موج کره‌ای

موج کره‌ای؛ نفوذ و گسترش فرهنگ کره‌ای در قالب‌هایی مثل سریال، مد، موسیقی و مانند آن در میان سایر کشورها.

موج کره‌ای یا هالیو به گسترش فرهنگ پاپ کره جنوبی در سطح جهانی اشاره دارد که شامل فیلم، موسیقی و آشپزی می‌شود. برخی منتقدان فرهنگی در ایران معتقدند که گسترش این موج، فراتر از جنبه سرگرمی، بر سبک زندگی و ارزش‌های اجتماعی نوجوانان تأثیر گذاشته است. همچنین برخی پژوهشگران بر این باورند که مؤلفه‌های این فرهنگ ممکن است با ارزش‌های سنتی و اسلامی در تضاد باشد و چالش‌های هویتی ایجاد کند..

مفهوم‌شناسی موج کره‌ای

موج کره‌ای یا هالیو در اصطلاح به گسترش فرهنگ کره‌ای و محصولات فرهنگی آن مثل فیلم و مجموعه‌های تلویزیونی، مد و لوازم آرایشی، غذا، موسیقی و بازی‌ ویدئویی در کشورهای مختلف به‌ویژه آسیای اشاره دارد. موج کره‌ای توانست تصویری رؤیایی از کره‌جنوبی به‌عنوان کشوری مرفه با ستاره‌های جوان خوش‌چهره در ذهن طرفداران آن در جهان ایجاد کند. این موج با افزایش برندینگ کره در دنیا باعث علاقه‌مندی شهروندان کشورها برای خرید کالاهای کره‌ای، تحصیل در کره، یادگیری زبان کره‌ای و مسافرت به کره شده است.

تأثیر پذیری از فرهنگ غرب

اگرچه موج کره‌ای عمدتاً به‌عنوان نمادی از فرهنگ کره جنوبی و شرق آسیا شناخته می‌شود، اما مطالعات نشان می‌دهند که بخش قابل‌توجهی از مفاهیم و پیام‌های آن تحت تأثیر فرهنگ غالب آمریکایی شکل گرفته است. از منظر ساختاری، برخی از ارکان این موج، نظیر موسیقی پاپ کره‌ای (کی‌پاپ)، به‌عنوان استمرار یا اقتباسی از الگوهای موسیقی غربی طبقه‌بندی می‌شوند. در فرایند جهانی‌سازی این پدیده، مروّجان آن با هدف گسترش دامنه مخاطبان، گاه با عبور از سنت‌های بومی، به بازتولید و تقلید از مؤلفه‌های فرهنگ جهانی و به‌ویژه الگوهای غربی روی آورده‌اند. این رویکرد، انتقاداتی را در میان نخبگان داخلی کره جنوبی برانگیخته است؛ به‌طوری که منتقدان، غلبه جنبه‌های تمدن غرب در موج کره‌ای را عاملی در جهت تضعیف هویت بومی و بیگانگی نسل جوان با اصالت‌های فرهنگی خود دانسته‌اند.

پیشینه موج کره‌ای

بعضی پژوهشگران تاریخ شروع پدیدۀ موج کره‌ای را از سال1990 میلادی می‌دانند؛ با این‌حال اصطلاح موج کره‌ای از سال 2000 میلادی بر سر زبان‌ها افتاد. رشد موج کره‌ای ابتدا از کشورهای همسایه و شرق کره جنوبی شروع شد و به‌تدریج در کشورهای غرب آسیا، اروپا، آمریکای لاتین و آمریکای شمالی نیز گسترش یافت. بعضی پژوهشگران شروع این موج در ایران را در دهۀ هشتاد و بعضی هم‌زمان با پخش سریال جواهری در قصر دانسته‌اند.

قالب‌های موج کره‌ای

روش‌ها و قالب‌های ترویج موج کره‌ای از طریق بسترهای گوناگونی گسترش می‌یابد که برخی از آن‌ها عبارتند از:

• موسیقی (K-Pop): گروه‌های موسیقی پاپ کره‌ای مانند کی‌پاپ و بی‌تی‌اس که نقش محوری در معرفی این موج دارند.
• فرهنگ هواداری (K-fandom): شکل‌گیری اجتماعات بزرگ هواداری که با حمایت سازمان‌یافته از ستاره‌ها، به بازنشر و تبلیغ آثار آن‌ها می‌پردازند.
• فیلم و سریال (K-Drama): تولیدات تلویزیونی و سینمایی کره که مخاطبان جهانی یافته‌اند.
• فضای مجازی: فعالیت وب‌سایت‌ها، وبلاگ‌ها و شبکه‌های اجتماعی اختصاصی.
• سبک زندگی و کالا: رواج مد، پوشش، لوازم آرایشی، زیورآلات و کالاهای جانبی (Merchandise) با تصاویر ستاره‌های کره‌ای.

