پیش‌نویس:کنجد

کنجد؛ دانه‌ای روغنی و سرشار از مواد مغذی.

دانهٔ کنجد از اولین و قدیمی‌ترین دانه‌های روغنی شناخته شده است و بیشترین مقدار روغن را در بین دانه‌ها دارد. این دانه را می‌توان به‌صورت خام یا بوداده به‌عنوان میان‌وعده یا در غذاهای مختلف مورد استفاده قرار داد. کنجد در پیشگیری و درمان برخی بیماری‌ها نیز مؤثر است و در داروهای سنتی از آن استفاده می‌شود.

تاریخچه

کنجد، از قدیمی‌ترین دانه‌های روغنی خوراکی در جهان است که مصرف آن از ۵۵۰۰ سال قبل در شبه‌قارهٔ هند و پس از آن در ناحیهٔ مکران [[پاکستان]] معمول بوده است. امروزه هند، چین، برمه، سودان، مکزیک، نیجریه، ونزوئلا، ترکیه، اوگاندا و اتیوپی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان کنجد در جهان هستند. این گیاه از زمان‌های بسیار دور در ایران نیز کشت می‌شده و از صادرات مهم کشور به‌شمار می‌رفته است. کنجد در مناطق گرمسیری ایران مانند استان‌های خوزستان، سیستان و بلوچستان، فارس و نیز در استان مازندران کاشت و برداشت می‌شود.

فواید کنجد

برای مصرف دانهٔ کنجد خواص فراوانی ذکر شده که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: کنجد منبع ویتامین، حافظ سلامت قلب، کاهش‌دهندهٔ فشار خون، تنظیم‌کنندهٔ هورمون‌ها، عامل جذب مواد مغذی، تسکین آرتریت روماتوئید و افزایش تراکم مواد معدنی در استخوان‌ها، مانع اسپاسم مجاری تنفسی، آسم و سایر اختلالات تنفسی، تقویت‌کنندهٔ سلامت دهان و دندان، تسکین‌دهندهٔ استرس، حاوی ترکیبات ضد سرطانی، کاهش‌دهندهٔ ترشی معده، پیشگیری از ابتلا به بیماری میگرن، کاهش چربی‌خون، افزایش‌دهندهٔ انرژی، جلوگیری از پیری زودرس، کاهش‌دهندهٔ سطح استروژن در دوران یائسگی و منبع خوبی از آهن، مس، روی و ویتامین B6 است.

انواع کنجد

کنجد در سه نوع سفید، قهوه‌ای و سیاه کشت می‌شود و به شکل‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. کنجد سیاه بیشتر در چین و آسیای‌جنوبی کاشته می‌شود و طعم و بوی قوی‌تری نسبت به انواع دیگر دارد؛ اما کنجد سفید و قهوه‌ای در بسیاری از نقاط وجود دارد.

ارزش غذایی کنجد

کنجد، دانه‌ای روغنی است که سرشار از اسیدهای چرب ضروری برای بدن است و از ارزش غذایی زیادی برخوردار است به‌طوری که در یک قاشق غذاخوری از آن، ۵۱٫۵۷ کالری، ۲٫۱۱ گرم کربوهیدرات، ۰٫۳۷ میلی‌گرم مس، ۸۷٫۷۵ میلی‌گرم کلسیم، ۱٫۳۱ میلی‌گرم آهن، ۴٫۴۷ گرم چربی، ۱٫۶ گرم پروتئین، ۰٫۲۲ میلی‌گرم منگنز، ۳۱٫۵۹ میلی‌گرم منیزیم، ۵۶٫۶۱ میلی‌گرم فسفر و ۰٫۰۷ میلی‌گرم تیامین وجود دارد.

انواع مصرف کنجد

تصویری از کنجد خام

کنجد از دانه‌های گیاهی بسیار مغذی است که به‌صورت خام و کوبیده یا با ترکیب با برخی مواد غذایی در شکل‌های مختلف مانند: ارده، کرم کنجد، حلوا ارده و روغن کنجد مورد استفاده قرار می‌گیرد. از دانهٔ کنجد می‌توان در انواع سالادها، غذاها و شیرینی‌جات گوناگون و برای طعم‌دادن و تزئین غذاهای مختلف، به‌ویژه نان‌ها و سایر محصولات پخته‌شده استفاده کرد. حلوا ارده، نوعی شیرینی است که از کنجد کوبیده و شیرین‌شده تهیه می‌شود. برای بهره‌مندی از خواص دانه‌های کنجد، باید آن‌ها را جویده یا به‌صورت روغن و ارده مورد استفاده قرار داد.

خاصیت کنجد در بدن‌سازی

وجود چربی سالم و مفید در کنجد و نیز وجود لیگنان در آن، سبب کاهش هورمون گرسنگی و همین‌طور چربی‌سوزی می‌شود؛ با توجه به این خاصیت در کنجد، امروزه در بسیاری از مکمل‌های ورزشی مخصوص چربی‌سوزی در بدن‌سازی از دانه‌های کنجد و مشتقات آن استفاده می‌شود.

