پیشنویس:کفویت
کفویت، تناسب و همتایی زن و شوهر در ابعاد مختلف.
کفویت به معنای سازگاری و هماهنگی میان دو فرد در زمینه ازدواج است و در ابعاد اعتقادی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و شخصیتی بررسی میشود. این مفهوم در اسلام و روانشناسی اهمیت ویژهای دارد و باعث درک متقابل و همکاری بیشتر زوجین میشود. با این حال، افراط و تفریط در کفویت میتواند مشکلاتی ایجاد کند. آموزش مهارتهای زندگی و مشاورۀ پیش از ازدواج از جمله راهکارهای حل چالشهای ناشی از کفویت است. پرهیز از کمالگرایی و پذیرش تفاوتهای فردی نیز به کاهش تنشها و تقویت روابط زوجین کمک میکند.
مفهومشناسی کفویت
کفویت بهمعنای همتایی، سازگاری، صلاحیت و هماهنگی میان دو فرد، بهویژه در زمینهٔ ازدواج و روابط زوجین، اطلاق میشود.[۱] این مفهوم در ابعاد مختلفی مانند اعتقادی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و شخصیتی بررسی میشود تا میزان تطابق و تفاهم بین دو نفر مشخص شود.[۲]
اهمیت کفویت
کفویت در ازدواج از نگاه اسلام و روانشناسی اهمیت ویژهای دارد و به زن و شوهر کمک میکند تا در مسیر زندگی مشترک همگام و همسو حرکت کنند. این همتایی در زمینههای مختلفی مانند ایمان، اخلاق، تناسب ظاهری، حسب و نسب، وضعیت مالی، سن و بلوغ روانی، سطح تحصیلات و هوش، علایق و ارزشها و سلامت روان، زمینهساز درک متقابل، احترام، صمیمیت و همکاری در زندگی مشترک میشود. ازدواج بدون توجه به کفویت، مانند ساختمانی با پایههای ضعیف است که در گذر زمان ممکن است دچار اختلافات، سوء تفاهم، مشکلات تربیتی فرزندان و فروپاشی زندگی مشترک شود. با این حال، افراط در ملاکهای کفویت نیز میتواند خود یک آفت باشد که در ادامه به آن پرداخته خواهد شد.[۳]
ابعاد کفویت از نگاه اسلام
کفویت از منظر آموزههای اسلام شامل چهار بعد شناختی، گرایشی، رفتاری و جسمی است، که در سه محور دینی، اجتماعی و جسمی، مصداق مییابد:
کفویت دینی
کفویت دینی بهمعنای اشتراک و تناسب نسبی زن و شوهر در باورها، پایبندی عملی به احکام شرعی و صفات پسندیده اخلاقی است. قرآن کریم در آیات متعددی پیرامون کفائت در نکاح و معیارهای آن صحبت کرده است.[۴] در این آیات بر ملاکهای الهی، ایمانی و کمالات معنوی انسانی تأکید شده است.[۵]
همسانی در ایمان به اصول دین و دوری از شرک، یکی از مهمترین معیارهای کفویت دینی شناخته میشود. قرآن کریم به صراحت از ازدواج زنان و مردان مؤمن با مشرکان نهی میکند و این نوع ازدواجها را منجر به هرج و مرج و تزلزل در جامعه میداند.[۶]
وجه دیگر کفویت دینی در ویژگیهای اخلاقی جلوهگر میشود؛ بهطور مثال، صفات اخلاقی مانند صداقت، وفاداری و احترام باید در هر دو طرف وجود داشته باشد تا زندگی مشترک آنها با کمترین چالش و بیشترین تفاهم همراه باشد. حُسن خُلق بهعنوان مبنایی برای انتخاب همسر در روایات و احادیث اسلامی مطرح شده است. در روایات اسلامی، بر تقوای مرد و دیندار بودن طرفین[۷] بهعنوان شرایط ازدواج تأکید شده است.[۸]
کفویت اجتماعی
