پیش‌نویس:اتن ملی

اتن ملی؛ نوعی رقص آیینی در افغانستان.

اَتَنِ ملی، رقص آیینی است که در مناسبت‌های ویژه و در جشنواره‌های مختلف به‌وسیلۀ جوانان همراه با آواز و نواختن ساز اجرا می‌شود. اجرای این رسم فرهنگی با اهداف مختلفی صورت می‌پذیرد که از جملۀ آنها می‌توان به تقویت حس وطن‌دوستی، افزایش انسجام و وحدت ملی و ایجاد شوق و سرور در مردم برای تلاش در راستای حفاظت از کشور و تقویت و توسعۀ آن اشاره کرد.

مفهوم‌شناسی اتن ملی

پژوهشگران احتمال می‌دهند که کلمۀ «اَتَن» ریشه در زبان پارتی در آریانای قدیم داشته باشد. در فرهنگ عامه، اتن ملی نوعی رقص گروهی، منظم و ایستاده است که در میان مردم افغانستان رواج دارد. این نوع رقص به‌وسیلۀ جوانان در مناطق مختلف افغانستان و در مناسبت‌های مختلف اجرا می‌شود.

تاریخچه ا تن ملی

ریشه‌های تاریخی اتن‌‌ ملی به ادوار کهن تمدن‌های ساکن در افغانستان، از جمله دوره‌های یونانی‌ها و باختری‌ها (قرن دوم قبل از میلاد) و همچنین دوران آریایی‌ها بازمی‌گردد. این رقص در ابتدا به‌عنوان یک رقص رزمی در میان قوم پشتون رواج داشت و در مواقع بسیج سربازان پیش از نبرد، همچنین پس از پیروزی‌های نظامی و در محافل عروسی و مناسبات سنتی اجرا می‌شد. پس از تشکیل حکومت توسط احمدشاه درانی، اتن شکل رسمی‌تر و منسجم‌تری به خود گرفت.

خاستگاه اصلی این رقص به باشندگان ولایات جنوبی و شرقی از جمله پکتیا، خوست، قندهار، زابل، غزنی و میدان وردک نسبت داده می‌شود. با گذشت زمان، اتن از مرزهای قومی فراتر رفته و به نمادی فراگیر تبدیل شده که امروزه توسط اقوام مختلف در سراسر افغانستان و حتی در میان مهاجران در خارج از کشور با حرکات و سبک‌های متنوعی اجرا می‌شود.

اهمیت و جایگاه اتن ملی

• امروزه اتن از مرزهای قومی فراتر رفته و به یک نماد فراگیر ملی تبدیل شده است. اجرای دسته‌جمعی این رقص در مناسبات ملی، جشن‌ها و اعیاد، حس تعلق و همبستگی اجتماعی را میان تمامی شهروندان افغانستان، صرف‌نظر از قومیت، تقویت می‌کند.
• هنرمندان با خلق موسیقی و اجراهایی که بر مفاهیم مشترک ملی تأکید دارند، از اتن به‌عنوان ابزاری برای تقویت گفت‌وگوی فرهنگی و وحدت استفاده می‌کنند. این امر به تدریج باعث شده اتن از یک رقص خاص قوم پشتون به میراثی مشترک برای همه همه شهروندان افغانستان تبدیل شود.
• اجرای گروهی و چرخشی اتن، که نیاز به هماهنگی و همکاری جمعی دارد، به‌طور نمادین حس همدلی و مشارکت را تقویت می‌کند. این رقص به یک سرمایه اجتماعی بدل شده که احساس یگانگی و اشتراک در یک فرهنگ را در میان نسل‌های مختلف زنده نگه می‌دارد.
• وجود انواع مختلف اتن (مانند کابلی، هراتی، نورستانی و هراتی) نشان‌دهندۀ غنای فرهنگی و تنوع قومی افغانستان است. پذیرش و به رسمیت شناختن این تنوع در قالب یک نماد ملی واحد (اتن)، به تقویت هویت چندفرهنگی و انسجام اجتماعی کمک شایانی می‌کند.

روش اجرای اتن ملی

اَتن ملی، انواع مختلفی دارد و به شیوه‌های متفاوتی اجرا می‌شود. به‌طور کلی، اجرای ایستاده و دایره‌وار همراه با چک‌چک (کف‌زدن) و تکان‌دادن سر، راه رفتن، حرکات کمر و پا در تمام انواع اتن ملی وجود دارد. در برخی انواع آن، آوازخوانی و گاهی نواختن ساز و نی و همچنین چوب‌بازی، اجرا می‌شود.

