پیش‌نویس:زبان فارسی

زبان فارسی؛ زبان کهن و زنده در جهان و اثرگذار در گسترش فرهنگ اسلامی ـ ایرانی.

زبان فارسی، میراث بزرگ ایرانیان است که امروزه در گویش مردمان ایران، افغانستان و تاجیکستان رواج دارد. این زبان از قدمت طولانی و ادبیات غنی برخوردار بوده و از زبان‌های زنده و مهم در جهان محسوب می‌شود. زبان فارسی علاوه بر نقشی که در گفت‌وگو دارد، کارکردهای فرازبانی داشته و در انتقال احساس، باورها، اندیشه، دانش و نیز در گسترش فرهنگ اسلامی و ایرانی اثرگذار بوده است.

نام‌گذاری

در دورهٔ ساسانی زبان رایج در استان پارت (پارتی) را «پهلویگ» و زبان رسمی پادشاهان ساسانی را پارسیگ می‌نامیدند، زیرا خاستگاه و مرکز آن استان پارس (فارس) بود. از سده ۳ هجری قمری به بعد، اصطلاح «پارسی» یا «فارسی» به «فارسی دری» اطلاق شد. امروزه این زبان در ایران و کشورهای جهان به‌نام «زبان فارسی» اما در افغانستان به «زبان دری» و در تاجیکستان به «زبان تاجیکی» خوانده می‌شود.

پیشینه

زبان فارسی از شاخهٔ هندواروپایی، زیرشاخهٔ هندوایرانی و زیرشاخهٔ زبان‌های ایرانی است. پیشینهٔ کهن زبان فارسی به ایران باستان بازمی‌گردد؛ این زبان ریشه در فارسی میانه دارد و فارسی میانه از فارسی باستان و از زبان‌های اوستایی، سغدی، مادی، پارسی باستان و سکایی پدید آمده و به‌طور کلی دارای سه مقطع تاریخی مهم است: دورهٔ اول، «فارسی قدیم» خوانده می‌شود که در زمان هخامنشی رواج داشته و به‌صورت سنگ‌نوشته‌ها، کتیبه‌ها و خطوط میخی باقی مانده است. دورهٔ دوم «فارسی میانه» (پهلوی) است که نقش واسطه میان فارسی باستان و فارسی نو امروزی را دارد و در دورهٔ اشکانیان و ساسانی به‌مدت هزار سال در مناطق مختلف ایران قدیم رایج بوده است. پس از پیروزی مسلمانان عرب و سقوط ساسانیان، زبان فارسی میانه، به‌تدریج از رسمیت افتاد و جای آن را زبان عربی گرفت هر چند بخش‌هایی از ایران کهن مثل افغانستان از این میراث پاسداری کردند. دورهٔ سوم که «فارسی نوین» نامیده می‌شود، در اوائل دورهٔ اسلامی به‌وجود آمد. در آن زمان در شرق ایران، زبان دری که گونهٔ گفتاری زبان فارسی میانه بود، بیش از پیش رایج شد و به «ماوراءالنهر» رسید و به‌مرور زمان جای دیگر زبان‌های ایرانی را گرفت و در سراسر ایران گسترش و رواج پیدا کرد. این زبان از قرن چهارم هجری تا زمان شیوع استعمار غربی در کشورهای اسلامی و شرقی در اوج شکوفایی در دنیا قرار داشت و در خارج از کشورهای فارسی‌زبان، از غرب استانبول تا شرق آسیا را در بر می‌گرفت و زبان دیوانی کشور عثمانی بود و در هند و چین زبان مذهبی، اداری، ادبیات و هنر محسوب می‌شدکه متأسفانه با فرهنگ دلباختگی غرب‌زدگان دستخوش تغییراتی در کاستن پرباری آن شد.

