پیش‌نویس:یائسگی

یائسگی؛ پایان دورهٔ آمادگی زنان برای تولیدمثل.

یائسگی از دوران‌های بحرانی زندگی زنان است که معمولاً در بازه سنی ۴۵ تا ۵۵ سالگی متغیر است. یائسگی رویدادی فیزیولوژیک بوده؛ اما با عوارض و مشکلات متعددی همراه است که کیفیت و سبک زندگی زنان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در آغاز یائسگی، بسیاری از بانوان علائمی مانند گرگرفتگی، تعریق شبانه، کاهش میل جنسی، استرس و تغییرات خلق‌وخو را تجربه می‌کنند.

مفهوم‌شناسی

یائسگی به‌معنای قطع عادت ماهیانه و پایان دوران تولیدمثل در زنان است.

سن یائسگی

سن یائسگی در زنان متغیر بوده و معمولاً بین سنین ۴۵ تا ۵۵ سالگی است. در این طیف سنی، بانوان به مدت ۱۲ ماه متوالی به علت از دست‌دادن فولیکول‌های تخمدانی دچار توقف قاعدگی شده و دیگر نمی‌توانند به‌صورت طبیعی باردار شوند. کارشناسان معتقدند در برخی بانوان ممکن است یائسگی قبل یا بعد از این طیف سنی رخ دهد. آغاز یائسگی در بانوان به عوامل ژنتیک، محیطی و تغذیه بستگی دارد.

یائسگی زودرس

بررسی‌ها نشان می‌دهد که برخی بانوان پیش از سن ۴۵ سالگی به یائسگی دچار می‌شوند. این مشکل زمانی رخ می‌دهد که تخمدان‌ها زودتر از موعد مقرر تولید استروژن را متوقف می‌کنند. یائسگی زودرس، به عوامل متعددی مانند ژنتیک، بیماری‌های خود ایمنی و ابتلاء به بعضی از عفونت‌ها بستگی دارد. همچنین آسیب به تخمدان‌ها در اثر شیمی‌درمانی یا اشعه‌درمانی در ناحیه لگن و برداشتن تخمدان‌ها نیز از دیگر عوامل یائسگی زود هنگام است. گاهی یائسگی خودبه‌خود و به‌دنبال اختلالاتی مانند وجود نقایص کروموزومی (سندرم ترنر)، سابقه یائسگی زودهنگام در خانواده و برخی بیماری‌های زمینه‌ای (بیماری تیرویید، آرتریت روماتویید و لوپوس) رخ می‌دهد.

ملاک یائسگی از دیدگاه فقها

در فقه اسلامی، یائسگی به دورهٔ پایان قاعدگی و قطع خون حیض زنان اطلاق می‌شود. از نظر شرعی ملاک‌های متعددی از جمله ملاک سنی در شروع یائسگی تأثیرگذار است. فقهای مسلمان برای تعیین زمان یائسگی به ملاک‌های مختلفی مانند سن، قبیله و طایفه، قطع حیض و موقعیت جغرافیایی اشاره کرده‌اند. از میان آنها، سن مهم‌ترین ملاک بوده و با استناد به روایات، محدودهٔ سن ۵۰ تا ۶۰ سالگی را سن یائسگی دانسته‌اند. بسیاری از فقها بر این عقیده‌اند که خون پس از یائسگی، حیض نیست.

نشانه‌های یائسگی

کارشناسان معتقدند یائسگی علائم ناخوشایند و متعددی به‌همراه دارد. در شرایطی که یائسگی به‌صورت ناگهانی یا در مدت زمان کوتاه‌تری رخ دهد، معمولاً بدن بانوان علائم شدیدتری را از خود بروز می‌دهد. نشانه‌های کلی یائسگی عبارت‌اند از:

1. تغییر یا کاهش میل جنسی؛
2. تغییر در نظم سیکل ماهیانه؛
3. کاهش باروری؛
4. حذف دوره‌های قاعدگی؛
5. گرگرفتگی بدن؛
6. اضافه وزن.

