 10، شمارة 38، 1401ش.
• چلونگریان، رامین و دیگران، «بررسی الگوهای معماری ورودی درخانه‌های سنتی ایرانی و ارائة راهبرد در بقای ورودی خانه‌های معاصر(خانه‌های شهر اصفهان)»، وب‌سایت شبکة علمی ایران، تاریخ بازدید: 2 بهمن 1403ش.
• حسینی‌جوادی، میراحسان و نیک‌فال‌آذر، سارا، « بازشناسی فرهنگ محرمیت و تأثیر آن بر کالبد معماری»، کنفرانس بین المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی ، 1394ش
• حیاتی، حامد و همکاران، «تأثیر اصل حریم زنان بر معماری خانه‌های ایرانی براساس آموزه‌های اسلامی»، روان‌شناسی فرهنگی زن، دورة 9، شمارة 32، 1396ش.
• حیدری، علی‌اکبر و تقی‌پور، ملیحه، «تحلیل محرمیت در خانه‌های سنتی بر اساس نسبت توده به فضا (نمونة موردی: خانه‌های تک‌حیاط در اقلیم گرم و خشک)»، نشریة علمی معماری اقلیم گرم و خشک، دورة 6، شمارة 8، 1397ش.
• خدابنده، هنگامه، «سیر تحول آشپزخانة ایرانی؛ از مطبخ تا جزیره»، وب‌سایت کتاب کاله، تاریخ درج مطلب: 4 مرداد 1401ش.
• دوستی، شهرزاد، «حریم و محرمیت در خانه‌های سنتی»، فرهنگ مردم ایران، شماره ۵۴ و ۵۳، تابستان و پاییز ۱۳۹۷ش.
• زندیه، مهدی و نجیمی، پریسا، «طراحی نمای ساختمان بر اساس الگو معماری ایرانی- اسلامی»، وب‌سایت شبکة علمی ایران، تاریخ بازدید: 2 بهمن 1403ش.
• «شاخص‌های دخیل در تعیین سلسله‌مراتب فضاهای شهری»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: 22 آبان 1400ش.
• شیردل، امیرحسین و همکاران، «بازآفزینی اصل حریم و محرمیت در طراحی مسکن معاصر با تأکید بر جایگاه ارزشی زنان در اسلام»، پژوهش‌های میان‌رشته‌ای زنان، دورة 7، شمارة 2، 1404ش.
• علیزاده، هوشمند و همکاران، «مفهوم محرمیت و فضا در شهرهای دوران اسلامی»، فصلنامة علمی- پژوهشی پژوهش‌های معماری اسلامی، دورة 2، شمارة 1، 1393ش.
• غفوریان، میترا و دیگران، «گونه‌شناسی سازمان فضایی و سلسله مراتب ورود در خانه‌های ایرانی با تأکید بر محرمیت»، برنامه ریزی توسعه کالبدی، دورة 2، شمارة 3، 1396ش.
• فیروزی، محمدعلی و سجادیان، مهیار، «مدخلی بر شناسه‌هاي تشخص بخش شهرسازي و برنامه‌ریزي در شهرهاي اسلامی»، فصل‌نامة جغرافیا و برنامه‌ریزي شهري چشم‌انداز زاگرس، دورة نهم، شمارة 34، زمستان1396ش.
• محمدی، نسترن و دیگران، «بررسی محرمیت در گونه‌های مختلف مجتمع‌های مسکونی با استفاده از مدل الکتره»، فصلنامة علمی معماری و شهرسازی معمارشهر، 1402ش.
• مریجی، شمس‌الله و دیگران، «نقش تحولات شهری در پیدایش چالش‌های زیست مؤمنانۀ زنان در ایران»، فصلنامة علمی پژوهشی اسلام و مطالعات اجتماعی، سال 11، شمارة 2، پاییز 1402ش.
• «میزان درصد ساخت زمین+ بررسی نکات و قوانین آن»، وب‌سایت سامان‌ملک، تاریخ درج مطلب: 28 اسفند 1402ش.
• «معماری معاصر خانة ایرانی»، وب‌سایت صنایع کاشی سنتی خشت آذین‌فام، تاریخ بازدید: 5 بهمن 1403ش.
• منصوری، علی، «حجاب و پوشيدگي در شهرسازي ايراني – اسلامي نمونة پژوهش ميداني: بافت قديم شهر شيراز»، فصلنامة مسکن و محیط روستا، جلد 29، شمارة 130، 1389ش.
• ناری‌قمی، مسعود، «آشپزخانة مدرن و مفهوم اجتماعی ـ فرهنگی آن در زندگی خانوادگی قشر مذهبی ایران (نمونة موردی: شهر قم)»، جامع‌پژوهی فرهنگی، دورة 5، شمارة 3، آذر 1393ش.
• «نقش معماری در بهبود حریم خصوصی در آپارتمان‌های شهری»، وب‌سایت مهدی حجازی، تاریخ بازدید: 10 تیر 1404ش.
• هاشم‌پور، پریسا و یزدانی، ثنا، «مطالعۀ تحولات کالبدي محلات تاریخی با رویکرد محرمیت (مورد مطالعه: تبریز) دفتریلر عزب تاریخی»، توسعة محلی(روستایی- شهری)، دورة 8، شمارة 2، 1395ش.
• هاشمی، شادی و صیادی، محمدرضا، «رویکرد به محرمیت در معماری خانه‌های سنتی اسلامی ایرانی و ارایة تمهیداتی برای محرمیت و اصلاح معایب خانه‌های معاصر با شیوة نوین»، فصلنامة علمی تخصصی مطالعات نوین برنامه‌ریزی شهری در جهان، دورة 1، شمارة 1، 1399ش.
• هاشمی‌زرج‌آباد، حسن و دیگران، «درون‌گرایی و بازتاب اصل محرمیت در معماری ایرانی- اسلامی نمونة پژوهش میدانی: خانه‌های تاریخی بیرجند»، مطالعات فرهنگی اجتماعی خراسان، دورة 9، شمارة 2، 1393ش.
• هاشمی‌فشارکی، سیدجواد، «محرمیت در معماری»، وب‌سایت ایثارپرس، تاریخ درج مطلب: 22 دی 1400ش.
• ولی‌زادةاوغانی، محمدباقر و همایون، سیدساجد، «چالش‌هاي معماري و شهرسازي ایران از منظر اخلاق اسلامی (بررسی تطبیقی معماري سنتی و معاصر)»، فصلنامة علمی مهندسی ساختمان و علوم مسکن، دورة 14، شمارة 26، 1400ش.