اهمیت و جایگاه

الف) در کشورهای فارسی‌زبان

1. ابزار ارتباط، گفت‌وگو و تفاهم میان اقوام مختلف در کشورهای فارسی‌زبان است؛
2. زبان رسمی و ملی در سه کشور ایران، افغانستان و تاجکستان است؛
3. قدمت طولانی دارد و از پشتوانهٔ ادبیات بسیار غنی برخوردار است؛
4. جزء زبان‌های زنده و مهم در جهان امروز است؛
5. از ارکان مهم هویت و استقلال فرهنگی کشورهای فارسی زبان است؛
6. عامل انسجام فرهنگی و اجتماعی کشورهای فارسی زبان محسوب می‌شود؛
7. متون علمی مهم در رشته‌های مختلف به این زبان نوشته شده است؛
8. نماد هویت، فرهنگ و تمدن ایران فرهنگی در جهان است؛
9. در طول تاریخ پرچم‌دار آثار علمی، هنری و فرهنگی در ایران، افغانستان، تاجیکستان و سرزمین‌های پیرامونی مانند شبه‌قارهٔ هند، امپراتوری عثمانی و جهان عرب بوده و برای دنیای غرب نیز در قرون اخیر مایهٔ آموزش و الهام بوده است.

ب) در جهان

1. زبان فارسی در بسیاری از کشورهای اسلامی، زبان دوم دین محسوب می‌شود؛
2. اسناد تاریخی نشان می‌دهد که زبان فارسی چندین قرن در کشورهای مختلف جهان از جایگاه بسیار مهم برخوردار بوده است. برای مثال، در دوران عثمانی، مکاتبات اداری عثمانی‌ها به زبان فارسی بوده و شعرای فارسی داشتند؛
3. در حال‌حاضر کشورهایی مانند هند، پاکستان، بنگلادش و ترکمنستان از اشعار حافظ، سعدی، مولانا، رودکی و فردوسی استفاده می‌کنند؛
4. بعد از انقلاب اسلامی ایران، بسیاری از افراد به منظورآشنایی با انقلاب ایران، به یادگیری زبان فارسی پرداختند.

زبان فارسی در کشورهای غیرفارسی‌زبان

۱. ازبکستان

اقلیت تاجیک در ازبکستان، بزرگ‌ترین اقلیت پارسی‌گوی جهان را تشکیل می‌دهند.

۲. بحرین

کشور بحرین در سال ۱۹۷۱م از ایران جدا شد و به‌واسطه پیوندهای تاریخی با ایران، شهروندان ایرانی‌تبار زیادی دارد و زبان فارسی به‌طور گسترده‌ای در آن رواج دارد.

۳. هند

زبان فارسی در هند ریشهٔ دیرینه دارد و از زمان تسلط محمود غزنوی بر هند، حدود ۳۰ سلسلهٔ حاکمان فارسی‌زبان در هند به سلطنت رسیده که ۹ قرن را در بر می‌گیرد. در این مدت، زبان فارسی، زبان رسمی حکومت‌های هند بود و این زبان بر اندیشه، روابط اجتماعی، سیاست، اقتصاد و فرهنگ مردم هند سیطره داشت. همچنین سرزمین هند در این مدت، مرکز پرورش شعر و ادب فارسی بود.

۴. پاکستان

بسیاری از نخبگان پاکستانی به زبان فارسی سخن می‌گویند و شاعر پارسی‌گوی بزرگ، اقبال لاهوری هم در این کشور می‌زیسته و بیش از هفت‌هزار بیت شعر به فارسی سروده است. مردم پاکستان در حین استفاده از زبان اردو، از ضرب‌المثل‌های فارسی استفاده می‌کنند و زبان آنها ارتباطی تنگاتنگ با زبان فارسی دارد. سرود ملی پاکستان نیز به‌گونه‌ای سروده شده که به هردو زبان فارسی و اردو، قابل فهم است.

۵. عراق

زبان فارسی در میان کردهای عراق هم شناخته شده است؛ به‌واسطه نزدیکی تاریخی این منطقه به ایران، زبان فارسی همواره از محبوبیت و نفوذ خاصی در این منطقه برخوردار بوده و تا کمتر از ۱۰۰ سال پیش، فارسی به‌عنوان زبان ادبی منطقهٔ کردستان عراق در مدارس تدریس می‌شد.

گسترش زبان فارسی در جهان

زبان فارسی به‌واسطه مهاجرت ایرانیان و افغانستانی‌ها در دورهٔ معاصر به‌بسیاری از کشورهای جهان راه یافته است. امروزه جمعیت بزرگی از فارسی‌زبانان در آمریکای شمالی، اروپا، کشورهای حوزهٔ خلیج فارس، شرق آسیا و استرالیا زندگی می‌کنند.

