پیش‌نویس:سن ازدواج در قوم بلوچ

تصویری از یک ازدواج قوم بلوچ در سنین پایین

سن ازدواج در قوم بلوچ؛ سن آغاز زندگی زناشویی در قوم بلوچ.

سن ازدواج در قوم بلوچ، به‌صورت فرهنگی پایین‌تر از سایر اقوام است و در بسیاری از مناطق بلوچ‌نشین که همچنان به این فرهنگ پای‌بند هستند، مشکل تجرد دختران با سن بالا، کمتر دیده می‌شود؛ اما از سوی دیگر، ازدواج زودهنگام و بدون در نظر گرفتن شرایط قانونی و شرعی دختران و پسران بلوچ را با پیامدهای دیگری روبه‌رو می‌سازد.

جایگاه ازدواج در فرهنگ بلوچ

در فرهنگ عمومی بلوچ، آمادگی برای ازدواج نشانۀ بلوغ اجتماعی است و آن را باعث نزدیکی خانواده‌ها و طایفه، رشد جمعیت و تقویت روابط سیاسی می‌دانند. از نظر مذهبی نیز ازدواج یک امر مقدس است و مراسم عروسی از شاد‌ترین آیین‌های قوم بلوچ به‌ حساب می‌آید. مناطق بلوچ‌نشین در جمهوری اسلامی ایران، بالاترین آمار ثبت ازدواج را دارند.

سن ازدواج

تصویری از یک عروس بلوچ در سن پایین

قانون

قانون مدنی ایران، برای دختران 15 سالگی و برای پسران 18 سالگی را سن ازدواج تعیین کرده است؛ اما مادۀ 1041 این قانون، ازدواج زیر سنّ قانونی را با اجازۀ ولیّ و تأیید مصلحت توسط دادگاه، پذیرفته است. قانون پاکستان و افغانستان برای دختران 16 سالگی و برای پسران 18 سالگی را تعیین کرده و قانون افغانستان که توسط طالبان لغو شد، ازدواج طفل زیر 15 سال را به‌صورت مطلق منع کرده است.

فقه

غالب فقهای امامیه 15 سال تمام برای پسر و 13 سال تمام را برای دختر سن ازدواج می‌دانند. فقه حنفی برای پسران 18 سال تمام و برای دختران 17 سال تمام را سن ازدواج تعیین کرده است؛ با وجود این، همه فِرَق فقهی نکاح صغیر را توسط ولی شرعی با رعایت مصلحت و با تشخیص دادگاه درست می‌دانند. آموزه‌های دینی در حوزه ازدواج و برقراری روابط زناشویی، بر بلوغ جنسی و عقلی تأکید دارد.

فرهنگ

بر اساس آمارهای موجود، استان سیستان و بلوچستان در 1402ش، در پایین‌بودن سن ازدواج رتبۀ اول را به خود اختصاص داده است و میانگین سن ازدواج در این استان برای مردان 25 و برای زنان 21 سال بوده است؛ اما از نظر ازدواج‌های زیر سن قانونی در سال 1398ش، رتبۀ سوم را داشته ‌است. کارشناسان ازدواج‌های فاقد شرایط قانونی و شرعی را یک معضل اجتماعی می‌دانند و میان مردم بلوچ، آمار ازدواج‌های ثبت‌نشده، بالا است. ازدواج زیر سن قانونی در ولایت نیمروز که مرکز بلوچ‌های افغانستان است، از گذشته رایج بوده که پس از حاکمیت طالبان و لغو قوانین گذشته، این نوع ازدواج‌ها 90درصد افزایش یافته است. این در حالی است که تفاوت سنی در بیشتر این نوع ازدواج‌ها بسیار زیاد است و به‌طور معمول دختر در آن نقشی ندارد.

عوامل زمینه‌ساز ازدواج زودهنگام در بلوچستان

مردم بلوچ که ازدواج را امری مقدس می‌دانند، تلاش می‌کنند که فرزندان آنها زودتر تشکیل خانواده بدهند. آنها ازدواج به‌هنگام را یک ارزش فرهنگی می‌دانند و به‌ویژه می‌کوشند که دختران زودتر ازدواج کنند. در این چارچوب فرهنگی، گاهی ازدواج‌ها در سن کم و بدون رعایت شرایط قانونی و شرعی صورت می‌گیرد و با اجبار، همراه است. این نوع ازدواج‌ها برآمده از عوامل گوناگون است؛ از جمله کمبود زیرساخت‌های آموزشی و فرهنگی، عدم پشتیبانی از دختر در تصمیم‌گیری ازدواج، ناآگاهی دختران، فشار والدین، فشار فرهنگی و اجتماعی، اعتیاد خانواده به‌ویژه پدر، فقر و بی‌کاری، ازدواج برای صلح و تقویت اقتدار سیاسی و خون‌بس.

