پیشنویس:نفقه در عده طلاق
نفقه در عده طلاق؛ حق مالی زن برای تأمین هزینههای زندگی از سوی شوهر در مدت عده.
نفقه یکی از مهمترین تعهدات مالی در دوره زندگی مشترک و حتی پس از آن به شمار میرود و نقشی کلیدی در تأمین نیازهای معیشتی زن دارد. با این وجود، نفقه در مدت عده طلاق، با چالشها و پیچیدگیهای حقوقی و اجتماعی همراه میشود.
تعریف نفقه در عده طلاق
نفقه به مجموعهای از هزینههای ضروری زندگی زن اشاره دارد[۱] که از نگاه فقهی و حقوقی، مسئولیت تأمین آنها برعهده شوهر است.[۲] نفقه با هدف تضمین امنیت مالی و اقتصادی زن و حفظ کرامت انسانی و ایجاد آرامش روانی او پرداخت میشود.[۳] در دوران عده طلاق رجعی، که مرد اجازه بازگشت به همسر خویش را دارد، نفقۀ زن همچنان بهعهدۀ شوهر است. حق نفقه زن در عدۀ طلاق رجعی، اثر مستقیمی بر وضعیت مالی او دارد.[۴]
ارتباط انواع طلاق با حق نفقه زن
در فقه و سبک زندگی اسلامی، شرایط پرداخت نفقه بر اساس نوع طلاق، معین میشود. در طلاق رجعی که امکان بازگشت مرد به همسر خویش و ادامه زندگی مشترک وجود دارد، مرد موظف به پرداخت نفقه زن در ایام عده طلاق است.[۵] نفقه شامل هزینههای روزمره زندگی، نیازهای بهداشتی، درمانی و در صورت همراهی فرزندان، هزینههای تحصیلی آنها نیز میشود. [۶] اگر طلاق به دلیل نشوز زن و عدم تمکین او باشد، زن در ایام عده حق دریافت نفقه ندارد.[۷]
در طلاق بائن، نفقه به زن تعلق نمیگیرد؛[۸] اما اگر زن در وضعیت بارداری یا شیردهی به فرزند باشد، مرد تا زمان زایمان یا پایان شیردهی، موظف به پرداخت نفقه به زن است.[۹] در این نوع طلاق، زن میتواند در منزل همسر سابقش سکونت داشته باشد [۱۰]که نشانگر الزام مرد به رفتار شایسته با زن، حتی در زمان طلاق است.[۱۱]
قواعد مرتبط با نفقه در عده طلاق
- قاعده «الزام به انفاق»: طبق این قاعده، مرد بهعنوان سرپرست خانواده، موظف است در عده طلاق نیز نفقه همسر خود را تأمین کند. این الزام تأکیدی بر مسئولیت اجتماعی او است و بهویژه در شرایط دشواری مانند طلاق، توجه به نیازهای عاطفی و مالی همسر باید مدنظر قرار گیرد. اجرای این قاعده میتواند به جلوگیری از تنشها و درگیریهای بیشتر در فرایند طلاق کمک کند.[۱۲]
- قاعده «عدالت»: این قاعده بر ضرورت رفتار عادلانه با همه افراد تأکید میکند. در عده طلاق، عدم تأمین نفقه میتواند به تضعیف جایگاه اجتماعی و اقتصادی زنان منجر شود. تأکید بر عدالت در این زمینه نهتنها به حمایت از حقوق زنان کمک میکند، بلکه باعث تأمین نیازهای عاطفی و اقتصادی آنها نیز میشود و در نهایت به بهبود وضعیت اجتماعی و کیفیت زندگی خانوادگی میانجامد.[۱۳]
چالشهای پرداخت نفقه در عده طلاق
در عصر حاضر، مسئله پرداخت نفقه در عده طلاق، چالشهایی را برای زن و مرد، بهوجود میآورد و شرایطی پر از تنش و عدم وضوح برای آنها ایجاد و فرآیند طلاق را طولانیتر و پیچیدهتر میکند و عوارض روانی و احساسی ناشی از آن را شدت میبخشد.