ظرفیت‌های زبان فارسی

زبان فارسی، به‌دلیل ظرفیت و غنای ادبیات خود، امکان انتقال مفاهیم عرفانی، فرهنگی و هنری و مباحث علمی، ادبی و تاریخی وسیعی را برای فارسی‌زبانان فراهم آورده است.

عوامل ماندگاری زبان فارسی

۱. تولید اندیشه

زبان فارسی در طول حیات خود، زبان اندیشه‌ورزی و ابزار انتقال اندیشه بوده است؛ برای مثال، کورش و داریوش در زمان باستان به این زبان سخن می‌گفتند و خرد جمعی مردمان ایران قدیم را در قالب منشورها و فرمان‌های سیاسی و حقوقی بر صخره‌ها و ستون‌ها حک می‌کردند. در دورهٔ میانه نیز فرهنگ و اندیشهٔ عرفانی، سیاسی و اخلاقی ایرانی در آثاری مانند یادگار زَریران، دینْکرد، بُنْدَهِش، اَرداویراف‌نامه با این زبان تدوین شده است.

۲. ادبیات غنی و شعر

زبان فارسی از پشتوانهٔ ادبیات بسیار غنی و بی‌نظیر در جهان برخوردار بوده است. شعر، رکن اصلی ادبیات فارسی است که پیشینهٔ آن به سروده‌های زرتشت در سه‌هزار سال پیش می‌رسد و در دوران جدید با تلاش و سروده‌های رودکی، سنایی غزنوی، فردوسی، نظامی، خاقانی، سعدی، مولوی، حافظ، جامی، صائب تبریزی، بیدل دهلوی، شهریار، نیما، اخوان و هزاران شاعر فارسی‌گوی دیگر، آثار حماسی، عرفانی، اخلاقی و ادبی در قالب شعر پدید آمده و موجب ماندگاری این زبان شده است.

۳. گسترش خوانشی حکیمانه از اسلام

همراهی زبان فارسی با دین و معارف اسلامی و محتوای عرفانی آن یکی از عوامل ماندگاری و بالندگی این زبان محسوب می‌شود؛ زیرا این زبان، نوعی گفتمان دینی را به‌عنوان اسلام حکیمانه در خود پرورش داد که بر فلسفه و عرفان کهن ایرانی و آداب و سنن بومی منطبق بود.

ویژگی‌های زبان فارس

1. فارسی، زبان دوم کلاسیک جهان پس از زبان یونانی شناخته شده است.
2. فارسی از نظر شمار و تنوع اصطلاحات در میان سه زبان اول جهان جای دارد.
3. فارسی از نظر دامنه و تنوع واژه‌ها یکی از پُر مایه‌ترین و بزرگ‌ترین زبان‌های جهان است.
4. زبان فارسی توانایی ساختن ۲۲۵ میلیون واژه را دارد که در میان زبان‌های گیتی بی‌مانند است.
5. فارسی سیزدهمین زبان پُرکاربرد در اینترنت است.
6. زبان فارسی یک سده از لاتین و دوازده سده از انگلیسی جلوتر است.
7. از ده شاعر برتر جهان، پنج تن آن فارسی‌زبان هستند.
8. فارسی برای شش قرن زبان رسمی کشورهای هند، بنگلادش و پاکستان بود.
9. تهاجم عربی پس از ظهور اسلام، نتوانست فارسی را مانند بسیاری از زبان‌های دیگر از بین ببرد.

خط فارسی

فارسی در دوران باستان با «خط میخی» و از چپ به راست نوشته می‌شد و ۳۶ حرف داشت اما فارسی میانه با «خط پهلوی» از راست به چپ بود و ۱۴ حرف داشت. خط زبان فارسی نو، در دورهٔ اسلام از «خط عربی» با اصلاحات و اضافاتی در نوشتن گرفته شد و در طول دوره‌های مختلف توسط فارسی زبان‌ها، ساده و نشانه‌های ویژه‌ای برای واج‌های مخصوص فارسی در آن به وجود آمد. امروزه زبان فارسی با دو خط نوشته می‌شود. خط اصلی که توسط اکثریت فارسی زبانان مورد استفاده قرار می‌گیرد «خط فارسی» است اما خط رایج در تاجیکستان، به‌نام خط «سیریلیک» خوانده می‌شود.

