یک دست صدا ندارد؛ مَثلی برای اشاره به اهمیت اتحاد و همکاری میان مردم در راه رسیدن به اهداف بزرگ.
«یک دست صدا ندارد» از مَثَلهای رایج در زبان فارسی است که به اهمیت همکاری و مشارکت جمعی اشاره دارد. این ضربالمثل یادآوری میکند که انسان برای رسیدن به اهداف بزرگ و موفقیت نیاز به همکاری و همیاری دیگران دارد و کارهای مهم با تلاش گروهی و هماهنگی بین افراد به نتیجه میرسد.
تعریف ضربالمثل «یک دست صدا ندارد»
دست انسان، نماد نیرو و توانایی است، اما یک دست توانایی محدودی داشته و به تنهایی کاری را پیش نمیبَرد و نیاز به همکاری دست دیگر دارد.[۱] با توجه به معنای ظاهری این جمله، یک دست به تنهایی نمیتواند صدایی ایجاد کند و کسی را تشویق کند، اما با هماهنگی و کوبیدن دو دست به یکدیگر صدا ایجاد میشود. این انگاره به خوبی مفهوم همکاری و مشارکت را نشان میدهد و بر این اصل استوار است که یک فرد بهتنهایی نمیتواند کاری را بهخوبی و با کیفیت بالا انجام دهد، ولی وقتی که چند نفر با هم همکاری کنند، نتیجهٔ کار بهتر و مؤثرتر خواهد بود.[۲]
در این ضربالمثل کلمهٔ «دست» فقط معنای ظاهری خود را نداشته و میتواند بهصورت استعاره[۳] بهمعنی فکر، کار، تلاش، نیرو و قدرت نیز باشد.[۴] واژهٔ «ید» بهمعنی «دست» در متون دینی واژهای پر کاربرد است. در آیات قرآن مانند؛ «یَدُاللهِ فَوقَ اَیدیهِم»[۵] و «قالتِ الیهودُ یَدُاللهِ مَغلولة، غُلّت ایدیهِم»[۶] مراد از کلمهٔ «ید» قدرت و نصرت خدا است که از تمام قدرتها بالاتر است.[۷] کلمهٔ «صدا» هم معانی مختلفی مانند نتیجه و هدف را تداعی میکند.[۸]
ریشهٔ ضربالمثل «یک دست صدا ندارد»
ضربالمثل «یک دست صدا ندارد» برآمده از تجربههای روزمرهٔ مردم در زندگی اجتماعی و کارهای جمعی است؛ مثلاً در گذشتههای دور، کارهایی مانند کشاورزی، ساخت خانه یا حتی دفاع از روستاها نیاز به همکاری گروهی داشت و به همین ترتیب مردم بهمرور زمان متوجه شدند که انجام این کارها بهتنهایی ممکن نیست و باید با دیگران همکاری داشته باشند.[۹]
داستانها و حکایتهای زیادی وجود دارد که مفهوم ضربالمثل «یک دست صدا ندارد» را بهصورت مصداقی و ملموس نشان میدهند. یکی از این داستانهای معروف، داستان پسران و تکههای چوب است که در بسیاری از فرهنگها به شکلهای مختلفی روایت شده است و بر اهمیت اتحاد و مشارکت جمعی اشاره دارد.
داستان پسران و تکههای چوب
در روزگاری دور، پیرمردی بود که چندین پسر داشت. پسرانش همیشه با هم دعوا میکردند و نمیتوانستند با هم کنار بیایند. پیرمرد از این موضوع بسیار ناراحت و نگران آیندهٔ خانوادهاش بود. یک روز، او همهٔ پسرانش را جمع کرد و به هر کدام یک تکهچوب داد. سپس از آنها خواست که تکهچوبها را بشکنند. پسران بهراحتی تکهچوبها را شکستند. سپس پیرمرد چندین تکهچوب را با هم بست و یک دستهٔ چوب درست کرد. او دستهٔ چوب را به پسرانش داد و از آنها خواست که آن را بشکنند. پسران تلاش کردند، اما نتوانستند دستهٔ چوب را بشکنند.