کفویت اجتماعی بهمعنای همتایی و تناسب زوجین در زمینههای اقتصادی، تحصیلات، شغل، جایگاه اجتماعی و فرهنگی است. در این ملاکِ کفویت نیز پرهیز از افراط و تفریط ضروری است. در ادامه، جنبههای مختلف همکفو بودن اجتماعی مورد بررسی قرار میگیرد:
اصالت خانوادگی
اصالت خانوادگی یکی از ملاکهای مهم در شرع برای ازدواج است که بر انتخاب همسری از خانوادههای شایسته و با اصالت تأکید دارد، زیرا ویژگیها و خصوصیات ارثی از نسلی به نسل دیگر منتقل میشوند. توصیه شده که دوشیزهای با خیر و نیکی انتخاب شود. همچنین، از نظر پیامبر اسلام، بهترین زنان کسانی هستند که در خانوادهٔ خود ارزشمندتر از خانوادهٔ شوهرشان باشند و زنانی که در خانوادهٔ خود بیمقدار بوده و در خانوادهٔ شوهر خود را بزرگ و عزیز نشان دهند، پستترین زنان هستند. از ازدواج با فردی از خانوادهٔ ناصالح، حتی با وجود جذابیتهای جسمانی، نهی شده است. همچنین، باید به شایستگیهای والدین و دیگر بستگان فرد مانند دایی و خاله توجه کرد، چرا که فرزندان شباهت زیادی به دایی و خاله خود دارند.[۹]
ویژگیهای اجتماعی کفویت
از دیدگاه اسلام، همکفو بودن اجتماعی در ازدواج اهمیت دارد، اما ویژگیهای نژادی زوجین ضروری نیست و ازدواج افراد از نژادهای مختلف مشکلی ندارد. اسلام به نژاد بهعنوان عاملی برای شناسایی افراد نگاه میکند و نه امتیاز و برتری اقوام و ملل بر یکدیگر. اولیای الهی نیز با افرادی از نژادهای دیگر ازدواج کردهاند، مانند امام رضا که با تکتم، کنیزی از اهالی دورترین نقاط مغرب و امام حسن عسگری با نرجس خاتون از روم ازدواج کرد. اسلام همچنین به همکفو بودن در طبقهٔ اجتماعی زوجین در ازدواج توجه ویژهای ندارد. خداوند در قرآن، تقوا را ملاک کرامت افراد میداند و ازدواجهای اولیای دین با کنیزانی که از نازلترین موقعیت اجتماعی برخوردار بودند، نشان میدهد که همکفو بودن در طبقه اجتماعی عامل مؤثری در موفقیت ازدواج نیست.[۱۰]
خصوصیات اقتصادی کفویت
از منظر صاحبنظران مسلمان، کفایت اقتصادی نمیتواند ملاک اصلی همسرگزینی باشد، زیرا خداوند در امر مقدس ازدواج به فقرا وعدهٔ غنا و فزونی داده است. در سیرهٔ عملی اولیای دین نیز کفایت با محوریت دین و اخلاق بیان شده است.[۱۱]
کفویت جسمی
زیبایی ظاهری
از دیدگاه اسلامی، ویژگیهای جسمی در مرتبهای پایینتر از معیارهای دینی و اخلاقی جای میگیرند. توانایی باروری در انتخاب همسر اهمیت دارد و حتی بر زیبایی ظاهری ترجیح داده میشود. با این حال، زیبایی و جذابیت ظاهری برای ایجاد تمایل و علاقهٔ متقابل در ازدواج مهم است. پیشوایان اسلام زیبایی زن را بهعنوان یکی از نشانههای همسر شایسته میدانند، اما در مقایسه با معیارهای دیگر مانند دینداری و صلاحیت خانوادگی، اهمیت کمتری دارد.[۱۲]
سن ازدواج
در اسلام سن مشخصی برای ازدواج پسران و دختران تعیین نشده است، اما ایجاد فاصلهٔ زیاد بین بلوغ جنسی و ازدواج از نظر اولیای دین نامطلوب است. ازدواج در سن پایین ممکن است زمینهساز ناسازگاری همسران شود و ازدواج با زنان کهنسال نیز مورد نهی قرار گرفته است. منابع دینی اشارهٔ مستقیمی به مطلوبیت تناسب سنی طرفین ازدواج ندارند، اما از دیدگاه متخصصان، توصیف قرآن کریم از همسران بهشتی که همسن و سال شوهران خود هستند، ممکن است نشاندهندهٔ اهمیت این موضوع باشد. این تناسب سنی میتواند عاملی برای درک بهتر احساسات یکدیگر و لذتبخشتر بودن زندگی مشترک باشد.[۱۳]