کارکردهای فرازبانی

الف) گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی

یکی از کارکردهای فرازبانی زبان فارسی، نقش آن در گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی در جهان بوده است؛ یعنی بخش عمدهٔ فلسفه، دین، عرفان، اخلاق و سیاست ریشهٔ اسلامی و ایرانی دارد و طی قرن‌ها به زبان فارسی در جهان اسلام منتشر و ترویج شده است.

۱. عرفان و معنویت اسلامی

زبان فارسی، عامل مهم گسترش معنویت اسلامی در جهان بوده است. برای مثال، در آسیای میانه به سمت شرق تا کشور مغولستان، تعداد زیادی از مزار عارفان ایرانی دیده می‌شود که به این سرزمین‌ها سفر و اسلام را با زبان فارسی ترویج کرده‌اند. در شبه‌قارهٔ هند نیز «ابوالحسن علی بن عثمان هجویری» از عرفای قرن پنجم هجری است که اسلام را ترویج کرد و امروزه مرقد وی در لاهور زیارتگاه مردم پاکستان است. همچنین به‌صورت عموم، مردم بخش‌هایی از چین، ویتنام، مالزی، لائوس، کامبوج، فیلیپین و اندونزی توسط عارفان فارسی‌زبان ایرانی با اسلام آشنا شدند.

۲. فرهنگ و هنر اسلامی ـ ایرانی

زبان فارسی، عامل ترویج فرهنگ و هنر اسلامی و ایرانی در جهان بوده است و نمونهٔ آن را می‌توان در «تاج‌محل» هند نشان داد. همچنین، در مساجد پکن که دورترین نقطهٔ چین نسبت به عالم اسلام محسوب می‌شود، آثار هنری از جمله کتیبه‌هایی با اشعار فارسی دیده می‌شود. بسیاری از واژگان فارسی نیز در زبان‌های مردم این مناطق به‌صورت دخیل وجود دارد که نشان از تأثیر فرهنگ ایران و اسلامی در این مناطق است.

۳. ترجمهٔ گستردهٔ قرآن

زبان فارسی، اولین و قدیمی‌ترین زبانی است که هزار سال پیش، قرآن به آن ترجمه شده است؛ در حالی‌که قرن‌ها طول کشیده تا قرآن به زبان‌های غیرفارسی ترجمه شود.

۴. تدوین و ترویج بینش دینی

بسیاری از آموزه‌های دینی به زبان فارسی تدوین شده و در اختیار مسلمانان قرار گرفته است؛

۵. زبان دوم دین اسلام

به‌دلیل نقش زبان فارسی در ترویج معارف اسلامی، این زبان در بین کشورهای دوردست تمدن اسلامی پس از زبان عربی، دومین زبان دین اسلام محسوب می‌شود.

ب) معرف اقتدار تمدنی ایران در جهان

۱. رتبهٔ ادبی

به‌نظر کارشناسان، زبان فارسی از نظر جایگاه در رتبه‌بندی ادبی می‌تواند معرف اقتدار فرهنگی و تمدنی ایران در جهان باشد؛ این زبان در رتبه‌بندی جهانی، جایگاه بالایی دارد و از ۱۰ شاعر برجستهٔ جهان، دست‌کم پنج تن متعلق به زبان فارسی است.

۲. رتبهٔ علمی

بر اساس مدارک منتشر شده، تولید علم به زبان فارسی در ۴۰ سال اخیر با افزایش ۱۴۰ و متوسط رشد سالانه ۱۳ درصد، بالاترین میزان رشد در میان سایر زبان‌ها را به‌عنوان زبان علمی داشته است و با ۲۳ پله ارتقا از رتبهٔ ۳۸ به‌رتبهٔ ۱۵ در میان سایر زبان‌های دنیا رسیده است.

۳. یکی از چهار زبان کلاسیک دنیا

در سال ۱۸۷۲م در نشست ادیبان و زبان‌شناسان اروپایی در برلین، زبان‌های فارسی، یونانی، لاتین و سانسکریت به‌عنوان زبان‌های کلاسیک جهان برگزیده شدند. بر اساس تعریف، زبانی کلاسیک به‌شمار می‌آید که سه ویژگی باستانی بودن، ادبیات غنی داشتن و تغییرات اندک در آخرین هزارهٔ عمر خود را داشته باشد.

روز زبان و ادبیات فارسی

۲۵ اردیبهشت به‌عنوان روز پاسداشت زبان فارسی در تقویم ایران ثبت شده است.

