پیش‌نویس:مراقبت‌های دوران بارداری

مراقبت‌های دوران بارداری؛ مراقبت‌هایی با هدف سلامتی مادر و جنین.

مراقبت‌های دوران بارداری، شامل مراقبت‌های بهداشتی و درمانی است که در طول بارداری برای حفظ سلامت مادر و جنین انجام می‌شود. این مراقبت‌ها، در مجموع، شامل تغذیۀ مناسب، مصرف مکمل‌های ویتامینی، انجام معاینات دوره‌ای، انجام آزمایشات غربالگری و پرهیز از مواد مضر است. در سبک زندگی اسلامی- ایرانی، جنین را از همان زمان انعقاد نطفه، موجودی زنده و از جملۀ بندگان خداوند می‌خوانند که حفظ شأن و حقوق او بر همگان واجب است. از سوی دیگر، جنین، از همان ابتدا، از تمامی حالات روحی و جسمی مادر و نیز محیط زندگی او تأثیر می‌پذیرد. به‌همین دلیل، لازم است تا بر تمامی آن‌چه که مادر می‌خورد، می‌پوشد، می‌شنود، می‌گوید، می‌بیند، لمس می‌کند، احساس می‌کند و نیز تمامی کنش‌ها و واکنش‌های قلبی و روحی او و حتی تمامی اتفاقات پیرامونی او یعنی فضای زندگی، رفتار همسر و همنشینانِ مادر دقت شود.

تعریف مراقبت‌های دوران بارداری

بارداری، پدیده‌ای فیزیولوژیک و طبیعی است که تغییرات مختلفی را در تمامی اعضای بدن زن باردار به‌وجود می‌آورد. این تغییرات به‌منظور سازگاری و آماده‌سازی مادر برای پذیرش رشد جنین و تولد نوزادی سالم هستند. به‌همین دلیل، دوران بارداری از جمله دوره‌های بحرانی و حساس در زندگی زنان است که از نظر بهداشتی و اجتماعی برای فرد، خانواده و جامعه اهمیتی فراوان دارد.

مراقبت‌های دوران بارداری به‌معنای اجرای صحیح اصولی است که با هدف حفظ تندرستی مادر و نوزاد او انجام می‌شود. این مراقبت‌ها که امروزه به‌عنوان یکی از شاخص‌های مهم طب پیشگیری به‌شمار می‌رود، عبارت است از نظارت نظام‌مند که شامل انجام معاینه و مشاوره در مورد مسائل ضروری بارداری، دادن اطمینان خاطر، آموزش و حمایت از مادر باردار و خانوادۀ او، برطرف کردن ناراحتی‌های جزئی دوران بارداری و تهیۀ یک برنامۀ غربالگری مداوم کلینیکی و آزمایشگاهی برای تأیید کم‌خطر بودن بارداری است که بازۀ زمانی لقاح تا زایمان را در بر می‌گیرد.

تاریخچۀ مراقبت‌های دوران بارداری

سیر تطورات و تاریخچۀ مراقبت‌های دوران بارداری در ایران نشان‌دهندۀ تحولات گسترده در نظام سلامت، از رویکردهای سنتی تا پزشکی مدرن است. در گذشته، مراقبت‌ها به تعداد کمی ویزیت با ماما یا پزشک و توصیه‌هایی کلی محدود بود اما امروزه، مراقبت‌های دوران بارداری شامل معاینات منظم، آزمایش‌های تخصصی، آموزش‌های بهداشت باروری، تغذیۀ سالم و پشتیبانی روانی و اجتماعی زیر نظر متخصصین مربوط به هر رشته است.

دوران باستان

مراقبت‌های دوران بارداری در این دوران، مبتنی بر تجربیات و باورهای محلی بود. زنان باردار اغلب از راهنمایی‌های زنان مسن‌تر یا افراد باتجربه استفاده می‌کردند که به «قابله» یا «دایه» شهرت داشتند. این افراد، دانش خود را به‌صورت سینه‌به‌سینه منتقل کرده و بیشتر از گیاهان دارویی، مناسک مذهبی و خوراک‌های محلی استفاده می‌کردند؛ مانند ممنوعیت استفاده از زعفران در دوران بارداری، به‌خصوص سه ماهۀ اول و استفاده از آن در ماه آخر بارداری به‌منظور تسهیل زایمان. همچنین، در دوران ایران باستان، از نظر اعتقادی، سمبل بسیار مهمی به‌نام «آناهیتا» وجود داشت که ایزدبانوی باروری و نمادی از کمال زن بود. ایرانیان باستان، باروری و شیربخشی به زنان باردار را از جمله وظایف این ایزدبانو می‌دانستند.