پیامد‌ها

پیامدهای ازدواج زودهنگام

ازدواج‌های به‌موقع در کنار عمل به آموزه‌های دینی، راهی مؤثر برای کنترل گرایش جنسی جوانان، جلوگیری از گسترش فساد اخلاقی و هنجارشکنی در جامعه، رشد و جوان‌سازی جامعه است. همچنین برای دو طرف شادابی، آرامش روحی، امید به آینده، کمال، معنویت و دوری از رذایل اخلاقی را در پی دارد؛ اما کارشناسان ازدواج‌های زودهنگام را یک آسیب اجتماعی می‌دانند که پیامدهای نامطلوبی در پی دارد؛ از جمله این‌که جامعه را تبدیل به یک جامعۀ نابالغ کرده و رشد فکری آن را با رکود مواجه می‌کند؛ همچنین کودکی که آماده روابط جنسی و مادرشدن نیست، با ازدواج زودهنگام ممکن است گرفتار خشونت خانگی، رهاشدگی، همسرکشی، طلاق‌های رسمی و عاطفی، کار اجباری، آزارجنسی و محرومیت از حقوق اولیه ‌شود. آسیب‌های جسمی و روانی و بی‌بهره بودن این نوع ازدواج از حمایت‌های حقوقی، از دیگر پیامدهای ازدواج زودهنگام در قوم بلوچ است.

پیامدهای ازدواج دیرهنگام

در بلوچستان دخترانی که به سن ۲۵ سالگی یا بیشتر می‌رسند، معمولاً با چالش‌های بزرگی روبه‌رو می‌شوند؛ آنها اغلب مجبورند با مردان مسن‌تر ازدواج کنند یا به‌عنوان همسر دوم یا سوم یک مرد، زندگی خود را ادامه دهند.

منابع

• اظهری، الهام، «روایتی کوتاه از زندگی زنان بلوچ»، وب‌سایت انسان‌شناسی و فرهنگ، تاریخ درج مطلب: 2 اردیبهشت 1398ش.
• اله‌یاری، معصومه و غلام‌رضایی، هادی، «علل کودک‌‌همسری در استان سیستان و بلوچستان»، سومین کنفرانس بین‌المللی علوم تربیتی، روان‌شناسی، مشاوره، آموزش و پرورش، 1400ش.
• «بررسی وضعیت کودک‌همسری در سیستان و بلوچستان»، وب‌سایت جهان صنعت، تاریخ بازدید: 28 خرداد 1403ش.
• «جایگاه ویژه ازدواج میان قوم بلوچ»، خبرگزاری عصر هامون، تاریخ درج مطلب: 30 خرداد 1402ش.
• حسن‌زاده، «سن ازدواج از منظر شریعت، قوانین و اسناد بین‌المللی»، وب‌سایت مؤسسۀ حقوق بشر و محو خشونت، آموزش و توانمندسازی وکلای جوان افغانستان، 2020م.
• «دختران نیمروز در حبس خانگی‌اند و به ازدواج‌های زیر سن مجبور می‌شوند»، خبرگزاری راسک، تاریخ درج مطلب: 1 اردیبهشت 1403ش.
• دوست‌محمدی، ملیحه و غفاری، مجتبی، «تحلیل فقهی حقوقی سن ازدواج»، کنفرانس ملی اندیشه‌های نوین و خلاق در مدیریت، حسابداری مطالعات حقوقی و اجتماعی، وب‌سایت سِید، تاریخ بازدید: 31 خرداد 1403ش.
• «راهی ندارم، دختران قربانی ازدواج‌های زودهنگام و اجباری از آیندۀ خود می‌ترسند»، وب‌سایت زن‌تایمز، تاریخ درج مطلب: 6 ژوئیۀ 2023م.
• «سیستان و بلوچستان الگوی ازدواج آسان و پایدار در کشور»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 18 آبان 1389ش.
• «سیستان و بلوچستان رتبه سوم کودک‌همسری در کشور را دارد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 10 مرداد 1398ش.
• «سیستان و بلوچستان رکورددار ازدواج و طلاق کودکان / از افزایش ازدواج های ثبت‌نشده تا خردسالانی که ناخواسته مادر می‌شوند»، پایگاه تحلیلی و خبری شهرستان سراوان، تاریخ درج مطلب: 15 دی 1397ش.
• «سیستان و بلوچستان دارای رتبه اول سن ازدواج در کشور»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا، تاریخ درج مطلب: 14 تیر 1402ش.
• علی‌نقیان، شیوا و روستاخیز، بهروز، «فهم پدیدارشناختی چندهمسری در میان بلوچ‌های ساکن در شهرستان چابهار»، دوفصلنامۀ پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، دورۀ 8، شمارۀ 1، بهار و تابستان 1397ش.
• «فواید ازدواج در زمان درست و عواقب تأخیر در آن»، وب‌سایت یار صمیمی، تاریخ درج مطلب: 2 مرداد 1402ش.
• «کودک‌همسری در استان‌های مرزی منتهی به افغانستان و عراق بیشتر است»، وب‌سایت مرکز مطالعات زنان و خانوادۀ دانشگاه تهران، تاریخ انتشار: 8 دی 1397ش.
• «گفت‌وگو با عروس خون‌بسی از طایفه بلوچ» وب‌سایت روزنامۀ شهروند، تاریخ درج مطلب: 26 تیر 1400ش.
• «مرکز آمار: دست‌کم ۲۷ هزار کودک همسر در یک سال»، وب‌سایت انتخاب، تاریخ درج مطلب: 31 اردیبهشت 1402ش.
• «نگاهی کوتاه به مقوله زن و خانواده در پاکستان»، پایگاه تخصصی تحلیلی جامعه و فرهنگ ملل، تاریخ درج مطلب: 3 اسفند 1402ش.
• «همسرانی شرعی که به رسمیت شناخته نمی‌شوند/ ازدواج خارج از دایره قانون»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 27 مهر 1392ش.