متون ماندگار و مهم به زبان فارسی

آثار علمی، ادبی، فلسفی، تاریخی و دینی زیادی به زبان فارسی نوشته شده و بهعنوان میراث ماندگار این زبان، شناخته می‌شوند که برخی از نمونه‌های قدیمی آن عبارت‌اند از:

1. «دانشنامهٔ علائی»، نخستین دانشامهٔ علوم و فلسفه از «ابن‌سینا»؛
2. «هدایة المتعلمین فی‌الطب»، قدیمی‌ترین متن پزشکی از «ابوبکر ربیع بن احمد الأخوینی البخاری»؛
3. «التفهیم لاوائل صناعه التنجیم» دربارهٔ هندسه، حساب، هیئت، اسطرلاب و احکام نجوم از «ابوریحان بیرونی»؛
4. «شاهنامه» شاهکار ادبی و اثر حماسی منظوم از «فردوسی»؛
5. «تاریخ بیهقی» شاهکار ادبی و تاریخی از «ابوالفضل محمد بن حسین بیهقی»؛
6. سِرَاجُ التَوَارِیخ، کتابی دربارهٔ تاریخ افغانستان از «ملا فیض‌محمد کاتب هزاره».

نهادهای ترویج زبان فارسی

امروزه نهادهای رسمی و غیررسمی گوناگونی مانند مدرسه، رسانه و انجمن‌های ادبی، متولی حفظ و ترویج زبان فارسی هستند. در کشور ایران سه نهاد به‌صورت رسمی، متولی اصلی حفظ و ترویج زبان فارسی شناخته می‌شوند:

1. فرهنگستان ادب و زبان فارسی؛
2. صدا و سیما؛
3. آموزش و پرورش؛
4. بنیاد سعدی نیز متولی ترویج زبان فارسی در بیرون از ایران است.
5. جامعه المصطفی العالمیه

ترویج زبان فارسی در دنیا

۱. بورسیه‌های ترویج زبان فارسی

در سال‌های اخیر برنامهٔ ترویج زبان فارسی در خارج از ایران با اعطای بورسیه و جذب دانشجو از کشورهای جهان برنامه‌ریزی شده و در این چارچوب، بیش از ۱۰۰ هزار دانشجوی خارجی در دانشگاه‌های ایران در ضمن تحصیل دانش‌های گوناگون، زبان فارسی را نیز فرامی‌گیرند.

۲. کرسی‌های ترویج و آموزش زبان فارسی

امروزه جمهوری اسلامی ایران در ۴۵ نقطه از جهان با همکاری رایزنان فرهنگی خود و زیر نظر سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، کرسی‌های ترویج و آموزش زبان فارسی را بنیان نهاده است.

عوامل تهدیدکنندهٔ زبان فارسی

الف) آموزشی

۱. مدارس

تهدیدهای آموزشی عبارت از سهل‌انگاری در تدریس زبان و ادبیات فارسی و بی‌توجهی به املا و انشا در مدارس است. به‌نظر برخی کارشناسان مشکلات زیادی در رسم‌الخط، نگارش، گزینش متن و منابع و نیز غلط‌های املایی بسیار در کتاب‌های درسی ایران وجود دارد.

۲. دانشگاه

در نهاد دانشگاه نیز مسئلهٔ پاسداشت زبان فارسی به‌طور شایسته، جدی گرفته نشده و متون درسی و کنشگران دانشگاهی با واژگان فارسی همراهی نمی‌کنند.

ب) فرهنگی

کاربرد اصطلاحات انگلیسی و فرانسوی و غفلت از وضع اصطلاحات جایگزین فارسی، از مهم‌ترین تهدیدهای فرهنگی دربارهٔ زبان فارسی است. امروزه بسیاری از محصولات فناوری و تجاری در کشورهای فارسی‌زبان، نام‌های فرنگی و بیگانه دارند.