عوامل تأثیرگذار  بر گسترش فرهنگ کره‌ای در ایران و جهان

1. جذابیت‌های بصری: تولیدکنندگان صنایع فرهنگی کره‌ای برای جذابیت ظاهری محصول فرهنگی و هنرمندان هزینۀ زیادی می‌کنند. این مسئله سبب بالاتر رفتن کیفیت تولیدات آنها در رقابت با محصولات دیگر کشورها می‌شود.
2. پررنگی بعضی ارزش‌های اجتماعی مشترک: در تولیدات فرهنگی کره، نسبت‌ به بعضی ارزش‌های اجتماعی مشترک مثل احترام به والدین اهمیت بیشتری داده می‌شود در حالی‌که محصولات رقیب خالی از چنین ارزش‌هایی بودند.
3. بازاریابی: موج کره‌ای برخوردار از یک شبکه بازاریابی بوده که توسط شرکت‌های بزرگ رسانه‌ای و تبلیغی ساماندهی می‌شود.
4. بهره‌گیری از صنعت: صنعت و محصولات الکترونیکی کره همزمان با رشد این محصولات، علاوه‌بر اینکه برای تبلیغ محصولات خود از ستارگان محبوب موج کره‌ای بهره بردند، سیاست‌های تبلیغی آن موجب آشنا کردن مردم بـا فرهنگ و موج کره‌ای بوده است.
5. رسانه‌ها: رسانه‌ها، شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان و به‌ویژه سریال‌های کره‌ای پخش‌شده از طریق صداوسیما نقش مهمی در آشنایی مردم با موج کره‌ای و ترویج آن داشته است. بعضی رسانه‌ها با این دیدگاهه که فرهنگ شرقی قرابت بیشتری با فرهنگ ایرانی دارد و آسیب‌های آن کمتر از فرهنگ غربی‌ است ناخواسته موجب ترویج بیشتر این موج شده‌اند.
6. حمایت‌های سیاسی دولت کره جنوبی؛ یکی از عوامل گسترش موج کره‌ای حمایت‌های سیاسی دولت و شرکت‌های بزرگ سرگرمی مانند SM، YG، JYP و HYBE در تولید و صادرات این موج فرهنگی است که علاوه‌بر آموزش استعدادها، برندهای جهانی می‌سازند. فعالیت‌های سفیر کره جنوبی در ایران، نسبت‌به ترویج موسیقی پاپ کره‌ای، انیمه و زبان کره‌ای در ایران نمونه‌ای از این حمایت‌هاست.
7. خلأ نمونه‌های داخلی حرفه‌ای: بعضی صاحب‌نظران یک عامل مهم در جذب جوانان به محصولات فرهنگی موج کره‌ای را به دلیل وجود یک خلاء در حوزه تولیدات فرهنگی در این بخش می‌دانند.
8. عوامل روان‌شناختی: بعضی پژوهشگران عوامل روان‌شناختی را نیز در جذابیت مؤلفه‌های موج کره‌ای برای نوجوانان مؤثر دانسته‌اند. بعضی پژوهش‌ها با اشاره به تحمیل نتیجه‌گرایی بر نوجوانان در بعضی خانواده‌ها، مثل کسب نتیجه در مدرسه و یا ورود به دانشگاه، آن‌را عاملی برای پیوستن به بعضی گروه‌های موج کره‌ای دانسته‌اند که در آن بدون دغدغۀ نتیجه‌گرایی، احساس آرامش دارند. همچنین بعضی کارشناسان با توجه به ویژگی‌های سنین نوجوانی که در آن سنین به دنبال تجربه‌های معنویت و جست‌وجوی کمال مطلق هستند، هنرمندان موج کره‌ای با ظاهری زیبا، جذابیت‌های شنیداری و بصری و تبلیغات گسترده، جای خالی فطری انسان را پر می‌کنند.