دوران اسلام

با ورود اسلام به ایران، حرفۀ مامایی که از آن با نام «قابلگی» نیز یاد کرده و با مراقبت‌های دوران بارداری و زایمان مرتبط بود، شکل گرفت. آنها با استفاده از مواد و تکنیک‌های موروثی که از گذشتگان خود یاد گرفته بودند به بارداری و زایمان آسان بانوان کمک می‌کردند. پس از آن و در قرن بیستم میلادی، علم پزشکی پیشرفت کرده و آنتی بیوتیک‌ها، واکسن‌ها و تکنیک‌های تصویربرداری کشف شدند. معاینات منظم، آزمایش‌های غربالگری و مراقبت‌های ویژه برای زنان با ریسک بالا به‌صورت فزاینده‌ای مورد توجه قرار گرفت.

دوران معاصر

امروزه، مراقبت‌های دوران بارداری به رویکردی جامع و چندجانبه تبدیل شده و شامل مواردی همچون ویزیت‌های منظم با پزشک متخصص یا ماما برای پایش سلامت مادر و جنین، آزمایش‌های غربالگری برای تشخیص زودهنگام مشکلات احتمالی مانند دیابت بارداری و فشار خون بالا، آموزش بهداشت باروری مانند آموزش‌های مربوط به تغذیۀ سالم، بهداشت فردی و آمادگی برای زایمان، پشتیبانی روانی و اجتماعی مانند ارائۀ خدمات مشاوره و حمایت روانی به زنان باردار برای مقابله با اضطراب و افسردگی و مراقبت‌های ویژه مانند ارائۀ مراقبت‌های تخصصی برای زنان با ریسک بالا می‌شود.

مراقبت‌های دوران بارداری در سبک زندگی اسلامی- ایرانی

مراقبت‌های دوران بارداری، در سبک زندگی اسلامی- ایرانی، ترکیبی از اصول پزشکی روز و آموزه‌های دینی- فرهنگی است که به سلامت مادر و جنین توجه ویژه‌ای دارد. در ایرانِ اسلامی، دین، از مؤثرترین تکیه‌گاه‌های روانی بوده که در مواقع سخت و بحرانی می‌توان از آن برای کاهش اضطراب، ترس از زایمان و موفقیت زایمان طبیعی مادر استفاده کرد. همچنین، در بسیاری از موارد، این مراقبت‌ها را می‌توان با رویکردهای اسلامی و نیز با استفاده از عوامل قدرتمندی همچون ایمان به خدا، انس با قرآن، فعالیت‌های مذهبی و معنوی همراه کرد. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که آموزش‌های دوران بارداری بر مبنای آموزه‌های دینی موجب افزایش آگاهی‌های مادران باردار در رابطه با مراقبت‌های دوران بارداری، زایمان و شیردهی می‌شود.

