پیشنویس:خانواده قرآنی
خانواده قرآنی؛ الگوی قرآنی نهاد خانواده در سبک زندگی اسلامی.
خانوادهٔ قرآنی، نهاد مبتنی بر الگو و شاخصهای الهی، نهاد مقدس اجتماعی، زیربنای معنوی جامعه و کانون اصلی پروشاندیشه، اخلاق و تعالی روح انسان معرفی شده است. متون دینی هدف از تشکیل خانواده را تأمین نیازهای عاطفی و معنوی انسان از جمله دستیابی به آرامش میداند. از منظر اسلام، خانواده، مهمترین و بنیادیترین نهاد اجتماعی محسوب میشود و از جایگاه مهمی در راستای تعالی و رشد جامعهٔ اسلامی برخوردار است.
مفهومشناسی خانواده قرآنی
خانوادهٔ قرآنی، نهادی است که بر مبنای پیوند شرعی مرد و زن شکل میگیرد و ساماندهی و تداوم آن بر پایهٔ «مودت» و «رحمت» است. از نظر قرآن، این نهاد با در نظرگرفتن حقوق والدین و خویشاوندان، در جهت بقا، تربیت نسل بشر و تأمین نیازهای معنوی و مادی، ایجاد میشود.[۱]اندیشمندان و مفسران تأکید قرآن بر تشکیل خانواده از طریق ازدواج را با هدف ادامه و گسترش فرهنگ دینی، تربیت نسل توحیدی[۲] و تأمین نیازهای عاطفی و غریزی میدانند.[۳]
اهمیت و جایگاه خانواده قرآنی
در متون دینی بر اهمیت و جایگاه خانواده تأکید فراوان شده است:
تشویق به ازدواج
متون اسلامی و آموزههای دینی خانواده را مقدسترین و محبوبترین نهاد نزد خداوند میداند، مردم را به ازدواج و تشکیل خانواده تشویق میکند و با دستورات سازندهای در رابطه با تعامل همسران و امور خانواده، به استحکام و دوام آن نوید میدهد.[۴] برای مثال در روایتی از پیامبر اسلام آمده که هیچ بنیانی پیش خداوند محبوبتر و ارزشمندتر از بنیان ازدواج و تشکیل خانواده نیست.[۵] بهدلیل اهمیت خانوده، رهبانیت بهمعنای ترک لذتهای دنیوی مانند ازدواج و تشکیل خانواده یکی از موارد نهیشده در اسلام است.[۶]
سنت پیامبران
دستهای از متون دینی، ازدواج و تشکیل خانواده را سنت پیامبران میدانند و بر مبنای آن اگر کسی بخواهد در زمرهٔ پیروان پیامبران محسوب شود، باید از این سنت نیز پیروی کند. برای مثال حضرت علی، امام اول شیعیان، جوانان را به امر ازدواج تشویق میکند و آن را سنگبنای خانواده و «سنت» پیامبر اسلام معرفی میکند.[۷] همچنین در روایت معروفی از پیامبر اسلام بیان شده است که هر کس از این سنت روی بگرداند،[۸] یا هر کسی توان مالی داشته و ازدواج نکند، از امت او نیست.[۹]
افزایش ارزش عبادت
در برخی روایات تأکید شده است که ارزش عبادت ازدواجکردهها افزایش مییابد. برای مثال در حدیثی آمده که دو رکعت نماز فرد متأهل، برتر از مرد مجردی است که شب را به عبادت و روز را به روزهداری سپری کند.[۱۰]یا دو رکعت نمازی که فرد همسردار میخواند، برتر از هفتاد رکعت نمازی است که فرد بیهمسر بخواند.[۱۱] بر همین مبنا، شهید مطهری معتقد است کمالات انسانی و پویایی که انسان در پرتو ازدواج و تشکیل خانواده به دست میآورد، در مدرسه یا جهاد با نفس و نماز شب نمیتواند به دست بیاورد.[۱۲]