همسان همسری از نگاه روانشناسی
ازدواج موفق نقش مهمی در بهداشت و سلامت روان فرد و جامعه دارد. روانشناسان و جامعهشناسان بر این باورند که همسانی زوجین در ازدواج میتواند به بهبود شرایط خانوادگی و اجتماعی کمک کند.[۱۴]
نظریه همسان همسری
نظریه همسان همسری یکی از مهمترین نظریهها در زمینه همسرگزینی است. بر اساس این نظریه، افراد تمایل دارند همسرانی انتخاب کنند که از نظر ویژگیهای فرهنگی، اجتماعی و روانی شبیه خودشان باشند. همسان همسری نتیجهٔ تأثیرات گروهی و اجتماعی است. فرد از گروه خود تأثیر میپذیرد و تمایل دارد با افرادی ازدواج کند که ویژگیهای مشابهی دارند. این شباهتها میتوانند شامل ارزشها، هنجارها، باورها و تجربیات مشترک باشند.[۱۵]
مطالعات تجربی
به باور متخصصان و براساس مطالعات، شباهت بین زوجین باعث کاهش منازعات و افزایش صمیمیت میشود. وجود توافق و بینش مشترک بین زوجین، پایداری ازدواج و توانایی حل منازعات را افزایش میدهد. به علاوه، شباهت در اعتقادات کلیدی میتواند از بروز اختلافات جدی جلوگیری کند.[۱۶]
ابعاد همسانی
- همسانی جغرافیایی: انتخاب همسر تحت تأثیر جغرافیای محل سکونت؛
- همسانی جسمانی: ویژگیهای سن، زیبایی و تناسب قد و هیکل؛
- همسانی فرهنگی: تطابق در باورها، ارزشها و رسوم فرهنگی؛
- همسانی اجتماعی: همگونی منزلت اجتماعی زوجین؛
- همسانی تحصیلی: تطابق سطح تحصیلات همسران؛
- همسانی ذهنی و معنوی: شامل سطح هوشی، تیپ شخصیتی، باورهای دینی.[۱۷]
تفاوت کفویت و همسانی
جایگاه برتر کفویت در ازدواج
کفویت و همسانی هر دو به همسطح بودن زوجین اشاره دارند، اما تفاوتهایی دارند. کفویت به تطابق زوجین در معیارهای دینی، اخلاقی و اجتماعی مورد تأکید اسلام اشاره دارد، مانند ایمان، تقوا و شأن اجتماعی. در حالی که همسانی بر مشابهتهای روانشناختی، شخصیتی و فرهنگی تمرکز دارد، مانند ارزشها، علایق و سبک زندگی. بهعنوان مثال، ممکن است دو نفر از نظر سنی، تحصیلی، مالی دارای علایق همسان باشند، اما از نظر ایمان و تقوا تفاوت داشته باشند. در این حالت، این دو نفر از نظر همسانی سطح بالایی دارند، اما از نظر کفویت تناسب ندارند. در انتخاب همسر، همکفو بودن و همسان بودن هر دو مهم است، اما کفویت اهمیت بیشتری دارد، زیرا تناسب در ویژگیهای اساسی، زندگی مشترک را تضمین میکند و نقش مهمی در ثبات و سعادت زندگی زناشویی دارد.[۱۸]
چالشهای برتری دادن همسانی بر کفویت
امروزه به همسانی که تأکید زیادی بر شباهت زوجین دارد، توجه بیشتری میشود و کفویت که یک مسئله دینی و عقلانی است، کمتر مورد توجه قرار میگیرد. این موضوع آسیبهای زیادی را به افراد و زندگی زناشویی وارد میکند. برخی بر این عقیدهاند که بهجای تمرکز بر همسانی، کفویت، ملاک ازدواج قرار گیرد و مهارتهای زندگی به زوجین آموزش داده شود تا آنها بتوانند با چالشهای زندگی به نحو مؤثری مواجه شوند.[۱۹]
افراط و تفریط در کفویت
