پیشنویس:صداقت
صداقت؛ هماهنگسازی درون با واقع.
صداقت فضیلتی است که هماهنگی درون و برون انسان را بازتاب میدهد و در آموزههای دینی نشانه ایمان و معیار کمال شمرده میشود. این ویژگی از گفتار و نیت تا رفتار و باورها را دربر میگیرد و نقش حیاتی در آرامش فرد، اعتماد اجتماعی و استحکام خانواده دارد. دستیابی به صداقت مستلزم ایمان، تقوا، تعقل و خودکنترلی است و غفلت از آن زمینهساز نفاق، بیاعتمادی و تزلزل روابط میشود. روانشناسان بر این باورند که مسئولیتپذیری، پذیرش اشتباه و پرهیز از تظاهر، صداقت را در فرد تقویت میکند. خانواده مهمترین بستر رشد این فضیلت است و والدین با رفتار صادقانه، فرزندان را به راستگویی میآموزند و با ایجاد محیطی امن و شفاف، بنیان خانواده را مستحکم میکنند. صداقت، پیوندی است که فرد و اجتماع را به یکدیگر نزدیک کرده و مسیر کمال انسانی را هموار میسازد.
تعریف صداقت
صداقت بهمعنای دوستی از روی راستی و درستی است.[۱] در اصطلاح، هماهنگسازی درون با واقع را صدق میگویند.[۲] در آموزههای دینی، صادق به کسی گفته میشود که در برابر پروردگار به تعهدات خود پایبند باشد، از مشکلات نهراسد و با فداکاری، ایمان خود را اثبات کند.[۳]
انواع صدق
علمای اخلاق بر اساس آموزههای دینی برای صدق انواعی را ذکر کردهاند:
- صدق در گفتار؛ بهمعنای خبر دادن از واقعیت حوادث و اشیاء آنچنانکه هستند.
- صدق در نیت و اراده؛ بهمعنای خالص کردن نیت برای خدا در همهٔ حرکات و سکنات.
- صدق در عزم و تصمیم؛ بهمعنای مصمم بودن در انجام عمل.
- صدق در رفتار و کردار؛ بهمعنای هماهنگ بودن باطن با ظاهر یا بهتر بودن باطن.
- صدق در اعتقادات و مقامات دینی؛ بهمعنای رسیدن به حقیقت و لوازم و آثار و غایات صدق. این قسم از صدق بالاترین درجهٔ صدق است که هر کس به حَسَبِ حال و مرتبهٔ خود بهرهای از آن دارد.[۴]
صداقت در آیات و روایات
راستگویی و صداقت در دین اسلام از جایگاه والایی برخوردار است و از اصول اخلاق فردی و اجتماعی و شاخص برجستهٔ ایمان است. در آیات فراوانی به اهمیت صدق اشاره شده و به مؤمنان امر شده است تا با افراد صادق همراه باشند.[۵] قرآن، راستگویان را در ردیف انبیا و شهدا و از ارکان حیاتی جامعه بهشمار آورده است.[۶] در روایات نیز صدق، ملاک اسلام و ایمان،[۷] مایهٔ نجات و برکت،[۸] نشانهٔ حب الهی،[۹] عامل پیروزی[۱۰] و مایهٔ عزت و محبوبیت اجتماعی[۱۱] معرفی شده است.