تأثیرات فردی و اجتماعی موج کره‌ای 

از نظر بعضی پژوهشگران، محصولات فرهنگی موج کره‌ای، با ارائۀ روایتی دیگر از چیستی و معنای زندگی، فراتر از سرگرمی عمل کرده و نظام باور‌ها و اعتقادات خاص خود را در مخاطبان و علاقمندان نهادینه می‌کنند. موج کره‌ای فراتر از یک امر فرهنگی و یا سرگرمی به سبک زندگی و بخشی از زندگی روزمره نوجوانان و جوانان طرفدار آن تبدیل شده که در حال گسترش است و موجب تغییراتی در هویت، فرهنگ و سبک زندگی است.

تأثیرات فردی موج کره‌ای

موج کره‌ای در بُعد فردی، سبب علاقه‌مندی افراد به فرهنگ و سبک زندگی کره‌ای، طرفدار شدن و به اصطلاح فن شدن برای هنرمندان کره و الگوگیری از رفتارهای آن هنرمندان به‌ویژه در بین نوجوانان شده است. بعضی پژوهش‌های دیگر نیز به تأثیرگذاری این موج در سبک زندگی در نوع مدیریت بدن، نوع گذراندن اوقات فراغت و در نوع مصرف فرهنگی اشاره داشته‌ است. همچنین نمایش زندگی ایده‌آل هنرمندان و نمایش آن در شبکه‌های اجتماعی سبب مقایسه‌های غیرواقع‌بینانه دنبال کنندگان آن با زندگی عادی خود شده و در نتیجه سبب احساس کمبود و خودتحقیری نسبت‌به ویژگی‌های ظاهری مثل زیبایی و یا موفقیت‌ه‍‌ای خود می‌شود.

تأثیرات اجتماعی موج کره‌ای

1. ایجاد تغییر در نگرش جامعه نسبت به بعضی هنجارها و یا ناهنجاری‌ها؛
2. ایجاد تغییر در ذائقۀ فرهنگی نوجوانان و جوانان مثل آرایش کردن برای پسران؛
3. تحت‌تاثیر قرارگرفتن برنامه‌های فرهنگی در جامعه از موج کره‌ای و به‌رسمیت شناختن یا همراهی با آن؛ مثل دعوت از گروه کی‌پاپ ایرانی در صداوسیما؛
4. پدید آمدن گروه‌های طرفداری عمیق که البته بیشتر فعالیت‌های این گروه‌ها، در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی اتفاق می‌افتد و گاهی نیز در مکان‌هایی مانند پارک، رستوران و یا مؤسسات قرار ملاقات می‌گذارند؛
5. پدید آمدن گروه‌های مرجع جدید با محوریت هنرمندان موج کره‌ای؛
6. تأثیرگذاری و هدایت الگوی مصرف مردم در در انتخاب و خرید کالا و محتواهای فرهنگی؛
7. تعیین گروه دوستی و ایجاد تغییرات در روابط و تعاملات اجتماعی طرفداران آنها.
8. نفوذ تدریجی هویت کره‌ای و تضعیف هویت ملی: موج کره‌ای فرایندی است که می‌تواند به‌تدریج علاقمندان به آن‌را متمایل به هویت فرهنگی کشور کره کند به گونه‌ای که علاقمندان از مصرف منفعل فراتر رفته و خود به کنشگران فعال فرهنگ کره‌ای تبدیل شوند و این مسئله سبب تضعیف فرهنگ ایرانی می‌شود. یادگیری زبان و خط کره‌ای، برگزاری مراسم و جشن‌های مرتبط و تقلید پوشش و سبک زندگی نمونه‌ای از این نفوذ تدریجی است. میل به آموزش زبان کره‌ای و تحصیل در کشور کره بین بعضی دانش‌آموزان، نشانه‌ای از این نفوذ تدریجی است.