مشکلات مردان
چالشهای مردان برای نفقه زن در عده طلاق، شامل فشار اقتصادی (به ویژه در صورت محدودیت مالی)، احساس بیعدالتی نسبت به پرداخت مالی به همسر سابق (به دلایلی مانند تقصیر زن یا درآمد بالای او)، ناتوانی مالی در پرداخت (که منجر به پیگیریهای قانونی میشود) و سوءاستفاده احتمالی زنان از حق نفقه است.[۱۴]
مشکلات زنان
اجرای احکام دادگاه درباره نفقه در عده طلاق با موانع و مشکلاتی مانند کمبود آگاهی زنان نسبت به حقوق خود و همچنین موانع اجرایی روبرو میشود. این مشکلات گاهی موجب دریافت ناقص یا دیرهنگام نفقه میشود.[۱۵] دریافت ناقص یا با تأخیر نفقه، فشارهای اجتماعی و روانی را بر زن تحمیل میکند و هزینههای زندگی او مانند مسکن، خوراک و پوشاک را تحت تأثیر قرار میدهد.[۱۶] این وضعیت موجب کاهش تعاملات و فعالیتهای اجتماعی زن و دور شدن او از شبکههای حمایتی میشود.[۱۷]
آموزههای اسلام درباره نفقه در عده طلاق
پرداخت نفقه در عده طلاق، راهی برای کاستن آسیبهای اجتماعی است. آیات قرآن با تاکید بر ضرورت تامین نیازهای مالی بانوان مطلقه، زمینهساز مسئولیتپذیری مردان و تسکین آلام ناشی از جدایی میشود.[۱۸]
بهرمندی زن از نفقه و اقامت در عده طلاق
این امر موجب حمایت اساسی از حقوق مالی و اجتماعی زنان شده و مانع آسیبپذیریهای اقتصادی و اجتماعی آنها پس از طلاق میشود. با تأمین نفقه و حق اقامت، کرامت و عزت نفس زنان حفظ میشود و شرایط لازم برای تصمیمگیریهای مستقل و با اطمینان فراهم میآید.[۱۹]
حمایت اجتماعی از زنان باردار مطلقه
حمایت اجتماعی از زنان باردار در عده طلاق شامل تأمین مالی، حفظ سلامت جسمی و روانی و کاهش آسیبپذیری اجتماعی آنها میشود.[۲۰] تأمین نفقه با هدف حفظ سلامت و آسایش مادر و جنین و ایجاد شرایط مناسب برای رشد کودک طراحی شده است. همچنین، مسئولیت تأمین هزینههای زندگی زنان مطلقه باردار به مردان واگذار میشود که نشاندهنده اهمیت حفظ کرامت انسانی و حمایت از زنان در موقعیتهای حساس است. [۲۱]
نفقه شیردهی زنان مطلقه
الزام قانونی مردان به پرداخت حق نفقه زنان مطلقه در دوران شیردهی به فرزند، بیانگر ارج نهادن به ارزشهای مادرانگی است. حمایت از سلامت جسمی و روانی مادر در این دوره، جهت رشد سالم کودک و ابراز قدردانی از تلاشهای مادر است.[۲۲]
حفظ کرامت زن در عده طلاق
نفقه در عده طلاق، راهی برای حفظ کرامت انسانیِ زنان به شمار میرود. با حمایت مالی و تأمین معیشت، زن مطلقه قادر خواهد بود در این دوره حساس از حمایتهای لازم بهرهمند شود. این پشتیبانی نهتنها به بهبود وضعیت روحی و روانی زن کمک میکند، بلکه به استحکام خانوادهها و پیشگیری از بروز مشکلات اجتماعی نیز یاری میرساند.[۲۳]
کاهش تنش و امید به سازش
پرداخت نفقه در عده طلاق، نشان از توجه مرد به حقوق همسر سابق خود دارد و این امر، آتش اختلافات را فرو نشانده و باب گفتگو و آشتی را باز میکند. چه بسا این رفتار نیکو، سبب بازگشت صلح و صفا به زندگی مشترک شود.[۲۴]
پانویس
- ↑ . خميني، تحرير الوسيلة، 1390ش، ج2، ص315 ؛ سعدي، القاموس الفقهي، 1408ق، ج1، ص 358.
- ↑ . ماده 1107 و 1204 قانون مدنی جمهوری اسلامی؛ علامة الحلي، تحرير الأحكام الشرعية على مذهب الإمامية، بیتا، ج2، ص47.
- ↑ . مهرپور و دیگران، مطالبات زوجه و روش وصول آن، 1395، ص39.
- ↑ . نجفي الجواهري، جواهر الکلام، 1362، ج 32، ص117؛ لنکرانی، تفصيل الشريعة- كتاب الحج، 1418ق، ج3، ص464.