راههای دستیابی به صدق
صادق بودن از جمله فضایل اخلاقی است که با تلاش و مجاهدت درونی بهدست میآید. عالمان اخلاق، دستیابی به صدق را از راههای زیر ممکن دانستهاند:
- تقویت ایمان و تقوا؛ همچنانکه صداقت ریشه در عقلانیت و فطرت انسان دارد ولی استحکام پایههای آن منوط به استحکام ایمان و تقوا است.[۱۲]
- دانایی و معرفت؛ در آموزههای دینی، نادانی بهعنوان اصل و ریشهٔ هر شر و بدی ذکر شده است.[۱۳]
- تعقل؛ در آموزههای دینی، تعریف جامع عقل با مفهوم صداقت آمیخته شده است.[۱۴]
- خودکنترلی؛ خودکنترلی بهمعنای قضاوت صادقانهٔ انسان از فکر و عمل و رفتار و گفتار خود است.[۱۵]
- تقویت معادباوری؛ اثر تربیتی تقویت و یقین به معاد و برزخ و دوزخ و یاد مرگ و مراحل مختلف قیامت سبب صداقت و راستی انسان در زندگی میشود.[۱۶]
- ذکر؛ ذکر بهمعنای همواره خود را در محضر الهی دیدن و اینکه او در هر حالی ناظر اعمال انسان است.[۱۷]
- انس با دعا؛ انسان زمانی به صداقت دست مییابد که خواستههای خود را با حالت تضرع و ذلت از خدا بخواهد نه از غیر او یا آمیخته با هوای نفس و ریا.[۱۸]
آثار صداقت
پژوهشگران بر اساس آموزههای دین برای صداقت آثاری را ذکر کردهاند:
- حفظ و سلامت دین؛[۱۹]
- رسیدن به مقامات معنوی؛[۲۰]
- عزت؛[۲۱]
- رها شدن از بنبستها و گرفتاریها؛[۲۲]
- مورد الطاف الهی و پیشوایان دین قرار گرفتن؛[۲۳]
- اعتماد عمومی و محبوبیت اجتماعی.[۲۴]
پیامدهای بیصداقتی و کذب
صادق نبودن برای افراد و اجتماع پیامدهای ناگواری را بهدنبال دارد. برخی از این پیامدها عبارتاند از:
صداقت و تحکیم خانواده
روانشناسان معتقدند، صداقت از جمله مسائل مهمی است که بر سلامت روح و روان، انگیزهها و دغدغههای اعضای خانواده تأثیر بسزایی دارد. صداقت بهعنوان اساس خانوادهٔ سالم بهشمار میرود. اگر زن و شوهر با صداقت با یکدیگر رفتار کنند، علاوه بر جلب اعتماد طرف مقابل، از متزلزل شدن خانواده جلوگیری کرده، سبب ایجاد محبت و مودت در محیط خانه میشوند.[۲۶] زن و شوهر بهعنوان ارکان اصلی خانواده و تعیینکنندهٔ قوانین آن، مسئولیتهای زیادی در قبال افراد خانواده دارند. بسیاری از رفتارها و کردارها و گفتارهای فرزندان برگرفته از رفتار و کردار و گفتار والدین است و از آنها الگوبرداری میکنند. توجه به این اصل اخلاقی در زندگی موجب میشود که کانون خانواده از آرامش کافی برای پرورش نسلی سالم برخوردار باشد.[۲۷]
آسیبشناسی صداقت در خانواده
برخی از عوامل تهدیدکنندهٔ صدق به نقل از پژوهشگران به قرار زیر است:
- عافیتطلبی؛ بهمعنای خود را در حاشیه قرار دادن و دوری از دردهای جامعه و بهدنبال آسایش خود بودن. این تفکر در اسلام رد شده و به نوعی این فرد دروغ گفته و دشمنی خود را با خدا اعلام کرده و با این دروغ سبب ضایعشدن حقی شده است؛
- پاک جلوهدادن افکار و افراد خاص و مکتبها از آلودگی و طفرهرفتن از عمل صادقانه و توسل به دروغ سبب بدبین شدن جامعه به افراد دیندار میشود؛
- ترک صداقت با توجیه کردن و دروغ گفتن و توریه برای حفظ منافع خود؛
- پیروی از هوای نفس؛
- میل رسیدن به خواستههای مشروع و نامشروع از هر راه ممکن؛
- غفلت از یاد خدا؛
- غفلت از مسئولیت؛
- فراموشی معاد؛
- عدم استفاده از تدبر و تعقل در امور؛
- عدم عاقبتاندیشی و آیندهنگری؛
- لجبازی و حقپذیر نبودن.[۲۸]
آثار صداقت در خانواده
از جمله آثار صداقت در خانواده به نقل از روانشناسان عبارتاند از:
- وظیفهشناسی و تعهد به انجام کارها و پرهیز از دروغ و پنهانکاری؛
- سلامت روح و روان؛
- قویشدن روابط بین افراد؛
- استحکام بنیان خانواده؛
- سلامت اجتماعی؛
- شادی و نشاط؛
- افزایش اعتماد بین افراد؛
- دستیابی به اهداف؛
- استحکام روابط بین زن و شوهر؛
- نزدیکشدن افراد به یکدیگر و احساس امنیت.[۲۹]
راهکارهای افزایش صداقت در خود
روانشناسان برای افزایش صداقت و راستی در خود راهکارهایی را ذکر کردهاند:
- وظیفهشناس و مسئولیتپذیر بودن و اهمیتدادن به اموری که به انسان واگذار میشود.