وسعت رزق بعد از تشکیل خانواده
برخی افراد بر اساس بینش و محاسبات مادی و از ترس فقر، ممکن است تن به ازدواج ندهند، اما بر اساس آموزههای دینی خانواده بهدلیل ایجاد حس وظیفهشناسی و مسئولیتپذیری موجب شکوفایی استعداد همسران شده و آنها را بهسوی تلاش، سازندگی و نقشپذیری وادار میسازد و موجب رفاه اقتصادی میشود.[۱۳] قرآن کریم نیز بهصراحت دستور میدهد که مردان و زنان مجرد خود را همسر دهید و اگر تنگدست باشند، خداوند از فضل خود آنان را بینیاز میسازد.[۱۴] برخی روایات از پیشوایان دین نیز ازدواج را مایهٔ افزایش روزی میداند.[۱۵]
ویژگیهای خانواده قرآنی
محل آرامش
خانوادهٔ قرآنی، محل تأمین آرامش جسم و تسکین روح تمام اعضای آن است. فضای محدود و امن خانه، حریمی برای ابراز احساسات، بیان اسرار، ارضای غرایز و تأمین نیازهای جسمی و روحی انسان بوده و قرآن میگوید این سکونت و امنیت را خداوند برای انسان آفریده است.[۱۶] به باور علامه طباطبایی آرامشبخشی ازدواج به این دلیل است که زن و مرد در خانواده، مکمل و مایهٔ شکوفایی و نشاط یکدیگرند و هر یک بدون دیگری ناقص میمانند و چون هر ناقصی شوق تکامل دارد؛ پس طبیعی است میان یک موجود و مکمل او جاذبهٔ نیرومند ایجاد شود که با رسیدن به آن احساس آرامش کند.[۱۷]
محل مهرورزی
در نگاه اسلام آن چیزی که زن و مرد را به یکدیگر پیوند میدهد، تنها شهوت و غریزه نیست بلکه پایهٔ وحدت آنها براساس بیان قرآن،[۱۸] مودت و رحمت است.[۱۹] سفارش به ابراز محبت و دوستی در منابع دینی و سیرهٔ پیشوایان دین زیاد آمده و در سیره عملی معصومان نیز موارد بسیاری از ابراز محبت نسبت به اعضای خانواده را میتوان یافت. از جمله عبارتهای پر مهر و محبت پیامبر اسلام خطاب به «فاطمه» دختر وی مانند «فداها ابوها»[۲۰] و «فاطمه بضعه منی»[۲۱] نمونهای از این ویژگی مهم است. به باور شهید مطهری، اسلام محبت عمیق و صمیمی زوجین را به یکدیگر محترم شمرده و به آن توصیه کرده است و تدابیری به کار برده که این یگانگی هرچه بیشتر و محکمتر شود.[۲۲]
همدلی و همراهی
از دیگر ویژگیهای خانواده قرآنی همدلی و همراهی اعضای خانواده با همدیگر در شرایط سخت و آسان و تشخیص مصلحت زندگی و ترجیح آن بر منفعت شخصی بیان شده است. با اینکه قراردادها و مقررات در خانوادهٔ قرآنی احترام دارد، اما آنجا که پای مصلحت بزرگتری در میان باشد، هر یک از افراد خانواده خواستههای فردی خود را فدای پیشبرد اهداف زندگی خواهد کرد.[۲۳] بهعنوان مثال میتوان به داستان ابراهیم پیامبر و همسر وی در قرآن کریم اشاره کرد؛ زمانی که به دستور خداوند هاجر را با فرزند خردسال خود در سرزمین بیآب وعلف مکه ساکن میکند و برای آنها دست به دعا برمیدارد.[۲۴]
عفاف و پاکدامنی