مراحل یائسگی

یائسگی دارای سه مرحله است که عبارت‌اند از:

1. مرحله پیش از یائسگی: در این مرحله فرد یائسه نشده است. دورهٔ پیش‌یائسگی تا دوازده ماه بعد از آخرین سیکل قاعدگی ادامه دارد. در این مرحله بدن فرد از دورهٔ باروری عبور کرده و علائم آن معمولاً از سن ۳۵ تا۴۰ سالگی شروع می‌شود. در مرحلهٔ پیش از یائسگی بدن با نوساناتی در هورمون استروژن همراه است. این امر سبب تغییر در روند سیکل ماهانهٔ افراد می‌شود.
2. یائسگی: افزایش و تشدید علائم دوران پیش از یائسگی، سبب ورود فرد به سیکل یائسگی می‌شود. در این مرحله بانوان با عبور از توانایی تولیدمثل، دیگر توانایی باروری به‌صورت طبیعی را نداشته و وارد مرحله ناباروری می‌شوند.
3. مرحله بعد از یائسگی: به سال‌های بعد از تثبیت یائسگی گفته می‌شود. در این دوره، بدن زن دیگر قادر به تخمک‌گذاری نبوده و سیکل عادت ماهیانه را طی نمی‌کند. در دوران پس از یائسگی، علائم یائسگی وجود دارد؛ اما به مرور زمان، شدت برخی از نشانه‌ها کم‌تر می‌شود.

تغییرات ظاهری و جسمی

وقوع یائسگی در بانوان با تغییرات جسمی همراه است که عبارت‌اند از:

1. بی‌خوابی و سرگیجه؛
2. لرز و تعریق شبانه؛
3. تکرر ادرار؛
4. تغییرات هورمونی؛
5. تغییر در فرم بدن؛
6. سردرد و میگرن شدید؛
7. احساس گرما یا سرمای ناگهانی در صورت، گردن یا قفسه سینه؛
8. خشکی پوست و خارش؛
9. تغییر در رنگ، حجم مو و نازک‌شدن موها؛
10. درد عضلانی و مفاصل؛
11. افزایش میزان ابتلای افراد به عفونت ادراری.

همچنین برخی کارشناسان معتقدند یائسگی سبب افزایش سرعت تجزیه استخوان‌ها در بانوان می‌شود. این امر وقوع پدیدهٔ پوکی استخوان را به‌دنبال دارد. یائسگی از مهم‌ترین عوامل شکستگی‌ها در اندام‌های استخوانی زنان مسن است. کاهش هورمون استروژن، افزایش ریسک حملات قلبی و سکته از دیگر خطراتی است که به‌دنبال یائسگی در بانوان اتفاق می‌افتد. استروژن تولیدشده توسط تخمدان‌ها قبل‌از یائسگی، زنان را در برابر حملات قلبی و سکته محافظت می‌کند.

تغییرات روانی

کارشناسان معتقدند یائسگی علاوه بر تغییرات جسمی، با تغییرات روانی چشمگیری در بانوان همراه است. افسردگی، اضطراب و کاهش سطح انرژی از جمله عواملی است که به‌دنبال یائسگی در افراد بروز پیدا کرده و سبب زودرنجی و کم‌حوصلگی بانوان می‌شود. برخی محققان با استناد به تحقیقات صورت گرفته در سال ۲۰۱۸م دریافتند که در برخی موارد بین یائسگی و خودکشی بانوان در این سنین، ارتباط نزدیکی وجود دارد. در این مرحله فرد نیاز به درمان پزشکی دارد. همچنین بروز ناهنجاری‌های روانی مانند خستگی مداوم، تغییرات خلق‌وخو، بی‌حوصلگی بدون دلیل، افزایش تحریک‌پذیری، کاهش قدرت تمرکز، کاهش حافظه و بروز واکنش در برابر کوچک‌ترین وقایع از دیگر تغییرات و ناهنجاری‌های روحی است که به‌دنبال وقوع یائسگی در زنان بروز پیدا می‌کند.