- ↑ . مقدّس الأردبيلي، زبدة البيان في أحكام القرآن، ج1، ص 359.
- ↑ . ماده 1107 قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران.
- ↑ . ماده 1109 قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران.
- ↑ . حرّ العاملي، وسائل الشيعة، بیتا، ج15، ص232.
- ↑ . ماده ۱۱۰9 قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران.
- ↑ . سورة طلاق، آیة 1.
- ↑ . سورة بقرة، آیة 26؛ سورة نساء، آیه 24.
- ↑ . ماده 1203 قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران.
- ↑ . مصطفوی، محمد کاظم، القواعد مائة قاعدة فقهية معني ومدرکا وموردا، بیتا، ج1، ص159.
- ↑ . مرواريد، الينابيع الفقهية،1410ق، ج19، ص663.
- ↑ ماده 1111، قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران.
- ↑ . حرّ العاملي، وسائل الشيعة، بیتا، ج21، ص519.
- ↑ . محقق داماد، قواعد فقه، 1406ق، ج1، ص132.
- ↑ سورة بقرة، آیة 233
- ↑ . حرّ العاملي، وسائل الشيعة، بیتا، ج21، ص519.
- ↑ . كليني، الكافي، 1407ق، ج6، ص103.
- ↑ . فرشتیان، نفقة زوجه، 1381ش، ص111.
- ↑ . كليني، الكافي، 1407ق، ج6، ص103.
- ↑ كليني، الكافي، 1407ق، ج6، ص103.
- ↑ . سورة طلاق، آیة 6؛ سورة بقرة، آیة 229؛ صادقی، نفقه زوجه در مذاهب خمسه، 1390ش، ص60.
منابع
- قرآن کریم.
- ابن بابويه، محمد بن على، من لايحضره الفقيه، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
- حر العاملي، محمد بن حسن، وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشريعة، بیروت، دار احياء التراث العربي، بیتا.
- خميني، روحالله، تحرير الوسيلة، قم، دارالكتب العلمية، الطبعة الثانية، 1390ش.
- خوئي، سيد أبوالقاسم، منهاج الصالحين، بیجا، مؤسسة الخوئي الإسلامية، بیتا.
- سعدي، أبوحبيب، القاموس الفقهي لغة و اصطلاحاً، دمشق، دارالفکر، چاپ دوم، 1408ق.
- صادقی، شهره، نفقة زوجه در مذاهب خمسه، قم، مؤسسه بوستان کتاب، 1390ش.
- طوسى، محمد بن حسن، المبسوط في فقه الإمامية، تهران، المكتبة المرتضوية لإحياء الآثار الجعفرية، 1387ق.
- علامه حلّى، حسن بن يوسف، تحرير الأحكام الشرعية على مذهب الإمامية، مشهد، مؤسسه آلالبيت، چاپ اول، بیتا.
- فاضل موحدى لنكرانى، محمد، تفصيل الشريعة- كتاب الحج، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، 1418ق.
- فرشتیان، حسن، نفقة زوجه پژوهش تطبیقی حقوق مدنی ایران و سایر نظام های حقوقی، قم، مؤسسه بوستان کتاب، 1381ش.
- قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران.
- كليني، محمد بن یعقوب، الكافي، تهران، دار الكتب الإسلامية، الطباعة الرابعة، 1407ق.
- محقق داماد، سيد مصطفى، قواعد فقه، تهران، مركز نشر علوم اسلامى، 1406ق.
- مرواريد، علي أصغر، الينابيع الفقهية، بيروت، الدار الإسلامية، 1410ق.
- مصطفوی، محمدکاظم، القواعد مائة قاعدة فقهية معني ومدرکا وموردا، قم، مؤسسة النشر الاسلامي، بیتا.
- مقدّس الأردبيلي، احمد بن محمد، زبدة البيان في أحكام القرآن، تهران، المكتبة المرتضوية لإحياء الآثار الجعفرية، بیتا.
- مهرپور، حسین، و دیگران، مطالبات زوجه و روش وصول آن (مهریه، نفقة، اجرت المثل، نحلة، شرط تنضیف و دارایی)، تهران، جنگل جاودانه، 1391ش.
- نجفي الجواهري، محمد حسن، جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار إحياء التراث العربي، 1362ش.