پیش‌نویس:آبشار کبودوال

نمایی از آبشار کبودوال

آبشار کبودوال: بلندترین آبشار خزه‌ای ایران در دل جنگل‌های علی‌آباد کتول.

آبشار کبودوال تنها آبشار تمام خزه‌ای ایران و از نادرترین آبشارهای خزه‌ای جهان است که طبیعت بکر و سرسبزی منحصربه‌فردی دارد. این آبشار زیبا در دل جنگل‌های هیرکانی و دامنهٔ کوه هارون در استان گلستان، واقع شده و با توجه به ویژگی‌های برجستهٔ خود مانند خزه‌ای بودن، کیفیت آب و پوشش غنی گیاهی در سال ۱۳۹۴ش، به‌عنوان میراث طبیعی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

معرفی آبشار کبودوال

مسیرپیاده‌روی به سمت آبشار کبودوال

آبشار کبودوال در روستای شیرآباد و جنوب‌شرقی شهرستان علی‌آباد کتول واقع شده است. این آبشار در دل جنگل‌های هیرکانی که بخشی از میراث جهانی در ایران به‌شمار می‌رود، میان درختان انبوه و تنوع زیستی بالا در فضایی بکر و دست نخورده، منظره‌ای بی‌نظیر را خلق کرده است.

آبشار کبودوال بزرگ‌ترین آبشار تمام خزه‌ای ایران و از بلندترین آبشارهای خزه‌ای جهان است که ارتفاع آن حدود ۱۲ متر و عمق حوضچهٔ آن ۲ متر است. آب این آبشار از چشمه‌ای پرآب و زلال سرچشمه می‌گیرد که از دل زمین و در ارتفاعات بالا به بیرون می‌جوشد و هیچ منبع آبی دیگری در مسیر آن وجود ندارد. به‌همین دلیل به «پاک‌ترین آبشار ایران» معروف بوده و آب آن قابل شرب است. عمر آبشار کبودوال بر اساس فسیل‌های یافت شده در نزدیکی آن، بین ۲۵ تا ۵۰ میلیون سال تخمین زده شده است.

واژهٔ «کبودوال» در گویش کتولی از دو بخش کبود به‌معنای «آبی» و وال به‌معنای «جوی آب» تشکیل شده است که به‌دلیل رنگ آبی و پاکی آب رودخانهٔ جاری در جنگل‌های منطقه به این نام خوانده می‌شود. آبشار کبودوال در تمام فصل‌ها زیبایی خاص خود را دارد، اما با آغاز بهار و رشد مجدد خزه‌ها، جلوه‌ای ویژه پیدا می‌کند. رودخانهٔ کبودوال و مجموعه‌ای از آبشارهای کوچک و بزرگ، حدود هفت آبشار، در این منطقه جاری هستند که آبشار کبودوال به‌عنوان بزرگ‌ترین و معروف‌ترین آن‌ها شناخته می‌شود.

بهترین زمان بازدید از آبشار کبودوال فصل بهار و تابستان است. در این بازه، آبشار و طبیعت اطراف آن سرسبز و پرآب هستند و هوای منطقه معتدل و دلپذیر است. البته برخی از گردشگران در فصل پاییز و زمستان هم برای دیدن مناظر خاص آبشار و طبیعت اطراف آن در این فصول، به این منطقه سفر می‌کنند.

پوشش گیاهی و جانوری منطقه اطراف آبشار کبودوال

پوشش گیاهی و جانوری منطقهٔ کبودوال بسیار متنوع و غنی است و از شاخصه‌های مهم این منطقه به‌شمار می‌رود.

پوشش گیاهی: درختان غالب منطقه شامل گونه‌های جنگلی هیرکانی مانند بلوط، توسکا، آزاد، انجیلی، ممرز، راش، آلوچهٔ وحشی، ولیک و شیردار است. بخش‌های زیادی از سطح صخره‌ها و کف جنگل را خزه‌های سبز و انواع سرخس‌ها پوشانده‌اند که زیبایی خاصی به مناظر بخشیده‌اند. گونه‌های مختلف درختچه‌ها، گل‌های وحشی و گیاهان دارویی نیز در این منطقه به‌وفور یافت می‌شوند.