منابع

• «اس.بی. اس: زبان فارسی بیش از حد تصور در جهان گسترده است»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۰ اسفند ۱۳۹۴ش.
• «بررسی جایگاه زبان فارسی به‌عنوان زبان علم در دنیا»، وب‌سایت مؤسسهٔ استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام، تاریخ درج مطلب: ۱۵ آبان ۱۳۹۸ش.
• پزشک، منوچهر و خضرایی، بابک، «دانشنامه علائی»، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۷ دی ۱۳۹۸ش.
• «تأسیس کرسی‌های زبان عِبری با حمایت آمریکا در هند، چراغ ۱۳۰ دپارتمان فارسی خاموش شد»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱ مرداد ۱۳۹۶ش.
• «تهدید برای زبان فارسی؛ عربی یا انگلیسی؟»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۲۰ فروردین ۱۳۹۶ش.
• «جامعه المصطفی در توسعه زبان فارسی پیشگام است»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب:۲۸ تیر ۱۴۰۱ش.
• جدیدی، رضا، «پاسداشت زبان فارسی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
• «چرا زبان فارسی یک اَبَرزبان است؟»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۷ شهریور ۱۴۰۰ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
• رضایی باغ‌بیدی، حسن، «زبان و ادبیات پهلوی»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲ آبان ۱۳۹۸ش.
• رویین، رازق، «ما و شاهنامهٔ فردوسی»، وب‌سایت خراسان زمین، تاریخ درج مطلب: ۴ بهمن ۱۳۸۸ش.
• «زایایی و مانایی زبان فارسی و چرایی تبدیل آن به دُرّ دَری»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱ آبان ۱۳۹۸ش.
• «زبان فارسی اصالت خود را حفظ کرده است»، خبرگزاری ایبنا، تاریخ درج مطلب: شنبه ۱۸ بهمن ۱۴۰۱ش.
• «زبان فارسی؛ دیروز، امروز و فردا»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: ۲۷ شهریور ۱۳۹۹ش.
• «زبان فارسی و اهمیت آن»، وب‌سایت پیشخوان، تاریخ درج مطلب: ۳۰ شهریور ۱۳۹۶ش.
• «زبان فارسی یکی از چهار زبان کلاسیک جهان شد»، خبرگزاری ایبنا، تاریخ درج مطلب: ۲۶ شهریور ۱۳۹۰ش.
• شهریار، سیداحمد، «کاوش در پیشینهٔ زبان و ادبیات فارسی در شبه‌قارهٔ هند»، وب‌سایت فرهنگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۶ آذر ۱۳۹۷ش.
• شهری، بهمن، «نگاهی به خطوط گذشته و امروز فارسی»، وب‌سایت آریانا نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۹ اسفند ۱۳۹۹ش.
• «عجایب زبان فارسی/ به‌کارگیری ۱۹ فعل در یک جمله!»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۶ تیر ۱۳۹۸ش.
• فلاح، مرتضی، «نقش زبان فارسی در گسترش هویت ملی و فرهنگی ایران»، مجلهٔ مطالعات ملی، شمارهٔ ۳۴، ۱۳۸۷ش.
• «گرامی‌داشت روز زبان و ادبیات فارسی»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
• «گردهمایی مؤسسه‌ها و نهادهای فعال در حوزهٔ آموزش زبان فارسی»، وب‌سایت کالج بینالملل، تاریخ درج مطلب: ۱۰ اسفند ۱۴۰۱ش.
• متینی، «نوآوری‌های ابوریحان بیرونی در ساختن واژه‌های دانشی پارسی»، وب‌سایت پارسی انجمن، تاریخ درج مطلب: ۲۲ آبان ۱۳۹۹ش.
• محمدی فومنی، حسین، «تأثیر فرهنگی زبان و ادبیات فارسی در جهان»، وب‌سایت تابناک، تاریخ درج مطلب: ۱۲ دی ۱۳۹۰ش.
• «مروری بر عملکرد نهادهای متولی زبان فارسی»، نسیم آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۵ فروردین ۱۴۰۲ش.
• مصطفوی سبزواری، رضا، «تاریخ بیهقی»، وب‌سایت دانشنامهٔ جهان اسلام، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۳ش.
• موسوی بجنوردی، کاظم، «افغانستان و زبان و ادب فارسی»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۳۱ شهریور ۱۴۰۰ش.
• میرزایی حصاریان، محمدباقر، «جایگاه زبان فارسی در تمدن نوین اسلامی از دیدگاه مقام معظم رهبری»، دوفصلنامهٔ مطالعات الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی، دورهٔ ۸، شمارهٔ ۲، اسفند ۱۳۹۹ش.
• «نقش زبان فارسی در گسترش تمدن اسلامی»، وب‌سایت دیگران، تاریخ درج مطلب: ۲۱ دی ۱۳۹۲ش.