پیرمرد به آنها فهماند تا وقتی آنها با هم متحد و هماهنگ باشند، مانند این دستهٔ چوب هستند که هیچکس نمیتواند آنها را بشکند، اما اگر از هم جدا شوند و با هم دعوا کنند، مانند تکههای چوب خواهند بود که بهراحتی شکسته میشوند. پسرها از این درس بزرگ پیرمرد عبرت گرفتند و از آن روز به بعد، تصمیم گرفتند با هم متحد بوده و به یکدیگر کمک کنند و در ضمن متوجه شدند که قدرت در اتحاد است.[۱۰]
کاربرد ضربالمثل «یک دست صدا ندارد»
ضربالمثل «یک دست صدا ندارد» بیشتر در جایی به کار میرود که فردی بخواهد کار مهمی را تنهایی انجام دهد و دیگران با گفتن این ضربالمثل به او یادآوری میکنند که موفقیتهای بزرگ بهتنهایی بهدست نمیآیند، بلکه با کمک و همکاری دیگران میتوان به هدفهای بزرگ یا تغییرات مثبت و مهم دست یافت.
این ضربالمثل همچنین در شرایطی به کار میرود که نیاز به همکاری، مشارکت جمعی یا وحدت برای رسیدن به یک هدف مشترک احساس میشود.[۱۱] مفهوم ساده، اما عمیق این ضربالمثل نهتنها در زندگی روزمرهٔ مردم بلکه در زمینههای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بهکار میرود.
در محیطهای کاری، زندگی خانوادگی، فعالیتهای اجتماعی و گروهی، روابط دوستی و ارتباطات شخصی، سیاست و مدیریت جامعه، آموزش و پرورش، ورزش و فعالیتهای تیمی، فعالیتهای هنری و مبارزات سیاسی و اجتماعی، با اتحاد و مشارکت جمعی میتوان به اهداف تعیین شده در آنها دست یافت؛ زیرا برای رسیدن به اهداف بزرگتر، نیاز به تلاش گروهی و هماهنگی بین افراد است تا بتوان از تواناییها و استعدادهای دیگران استفاده کرد و به اهداف مشترک رسید.[۱۲]
بنمایههای ضربالمثل «یک دست صدا ندارد»
کارهای بزرگ و مهم را نمیتوان بهتنهایی انجام داد.
با اتحاد و یکپارچگی میتوان به اهداف مهم دست یافت.
کار انفرادی در برابر کار تیمی موفقیت چندانی ندارد و کارهای گروهی بهتر پیش میروند.
استفاده از تواناییهای دیگران و یاری یکدیگر که در نهایت موجب پیشرفت فردی و جمعی خواهد شد.[۱۴]
اتحاد و همدلی در آموزههای اسلامی
ضربالمثل «یک دست صدا ندارد» ارتباط عمیقی با فرهنگ و تمدن اسلامی دارد؛ زیرا مفاهیم اصلی این ضربالمثل مانند همکاری، وحدت، مشارکت جمعی و اهمیت کار گروهی بهشدت در آموزههای اسلامی و فرهنگ تمدنی اسلام مورد تأکید قرار گرفتهاند. بر عکس این مطلب، تفکر غربی اغلب به فردگرایی تأکید دارد که گاهی اوقات به کاهش توجه به نیازهای جمعی و همکاریهای اجتماعی منجر میشود. در این دیدگاه، حقوق فردی و آزادیهای شخصی بسیار مهم تلقی میشوند و ممکن است منافع جمعی تحت تأثیر قرار گیرند.[۱۵] مهمترین مفاهیم این ضربالمثل در آموزههای اسلامی عبارتند از:
تأکید بر تعاون، همکاری و جمعگرایی در اسلام: در اسلام، همکاری و تعاون بهعنوان یک ارزش اخلاقی و اجتماعی مهم تلقی میشود و به جامعهگرایی و مسئولیتپذیری افراد در جامعه بسیار تأکید شده است، به همین منظور مسلمانان به اتحاد و برادری دعوت شدهاند. در آیات مختلفی از قرآن به اهمیت کار گروهی و همبستگی اشاره شده است.[۱۶] در نهجالبلاغه نیز امام علی با جملهٔ معروف «یدالله مع الجماعه» بهمعنی «دست خدا همراه جماعت است»، اهمیت قدرت کار جمعی و اتحاد مسلمانان را نشان میدهد و برکت و قدرت را در اتحاد میداند.[۱۷] در سیرهٔ پیامبر اکرم نیز نمونههای متعددی از همکاری و همیاری وجود دارد. وی همیشه در کارها شرکت میکرد و به یاران خود میآموخت که هیچیک از آنها نباید خود را از دیگران بالاتر بدانند.[۱۸]