خواص کنجد برای کودکان

کنجد، سرشار از ویتامین و مواد معدنی است؛ به همین سبب می‌تواند بهترین تامین‌کنندهٔ ویتامین‌ها و املاح مورد نیاز بدن کودکان باشد، کلسیم موجود در کنجد نیز در رشد قدی کودکان اثرگذار است.

مضرات کنجد

کنجد با وجود فایده‌های فراوان، اگر بیش از حد مصرف شود ممکن است مضراتی نیز داشته باشد مانند:

• بروز واکنش‌های حساسیتی در برخی از افراد؛
• تجمع مس در کبد مبتلایان به بیماری ویلسون؛
• تشدید برخی بیماری‌ها مانند نقرس؛
• افزایش وزن ناسالم به‌خاطر کالری زیاد و چربی اشباع‌شده؛
• التهاب روده بزرگ و در نتیجه سرطانی‌شدن آن؛
• ایجاد «دیورتیکولیت» در دیوارهٔ داخلی رودهٔ بزرگ و در نتیجه انقباض، درد شکمی و یبوست؛
• بروز واکنش‌های حساسیتی مانند مشکلات گوارشی، التهاب چشم، آبریزش بینی و آسم؛
• اسهال؛
• ریزش مو؛
• دانه‌های پوستی؛
• سقط جنین در سه‌ماهه اول بارداری.

کنجد در طب سنتی

دانه‌های کنجد در طب سنتی طبعی گرم داشته و ضد التهاب، ملین، مغذی، قابض و ادرارآور است و برای کاهش فشار و کلسترول خون، تقویت کلیه‌ها و کبد، پیشگیری از ریزش و سفیدشدن موهای سر، درمان وز وز گوش، درمان تنگی‌نفس، سرفه و اسهال‌خونی، افزایش شیر و قدرت جنسی مورد استفاده قرار می‌گیرد و از روغن یا ضماد آن برای درمان بواسیر، لطیف‌کنندهٔ صدا، سوختگی و زخم به‌صورت موضعی نیز استفاده می‌شود.

کاربردهای صنعتی کنجد

کنجد و روغن آن در کشورهای مختلف، در صنایع غذایی و همچنین در تهیهٔ عطرها و به‌عنوان حلال در داروسازی و مواد آرایشی و بهداشتی مورد مصرف قرار می‌گیرد. در ایران مصرف اصلی دانهٔ کنجد برای تهیهٔ حلوا شکری، ارده و شیرینی‌پزی است.

کُنجالهٔ کنجد حدود ۴۰ درصد پروتئین داشته و دوام آن زیاد است و با داشتن اسید آمینهٔ میتونین، کلسیم و فسفر برای دام، غذایی مطلوب به‌شمار می‌رود.

منابع

• امامی، سیدعلی، «خواص کنجد»، وب‌سایت ایران کوک‌شاپ، تاریخ درج مطلب: ۷ مرداد ۱۳۹۸ش.
• بانکی، هدی، «خواص‌کنجد؛ ارزش غذایی و ۸ خاصیت دارویی این دانه‌های ریز»، وب‌سایت چطور، تاریخ به‌روزرسانی: آبان ۱۳۹۷ش.
• بحرینی، امین، «بیماری ویلسون چیست و چه علائمی دارد؟»، وب‌سایت دکتر امین بحرینی، تاریخ درج مطلب: ۲۲ خرداد ۱۴۰۰ش.
• «خواص و مضرات کنجد و ارزش غذایی این دانه‌های ریز»، وب‌سایت عطارک، تاریخ درج مطلب: ۲۱ شهریور ۱۳۹۶ش.
• «خواص کنجد خام و کنجد بوداده»، وب‌سایت خشکبار کاشانی، تاریخ بازدید: ۷ بهمن ۱۴۰۱ش.
• صفری، معصومه، «عملیات داشت درگیاه کنجد»، وب‌سایت مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان قائمشهر، تاریخ درج مطلب: ۲۰ مرداد ۱۳۹۵ش.
• «کنجد (Sesamum) و روغن کنجد»، وب‌سایت شبکه خبری آموزشی گیاهان دارویی، تاریخ بازدید: ۸ اسفند ۱۴۰۱ش.
• گوران، مژگان، «مضرات کنجد: ۱۰ عارضهٔ جانبی کنجد که باید جدی بگیرید»، وب‌سایت بازده، تاریخ بازدید: ۲۶ بهمن ۱۴۰۱ش.
• «همه چیز دربارهٔ کشت گیاه کنجد»، وب‌سایت انجیراستور، تاریخ درج مطلب: ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۶ش.
• یزدان‌شناس، «کاشت، داشت و برداشت کنجد»، وب‌سایت سبز آبان، تاریخ درج مطلب: ۲۶ آذر ۱۳۹۹ش.
• «۱۳ خواص شگفت‌انگیز کنجد»، اقتصادآنلاین، تاریخ بازدید: ۲۶ بهمن ۱۴۰۱ش.
• Matkowski, Adam, "Sesame (Sesamum indicum L.): A Comprehensive Review of Nutritional Value, Phytochemical Composition, Health Benefits, Development of Food, and Industrial Applications", PMC pubmed central, 2022 Sep 30.
• ."sesame", Encyclopedia Britannica, Jan 20, 2023