کفویت در ازدواج بهمعنای تناسب و همتایی زوجین در ویژگیهای مختلف است. افراط در کفویت بهمعنای جستجوی همسر کاملاً ایدهآل و بینقص است که میتواند منجر به تأخیر در ازدواج، از دست دادن فرصتهای مناسب و نارضایتی از همسر شود. تفریط در کفویت بهمعنای عدم توجه به هیچگونه تناسب بین زوجین است که میتواند تعارض، نارضایتی و بیثباتی در زندگی مشترک را به دنبال داشته باشد. توجه به این نکته که یافتن انسان بدون نقص در عمل ممکن نیست، رویکرد متعادل که ترکیبی از واقعبینی و انعطافپذیری را دربرداشته باشد، برای انتخاب همسر و پایداری زندگی مشترک ضروری است.[۲۰]
راهکارهای حل چالشهای کفویت
کفویت از دیدگاه اسلام و همسان همسری از دیدگاه روانشناسی، هر دو در انتخاب همسر نقش مهمی دارند. اما افراط و تفریط در این زمینه میتواند افراد را با چالشهایی مواجه سازد. برای برونرفت از این چالشها، به برخی از راهکارها میتوان اشاره کرد:
توسعه مهارتهای زندگی
آموزش و تمرین مهارتهای زندگی مانند مدیریت استرس، حل مسئله، مذاکره و تصمیمگیری مشترک میتواند به زوجین کمک کند تا در مواجهه با اختلافات و مشکلات، راهحلهای سازندهتری پیدا کنند.[۲۱]
مشاورهٔ پیش از ازدواج
مشاورۀ پیش از ازدواج میتواند به زوجین کمک کند تا دربارهٔ موضوعات مهم مانند تفاوتهای فرهنگی، دینی، اجتماعی و شخصیتی گفتگو کنند و برای مواجهه با چالشهای احتمالی آماده شوند.[۲۲]
احترام به تفاوتها
پذیرش و احترام به تفاوتهای فردی و فرهنگی میتواند به کاهش تنشها کمک کند. تفاوتها را به فرصتی برای رشد و یادگیری هستند نه به عنوان مانعی برای ارتباط.[۲۳]
پرهیز از کمالگرایی
در انتخاب همسر، ایمان، اخلاق نیکو و نسب شریف بهعنوان معیارهای اساسی و غیرقابل چشمپوشی، اولویت دارند؛ اما در سایر صفات، واقعبینی و انعطافپذیری اهمیت مضاعفی دارد. هیچکس کامل نیست و هر فردی نقاط قوت و ضعف خاص خود را دارد. با انتخاب معیارهای واقعی و پرهیز از سختگیری و کمالگرایی، میتوان به انتخاب دقیقتری دست یافت.[۲۴]
پانویس
- ↑ فراهیدی، خلیل، العین، 1409ق، ج5، ص414؛ دهخدا، لغتنامه، «کفویت»، وبسایت واژهیاب.
- ↑ دیانی، عبدالرسول، «کفائت در ازدواج»، 1380ش، ص18.
- ↑ نائیینی، «کفویت زوجین»، 1400ش، ص45-46.
- ↑ سورهٔ بقره، آیهٔ 221؛ سورهٔ احزاب، آیهٔ 36؛ سورهٔ نور، آیهٔ 3 و 26؛ سورهٔ ممتحنه، آیهٔ 10.
- ↑ ایزدیفرد، «معیار کفائت در نکاح»، 1382ش، ص13.
- ↑ سورهٔ بقره، آیهٔ 221.
- ↑ کلینی، اصول کافی، 1407ق، ج5، ص333.
- ↑ ابراهیمپور، «کفویت دینی در ازدواج (بخش دوم)»، وبسایت راسخون؛ نائیینی، «کفویت زوجین»، 1400ش، ص41.
- ↑ نائیینی، «کفویت زوجین»، 1400ش، ص42؛ هاشمینژاد و همکاران، «همسانهمسری از دیدگاه روانشناسی و مقایسه آن با مفهوم کفویت در فقه»، 1393ش، ص55.
- ↑ هاشمینژاد و همکاران، «همسانهمسری از دیدگاه روانشناسی و مقایسه آن با مفهوم کفویت در فقه»، 1393ش، ص56؛ نائیینی، «کفویت زوجین»، 1400ش، ص42.
- ↑ نائیینی، «کفویت زوجین»، 1400ش، ص41؛ هاشمینژاد و همکاران، «همسانهمسری از دیدگاه روانشناسی و مقایسه آن با مفهوم کفویت در فقه»، 1393ش، ص56.