پوشش جانوری: کبودوال زیستگاه جانوران مختلفی از جمله پلنگ، خرس قهوه‌ای، گرگ، روباه، گراز وحشی، سنجاب و گربهٔ وحشی است. در جنگل‌ها و رودخانه‌ها، انواع پرندگان شامل قرقاول، کبک، عقاب، سهره و گونه‌های بومی دیگر دیده می‌شود. در رودخانهٔ پایین‌دست آبشار نیز ماهی قزل‌آلا و دیگر آبزیان وجود دارند.

این تنوع گیاهی و جانوری علاوه بر بکر بودن منطقه، ارزش بالایی به لحاظ زیست‌محیطی داشته و کبودوال را به یکی از زیباترین و غنی‌ترین نقاط طبیعی شمال کشور تبدیل کرده است. به‌همین دلیل بازدیدکنندگان باید در حفظ محیط زیست و اکوسیستم منحصر به‌فرد این منطقه کوشا باشند.

ساکنان منطقه آبشار کبودوال

ساکنان منطقهٔ آبشار کبودوال عمدتاً از قوم کتولی هستند که یکی از شاخه‌های قوم طبری (مازندرانی) به‌شمار می‌روند. قوم کتولی گروهی از اقوام طبری‌تبار هستند که در منطقهٔ کتول، بخشی از نواحی هفت‌گانهٔ استراباد و شرق طبرستان، سکونت داشته‌اند. ریشهٔ نام کتول به عصر صفوی و حتی قرن ششم هجری بازمی‌گردد و واژهٔ کرتوی (Kartu) نیز هزاران سال قدمت دارد. بر اساس اسناد تاریخی، قوم کتول بومی این منطقه بوده و پیشینهٔ آنها حداقل به قرن یازدهم هجری (قرن ششم میلادی) می‌رسد.

در منابع تاریخی آمده که کتولی‌ها در سال ۱۰۸۷ق همراه با سپاه قاجار و افشار علیه ترکمن‌ها جنگیده‌اند و به‌عنوان قوم بومی منطقه شناخته می‌شدند. همچنین در حدود سال ۹۹۶ هجری گروهی به‌نام کتول از مناطق مرکزی طبرستان به شرق طبرستان (منطقه کتول فعلی) مهاجرت کرده و از آن زمان نام کتول به این منطقه اطلاق شده است. طبق تاریخ‌های اساطیری، منطقه‌ای به‌نام کرتوی در نزدیکی گرگان قدیم وجود داشته که مسکن مرزبانان طبرستان بوده است.

قوم کتولی قومیتی با قدمت چندصد ساله در منطقهٔ گلستان و شرق طبرستان بوده که با فرهنگ، زبان و تاریخ طبری پیوند دارد و در طول تاریخ در منطقهٔ کتول به‌عنوان قوم بومی شناخته شده‌اند.

شغل اصلی آنها دامداری و کشاورزی بوده و از دامپروری به‌عنوان یک رکن مهم زندگی این قوم نام برده می‌شود. صنایع دستی مهمی مانند چادرشب‌بافی، سفره‌بافی، نمدبافی و ساخت ابزار موسیقی محلی از جمله فعالیت‌های هنری قوم کتول است.

موسیقی کتولی شامل مقام‌ها و آوازهای محلی خاص مانند هرائی، راسته‌مقام و کله‌کش است که بخش مهمی از فرهنگ شفاهی آنها است و در جشن‌ها و مراسم‌ها اجرا می‌شود. پوشاک سنتی و زیورآلات متعلق به این قوم با رنگ‌های خاص و زیبایی‌شناسی ویژه، یکی دیگر از عناصر برجستهٔ فرهنگی آنها شمرده می‌شود.