پاکدامنی و ترک روابط خارج از خانواده، از منظر قرآن، منحصر در زنان نیست، بلکه بر اساس جهانبینی اسلامی سرشت هر انسانی، اقتضای حیا و عفاف را دارد و پاسداری از حریم خانواده و داشتن عفت و حجاب را برای افراد خانواده ضروری میداند.[۲۵] در فرهنگ اسلامی، مردان باید از نگاه آلوده بپرهیزند و زنان نیز نباید از روی شهوت به مردان نامحرم بنگرند؛ بلکه باید نگاه خود را کنترل کنند و زینت و زیبایی خود را از نامحرم بپوشانند.[۲۶] با توجه به اینکه جلوهگری زنان در جامعه موجب تزلزل بنیان خانواده میشود، قرآن دستور میدهد که زنان همچون دوران «جاهلیت نخستین» با خودآرایی، در جامعه ظاهر نشوند.[۲۷] مفسران قرآن، رفتار موسی پیامبر را الگوی بارز این نوع عفتورزی میدانند که هنگام رفتن به خانهٔ شعیب، برای اینکه نگاه وی به زن نامحرم نیفتد، به دختر شعیب پیشنهاد کرد که پشت سر او حرکت کند و راه خانه را به او نشان دهد.[۲۸]
میانهروی
اسلام، دین اعتدال بوده و از رفتار افراط و تفریطی بهطور کلی و در امور خانواده بهصورت خاص، نهی کرده است[۲۹] که شامل اخلاق جنسی در خانواده، محبتکردن اعضای خانواده، هزینههای مختلف خانه، مهمانیرفتن و مهمانیدادن، کارکردن و بیکاری میشود. کارشناسان میانهروی در امور خانواده را سبب شیرینشدن زندگی خانوادهٔ قرآنی میدانند.[۳۰]
آداب معاشرت در خانوادهٔ قرآنی
پژوهشگران معتقدند که در دنیای مدرن، مفهوم خانواده و روابط خانوادگی، جایگاه اصلی خود را از دست داده و زن و مرد، بهصورت قراردادی زیر یک سقف زندگی میکنند که در میان آنها انس و محبت وجود ندارد. این در حالی است که اسلام، محیط خانه را محل عشق و محبت و ارتباطات عاطفی دانسته و توجه به غرایز جنسی را محدود به محیط خانواده میداند. بههمین دلیل خانوادهٔ قرآنی بر مبنای آداب معاشرت دینی و قدسی اداره میشود که آگاهی و رعایت اصول آن در تحکیم خانواده و ایجاد روابط گرم و صمیمی بین اعضای خانواده نقش دارد. برخی از مهمترین آداب معاشرت در خانوادهٔ قرآنی عبارتند از:
رفتار شایسته
در منابع اسلامی، دربارهٔ رعایت حسنخلق و رفتار شایستهٔ دینی در خانواده بسیار سفارش شده است. بسیاری از آیات و روایات، مردان را به خوشاخلاقی با همسرانشان فرا میخوانند.[۳۱] در برخی روایات نیز خوشاخلاقی از بهترین صفات و بداخلاقی از صفات بسیار ناپسند زنان معرفی شده و از آنان خواسته شده با شوهر خود با اخلاقی خوشبرخورد کنند و از بداخلاقی بپرهیزند.[۳۲] قرآن کریم به مردان دستور میدهد با همسران خود بهطور شایسته رفتار کنند.[۳۳] از نگاه متون دینی رفتار شایسته سبب زدودن کینهها، گوارایی زندگی، ایجاد محبت و تثبیت مودت و عشق در زندگی و لطافت گفتار در خانواده میشود.[۳۴]
خوشرویی
در منابع دینی، خوشرویی را عامل بسیار مؤثری در آرامش و موفقیت خانوادگی دانسته است. در بیانات اهلبیت، عباراتی همچون «وجه منبسط»، «البشر»، «بشر حسن»، «طلاقة الوجه» و «البشاشة» مترادف با خوشرویی به کار رفته است. «وجه منبسط» به چهرهٔ خالی از عبوسی گفته میشود. قرب به خداوند، فرجام نیک زن و شوهر، ایجاد الفت و محبت و کینهزدایی از مهمترین آثار خوشرویی در خانواده ذکر شده است.[۳۵] پیامبر اسلام نیز یکی از حقوق همسر را خوشرویی میداند.[۳۶]