مراقبت‌های پزشکی

1. معاینات منظم: مراجعه به پزشک یا ماما برای کنترل وزن، فشار خون، رشد جنین و آزمایش‌های ضروری مانند قند خون.
2. سونوگرافی: انجام سونوگرافی در زمان‌های تعیین‌شده برای بررسی سلامت جنین.
3. مصرف مکمل‌ها: استفاده از قرص‌های آهن، اسیدفولیک و ویتامین D بنابر توصیۀ پزشک.
4. پرهیز از خوددرمانی: اجتناب از مصرف داروهای شیمیایی یا گیاهی بدون مشورت با پزشک.
5. ترک خوردن پوست: از جمله نگرانی‌های زنان باردار، ایجاد ترک‌های پوستی، به‌خصوص در ماه‌های آخر بارداری است. پزشکان در این زمینه توصیه دارند که در صورت امکان، مادر، برای پیشگیری از این مشکل، در ماه‌های آخر بارداری، نواحی پایین شکم، لگن و بالای ران را روزانه با روغن‌های مناسب مانند روغن زیتون، بادام شیرین یا نارگیل ماساژ دهد.
6. مراقبت‌های دهان و دندان: پزشکان توصیه می‌کنند که به‌دلیل ممنوعیت استفاده از مُسکن‌های خوراکی یا تزریقی در دوران بارداری، بهتر است تا بانوان، پیش از دوران بارداری، مشکل دندان و دهان خود را درمان کنند و در این دوران نیز به نکات بهداشتی مربوطه بسیار اهمیت دهند.
7. یبوست: یبوست، به‌راحتی می‌تواند مادر باردار را آزار داده و در برخی موارد به لکه‌بینی، خون‌ریزی مادر و در نهایت، سقط جنین منجر شود. افزایش مصرف سبزی و میوه، پیاده‌روی سبک و نرمش‌های مناسب بارداری می‌تواند به زنان باردار در این زمینه کمک کند.
8. تأمین کلسیم: از جمله شیوه‌های سالم برای تأمین کلسیم در دوران بارداری می‌توان به بهره‌مندی از آفتاب، فعالیت بدنی مناسب، پرهیز از مصرف خوراکی‌هایی که باعث کاهش جذب کلسیم یا افزایش میزان برداشت آن از استخوان می‌شوند، مصرف کشک و کرۀ محلی و روغن زرد به‌عنوان منابع سرشار از کلسیم، مصرف روزانه 10 عدد مغز بادام خام و 5 عدد خرما اشاره کرد.

تغذیۀ اسلامی- ایرانی

1. تغذیۀ حلال و سالم: مصرف غذاهای طبیعی و حلال با توجه به تعالیم اسلامی مانند پرهیز از موارد حرام و شبهه‌ناک.
2. رژیم متعادل: استفاده از میوه‌هایی مانند خرما و انار، سبزیجات، لبنیات پاستوریزه و غلات کامل.
3. پرهیز از پرخوری و کم‌خوری: رعایت اعتدال در غذا خوردن براساس احادیث اسلامی.
4. نوشیدن آب کافی: مصرف آب سالم و نوشیدنی‌های طبیعی مانند عرق‌های گیاهی مجاز همچون عرق نعنا.

مراقبت‌های روحی و معنوی

امروزه، بسیاری از مادران، در زمینۀ انواع مراقبت‌های دوران بارداری به‌خصوص تغذیه آگاه شده‌اند در صورتی‌که اگر بهترین تغذیه و والاترین مراقبت جسمانی، در فضایی غیر روحانی فراهم شود، غایت آمال والدین یعنی پرورش نسلی صالح که روشنی چشم باشد، به سرانجام نخواهد رسید. کارشناسان معتقدند برای داشتن فرزند صالح، لازم است تا والدین صالح و مصلح شوند و این به‌معنای حرکت به‌سمت اصلاح نه‌تنها برای خود بلکه برای اطرافیان و محیط زندگی است.

1. نماز اول وقت؛
2. زیارت و شرکت در مجالس اهل‌بیت؛
3. تلاوت قرآن و دعا: پژوهش‌ها نشان داده‌اند که شنیدن آوای قرآن در زنان بارداری که برای زایمان بستری شده بودند موجب کاهش سطح اضطراب آنها شده است. همچنین، در کشور اندونزی، زنان بارداری که در سه ماهۀ سوم بارداری، سه‌بار در هفته، هر بار به‌مدت 15 دقیقه به تلاوت قرآن گوش داده‌اند، نسبت به گروه کنترل، سطح اضطراب پایین‌تری را هنگام زایمان تجربه کرده‌اند.
4. ترک گناه: انجام واجبات و ترک محرمات در دوران بارداری.
5. اذکار و ادعیه: خواندن دعاهای مخصوص بارداری و اذکاری که به آرامش مادر و جنین کمک می‌کنند.
6. مرور عقاید: در دوران بارداری، بهتر است تا مادر، هر روزه، زمانی را برای کودک خود اختصاص داده و به‌تدریج، اصول عقاید خود را برای او مرور کند. مفاهیمی همچون مسلمانی، مذهب شیعه، ولایت، تولی، تبری، نماز، روزه و معاد را به زبانی ساده با کودک خود مرور کرده و وظایفی که در آینده به‌عنوان بندۀ خدا بر عهدۀ او خواهد بود را با او مرور کند.
7. دائم‌الوضو بودن: ارزشی غیر قابل انکار است که نورانیت وجود مادر و جنین را افزایش می‌دهد.
8. دوراندیشی مثبت: پرهیز از استرس و نگرانی با توکل به خدا و انجام مراسم‌های مذهبی مانند صدقه و نذر.
9. فضای معنوی و آرام خانواده: آرامش روحی مادر در دوران بارداری، از مهم‌ترین عوامل در آرامش روحی فرزندان در زندگی آینده است. از سوی دیگر، هر اندازه که فضای خانه و خانواده در دوران بارداری از آلودگی گناه و اشتغالات غیرمعنوی دور باشد، جنین نیز در آینده، اُنس و الفت بیشتر با معنویات خواهد داشت.