- ↑ نائیینی، «کفویت زوجین»، 1400ش، ص41؛ هاشمینژاد و همکاران، «همسانهمسری از دیدگاه روانشناسی و مقایسه آن با مفهوم کفویت در فقه»، 1393ش، ص55-56.
- ↑ هاشمینژاد و همکاران، «همسانهمسری از دیدگاه روانشناسی و مقایسه آن با مفهوم کفویت در فقه»، 1393ش، ص55-56.
- ↑ هاشمینژاد و همکاران، «همسانهمسری از دیدگاه روانشناسی و مقایسه آن با مفهوم کفویت در فقه»، 1393ش، ص51-52؛ ایمانی، فاطمه، «همسان همسری یعنی چه؟»، وبسایت تبیان؛ زندوکیلی، هومن، «مروری بر نظریۀ همسان همسری و جایگاه آن در مناسبات خانواده»، وبسایت انسانشناسی و فرهنگ.
- ↑ هاشمینژاد و همکاران، «همسانهمسری از دیدگاه روانشناسی و مقایسه آن با مفهوم کفویت در فقه»، 1393ش، ص51-52؛ ایمانی، فاطمه، «همسان همسری یعنی چه؟»، وبسایت تبیان؛ زندوکیلی، هومن، «مروری بر نظریۀ همسان همسری و جایگاه آن در مناسبات خانواده»، وبسایت انسانشناسی و فرهنگ.
- ↑ هاشمینژاد و همکاران، «همسانهمسری از دیدگاه روانشناسی و مقایسه آن با مفهوم کفویت در فقه»، 1393ش، ص51-52؛ ایمانی، فاطمه، «همسان همسری یعنی چه؟»، وبسایت تبیان؛ زندوکیلی، هومن، «مروری بر نظریۀ همسان همسری و جایگاه آن در مناسبات خانواده»، وبسایت انسانشناسی و فرهنگ.
- ↑ هاشمینژاد و همکاران، «همسانهمسری از دیدگاه روانشناسی و مقایسه آن با مفهوم کفویت در فقه»، 1393ش، ص51-52؛ ایمانی، فاطمه، «همسان همسری یعنی چه؟»، وبسایت تبیان؛ زندوکیلی، هومن، «مروری بر نظریۀ همسان همسری و جایگاه آن در مناسبات خانواده»، وبسایت انسانشناسی و فرهنگ.
- ↑ نائینی، «کفویت زوجین»، 1400ش، ص54؛ هاشمینژاد و همکاران، «همسانهمسری از دیدگاه روانشناسی و مقایسه آن با مفهوم کفویت در فقه»، 1393ش، ص55-56.
- ↑ نائیینی، «کفویت زوجین»، 1400ش، ص54؛ «سختگیری نکردن در انتخاب همسر»، وبسایت حوزهنت.
- ↑ کیفرخی، «کفائت در نکاح از منظر مذاهب اسلامی»، وبسایت پرتال جامع علوم انسانی؛ نخعی، «کفویت و همشأنی، در ازدواج شرط مهم و اساسی است»، خبرگزاری ایسنا؛ آذرانی، « اصلی و فرعی کردن معیارها، اولین گام در انتخاب همسر»، وبسایت راسخون.
- ↑ یوسفی، «اثربخشی آموزش مهارتهای زندگی بر رضایت زناشویی و امیدواری زوجین»، 1395ش، ص59؛ «15 مهارتی که برای آرامش در زندگی مشترک به آن نیاز دارید!»، وبسایت مرکز مشاورۀ خانواده و روانشناسی آویژه.
- ↑ ابراهیمی، «اثربخشی مشاورۀ پیش از ازدواج با برنامه مراقبت زوجین «CARE» بر انتظارات زناشویی و باورهای ارتباطی افراد در شرف ازدواج»، 1398ش، ص219؛ جاودانی، آرزو، «نگاهی به تأثیر مشاورۀ قبل از ازدواج در کاهش طلاق»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ «احترام به تفاوتها در زندگی زناشویی»، وبسایت تبیان.
- ↑ صفاریزاده و رضائیان بیلندی، «نگرشهای مربوط به انتخاب همسر: نقش کمالگرایی و طرحوارههای ناسازگار اولیه»، 1396ش، ص106-108؛ روحانی، «ملاکهای انتخاب همسر»، وبسایت مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم.