خوشزبانی
در قرآن کریم سفارش شده است که با مردم به نیکی سخن بگویید[۳۷] که اعضای خانواده را نیز در بر میگیرد. در روایات نیز به افراد سفارش شده که با همسر خود به نیکی سخن بگویند. برای مثال امام علی توصیه کرده است که در همه حال با همسران خود با نیکویی سخن بگویید.[۳۸]
سلامکردن
از آداب مهم در خانوادهٔ قرآنی، سلامکردن است که موجب گرمی روابط و تحکیم خانواده میشود. بههمین دلیل پیامبر اسلام توصیه کرده است که هنگام ورود به خانه به اهل آن سلام کنید؛ چرا که این کار برکت را بر آن خانه نازل میکند و ملائکه با آن مأنوس میشوند.[۳۹] وجوب جواب سلام، حتی در حال نماز، نشانهٔ اهتمام اسلام به سنت سلام محسوب میشود.[۴۰]
استقبال یا بدرقه همسر
در خانوادهٔ قرآنی استقبال از همسر به هنگام ورود به خانه یا بدرقه او به هنگام بیرون رفتن، نشانه صفا و صمیمیت میان آن دو و نیز افزایشدهندهٔ مهر و محبت بین آنها معرفی شده است. پیامبر اسلام به همسر خانواده سفارش کرده است که هنگام ورود مرد به خانه، تا جلوی در، به استقبال او برود و به او خوشآمد بگوید.[۴۱]
سپاسگزاری و قدردانی
از نظر متون دینی، قدردانی همسران از یکدیگر موجب استحکام خانواده و ایجاد محبت و آرامش بین اعضای خانواده و در برخی موارد، مانع از متلاشیشدن خانواده میشود. زن و مرد متدین، هر کدام به وظیفهٔ خود توجه نموده و زحمات دیگری را دیده و به جای منت گذاردن کار خود، از تلاش او تشکر میکنند. اهمیت سپاسگزاری چنان مورد توجه دین است که کوتاهی در اجرای آن همانند سستی در شکرگزاری نسبت به خداوند بهشمار آمده است.[۴۲]
همکاری
در خانوادهٔ قرآنی هریک از اعضای خانواده بر خود لازم میداند برای حفظ و تقویت کانون پر مهر خانواده و نیز در جهت هرچه بهتر تربیتشدن فرزندان و اصلاح روابط اجتماعی آنان در آینده، با همدیگر همکاری کند.[۴۳] پیامبر اسلام خدمت به اعضای خانواده را موجب کفاره گناهان بزرگ و افزایش درجات انسان میداند.[۴۴]
رفتار احترامآمیز
احترام متقابل همسران
با توجه به فرهنگ دینی، احترام متقابل زن و مرد در محیط خانوادگی، از ویژگی مهم خانواده قرآنی است. در تعالیم اسلامی آمده که هر یک از مرد و زن، باید به دیگری احترام بگذارد، چراکه احترام بین زوجین موجب محبت و صمیمیت بیشتر بین آنها و دیگر اعضای خانواده و استحکام کانون خانواده میشود.[۴۵] از نظر برخی متون دینی وظیفهٔ مرد بهعنوان مدیر و بزرگ خانواده، در این باره سنگینتر است و در روایات فراوانی، به مردها توصیه شده که به همسران خود احترام بگذارند.[۴۶]
در خانوادهٔ قرآنی پدر و مادر از جایگاه بسیار بلندی برخوردارند چنانکه خداوند، به احترام و تکریم پدر و مادر، پس از بیان حکم وجوب پرستش خدای یگانه، فرمان داده است.[۴۷] قرآن کریم حتی کوچکترین بیاحترامی به والدین را ممنوع میکند و فرزندان حتی اجازة «اف» گفتن به والدین خود را نیز ندارند.[۴۸]