فعالیت‌های بدنی و استراحت

1. ورزش سبک: پیاده‌روی روزانه، حرکات نرمش مخصوص بارداری و شنا.
2. پرهیز از خستگی شدید: استراحت کافی و خواب منظم.
3. اجتناب از حرکات خطرناک: پرهیز از بلند کردن اجسام سنگین یا فعالیت‌های پرتنش.

پرهیز از عوامل مضر و خطرناک

1. دوری از استرس و اضطراب: پرهیز از حضور در محیط‌های پرتنش و دوری از مشاجره‌های خانوادگی؛ زیرا هرگونه ناراحتی و استرس زن در طول دوران بارداری بر جنین تأثیر می‌گذارد.
2. عدم مصرف دخانیات و الکل: نکته آن است که علاوه بر ممنوعیت استعمال سیگار و سایر دخانیات برای زن باردار، ممنوعیت درمعرض دود آنها نیز برای زن باردار بسیار حائز اهمیت است. به‌همین دلیل، در این دوران توصیه می‌شود تا از استعمال هرگونه دخانیات در فضای خانه خودداری شود.
3. پرهیز از محیط‌های آلوده: دوری از دود سیگار، آلودگی هوا و مواد شیمیایی سمی.

آمادگی برای زایمان و تربیت فرزند

1. شرکت در کلاس‌های آمادگی زایمان: آموزش تنفس صحیح و روش‌های کاهش درد زایمان.
2. معرفی فرزند به فرهنگ اسلامی- ایرانی: انتخاب نام نیکو، برنامه‌ریزی برای مراسم‌های مذهبی و سنتی مانند عقیقه.
3. انتخاب پزشک معالج و انتخاب بیمارستان.

نقش خانواده و جامعه

1. حمایت همسر: همراهی مرد در کارهای خانه و ایجاد آرامش برای همسر باردار.
2. حمایت عاطفی خانواده: مشورت با مادران و مادربزرگ‌ها در کنار توصیه‌های پزشکی.

مشارکت مردان در مراقبت‌های دوران بارداری

براساس کنفرانس بین‌المللی جمعیت و توسعه، مفهوم مشارکت مردان به‌صورت همراهی همسر برای دریافت مراقبت‌های بارداری، مشارکت در امور منزل و ارائۀ توصیه‌های بهداشتی به زن باردار تعریف شده است. در سبک زندگی اسلامی- ایرانی نیز همکاری مرد در مراقبت‌های دوران بارداری نه‌تنها وظیفه‌ای اخلاقی و عاطفی بلکه تکلیفی دینی و اجتماعی محسوب می‌شود. فرهنگ اسلامی- ایرانی، همواره بر مسئولیت‌پذیری مرد در قبال همسر، به‌خصوص در دوران بارداری، تأکید داشته است. این در حالی است که با وجود نگرش مثبت زوجین به مشارکت مردان، موانعی همچون عدم آگاهی مردان، نقش تعریف‌نشدۀ آنها دربارۀ مراقبت‌های بارداری، مسائل اقتصادی، فرهنگی و مشکلات مربوط به سیستم بهداشتی از جمله موانع مشارکت مردان در مراقبت‌های دوران بارداری هستند.