سبک زندگی قوم کتولی تلفیقی از کشاورزی و دامداری همراه با حفظ فرهنگ و هنر بومی، زبان و موسیقی محلی است که در قالب آداب و رسوم و فعالیت‌های روزمره بازتاب یافته است.

در کنار کتولی‌ها، اقلیت‌هایی از اقوام دیگر مانند شاهرودی‌ها، آذربایجانی‌ها، سیستانی‌ها، ترکمن‌ها و سایر گروه‌های ایرانی نیز در شهرستان علی‌آباد کتول و اطراف آن سکونت دارند، اما جمعیت غالب منطقه همان کتولی‌ها (طبری‌تبار) هستند.

مسیرهای دسترسی به آبشار کبودوال

برای رفتن به آبشار کبودوال ابتدا در استان گرگان، از شهر علی‌آباد مسیری ۴۰ کیلومتری در جاده گرگان-بجنورد پیموده می‌شود و سپس در سمت جنوب‌شرق در جاده کمربندی، ادامهٔ مسیر به جادهٔ کبودوال می‌رسد. پس از عبور از سد خاکی زرین‌گل و پیمودن حدود ۴٫۵ کیلومتر راه، عوارضی کبودوال دیده می‌شود. پس از پرداخت عوارضی، ۵۰۰ متر تا پارکینگ فاصله است. پس از پارک خودرو مسیر پیاده‌روی شروع می‌شود و حدود یک کیلومتر مسیر سنگفرش و پلکانی (حدود ۳۲۰ پلهٔ سنگفرش‌شده با افزایش ارتفاع ۱۷۰متر) را باید در دل جنگل‌های سرسبز طی کرد تا بتوان به آبشار رسید.

امکانات رفاهی

امکانات رفاهی متعددی در آبشار کبودوال وجود دارد؛ از جمله امکانات این منطقه می‌توان به چادرهای انفرادی و گروهی، سکوی استراحت، سرویس بهداشتی، آلاچیق، پارکینگ، دکهٔ غذاهای خیابانی مانند آش، سوپرمارکت، نمازخانه و سنگفرش بودن مسیر دسترسی به آبشار و امکان پیاده‌روی راحت اشاره کرد.

علاقه‌مندان به اتراق می‌توانند در این منطقه چادر مسافرتی شخصی را در جنگل برپا کنند. همچنین اقامتگاه بوم‌گردی کبودوال، یک خانهٔ قدیمی با معماری سنتی است که مورد بازسازی قرار گرفته است. این اقامتگاه با حیاطی سرسبز، از دو واحد مسکونی برخوردار است و از امکانات رفاهی مناسبی برخوردار است.

نقش آبشار بر اقتصاد، فرهنگ و زندگی مردم منطقه

آبشار کبودوال تأثیر قابل توجهی بر اقتصاد، فرهنگ و سبک زندگی مردم منطقه علی‌آباد کتول و استان گلستان داشته است. این آبشار از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری استان گلستان است که سالانه گردشگران زیادی از داخل و خارج کشور به این منطقه سفر می‌کنند. این گردشگری موجب رونق اقتصادی در منطقه می‌شود و در نتیجه اشتغال‌زایی برای مردم محلی از طریق خدماتی مانند فروش غذا، اقامت، راهنمایی گردشگران و ایجاد امکانات رفاهی فراهم می‌آورد.

از دیدگاه معنوی و فلسفی، طبیعت و به‌ویژه عناصر زنده‌ای مانند آبشار، نمادی از پاکی، جریان زندگی و پیوند با خالق هستی هستند. مشاهده و ارتباط با این پدیده‌های طبیعی، انسان را به تفکر دربارهٔ عظمت خلقت و زیبایی‌های جهان هستی سوق می‌دهد و نمونه‌ای بارز از گردشگری معناگرا است.