تأکید بر اتحاد و وحدت مسلمانان: در این ضربالمثل مفهوم آیاتی از قرآن وجود دارد که به مسلمانان تأکید میکند به ریسمان الهی تمسک جویند و از اختلاف و درگیری پرهیز کنند؛[۱۹] زیرا درگیریها و اختلافها موجب میشوند که توانمندی جای خود را به سستی و ناتوانی بدهد[۲۰] و در صورت یکدلی و وحدت مسلمانان خداوند آنها را از لغزشها در امان میدارد.[۲۱] در تاریخ بارها و بارها تکرار شده که اختلافها و درگیریهای بیمورد موجب هلاکت اقوام و ملتها بودهاند.[۲۲]
نقش ضربالمثل در زندگی سیاسیاجتماعی ایرانیان
ضربالمثل «یک دست صدا ندارد» بهدلیل معنای عمیق آن همواره در زندگی ایرانیان نقش مهمی داشته است. این ضربالمثل نهتنها در گفتار روزمرهٔ مردم استفاده میشود، بلکه بهعنوان یک اصل فرهنگی و اجتماعی در رفتارها و تعاملات ایرانیان اثرگذار بوده است. برخی از این اثرات در زندگی ایرانیان عبارتند از:
تقویت فرهنگ همکاری و مشارکت جمعی؛ این ضربالمثل همواره به ایرانیان یادآوری میکند که برای رسیدن به اهداف بزرگتر، نیاز به همکاری و مشارکت جمعی است.[۲۳]
تأکید بر وحدت و همبستگی؛ در تاریخ ایران، دورههای سختی مانند جنگها، قحطیها و بحرانهای سیاسی وجود داشته است. در این مواقع، این ضربالمثل به آنها یادآوری کرده است که تنها با وحدت و همبستگی میتوان بر مشکلات غلبه کرد. برای مثال، در دوران انقلاب اسلامی[۲۴] و بهخصوص دوران دفاع مقدس، این مفهوم بهشدت مورد توجه قرار گرفت و مردم با همکاری و مشارکت جمعی، از کشور و عقاید خود دفاع کردند.[۲۵]
کاربرد در محیطهای کاری و اقتصادی؛ در محیطهای کاری و اقتصادی، این ضربالمثل بهعنوان یک اصل مهم برای موفقیت کسبوکارها و پروژهها مطرح شده است.[۲۶]
عزاداری روز عاشورا در مسجد حظیره یزدتاثیر بر روابط خانوادگی و اجتماعی؛ در زندگی خانوادگی و اجتماعی ایرانیان، این ضربالمثل بهعنوان یک اصل اخلاقی و فرهنگی مطرح شده است. خانوادههای ایرانی همواره به فرزندان خود یاد میدهند که برای رسیدن به اهداف، باید با دیگران همکاری کنند و از کمک گرفتن از دیگران خجالت نکشند. این مفهوم در مراسمهای خانوادگی، مانند عروسیها، عزاداریها و مهمانیها نیز دیده میشود، جایی که همه اعضای خانواده و دوستان با هم همکاری میکنند تا کارها به بهترین شکل انجام شود.[۲۷]
تأثیر بر ادبیات و فرهنگ عامه؛ این ضربالمثل در ادبیات فارسی و فرهنگ عامه ایرانیان جایگاه ویژهای دارد. بسیاری از شاعران و نویسندگان ایرانی از این مفهوم در آثار خود استفاده کردهاند.[۲۸]