پیشنهادهایی در مواجهه با موج کره‌ای

1. تولید محتوای فرهنگی جذاب متناسب با ارزش‌های فرهنگ جامعه و پاسخگو به نیازهای نسل جدید با قابلیت رقابت‌پذیری؛
2. حمایت دولت از تولیدات فرهنگی فاخر؛
3. آموزش به مربیان، معلمان، فعالان فرهنگی و خانواده‌ها در موضوع موج کره‌ای؛
4. تقویت روحیه هویت ملی در نسل جدید؛
5. ارائه الگوهای سالم و موفق به نسل جدید؛
6. فراهم کردن گروه‌های مثبت در مدرسه، هیئت، مسجد، مؤسسات و یا کانون‌های فرهنگی به نوجوانان به‌عنوان جایگزین گروه‌های طرفدار موج کره‌ای؛

پانویس

دیدگاه‌های ارزیابان

منابع

• بادین فکر، محمد جواد و خیامی، عبدالکریم، «برهم‌کنش سبک‌زندگی و هویت در ساخت خرده‌فرهنگ‌های دیجیتالی جوانان؛ (مورد مطالعه؛ هواخواهان ایرانی گروه موسیقی کره‌ای اکسو)»، فصلنامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، دوره 18، شماره 66، ۱۴۰۱ش.
• بیدالله خانی، آرش، «برندینگ و تصویرسازی ملت در کره جنوبی؛ هالیو و کره جهانی»، فصلنامه دولت‌پژوهی، سال پنجم، شماره 20، ۱۳۹۸ش.
• پاک‌سرشت، الهه و حاجی‌هاشم، فاطمه، «واکاوی اقبال دختران نوجوان به موسیقی پاپ کره با تمرکز بر گروه بی‌تی‌اس »، فصلنامه پژوهش در مشاوره کودک و نوجوان، دورۀ 1، شمارۀ 1، ۱۴۰۲ش.
• پیشاهنگ، محمد‌حسین، «فرقه‌هایی از جنس رسانه»، خبرگزاری رسا، تاریخ درج مطلب: ۱۸ بهمن ۱۴۰۳ش.
• جناب‌زاده، علی‌اکبر و خاتمی، سیدوصال، «صداوسیما به سریال‌های کره‌ای حساس شد»، وب‌سایت کائنات، تاریخ درج مطلب: ۳ آذر ۱۴۰۰ش.
• ذکایی، محمدسعید و عزیزی همدانی، متین، «موج کره‌ای در ایران: انگیزه‌ها و آثار اقبال به فرهنگ‌عامه پسند کره‌ای در ایران»، فصلنامه مطالعات رسانه‌های نوین، دورۀ 1، شمارۀ 3، ۱۳۹۴ش.
• رشیدیان، «وقتی هنر به صنعت تبدیل می‌شود / تحلیلی بر گزارش بی‌بی‌سی از صنعت سرگرمی کره جنوبی»، خبرگزاری رسا، تاریخ درج مطلب: 29 تیر 1404ش. رشیدیان، «سفارت کره جنوبی تا سفارت مکزیک»، خبرگزاری رسا، تاریخ درج مطلب: 24 خرداد 1404ش.
• رشیدیان، «هواداران قلدر کی‌پاپ و کی‌دراما / تحلیلی بر گزارش بی‌بی‌سی»، خبرگزاری رسا، تاریخ درج مطلب: 28 مرداد 1404ش.
• صالحی، عباس، «صداوسیما یکی از عوامل اصلی شروع موج کره‌ای در ایران»، خبرگزاری رسا، تاریخ درج مطلب: ۴ اسفند ۱۴۰۳ش.
• عبداللهیان، مه‌سیما، «گسترش جهانی فرهنگ کره جنوبی در قالب موج کره‌اي»، وب‌سایت پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه صنعتی شریف، تاریخ درج: 1401ش.
• فلاح، امیرحسین، «سندرم سلبریتی پرستی کی‌پاپ»، وب‌سایت مشرق‌نيوز، تاریخ درج مطلب: ۱۹ تیر ۱۴۰۲ش.
• «مک دونالد با طعم کیمچی؛ تحلیل پدیده موج کره‌ای در ایران»، خبرگزاری رسا، تاریخ درج مطلب: 9 مهر 1404ش.
• منصوری‌خواه، مهدی، «صداوسیما عامل گسترش فرهنگ شرقی در میان ایرانیان»، خبرگزاری رسا، تاریخ درج مطلب: ۶ بهمن ۱۴۰۳ش.
• نصیری، محمدجواد، «آسان‌ترین راه خروج و درمان ‌های موج کره‌ای»، وب‌سایت فرق، ادیان و مذاهب، تاریخ درج مطلب: 8 اسفند 1402ش.
• نصیری، محمدجواد، «تحصیل در کره عامل تغییر فرهنگ و هویت دینی و ملی»، وب‌سایت ادیان، تاریخ درج مطلب: 31 تیر 1403ش.