احترام به فرزندان
احترام به فرزندان نیز از ویژگیهای بسیار مهم خانوادهٔ قرآنی است. در آموزههای دینی توصیه شده که اگر خانوادهها این نیاز کودک را ارضا کند، موجب آرامش روانی، امنیت خاطر، اعتماد بنفس، اعتماد به والدین وحتی سلامت جسمی او میشود.[۴۹]
تعامل نیکو با خویشاوندان
رفتار نیکو با خویشاوندان از آداب سفارششده در خانوادهٔ قرآنی است. در ۱۵ آیهٔ قرآن با تعبیر «قُربی» یا ذیالقربی از بستگان دور و نزدیک انسان، سخن به میان آورده و دربارهٔ نیکیکردن به آنان سفارش کرده است.[۵۰] از دیدگاه اسلام، بعد از پدر و مادر و فرزندان، که نزدیکان درجه یک انسان محسوب میشوند، رفتار با دیگر خویشاوندان نزدیک و بستگان، از اهمیت به سزایی برخوردار است که خالق هستی از آنان در آیات متعدد به عنوان «رحم» و «ارحام» نام میبرد.[۵۱]
جمعیت و فرزندآوری در خانوادهٔ قرآنی
در فرهنگ دینی فرزندآوری و ازدیاد نسل از اهداف و کارکردهای مهم خانوادۀ قرآنی دانسته شده است. نعمت،[۵۲] زینت زندگی،[۵۳] نور چشم[۵۴] و سبب یاری الهی[۵۵] توصیف قرآنی از فرزند است که بیانگر پسندیدهبودن فرزندآوری و ادامهٔ نسل از نگاه قرآن است.[۵۶] همچنین دعای حضرت ابراهیم[۵۷] و زکریا[۵۸] برای فرزندآوری در سنین پیری و از آنطرف، بشارت الهی بر اجابت دعای آنها[۵۹] نیز، نشانه اهمیت موضوع فرزندآوری ازنظر قرآن شمرده شده است.[۶۰]
پانویس
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، 1403ج 17، ص259.
- ↑ سورهٔ شوری، آیهٔ 11.
- ↑ سورهٔ روم، آیهٔ 21.
- ↑ پناهی، «خانواده از منظر دین و روانشناسی»، 1387ش، ص15-16.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج100، ص222.
- ↑ مجلسی، عین الحیاة، 1382ش، ج1، ص376.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج103، ص218.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج103، ص220.
- ↑ متقی هندی، کنز العمال، 1425ق، ج16، ص280.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج103، ص221.
- ↑ حرعاملی، وسائل الشیعه، 1367ش، ج20، ص21.
- ↑ مطهری، تعلیم و تربیت در اسلام، 1367ش، ص389.
- ↑ پناهی، «خانواده از منظر دین و روانشناسی»، 1387ش، ص15-16.
- ↑ سورهٔ نور، آیهٔ 32.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج103، ص117.
- ↑ سورهٔ نحل، آیهٔ 80.
- ↑ طباطبایی، المیزان، 1396ش، ج16، ص166.
- ↑ سورهٔ روم، آیهٔ 21.
- ↑ مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1396ش، ص1.
- ↑ بحرانی، حلیهٔ الابرار، 1411ق، ج1، ص208.
- ↑ مفید، آمالی، 1413ق، ص260.
- ↑ مطهری، اخلاق جنسی در اسلام و جهان غرب، 1391ش، ص77.
- ↑ شرفی، خانواده متعادل، 1372ش، ص66.
- ↑ سورهٔ ابراهیم، آیهٔ 37.
- ↑ پورمحمدی و دیگران، «واکاوی شاخصهای اخلاقی خانواده متعالی در بهبود سبک زندگی از منظر قرآن کریم»، 1399ش، ص131.