انواع مشارکت مردان در مراقبت‌های دوران بارداری

1. حمایت عاطفی و روانی: ایجاد آرامش، پرهیز از مشاجره و تنش‌های خانوادگی، گفت‌وگوی مثبت و ابراز محبت کلامی مانند تشویق زن باردار به صبر و توکل بر خداوند و کاهش استرس همسر.
2. مشارکت در کارهای منزل: کمک به زن باردار در انجام کارهایی مانند آشپزی، نظافت یا خرید لوازم ضروری، تقسیم مسئولیت‌های منزل براساس آیات و روایات اسلامی.
3. پرهیز از انتظارات غیرمنطقی: درک تغییرات جسمی و روحی همسر مانند نوسانات خلقی، خستگی یا حالت تهوع.
4. همراهی در مراقبت‌های پزشکی: در صورت امکان، شرکت در جلسات معاینه پیش از زایمان و همراهی با زن باردار در کلاس‌های آمادگی برای زایمان، توجه به تغذیۀ همسر.
5. حمایت معنوی و دینی: تلاوت قرآن و دعا برای سلامتی مادر و جنین، انتخاب نام نیکو برای فرزند.
6. آماده‌سازی شرایط لازم برای زایمان و پس از آن: برنامه‌ریزی مالی و آموزش مهارت‌های پدری مانند کمک به مادر در نگهداری از نوزاد.

دلایل مشارکت مردان در مراقبت‌های دوران بارداری

1. داشتن آثار مثبت بر سلامتی مادران؛ مردان می‌توانند از طریق ترتیب دادن حضور شخصی ماهر در هنگام زایمان، کمک به مادر بعد از تولد، به عهده گرفتن نقش پدری مسئول در خانواده و نیز پایان دادن به خشونت علیه زن، در حفظ سلامت زن در دوران بارداری مشارکتی فعال داشته باشند.
2. نگرش مثبت زوجین به مشارکت مردان و نیاز به حمایت پدرانه از سوی مرد.
3. سبک زندگی و هسته‌ای شدن خانواده‌ها؛ تغییر سبک زندگی و دور شدن خانواده‌ها از یکدیگر، از دیگر دلایل لزوم مشارکت مردان در مراقبت‌های دوران بارداری است.
4. نیاز به عشق، حمایت و افزایش توقعات زنان.

موانع مشارکت مردان در مراقبت‌های دوران بارداری

1. عوامل فردی: عدم آگاهی مردان نسبت به وقایع بارداری و زایمان، نگهداری کودک و مسئولیت خود در این زمینه؛ نگرش منفی زنان نسبت به مشارکت مردان.
2. عوامل خانوادگی: اتکای زنان به مادران خود، به‌خصوص در بارداری اول؛ رابطۀ ناسالم زن و شوهر؛ نحوۀ تربیت مرد در خانواده.
3. عوامل اقتصادی: پژوهش‌ها نشان داده‌اند مشغلۀ کاری زیاد با مشارکت مردان در مراقبت‌های دوران بارداری رابطه‌ای معکوس و وضعیت اقتصادی پایین نیز با این مشارکت رابطه‌ای مستقیم دارد.
4. عوامل اجتماعی و فرهنگی: مردانِ سنتی، در بیشتر موارد، زنان را در مراقبت‌های دوران بارداری و حین زایمان همراهی نکرده و مراقبت را به دیگر اعضای خانواده و ماما می‌سپارند. در برخی فرهنگ‌ها و اقوام، مردان تا ده روز پس از زایمان نیز اجازۀ دیدن همسر و فرزند خود را ندارند. انگ اجتماعی از دیگر عوامل اجتماعی به‌شمار می‌رود و متلک‌هایی از جمله زن ذلیل بودن، بر روحیۀ مردان تأثیرگذار هستند. گروهی دیگر نیز این امر را نوعی تسلط زنان بر مردان دانسته و از آن اجتناب می‌کنند.
5. عوامل مربوط به سیستم بهداشتی: نادیده گرفتن مردان در سیستم ارائۀ خدمات و فقدان برنامه‌های آموزشی در زمینۀ والد شدن؛ عدم دسترسی مردان به اطلاعات که به آنها در تصمیم‌گیری آگاهانه و محافظت و ارتقای سلامت خود و زوج آنها کمک کنند؛ زنانه بودن محیط مراکز بهداشتی و استفاده از تابلوی ورود آقایان ممنوع؛ رفتارهای نامناسب و نگرش منفی ارائه‌دهندۀ خدمت نسبت به این موضوع؛ کمبود نیروی انسانی در مراکز ایران.