رقص آتن به انواع مختلف هراتی، خوستی، وردکی، کوچی، لوگری، ختک، نورستانی، پنجشیری و وزیری نامگذاری شده است. برای مثال، اتن خوستی در 9 مرحله و همراه با داشتن دستمال در دست اجرا می‌شود و اتن کوچی با بالا‌بردن دو دست و گردش حلقوی انجام می‌شود و به تدریج سرعت گردش اجرا کنندگان بیشتر می‌شود. در این اواخر با رواج آهنگ‌های مزاری در کابل، نوعی اتن کابلی نیز ظهور یافته است که ابتدا آهنگ اتن پخش می‌شود و بعد از چند دقیقه یک نفر از میان جمع برخاسته و رقص را آغاز می‌کند و سپس گروهی، اجرا می‌شود. اتن خوستی نیز به‌صورت معمول همراه با شمشیر اجرا می‌شود.

مناسبت‌های اجرای اتن ملی

تشجیع مردم و سربازان

اتن ملی در جشنواره‌ها و مناسبت‌های مختلفی اجرا می‌شود. این آیین هنگام جمع‌آوری سرباز برای اعزام به جنگ‌، مراسم قبل از رفتن به جنگ و بعد از پیروزی در جنگ، توسط جوانان و نیروهای نظامی اجرا می‌شود که هدف آن تشجیع مردم و تقویت روحیۀ فداکاری آنها برای حفاظت از کشور بوده است. در ارتش با هدف تقویت روحیۀ سربازان و افزایش حس همگرایی در میان آنها، اتن ملی همراه با آهنگ‌های مختلف ملی‌گرایانه اجرا شده است.

ایجاد حس وطن‌دوستی

در حال‌حاضر اتن ملی در جشنواره‌های ملی مانند جشن نوروز، جشن استقلال و بعضا در مراسم عروسی و هر نوع مراسم شادی در قالب سبک‌های مختلف و به وسیلۀ زنان و مردان انجام می‌شود که هدف اصلی از اجرای آن ایجاد و تقویت حس وطن‌دوستی است.

مجالس شادمانی

امروزه اجرای این رقص آیینی بیشتر در مجالس شادمانی زنان و مردان همراه با آهنگ و اشعار ملی، از جمله سرود ملی با اجرای هنرمندان و موسیقی‌دانان اجرا می‌شود.

اتن ملی در هنر موسیقی و ادبیات

بسیاری از خوانندگان و موسیقی‌دانان مشهور افغانستان در آثار خود به اتن ملی توجه کرده‌اند. برای مثال، فرهاد دریا آهنگ مشهوری به نام «اتن» را با این اشعار اجرا کرده است: الگو:آغاز نستعلیق

الگو:شعر
 الگو:ب
 الگو:ب
الگو:پایان شعر  
الگو:پایان نستعلیق      

ثبت ملی

اتن ملی، به‌عنوان میراث فرهنگی ناملموس در زمان حکومت محمداشرف غنی، از سوی وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان، ثبت ملی شده است.

همچنین در 1399ش اسناد مربوط به این رقص آیینی، برای ثبت جهانی در اختیار یونسکو قرار گرفته است.

منابع

• ««آتن ملی و رباب افغانی برای ثبت به یونسکو معرفی شد»، وب‌سایت آی فیلم ۲، تاریخ بازدید: ۲۷ شهریور ۱۴۰۴ش.
• «اَتَن؛ رقص ملی مردم افغانستان»، خبرگزاری فرهنگ، تاریخ درج مطلب: ۲۰ دی ۱۳۹۹ش.
• «اتن ملی یا رقص عنعنوی افغانستان»، وب‌سایت برگه‌هایی از فرهنگ افغانستان، تاریخ درج مطلب: 5 آبان 1387ش.
• «اتن ملی»، خبرگزاری فرهنگ، تاریخ بازدید: 26 مرداد 1402ش.
• «اتن ملى دربين اقوام مختلف رونق يافته است»، خبرگزاری پژواک، تاریخ درج مطلب: ۱۶ ژانویۀ ۲۰۱۲م.
• «اتن ملی»، وب‌سایت نماشا، تاریخ نشر آهنگ: 20 اسفند 1395ش.
• «اتن؛ رقص ملی افغانستان»، خبرگزاری فرهنگ، تاریخ درج مطلب: 30 دی 1399ش.
• جمال، ماریا، «تاریخ اتن ملی در افغانستان»، وب‌سایت شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: 23 مرداد 1393ش.
• دریا، فرهاد، «آهنگ اتن»، وب‌سایت آپارات، تاریخ بازدید: 27 مرداد 1402ش.
• «معرفی اتن ملی و رباب افغانی برای ثبت به یونسکو»، وب‌سایت موسسۀ فرهنگی اکو، تاریخ درج مطلب: 17 اسفند 1399ش.
• «مینیاتوری سبک بهزاد، اتن ملی و رباب افغانی برای ثبت به سازمان یونسکو فرستاده شد»، وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح، تاریخ درج مطلب: 5 اسفند 1399ش.