- ↑ سورهٔ نور، آیهٔ 30-31.
- ↑ سورهٔ احزاب، آیهٔ 33.
- ↑ حویزی، نورالثقلین، 1415ق، ج4، ص122.
- ↑ سورهٔ الرحمان، آیهٔ 8-9.
- ↑ قرائتی، سیمای خانواده در قرآن و روایات، 1398ش، ص35.
- ↑ فرجاللهی، «آداب معاشرت (7) معاشرت با خویشان و نیکی به آنان»، 1383ش، ص47.
- ↑ کلینی، اصول کافی، 1401ق، ج5، ص325.
- ↑ سورهٔ نسا، آیهٔ 19.
- ↑ ابنشعبه حرانی، 1404ق، تحف العقول، ص45.
- ↑ حسینزاده، «نقش خوشرویی و خوشزبانی در خانواده و اجتماعی»، 1392ش، ص130.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج100، ص254.
- ↑ بقره، 83.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج100، ص223.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج73، ص7.
- ↑ «فرهنگ زیبای سلام»، مجلهٔ طوبی، شمارهٔ 9، شهریور 1385ش، ص79.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، 1408ق، ج14، ص254.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار 1403ق، ج68، ص44.
- ↑ پورمحمدی و دیگران، «واکاوی شاخصهای اخلاقی خانواده متعالی در بهبود سبک زندگی از منظر قرآن کریم»، 1399ش، ص135.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، 1408ق، ج13، ص49.
- ↑ پورمحمدی و دیگران، «واکاوی شاخصهای اخلاقی خانوادهٔ متعالی در بهبود سبک زندگی از منظر قرآن کریم»، 1399ش، ص10.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار 1403ق، ج73، ص85.
- ↑ سورهٔ بقره، آیهٔ 83.
- ↑ سورهٔ اسرا، آیهٔ 23-24.
- ↑ حسینزاده، سیرهٔ تربیتی پیامبر و اهل بیت، 1385ش، ج1، ص82.
- ↑ فرجاللهی، «آداب معاشرت (7) معاشرت با خویشان و نیکی به آنان»، 1383ش، ص47.
- ↑ سورهٔ انفال، آیهٔ 75.
- ↑ سوره نحل، آیه 72.
- ↑ سوره کهف، آیه 46.
- ↑ سوره فرقان، آیه 74.
- ↑ سوره اسراء، آیه 6.
- ↑ حیدری و غبیشاوی، «فرزندآوری در آئینه آیات قرآن»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
- ↑ سوره صافات، آیه 100.
- ↑ سوره آل عمران، آیه 38.
- ↑ سوره هود، آیات 71-73.
- ↑ حیدری و غبیشاوی، «فرزندآوری در آئینه آیات قرآن»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
منابع
- قرآن کریم.
- ابنشعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۴ق.
- احمدوند، خلیلالله و دیگران، «بررسی فقهی احکام و شرایط فرزندخواندگی در اسلام»، فصلنامهٔ قانونیار، دورهٔ سوم، شمارهٔ دوازدهم، زمستان ۱۳۸۰ش.
- اعزازی، شهلا، جامعهشناسی خانواده، تهران، مطالعات زنان، ۱۳۸۳ش.
- بحرانی، هاشم، حلیهٔ الابرار فی احوال محمد و آله الاطهار، قم، مؤسسهٔ معارف، ۱۴۱۱ق.
- پناهی، احمدعلی، «خانواده از منظر دین و روانشناسی»، مجلهٔ معرفت، شمارهٔ ۱۳۵، ۱۳۸۷ش.
- پورمحمدی، سیدهراضیه و دیگران، «واکاوی شاخصهای اخلاقی خانواده متعالی در بهبود سبک زندگی از منظر قرآن کریم»، مجلهٔ بصیرت و تربیت اسلامی، دورهٔ ۱۷، شمارهٔ ۵۳، ۱۳۹۹ش.
- حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، تهران، اسلامیه، ۱۳۶۷ش.
- حسینیزاده، علی، سیرهٔ تربیتی پیامبر و اهل بیت، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۸۵ش.
- حسینزاده، علی، «نقش خوشرویی و خوش زبانی در خانواده و اجتماعی»، مجلهٔ معرفت، سال بیست و دوم، شمارهٔ ۱۹۲، آذر ۱۳۹۲ش.
- حویزی، جمعه العروس، نور الثقلین، قم، مؤسسهٔ مطبوعاتی اسماعیلیان، ۱۴۱۵ق.
- حیدری و غبیشاوی، «فرزندآوری در آئینه آیات قرآن»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۳۰ دی ۱۳۹۶ش.
- زارعی توپخانه، محمد و دیگران، «بررسی رابطه ساختار قدرت در خانواده با کارآمدی آن»، مجلهٔ روانشناسی و دین، سال ششم، شمارهٔ ۳، ۱۳۹۲ش.
- شرفی، محمدرضا، خانوادهٔ متعادل، تهران، انجمن اولیا و مربیان، ۱۳۷۲ش.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان، قم، جامعه مدرسین حوزهٔ علمیه، ۱۳۷۴ش.
- فرجاللهی، فرجالله، «آداب معاشرت (۷) معاشرت با خویشان و نیکی به آنان»، ماهنامهٔ مکتب اسلام، شمارهٔ ۵، ۱۳۸۳ش.
- «فرهنگ زیبای سلام»، مجلهٔ طوبی، شمارهٔ ۹، شهریور ۱۳۸۵ش.
- قرائتی، محسن، سیمای خانواده در قرآن و روایات، تهران، مؤسسه فرهنگی درسهایی از قرآن، ۱۳۹۸ش.
- قنبرپور، معصومه و آزاددل، سمیه، «نقش عدالت در تنظیم اصول حاکم بر مدیریت خانواده از دیدگاه قرآن و نهج البلاغه»، پژوهش و مطالعات علوم اسلامی، شماره ۷، بهمن ۱۳۹۸ش.
- قندانی آرانی، علیاکبر و صادقی آرانی، زهرا، «خانواده و سبک زندگی اسلامی (خانواده قرآنی)»، کنگرهٔ بینالمللی روانشناسی و علوم تربیتی با رویکرد اسلامی، ۱۳۹۴ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۱ق.
- متقی هندی، علاءالدین علی بن حسام، کنز العمال فی سنن االقوال و االفعال، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۵ق.
- مجلسی، محمدباقر، عین الحیات، تحقیق سید مهدی رجائی، قم، انوار الهدی، ۱۳۸۲ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- محمدی ریشهری، محمد، تحکیم خانواده، قم، دارالحدیث، ۱۳۹۰ش.
- محمدی ریشهری، محمد، میزان الحکمه، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۷ش.
- مطهری، مرتضی، اخلاق جنسی در اسلام و جهان غرب، تهران، صدرا، ۱۳۷۱ش.
- مطهری، مرتضی، تعلیم و تربیت در اسلام، تهران، صدرا، ۱۳۶۷ش.
- مفید، محمد بن محمد، الامالی، قم، کنگرهٔ شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، مطابق مذهب اهلبیت، زیرنظر سید محمودهاشمی شاهرودی، قم، مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۹ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۶۲ش.
- نوری، حسین، مستدرک الوسائل، بیروت، مؤسسهٔ آلالبیت، ۱۴۰۸ق.
| اصطلاحات قرآنی | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| علوم قرآنی | |||||
| مترجمان | |||||
| مرتبط | |||||
| مفسران | |||||
| آثار قرآنی |
| ||||
| جامعهشناسی خانواده | |
|---|---|
| مسائل زنان و خانواده | |
| فرهنگ خانواده | |
| تربیت در خانواده | |
| اخلاق خانواده | |
| در باورهای دینی | |
| اقتصاد خانواده | |
| موارد مرتبط | |