عوامل تسهیل‌کننده و مؤثر بر مشارکت مردان

داشتن رابطۀ دو طرفۀ قوی میان همسران؛ تأثیر سن و سطح تحصیلات مردان بر نگرش، درک و عملکرد آنها در این زمینه، به‌طوری‌که مردان مسن با کسب تجربه و مردان تحصیل کرده، مشارکت بیشتری دارند؛ تأثیر مذهب و سنت‌ها بر همکاری مردان که در دین اسلام بر آن تأکید شده است. در روایات اسلامی، پیامبر اسلام و امامان شیعه، بالاترین سطح همکاری را با همسران خود داشته‌اند؛ از دیگر عوامل تسهیل‌کننده و مؤثر بر مشارکت مردان می‌توان به شغل، درآمد، دسترسی به رسانه‌ها، تعداد فرزندان زنده، مدت ازدواج، انگیزۀ افراد، داشتن محیط مناسب مراکز بهداشتی و نیز نگرش مثبت مراقبین اشاره کرد.

پیامدهای مشارکت مردان در مراقبت‌های دوران بارداری

مشارکت مردان، آثار مفیدی همچون تحکیم روابط زناشویی، درک بهتر مشکلات بارداری و زایمان، کاهش عوارض بارداری و درد زایمان، افزایش مسئولیت‌پذیری مردان، تأثیرات مثبت بر سلامتی کودک و افزایش رفتارهای بهداشتی از طرف زنان را به‌دنبال دارد. همچنین، مشارکت مردان در مراقبت‌ها منجر به کاهش توقعات و مراقبت بیشتر از همسر و کاهش نگرانی مردان می‌شود.

راهکارهای ترویج مشارکت مردان در مراقبت‌های دوران بارداری

در پژوهش‌های صورت‌گرفته، بهترین روش آموزش، آموزش چهره‌به‌چهره؛ مناسب‌ترین مکان، منزل و بهترین زمان را عصر یا روزهای تعطیل اعلام کرده‌اند.

مراقبت‌های دوران بارداری از نظر علمی و پزشکی

سه ماهۀ اول

بدن مادر، در حال آماده شدن برای رشد زندگی جدید و در شرف تغییراتی اساسی است. از جمله روش‌های خودمراقبتی مانند استفاده از زنجبیل، بابونه، ویتامین B6 یا طب سوزنی برای کاهش علائمی مانند حالت تهوع و استفراغ در این دوران؛ استفاده از کلسیم یا منیزیم برای گرفتگی عضلات پا؛ اصلاحات غذایی و استفاده از سبوس گندم یا سایر مکمل‌های فیبردار برای درمان یبوست؛ دریافت انرژی، پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی کافی با خوردن انواع غذاهای سالم از جمله سبزیجات، گوشت، لوبیا، آجیل، لبنیات پاستوریزه و میوه در دوران بارداری برای رشد بهتر جنین و سلامتی مادر هستند. در سه ماهۀ اول بارداری، در صورتی‌که مادر با علائمی همچون گرفتگی شدید در بدن، تب بیش از 38 درجۀ سانتی‌گراد، ادرار دردناک، خون‌ریزی واژینال یا استفراغ شدید مواجه شد، بهتر است با دکتر خود در تماس باشد.

سه ماهۀ دوم

در سه ماهۀ میانی، مادر می‌تواند برخی از دردها و آزارهای ناشی از بارداری را با ورزش منظم، طب سوزنی، کمربندهای حمایتی در نواحی کمر و لگن و فیزیوتراپی حل کند. استفاده از کمپرس سرد برای تسکین درد سندرم تونل کارپال و نیز استفاده از کرم، ژل یا لوسیون برای درمان ترک‌های پوستی بسیار تأثیرگذار هستند.