به‌همین دلیل این آبشار نیز مانند دیگر عناصر طبیعی نه‌تنها یک جاذبهٔ طبیعی زیبا به‌شمار می‌رود، بلکه مکانی است که به بازسازی روحی، آرامش روانی و تقویت پیوند انسان با خالق هستی کمک می‌کند و تجربه‌ای معنوی و آرامش‌بخش را برای بازدیدکنندگان فراهم می‌آورد.

همچنین محیط بکر و آرام آبشار، به‌عنوان پناهگاهی برای فرار از هیاهوی شهری و تقویت روابط خانوادگی، همسایگی و دوستی مورد استفاده قرار می‌گیرد. صرف وقت در کنار صدای آب، مناظر سبز و هوای خنک، بازتابی از جستجوی آرامش و توازن روحی در الگوهای زندگی ایرانی‌اسلامی است و موجب تقویت ارتباط اجتماعی و آرامش روحی افراد می‌شود.

وجود این آبشار و طبیعت بکری که در اطراف آن قرار دارد سبب شده مردم منطقه علاوه بر گردشگران، ارتباط عمیقی با محیط طبیعی داشته باشند و فرهنگ زندگی در دل طبیعت را حفظ کنند. آبشار کبودوال به‌نوعی نماد فرهنگی و طبیعی منطقه است که با نام و گویش بومی منطقه «کبودوال» مرتبط است و معرفی آن به‌عنوان تنها آبشار تمام خزه‌ای ایران، به رشد شناخت فرهنگی منطقه کمک کرده است.

مردم منطقه و گردشگران از آب زلال و شفاف آبشار که قابل شرب است بهره می‌برند و در فصول بهار و تابستان اینجا را برای تفریح، کمپینگ، جنگل‌نوردی، شنا و گذراندن اوقات فراغت انتخاب می‌کنند. این امر سبب شده سبک زندگی مردم منطقه به‌نوعی با گردشگری طبیعت و فعالیت‌های سالم فضای باز گره بخورد.

امکاناتی مانند مسیرهای پیاده‌روی سنگفرش، سکوهای استراحت، سرویس بهداشتی و پارکینگ فراهم شده تا بازدیدکنندگان راحتی بیشتری داشته باشند و این امکانات رفاهی به توسعهٔ سبک زندگی مرتبط با اکوتوریسم کمک می‌کند. آبشار کبودوال با جذب گردشگران و فراهم کردن امکانات طبیعی و رفاهی، نقش مهمی در تقویت اقتصاد محلی، حفظ فرهنگ بومی و شکل‌دهی به سبک زندگی مردم منطقه داشته است، همچنین فضایی برای ارتباط مردم با طبیعت و ارتقاء سلامت روانی و جسمی ایجاد کرده است.

جذابیت‌های گردشگری منطقه اطراف آبشار

جذابیت‌های گردشگری اطراف آبشار کبودوال متعدد و متنوع است و به‌همین دلیل بازدید از این منطقه را بسیار لذت‌بخش و جذاب می‌کند:

۱. پارک جنگلی کبودوال

پارک جنگلی کبودوال در ۵کیلومتری جنوب شهر علی‌آباد کتول در استان گلستان واقع شده است. این پارک با جنگل‌های انبوه و سرسبز، مسیرهای پیاده‌روی سنگفرش و پل‌های چوبی زیبا، محیطی مناسب برای طبیعت‌گردی و استراحت فراهم کرده است. مسیر دسترسی به آبشار کبودوال از داخل این پارک جنگلی می‌گذرد و بازدیدکنندگان می‌توانند پس از پیاده‌روی در مسیرهای جنگلی به آبشار زیبا و تنها آبشار خزه‌ای ایران برسند.

۲. دریاچه و سد خاکی زرین‌گل

دریاچه و سد خاکی زرین‌گل که به‌نام دریاچهٔ سد کبودوال نیز شناخته می‌شود، در فاصلهٔ حدود ۲ کیلومتری آبشار واقع شده است. این سد خاکی با ظرفیت مخزنی بیش از ۱۷میلیون مترمکعب برای ذخیرهٔ آب‌های سطحی ساخته شده و علاوه بر تأمین آب کشاورزی و آب آشامیدنی منطقه، به حفظ محیط زیست هم کمک می‌کند.