کار گروهی در مدارسکاربرد در آموزش و پرورش؛ در سیستم آموزشی ایران، این ضربالمثل بهعنوان یک اصل مهم برای تشویق دانشآموزان به کار گروهی و مشارکت در فعالیتهای علمی و فرهنگی استفاده میشود. معلمان و مربیان همواره به دانشآموزان یادآوری میکنند که موفقیت در گرو همکاری و تلاش جمعی است.[۲۹]
تأثیر بر فعالیتهای اجتماعی و خیریه؛ ایرانیان همواره در فعالیتهای اجتماعی و خیریه، مانند کمک به نیازمندان، ساخت مدارس و بیمارستانها، یا کمک به آسیبدیدگان بلایای طبیعی، از این ضربالمثل الهام گرفتهاند.[۳۰]
تأثیر بر سیاست و مدیریت جامعه؛ رهبران و سیاستمداران ایرانی همواره از این مفهوم برای تشویق مردم به وحدت و همکاری در برابر چالشهای ملی استفاده کردهاند.[۳۱]
ضربالمثل «یک دست صدا ندارد» در ادبیات فارسی
در ادبیات فارسی، اشعار زیادی وجود دارند که مفهوم ضربالمثل «یک دست صدا ندارد» را به زیبایی بیان کردهاند. این اشعار بر اهمیت همکاری، وحدت و مشارکت جمعی تأکید دارند. از معروفترین اشعاری که با این مفهوم مرتبط است، شعری از سعدی در بوستان است:[۳۲]
بنیآدم اعضای یکدیگرند* * * که در آفرینش ز یک گوهرند
چو عضوی به درد آورد روزگار* * * دگر عضوها را نماند قرار
تو کز محنت دیگران بیغمی* * * نشاید که نامت نهند آدمی
سعدی در این شعر تأکید میکند؛ انسانها مانند اعضای یک بدن هستند و برای رسیدن به آرامش و موفقیت، فارغ از جنس و نژاد باید با هم همکاری و همدلی کنند. اگر یکی از اعضا دچار مشکل شود، دیگران نیز تحت تأثیر قرار میگیرند و موفقیت و آرامش جامعه در گرو همکاری و مشارکت جمعی است.[۳۳] معنی و مفهوم این شعر در روایتی از امام صادق نیز نقل شده است که مؤمن را برادر مؤمن میداند، مانند یک پیکری که اگر یک عضو آن به درد آید بقیهٔ اعضای آن پیکر نیز به درد میآید.[۳۴]
در ادبیات ملی ایرانیان و متون کهن فارسی نیز مردم به وحدت و دوری از فردگرایی دعوت شدهاند با عباراتی نظیر: «گوسفند که از گله جدا شد، نصیب گرگ میشود»، «با اختلاف، کارها پیش نمیرود»، «هر رشته که یکلا شود، ضعیف شود»، «آری! به اتفاق، جهان را توان گرفت»، «اتحاد، موجب قوت است»، «چو همپشت باشید با همرهان* * * یکی کوه کندن ز بن میتوان»،[۳۵] «دو بلبل بر گلی خوشتر سرایند»، «دو هیزم را به هم بهتر بود سوز» که با ضربالمثل «یک دست صدا ندارد» مفهوم یکسانی دارند.[۳۶]
ضربالمثل «یک دست صدا ندارد» در دیگر زبانها
ضربالمثل «یک دست صدا ندارد» نهتنها در زبان فارسی بلکه در دیگر فرهنگها و زبانها نیز معادلهایی دارد که بر اهمیت همکاری تأکید میکنند؛ مثلاً در زبان انگلیسی جملههای Two heads are better than one,[۳۷] In unity there is strength و Union is strength مفهوم این ضربالمثل را نشان میدهند که بهتنهایی نمیتوان کارها را پیش برد، بلکه موفقیت در سایهٔ همدلی و اتحاد صورت میگیرد. مفاهیم وحدت و قدرت در این جملات مکمل هم هستند و وجود یکی بدون دیگری امکانپذیر نیست.[۳۸] در زبان و فرهنگ عربی نیز عبارات «الید الواحدة لا تصفّق»[۳۹] و «الاتحاد قوة» تداعیکنندهٔ این ضربالمثل هستند.[۴۰]
«اعتماد و همبستگی کلید حل مشکلات است، نقش حیاتی رسانهها در وحدت ملی»، وبسایت وزارت کشور، تاریخ درج مطلب: ۲۸ دی ۱۴۰۳ش.