سه ماهۀ سوم

1. خودمراقبتی: از آن‌جایی‌که کودک در حال رسیدن به دورۀ تکامل است، در سه ماهۀ سوم بارداری، مادر، احساس ناراحتی بیشتری را نسبت به سه ماهۀ قبل تجربه خواهد داشت. برای مدیریت برخی از این ناراحتی‌ها، پس از مشورت با مراقب بهداشتی خود، برخی از روش‌ها مانند اصلاح رژیم غذایی و سبک زندگی، استفاده از بالش‌های کمکی در هنگام خواب و داشتن برنامۀ ورزشی منظم بسیار کمک‌کننده خواهد بود.
2. براکستون هیکس: در طول سه ماهۀ آخر، مادر، انقباضاتی را تجربه خواهد کرد که می‌توانند از جمله علائم زایمان واقعی یا کاذب باشند. دردهای زایمان کاذر را «برکستون هیکس» می‌خوانند که راهی برای آماده کردن بدن زن برای زایمان واقعی است. نوشیدن آب به‌مقدار کافی، تغییر وضعیت بدن مانند پیاده‌روی یا دراز کشیدن، استراحت و خواب نیمروزی، خواندن کتاب یا گوش دادن به تلاوت قرآن یا موسیقی‌های آرام‌بخش از جمله راهکارهای غلبه بر این درد کاذب هستند.
3. زمان زایمان: بیشتر مادران، بین هفته‌های 38-41ام بارداری، زایمان می‌کنند و این در حالی است که هیچ راهی برای تعیین دقیق زمان زایمان طبیعی وجود ندارد. در هنگام زایمان، دهانۀ رحم منبسط شده، ماهیچه‌های رحم در فواصل منظم شروع به انقباض کرده و به‌مرور زمان به هم نزدیک می‌شوند. علاوه بر انقاباضات، از دیگر علائم شروع پروسۀ زایمان می‌توان به حس سبکی و احساس این‌که جنین به‌سمت پایین حرکت کرده، افزایش ترشحات شفاف یا صورتی، باز شدن کیسۀ آب (پارگی غشاها) اشاره کرد. پزشکان همواره توصیه می‌کنند که مادر در صورت مشاهدۀ خونریزی شدید، سردردهای مداوم، تورم ناگهانی یا شدید، کاهش حرکت جنین، پاره شدن کیسۀ آب و درد مداوم بین انقباضات با پزشک خود تماس برقرار کند.

منابع

• قرآن کریم.
• اسفندیاری‌نژاد، پروین و دیگران، «میزان انطباق مراقبت‌های دوران بارداری ارائه شده در سه ماهۀ اول ...»، مجلۀ علمی سازمان نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران، دورۀ 33، شمارۀ 3، 1394ش، ص218.
• «تدابیر دوران بارداری (1)»، وب‌سایت طب شیعه، تاریخ بازدید: 5 خرداد 1404ش.
• «تدابیر دوران بارداری (2)»، وب‌سایت طب شیعه، تاریخ بازدید: 5 خرداد 1404ش.
• «تدابیر دوران بارداری (4) آداب معنوی بارداری»، وب‌سایت طب شیعه، تاریخ بازدید: 5 خرداد 1404ش.
• «راهنمای سه ماهۀ دوم بارداری (توصیه هایی برای هفته های 13 تا 28 بارداری)»، وبسایت یونیسف، تاریخ بازدید: 5 خرداد 1404ش.
• «راهنمای سه ماهۀ سوم بارداری (توصیه‌هایی برای هفته‌های 29 تا 40 بارداری)»، وب‌سایت یونسف، تاریخ بازدید: 5 خرداد 1404ش.
• «راهنمای سه ماهۀ اول بارداری (توصیه‌هایی در مورد 13 هفتۀ اول بارداری)»، وب‌سایت یونیسف، تاریخ بازدید: 5 خرداد 1404ش.
• «زعفران در بارداری خطرناک است؟+ میزان مصرف مجاز»، وب‌سایت گهواره، تاریخ بازدید: 8 تیر 1404ش.
• «گذار علمی از قابلگی»، خبرگزاری دنیای اقتصاد، تاریخ بارگزاری: 26 آذر 1396ش.
• فتح‌نژاد کاظمی، آزیتا و دیگران، «مروری بر ابعاد مختلف مشارکت مردان در مراقبت‌های دوران بارداری»، مجلۀ حکیم سید اسماعیل جرجانی، سال 5، شمارۀ 1، 1396ش..
• «مراقبت‌ها و معاینه‌های پزشکی دوران بارداری»، وب‌سایت درمانکده، تاریخ بازدید: 8 تیر 1404ش.
• نصرت‌آبادی، مهناز، «نقش اسلام در سلامت زنان باردار»، پژوهش در دین و سلامت، دورۀ 7، شمارۀ 3، 1400ش.
• «وظایف همسر دردوران بارداری زن چیست؟»، وب‌سایت راسخون، تاریخ بارگزاری: 18 آذر 1392ش.
• «وظیفۀ مرد در دوران بارداری همسر چیست؟ (بخش اول)»، وب‌سایت راسخون، تاریخ بارگزاری: 24 آذر 1397ش.

@حمید گلزار و Amanollah-Fasihi: