مترو در کلانشهرها با خدمترسانی به حملونقل سریعتر شهروندان از طریق تونلهای زیرزمینی، یک وسیلهٔ پرکاربرد در حملونقل عمومی و اثرگذار بر سبک زندگی بسیاری از انسانها شمرده میشود. امروزه تعداد زیادی از شهروندان برای صرفهجویی در زمان و هزینه و نیز برای کاهش استرس حاصل از رانندگی در شهرهای بزرگ از مترو استفاده میکنند. بهرهگیری از مترو، فرهنگ خاص خود را نیز در جامعه پدیدآورده است.
معرفی مترو
مترو یکی از سیستمهای حملونقل همگانی[۱] و حاصل پیشرفت فناوری در عرصهٔ راهآهن است. قطارهای شهری بر اساس اهداف و کاربردی که دارند به سه گروه مترو، مونوریل و تراموا تقسیم میشوند. از میان این سه گروه قطار شهری، مترو از بهرهوری بیشتری برخوردار است.[۲] مترو مختصرشدهٔ کلمهٔ متروپلیتن، بهمعنای راهآهن زیرزمین شهری است. مترو یک قطار شهری تندرو است که در تونلهای زیرزمینی حرکت کرده و میتواند در زمان کوتاهی، مسافت زیادی را طی کند و مسافران را به نقاط مختلف شهر برساند.[۳] استفاده از مترو در سراسر دنیا، پیشرفت فزایندهای دارد.[۴]
تاریخچه مترو
تصویری از افتتاح راهآهن متروپولیتن در لندن در سال ۱۸۶۳م
قدمت استفاده از قطار شهری به نیمهٔ دوم قرن نوزدهم میلادی در اروپا بازمیگردد. اولین مترو در انگلستان و در سال ۱۸۶۳م بهکار گرفته شد. در آسیا نیز اولین مترو در سال ۱۹۲۷م در ژاپن بهرهبرداری شد. طرح احداث قطار شهری در ایران، نخستین بار در سال ۱۲۶۷ش با محوریت اتصال تهران به حرم حضرت عبدالعظیم در شهرری مورد توجه قرار گرفت اما نخستین خط مترو بهمعنای امروزی، خط قطار حومهای تهران– کرج بود که در سال ۱۳۷۷ش افتتاح شد. از دههٔ ۱۳۸۰ش برخی کلانشهرهای دیگر مانند اصفهان، شیراز، تبریز، مشهد و کرج به مترو و ایستگاههای مختلف قطار شهری مجهز شدهاند.[۵]
استفادهکنندگان از مترو
استفاده از مترو مخصوص گروه یا قشر خاصی نبوده و عموم مردم برای جابهجایی بین مناطق مختلف درونشهری، آن را استفاده میکنند. کاربران اصلی مترو، افرادی هستند که برای انجام کارهای شخصی و روزمره یا رفتن به محل کار و تحصیل، خواهان بهرهگیری از وسایل حملونقل عمومی، ارزان و سریع هستند. در تهران حدود ۳۲ درصد مردم از مترو استفاده میکنند.[۶] ارزانی و سرعت جابجایی با مترو موجب افزایش استقبال از آن شده است.[۷]
استفادهٔ رایگان از مترو در مناسبتهای خاص
در برخی مناسبتهای ملی و مذهبی مانند ۲۲ بهمن، عاشورا، اربعین و شب قدر، استفاده از مترو در برخی شهرها مانند تهران، رایگان میشود.[۸] همچنین روز ولادت حضرت زهرا که در ایران بهعنوان روز مادر و روز زن شناخته میشود استفاده از مترو برای بانوان رایگان است.[۹] در اول ماه مهر نیز که روز بازگشایی مدارس و دانشگاهها است استفاده از مترو برای دانشآموزان و دانشجویان، رایگان است.[۱۰]
علل استفاده از مترو
بهرهمندی از سیستم حملونقل عمومی درونشهری، یکی از الزامات زندگی شهرنشینی است که فناوری را برای بهینهسازی زیست اجتماعی انسانها به خدمت گرفته است. در گذشته بهدلیل کوچکبودن شهرها و کوتاهی مسافت بین مقصدهای مختلف در یک شهر، شهروندان بهصورت پیاده یا با دوچرخه این مسافتها را طی میکردند.[۱۱]
امروزه با گسترش شهرها، مسافت بین مناطق مختلف درونشهری طولانی شده و شهروندان برای رفتن به نقاط مختلف شهر و انجام کارهای روزمره از وسایل نقلیهٔ عمومی مانند اتوبوس شهری، تاکسی و مترو استفاده میکنند. در کلانشهرها استفاده از خودروی شخصی موجب افزایش ترافیک و خطر تصادف میشود که آن نیز در گرایش افراد به وسایل حملونقل عمومی اثرگذار است. همچنین برتری مترو در نظم، نظافت، سرعت و فراوانی ایستگاهها در نقاط مختلف شهر، سبب گرایش شهروندان به استفادهٔ بیشتر از این وسیلهٔ حملونقل عمومی نسبت به سایر وسایل نقلیهٔ عمومی شده است.[۱۲]
ارائه خدمات رفاهی مانند نمازخانه،[۱۳] اتاق شیردهی مادران (برای مادرانی که به شکل اضطراری نیاز به تمیز کردن نوزاد، تعویض پوشک و شیردهی به نوزاد دارند)،[۱۴] سرویس بهداشتی،[۱۵] پله برقی و نظافت مداوم محیط داخلی مترو سبب شده مسافران علاوه بر امکان دسترسی سریع به مکانهای مختلف شهری، در مواقع لزوم از این امکانات رفاهی برای رفع نیازهای ضروری خود استفاده کنند.[۱۶]
مترو یکی از نقاط تمرکز جمعیتی است که از منظر کارشناسان، دارای ظرفیت بالایی برای ترویج فرهنگسازی و جامعهپذیری است،[۲۲] از جمله:
ترویج حجاب: برخی از فعالان فرهنگی در عرصهٔ حجاب و عفاف با دایرکردن غرفههای تبلیغاتی در ایستگاههای مترو و دعوت از کارشناسان، علاوه بر نمایش محصولات حجاب مانند روسری، چادر، مقنعه و ساقدست، با خوشرویی به به تبلیغ و ترویج حجاب اسلامی پرداختهاند.[۲۳]
برپایی آیینهای مذهبی: برگزاری برخی جشنها در اعیاد مذهبی، سبب جلب توجه و تمایل بسیاری از شهروندان و گردشگرانی میشود که از مترو استفاده میکنند.[۲۴]
معرفی مشاهیر و نامآوران: استفاده از نام مشاهیر و نامآوران ادبی برای نامگذاری برخی خطوط و ایستگاههای مترو مانند فردوسی، خیام، رودکی، ابنسینا و سعدی،[۲۵] برخی شخصیتهای دینی و مذهبی مانند آیتالله طالقانی و علامه جعفری،[۲۶] نام شهدا مانند آرمان علیوردی[۲۷] و برخی رویدادهای تاریخی مانند شهدای هفتم تیر[۲۸] و مدافعان سلامت، سبب ارج نهادن به ارزشهای فرهنگ و اجتماعی میشود.[۲۹]
طرح سیمرغ در ایستگاه متروی مولوی تهرانانتقال بیننسلی فرهنگ و ادب ایرانی: در برخی ایستگاههای مترو دیوارکوبهایی وجود دارد که شعرهای معروف در فرهنگ و ادب ایرانی را هنرمندانه بازنمایی میکند و در انتقال مفاهیم و ارزشهای فرهنگی به نسلهای آینده، نقش بسزایی دارد.[۳۰]
تبلیغ رویدادهای مذهبی: امروزه در سبک زندگی شهری با افزایش دغدغهها، بسیاری از افراد، رویدادهای مهم دینی را فراموشی میکنند. دیوارنگارهها و بنرها در ایستگاههای مترو با یادآوری موضوعات و مناسبتهای دینی و مذهبی که بخش مهمی از فرهنگ و سبک زندگی ایرانی را شکل میدهد، تلاشی است برای جبران کاستیهای سبک زندگی شهری در یادآوری ریشههای فرهنگ اصیل ایرانی.[۳۱]
گسترش فرهنگ تعامل و همیاری: حضور جمعیت زیادی از مسافران در قطارهای مترو سبب شده فرهنگ تعامل و درک متقابل میان مردم گسترش یابد. از طرفی توجه به نظافت داخل قطارها و ایستگاههای مترو توسط مسافران در گسترش فرهنگ رعایت نظافت عمومی و حفظ پاکیزگی شهر در میان شهروندان اثرگذار است.[۳۲]
چالشها
با گسترش استفاده از مترو برای جابهجاییهای درونشهری، پدیده دستفروشی در مترو نیز گسترش یافته است. در تهران، روزانه ۴ تا ۶ هزار نفر در مترو، اقلام پرمصرف مانند لوازمآرایشی، بدلیجات، پوشاک، تنقلات و برخی لوازم خانگی کوچک را به مسافران مترو عرضه میکنند.
این دستفروشها شامل کودکان،[۳۳]بانوان سرپرست خانوار[۳۴] و دختران جوان[۳۵] نیز میشود. گسترش این شیوهٔ فروشندگی، بسیاری از جوانان شهرستانیِ جویای کار را جلب کرده و موجب افزایش شغلهای کاذب شده است. همچنین شلوغی در قطار بهدلیل تبلیغات کلامی فروشندگان، آرامش مسافران مترو را سلب میکند.[۳۶]
از طرفی، سوءاستفادهٔ مالی از مسافران مانند کیفقاپی، دزدیدن گوشی، چندبارکارت کشیدن یا واردن کردن مبالغ بالاتر از قیمت اجناس را افزایش میدهد.[۳۷]
آلداوود، سید جواد، «دستگیری دستفروش کلاهبردار در مترو تهران»، خبرگزاری جمهوری اسلامی: ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۳ش.
آلداود، سید جواد، «۳۴ درصد مردم تهران از ناوگان حمل و نقل عمومی استفاده میکنند»، خبرگزاری جمهوری اسلامی: ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۸ مهر ۱۴۰۲ش.
«آمار مسافران مترو بیشتر شد | روزانه چند میلیون مسافر در مترو جابهجا میشوند؟»، وبسایت همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۷ آبان ۱۴۰۱ش.
«ارتقاء سطح فرهنگ در مترو»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: ۱ مرداد ۱۳۹۸ش.
«ایستگاههای جدید مترو سرویس بهداشتی خواهند داشت»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۰ مرداد ۱۳۹۵ش.
«ایستگاههای مترو مجهز به نمازخانه میشوند»، وبسایت تابناک، تاریخ درج مطلب: ۴ آذر ۱۳۸۷ش.
«بازگشت متروی تهران به لقب تمیزترین متروی جهان»، وبسایت خبربان، تاریخ درج مطلب: ۱۱ آبان ۱۴۰۱ش.
«برگزاری جشن سالروز میلاد حضرت امام رضا (علیهالسّلام) در ایستگاههای منتخب متروی تهران»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: ۲۳ تیر ۱۳۹۸ش.
بسنده، مریم و همکاران، «گونههای هویتی زنان دستفروش در مترو تهران»، دوفصلنامهٔ پلیس زن، شمارهٔ ۳۶، ۱۴۰۱ش.
«۲۲ اتاق مادرانه در مترو»، روزنامهٔ همشهری، تاریخ درج مطلب: ۱۲ بهمن ۱۴۰۰ش.
«تابلوهای ایستگاه مترو شاعرانه شد | ماجرای تغییر تابلوهای اسم ایستگاه مترو در تهران»، وبسایت همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۳۰ خرداد ۱۴۰۳ش.
«تصویری از نامگذاری ایستگاه مترو به نام آرمان علیوردی»، وبسایت فرارو، تاریخ درج مطلب: ۱۸ مهر ۱۴۰۲ش.
پیری، صدیقه و همکاران، «روایت زنان کار در متروی تهران در میانهٔ اپیدمی کرونا»، پژوهشنامه زنان، شمارهٔ ۴، ۱۴۰۱ش.
«چرایی دودگرفتگی در ایستگاه متروی شهدای هفتم تیر»، وبسایت مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: ۸ خرداد ۱۴۰۳ش.
خاکسار، حسن و اشرفی، الهام، «بررسی پارامترهای مؤثر در بهبود کیفیت فضایی مترو در شهر تهران، مطالعه موردی ایستگاههای فرهنگسرا و علم و صنعت»، فصلنامهٔ اندیشهٔ راهبردی شهرسازی، شمارهٔ ۱، ۱۴۰۱ش.
دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۱۳ شهریور ۱۴۰۳ش.
«۱۰ روایت از دستفروشان مترو تهران»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: ۷ مرداد ۱۳۹۸ش.
شمس کلائی، مهسا، «مشکلات حلنشدنی مترو»، روزنامهٔ فرهیختگان، تاریخ بازدید: ۲۴ شهریور ۱۴۰۳ش.
«شور حسینی محرم در متروی تهران/برگزاری نمایشگاه عکس با موضوع محرم»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲ مهر ۱۳۹۶ش.
شیرازی، حسین، «بررسی سیاستهای کلان حمل و نقل عمومی در شهر تهران؛ ضرورت وجود بستهٔ سیاسی هماهنگ»، فصلنامهٔ مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، شمارهٔ ۳۷، ۱۳۹۹ش.
گلمحمدی، مهدیا، «تنپوشی از فرهنگ بر تن مترو»، وبسایت همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۹ آبان ۱۴۰۰ش.
«مترو برای چه افرادی رایگان میشود؟»، وبسایت شبکهٔ شرق، تاریخ درج مطلب: ۱۹ شهریور ۱۴۰۲ش.
«مترو برای این افراد رایگان است»، وبسایت دنیای اقتصاد، تاریخ درج مطلب: ۱۳ دی ۱۴۰۲ش.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