دریاچه‌ای که پشت این سد شکل گرفته، با چشم‌اندازهای زیبای آب‌های آرام و جنگل‌های هیرکانی اطراف، به یک مقصد محبوب گردشگری تبدیل شده است. این دریاچه محلی مناسب برای تفریحات آبی، پیک‌نیک، پرنده‌نگری و استراحت در طبیعت با هوای مطبوع است. به‌دلیل وجود ماهی در این سد، پرندگان آبزی فراوانی مانند انواع غازها، اردک‌ها و قوی‌های وحشی در این منطقه مشاهده می‌شوند.

۳. موزه تاریخ طبیعی کبودوال

موزهٔ تاریخ طبیعی کبودوال در جنگل کبودوال و حدود ۴ تا ۵کیلومتری جنوب‌شرقی شهر علی‌آباد کتول استان گلستان واقع شده است. این موزه در سال ۱۳۸۲ش افتتاح شده است و از جاذبه‌های دیدنی مهم منطقه برای علاقه‌مندان به تاریخ طبیعی به‌شمار می‌رود. مساحت موزه حدود ۱۲۰۰مترمربع است و از بخش‌های مختلفی از جمله بخش جانورشناسی که شامل تاکسیدرمی انواع پرندگان، پستانداران، خزندگان و حشرات می‌شود و بخش گیاه‌شناسی تشکیل شده است.

موزه در محوطهٔ جنگل سرسبز کبودوال و کنار جنگل هارون قرار گرفته و محیطی مناسب برای آموزش و آشنایی با طبیعت و حیات وحش منطقه فراهم آورده است. این موزه از لحاظ معماری ساختمان، امروزی بوده و در دل طبیعت جنگلی کبودوال قرار دارد که بازدید از آن به همراه بازدید از آبشار و پارک جنگلی کبودوال تجربه‌ای کامل از طبیعت و تاریخ طبیعی منطقه به گردشگران ارائه می‌دهد.

۴. روستای تاریخی افراتخته

روستای افراتخته

روستای افراتخته از زیباترین و بکرترین روستاهای جنگلی شهرستان علی‌آباد کتول در استان گلستان است که در ۳۲کیلومتری جنوب‌شرقی علی‌آباد کتول واقع شده است. این روستا با جنگل‌های انبوه و هزار ساله‌ای احاطه شده که به منطقه‌ای شکار ممنوع تبدیل شده و زیستگاه گونه‌های جانوری خاص و درختانی با قدمت بسیار بالا است.

آب افراتخته از رودخانه‌ای به همین نام تأمین می‌شود و این روستا دارای آب و هوای معتدل تابستانی و زمستان‌های سرد کوهستانی است. از ویژگی‌های فرهنگی و تاریخی این روستا می‌توان به چاه سنگی پیرآلا، حمام قدیمی و گورستان تاریخی گبری اشاره کرد. بیشتر خانه‌های قدیمی از خشت، سنگ و گل ساخته شده‌اند و سقف‌هایی شیروانی دارند. مردم روستا عمدتاً کشاورز و باغدار هستند و در تولید عسل، فرآورده‌های دامی و محصولات زراعی مانند پیاز، سیب‌زمینی، سیر و گندم فعال هستند.

۵. روستای سیامرزکوه

روستای سیامرزکوه که گاهی به‌نام سیاه مرزکوه نیز شناخته می‌شود، از روستاهای ییلاقی استان گلستان و تابع بخش کمالان شهرستان علی‌آباد کتول است. این روستا بین دو کوه واقع شده و دارای آب و هوای سرد کوهستانی است که بیشتر جمعیت آن در فصول بهار و تابستان در اینجا ساکن می‌شوند و در زمستان روستا خالی از سکنه است. این روستا جاذبه‌هایی همچون آبشار گنجو و سنگ قبرهای کهن تاریخی دارد که برای گردشگران و علاقمندان به طبیعت و تاریخ منطقه جذاب است. زبان مردم محلی کتولی است و غالباً پیرو مذهب شیعهٔ جعفری هستند.

۶. روستای چلی سفلی

روستای چلی سفلی

روستای چلی سفلی یکی از مناطق بوم‌گردی زیبا و سرسبز شهرستان علی‌آباد کتول در استان گلستان است که در دل جنگل کبودوال و در فاصلهٔ حدود ۲۲کیلومتری شهر علی‌آباد کتول واقع شده است. این روستا قدمتی بیش از ۵۰۰ سال دارد و به «دهنه محمدآباد» نیز معروف است. خانه‌های آن کاه‌گلی و چوبی با ایوان‌های چسبیده به هم، نمایانگر صفا و صمیمیت ساکنان روستا است.

آبشار چلی از جاذبه‌های طبیعی مهم در حدود یک کیلومتری روستا با ارتفاع حدود ۶۰متر است که به‌خاطر طبیعت بکر و خنک‌اش گردشگران زیادی را جذب می‌کند. در این منطقه صنایع دستی مانند نواربافی، ابریشم‌بافی و چادرشب‌بافی فعال است و سوغات محلی شامل ترشی کندس، مربای تمشک، رب خرمالوی وحشی، عسل طبیعی و لوبیای سبز می‌شود.

پوشش گیاهی متنوع با درختانی مانند گردو، چنار، تمشک و انجیر و زیستگاه حیواناتی مثل خوک وحشی، روباه، شغال و کبک از ویژگی‌های طبیعی این روستا است. چلی سفلی، با حفظ بافت تاریخی و معماری بومی، در فهرست آثار ملی ثبت شده و از مقاصد محبوب طبیعت‌گردی و بوم‌گردی استان گلستان به‌شمار می‌رود.

۷. آبشارهای اطراف

همچنین آبشارهای شیرآباد، آبشار سد زرین‌گل، آبشار چلی، آبشار چه‌جا و آبشار آلامن در اطراف آبشار کبودوال از دیگر جاذبه‌های اطراف این منطقه به‌شمار می‌روند.