منابع
- ابراهیمپور، قاسم، «کفویت دینی در ازدواج (بخش دوم)»، وبسایت راسخون، تاریخ درج مطلب: ۱۹ فروردین ۱۳۹۸ش.
- ابراهیمی، سیروان، «اثربخشی مشاورهٔ پیش از ازدواج با برنامه مراقبت مراجعان CARE بر انتظارات زناشویی و باورهای ارتباطی افراد در شرف ازدواج»، در مجله مشاوره و رواندرمانی خانواده، شماره ۲۷، بهار و تابستان ۱۳۹۸ش.
- ایزدیفرد، علیاکبر، «معیار کفائت در نکاح»، در نشریهٔ مقالات و بررسیها، دورهٔ ۳۶، شمارهٔ دفتر ۷4 (3)، زمستان ۱۳۸۲ش.
- ایمانی، فاطمه، «همسان همسری یعنی چه؟»، وبسایت تبیان، تاریخ درج مطلب: ۳۰ دی ۱۳۹۳ش.
- «احترام به تفاوتها در زندگی زناشویی»، وبسایت تبیان، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آذر ۱۳۸۴ش.
- آذرانی، حمیده، «اصلی و فرعی کردن معیارها، اولین گام در انتخاب همسر»، وبسایت راسخون، تاریخ درج مطلب: ۷ تیر ۱۳۹۰ش.
- جاودانی، آرزو، «نگاهی به تأثیر مشاورهٔ قبل از ازدواج در کاهش طلاق»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۹ فروردین ۱۳۹۴ش.
- دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۱۶ خرداد ۱۴۰۳ش.
- دیانی، عبدالرسول، «کفائت در ازدواج»، در ماهنامه دادرسی، شماره ۲۸، سال پنجم، مهر و آبان ۱۳۸۰ش.
- روحانی، محمدصالح، «ملاکهای انتخاب همسر»، وبسایت مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم، تاریخ بازدید: ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۳ش.
- زندوکیلی، هومن، «مروری بر نظریهٔ همسان همسری و جایگاه آن در مناسبات خانواده»، وبسایت انسانشناسی و فرهنگ، تاریخ درج مطلب: ۹ بهمن ۱۴۰۰ش.
- صفاریزاده، فرشته و رضائیان بیلندی، حسین، «نگرشهای مربوط به انتخاب همسر: نقش کمالگرایی و طرحوارههای ناسازگار اولیه»، در مجله اسلام و پژوهشهای روانشناختی، شماره ۷، بهار و تابستان ۱۳۹۶ش.
- فراهیدی، خلیل، العین، ایران، مؤسسة دار الهجرة، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
- کلینی، محمد، اصول کافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- کیفرخی، اصغر، «کفائت در نکاح از منظر مذاهب اسلامی»، وبسایت پرتال جامع علوم انسانی، تاریخ بازدید: ۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۳ش.
- نائینی، غلامرضا، «کفویت زوجین»، در فصلنامه علمی تخصصی اسلامپژوهان، سال هشتم، شماره هفدهم، بهار ۱۴۰۰ش.
- نخعی، علی، «کفویت و همشأنی، در ازدواج شرط مهم و اساسی است»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۶ آذر ۱۳۹۲ش.
- «سختگیری نکردن در انتخاب همسر»، وبسایت حوزهنت، تاریخ درج مطلب: ۸ آبان ۱۳۹۰ش.
- هاشمینژاد، سیده سمیه و همکاران، «همسانهمسری از دیدگاه روانشناسی و مقایسه آن با مفهوم کفویت در فقه»، در نشریه اسلام و سلامت، دوره اول، شماره سوم، پاییز ۱۳۹۳ش.
- یوسفی، ناصر، «اثربخشی آموزش مهارتهای زندگی بر رضایت زناشویی و امیدواری زوجین»، در مجله روانشناسی خانواده، دورهٔ ۳، شمارهٔ ۱، ۱۳۹۵ش.
- «۱۵ مهارتی که برای آرامش در زندگی مشترک به آن نیاز دارید!»، وبسایت مرکز مشاورهٔ خانواده و روانشناسی آویژه، تاریخ درج مطلب: ۲۹ مهر ۱۴۰۱ش.