«انشا دربارهٔ ضربالمثل یک دست صدا ندارد برای کودکان و نوجوانان»، وبسایت مجله اینترنتی کوکا، تاریخ درج مطلب: ۲۳ دی ۱۳۹۷ش.
«انشا در مورد یک دست صدا ندارد»، وبسایت دلگرم، تاریخ بازدید: ۲ بهمن ۱۴۰۳ش.
«بررسی نقش خیرین در مدیریت بحران و افزایش تابآوری جوامع انسانی»، وبسایت خیر ایران، تاریخ بازدید: ۲ بهمن ۱۴۰۳ش.
پورابراهیم، شیرین، «چندمعنایی واژه ید در متون دینی در پرتو نظریه استعاره شناختی»، کاوشی نو در معارف قرآنی، سال دوم، شماره ۱، پیاپی ۳، ۱۳۹۲ش.
«تفسیر ضربالمثل یک دست صدا ندارد از نظر قرآن»، وبسایت گهر، تاریخ درج مطلب: ۱۸ ژانویه ۲۰۱۵م.
الخالدی، عزام، «ید واحدة لا تصفق»، خبرگزاری الجزیره، تاریخ درج مطلب: ۵ اکتبر ۲۰۲۱م.
خوشباور، داوود، «نقد و بررسی دو دیدگاه دموکراسی غربی و مردمسالاری دینی از نگاه روشنفکران ایرانی»، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، دوره ۱۷، شماره ۵۶، ۱۴۰۰ش.
«داستان پسران و دسته چوبها»، وبسایت دلیها، تاریخ درج مطلب: ۹ اسفند ۱۴۰۱ش.
سعدی، گلستان، وبسایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲ بهمن ۱۴۰۳ش.
شیخ کلینی، ابیجعفر بن محمد، اصول کافی، ترجمه سیدجواد مصطفوی، تهران، اسلامیه، ۱۳۶۹ش.
«ضربالمثل یک دست صدا ندارد با معنی»، وبسایت وطن وی، تاریخ درج مطلب: ۲۸ آگوست ۲۰۲۴م.
عثمانی، احمد، «ضربالمثل یک دست صدا ندارد در زبان انگلیسی»، وبسایت مرکز آموزش آنلاین زبان انگلیسی، تاریخ بازدید: ۳۰ دی ۱۴۰۳ش.
فردوسی، شاهنامه، وبسایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲ بهمن ۱۴۰۳ش.
«کاربرد ضربالمثل یک دست صدا ندارد»، وبسایت نمنمک، تاریخ بازدید: ۳۰ دی ۱۴۰۳ش.
«کلام عن الاتحاد قوة»، وبسایت موضوع، تاریخ بهروزرسانی: ۱۲ آپریل ۲۰۲۲م.
«متن کامل و معنی شعر بنی آدم اعضای یک پیکرند»، وبسایت ستاره، تاریخ بهروزرسانی: ۲۷ مهر ۱۴۰۱ش.
مدرسی، سید محمدتقی، من هدی القرآن، تهران، دار محبی الحسین، ۱۴۱۹ق.
محمدی، حمیدرضا و رضایی، فاطمه، «تاثیرآموزش و پرورش در تربیت اجتماعی دانشآموزان»، ۱۴۰۱ش.
«معنی ضربالمثل یک دست، صدا ندارد+داستان»، وبسایت دانشچی، تاریخ بازدید: ۳۰ دی ۱۴۰۳ش.
«معنی ضربالمثل یک دست صدا ندارد به همراه ریشه حکایت و به انگلیسی»، وبسایت مجله اینترنتی ماگرتا، تاریخ بازدید: ۳۰ دی ۱۴۰۳ش.
«معنی و داستان ضربالمثل یک دست صدا ندارد»، وبسایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۳۰ دی ۱۴۰۳ش.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