مدیریت دوران یائسگی

کارشناسان معتقدند از جمله راهکارهایی که سبب مدیریت دوران یائسگی می‌شود، انجام آزمایشات دوره‌ای مانند سونوگرافی و ماموگرافی است. همچنین اصلاح سبک و شیوهٔ زندگی مانند ورزش، کنترل وزن، شرکت در فعالیت‌های اجتماعی و پیشگیری از انزوا، رعایت توصیه‌های تغذیه‌ای و داشتن رژیم غذایی مناسب از دیگر راهکارهایی است که سبب مدیریت عوارض دوران یائسگی می‌شود.

کیفیت زندگی زنان یائسه

کیفیت زندگی زنان در دوره یائسگی تحت‌تأثیر عوامل مختلفی است که ارتباط مستقیمی با میزان سواد سلامت آنها دارد. محققان با استناد به تحقیقات علمی و بالینی خود معتقدند سواد سلامت بانوان و خودکارآمدی از مهم‌ترین عوامل بهبوددهندهٔ سبک زندگی زنان در دوران یائسگی و پس از آن است. همچنین سن ازدواج، نوع زایمان، مصرف ویتامین D، مصرف لبنیات و میوه از متغیرهای تغییر دهندهٔ کیفیت زندگی زنان یائسه است.

درمان یائسگی

اکثر بانوان برای یائسگی احتیاج به درمان ندارند؛ اما در برخی موارد که علائم یائسگی در بانوان بسیار شدید و غیرقابل تحمل است، پزشک متخصص هورمون درمانی را برای کاهش این علائم پیشنهاد می‌دهد. در بعضی موارد، هورمون درمانی قبل از دوران یائسگی در زنان آغاز می‌شود. تجویز مصرف استروژن به‌همراه پروژستین، سبب کاهش ریسک سرطان آستررحم در زنان می‌شود. همچنین مصرف استروژن به‌تنهایی، برای درمان گرگرفتگی که اصلی‌ترین علامت یائسگی است تجویز می‌شود.

منابع

• امیری، بنفشه و همکاران، «تأثیر یائسگی بر میل جنسی»، تحقیقات میان رشته‌ای در مدیریت و علوم پزشکی، دوره ۲، ۱۴۰۰ش.
• «تغییرات بدنی در دوران یائسگی»، وب‌سایت مرکز تحقیقات بهداشت باروری ولیعصر، تاریخ بازدید: ۲۵ آذر ۱۴۰۱ش.
• جعفری گیو، سارا و همکاران، «پیش‌بینی کیفیت زندگی زنان یائسه بر اساس سواد سلامت و خودکارآمدی»، آموزش و سلامت جامعه، شماره ۱، ۱۳۹۸ش.
• «علائم یائسگی در زنان چیست؟»، وب‌سایت درمانکده، تاریخ بازدید: ۲۵ آذر ۱۴۰۱ش.
• «علائم یائسگی؛ نشانه‌هایی که می‌گویند در حال یائسه شدن هستید»، وب‌سایت مجله اینترنتی دکتر دکتر، تاریخ بازدید: ۲۵ آذر ۱۴۰۱ش.
• فیروزآبادی، زهرا، «بررسی روایات مربوط به سن یائسگی»، پژوهشنامه نوین فقهی حقوقی زنان و خانواده، شماره ۱۲، ۱۳۹۹ش.
• معین، محمد، فرهنگ فارسی، ذیل واژهٔ «یائسگی»، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۵ آذر ۱۴۰۱ش.
• «یائسگی، از مشکلات تا درمان»، وب‌سایت دکتر نگین محبوب جراح و متخصص زنان و زیبایی»، تاریخ بازدید: ۲۵ آذر ۱۴۰۱ش.
• «یائسگی: علائم و مدیریت این دوران»، وب‌سایت کلینیک درد ماهان، تاریخ بازدید: ۲۵ آذر ۱۴۰۱ش.