منابع

• «آبشار چلی، علی‌آباد کتول»، وب‌سایت میزبان مهربان، تاریخ بازدید: ۱۳ مرداد ۱۴۰۴ش.
• «آبشار کبودوال»، وب‌سایت ارسباران، تاریخ بازدید: ۱۴ مرداد ۱۴۰۴ش.
• «آبشار کبودوال»، وب‌سایت پرواز ما، تاریخ انتشار: ۲۸ بهمن ۱۴۰۳ش.
• «آبشار کبودوال»، وب‌سایت کجارو، تاریخ انتشار: ۱۸ مهر ۱۳۹۶ش.
• «آبشار کبودوال»، وب‌سایت تریپ یار، تاریخ بازدید: ۱۳ مرداد ۱۴۰۴ش.
• «آبشار کبودوال»، وب‌سایت climber، تاریخ بازدید: ۱۲ مرداد ۱۴۰۴ش.
• «آبشار کبودوال تنها آبشار خزه‌ای ایران؛ آبشاری در دل مخمل سبز+فیلم»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ انتشار: ۲۳ دی ۱۳۹۶ش.
• «آبشار کبودوال علی‌آباد کتول»، وب‌سایت سفرمارکت، تاریخ انتشار: ۲۸ آذر ۱۴۰۰ش.
• «آبشار کبودوال کجاست؟ بزرگ‌ترین آبشار خزه‌ای در استان گلستان»، وب‌سایت ایرانگرد، تاریخ بازدید: ۲۵ شهریور ۱۴۰۱ش.
• «آشنایی با آبشار کبودوال»، وب‌سایت مجله گردشگری هم‌اقلیم، تاریخ بازدید: ۱۸ شهریور ۱۴۰۱ش.
• «آشنایی با جاذبه‌های گردشگری آبشار کبودوال-گلستان»، همشهری آنلاین، تاریخ انتشار: ۱۸ خرداد ۱۳۹۹ش.
• ایمانی خوشخو، محمدحسین و شهرابی فراهانی، مهدیه، «بررسی ارتباط میان عناصر معناگرایی و ادراک گردشگر از سفر (مطالعه موردی گردشگران خارجی بازار تهران)»، فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگری، سال سیزدهم، شماره ۴۴، ۱۳۹۷ش.
• امینیان، نیوشا، «اطلاعات کامل دربارهٔ آبشار کبودوال، تنها آبشار خزه‌ای ایران»، وب‌سایت اتاقک، تاریخ بازدید: ۱۲ مرداد ۱۴۰۴ش.
• «پارک جنگلی کبودوال علی‌آباد کتول»، وب‌سایت ایران بوم‌گردی، تاریخ انتشار: ۳ آذر ۱۳۹۷ش.
• «تنها آبشار خزه‌ای ایران کجاست؟ +عکس»، خبرگزاری برنا، تاریخ انتشار: ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۳ش.
• «جاذبه‌های گردشگری علی‌آباد کتول»، وب‌سایت رهی نو، تاریخ بازدید: ۱۳ مرداد ۱۴۰۴ش.
• «دیدنی‌های علی‌آباد کتول»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۱۸ شهریور ۱۴۰۱ش.
• ذاکر اکبری، معصومه، «روستای افراتخته علی‌آباد، با منظره‌های تماشایی و مه‌آلود»، وب‌سایت جاجیگا، تاریخ انتشار: ۲۷ مرداد ۱۴۰۳ش.
• «روستای چلی سفلی»، وب‌سایت این‌تودی، تاریخ بازدید: ۱۳ مرداد ۱۴۰۴ش.
• «روستای ییلاقی سیاه مرزکوه»، وب‌سایت گلستانی‌ها، تاریخ انتشار: ۳۰ مرداد ۱۴۰۰ش.
• «سد کبودوال، زرین گل گرگان»، وب‌سایت مجله گردشگری، تاریخ بازدید: ۱۴ مرداد ۱۴۰۴ش.
• «علی‌آباد کتول»، وب‌سایت طرفداری، تاریخ بازدید: ۱۴ مرداد ۱۴۰۴ش.
• «فن ساخت پوشاک قوم کتول هویتی ماندگار و ارزشمند»، وب‌سایت اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان گلستان، تاریخ انتشار: ۶ خرداد ۱۳۹۹ش.
• «کبودوال، تنها آبشار خزه‌ای ایران»، وب‌سایت مجله گردشگری الی‌گشت، تاریخ درج مطلب: ۱۳ مهر ۱۳۹۸ش.
• «کبودوال زیباترین آبشار خزه‌ای ایران»، وب‌سایت کایت، تاریخ بازدید: ۲۵ شهریور ۱۴۰۱ش.
• «کبودوال ۳۲۰ پله تا بهشت»، وب‌سایت گلستانی‌ها، تاریخ انتشار: ۳ مرداد ۱۳۹۸ش.
• کهن‌زاد، محبوبه، «آبشار کبودوال؛ ناب‌ترین جاذبه گردشگری گلستان»، وب‌سایت علی‌بابا، تاریخ بازدید: ۱۴ مرداد ۱۴۰۴ش.
• «موزه تاریخ طبیعی علی‌آباد کتول گلستان»، وب‌سایت وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، تاریخ بازدید: ۱۴ مرداد ۱۴۰۴ش.
• «نگاهی گذرا به فرهنگ و شعر کتولی»، وب‌سایت گلشن مهر، تاریخ بازدید: ۱۴ مرداد ۱۴۰۴ش.
• «۹ روستای دیدنی علی‌آباد کتول»، وب‌سایت گلستانی‌ها، تاریخ انتشار: ۳۰ فروردین ۱۳۹۹ش.