- پذیرش این امر که گاهی گفتن حقیقت به ضرر انسان است و پذیرفتن مسئولیت آن.
- وانمود نکردن به چیزی که در شما نیست بهخاطر مثبتشدن ذهنیت دیگران نسبت به شما.
- دوستداشتن خود که از جمله عوامل دروغ نگفتن است.
- قدرت «نه گفتن».
- پذیرفتن اشتباهات و قدرت رویارویی با عواقب آن.[۳۰]
راهکارهای نهادینهسازی صداقت در خانواده
فرزندان مهمترین سرمایه زندگی مشترک زن و مرد در خانواده هستند. حفظ و ایمن نگهداشتن سلامت روح و روان این سرمایه نیازمند برنامهریزی دقیق و بهموقع است. برای آموزش صداقت به فرزندان، باید پدر و مادر خود از این فضیلت اخلاقی بهرهمند باشند. روانشناسان برای آموزش صداقت به فرزندان در خانواده راهکارهایی را ذکر کردهاند:
- آگاهکردن فرزندان از ارزش و اهمیت صداقت و اینکه در هر شرایطی هر چند سخت باشد به یکدیگر راست بگویند و از دروغگویی بپرهیزند.
- پدر و مادر خود الگوی صداقت برای فرزندان باشند. اگر والدین با فرزندان صادق نباشند، نمیتوانند از فرزندان انتظار داشته باشند راستگو باشند.
- فراهمکردن محیطی در خانواده که اعضای آن مجبور به پنهانکاری و دروغ نباشند.
- ملایمت در رفتار و متوسل نشدن به زور برای آموزش راستگویی به کودکان و گفتن فوائد راستگویی به آنها و در نظر گرفتن تنبیه ملایم هنگام دروغگفتن فرزندان هرچند حقیقت را بازگو کنند.[۳۱]
پانویس
- ↑ عمید، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژۀ صداقت.
- ↑ راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، 1412ق، ص478.
- ↑ شبدینی، صداقت و حقبینی، 1391ش، ص25.
- ↑ نراقی، جامع السعادات، 1408ق، ص335-339.
- ↑ سورهٔ توبه، آیه 119.
- ↑ سورهٔ نساء، آیه 69.
- ↑ کلینی، الکافی، 1429ق، ج3، ص273.
- ↑ محمدی ریشهری، میزان الحکمة، 1389ش، ج12، ص184.
- ↑ محمدی ریشهری، میزان الحکمة، 1389ش، ج2، ص437.
- ↑ کلینی، الکافی، 1429ق، ج3، ص132.
- ↑ کلینی، الکافی، 1429ق، ج1، ص23.
- ↑ سورهٔ نساء، آیه136.
- ↑ آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1410ق، ص48.
- ↑ ابن بابویه، علل الشرائع، 1366ش، ص223.
- ↑ کلینی، الکافی، 1429ق، ص269.
- ↑ سورهٔ مائده، آیه119.
- ↑ سورهٔ احزاب، آیه 41.
- ↑ کلینی، الکافی، 1429ق، ج4، ص311.
- ↑ آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1410ق، ج1، ص580.
- ↑ کلینی، الکافی، 1429ق، ج3، ص270.
- ↑ کلینی، الکافی، 1429ق، ج1، ص61.
- ↑ دیلمی، إرشاد القلوب، 1412ق، ج2، ص20.
- ↑ سورهٔ نساء، آیه69.
- ↑ آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1410ق، ص812.
- ↑ شبدینی، صداقت و حقبینی، 1391ش، ص49-54.
- ↑ کاششفی، آیین مهرورزی، 1391ش، ص185.
- ↑ «صداقت در خانواده: نقش راستگویی در خانوده»، وبسایت هنر زندگی.
- ↑ شبدینی، صداقت و حقبینی، 1391ش، ص5569.
- ↑ «اهمیت صداقت در زندگی»، وبسایت ذهن نو.
- ↑ «اهمیت صداقت در زندگی»، وبسایت ذهن نو.
- ↑ «صداقت در خانواده: نقش راستگویی در خانوده»، وبسایت هنر زندگی.
منابع
- «اهمیت صداقت در زندگی»، وبسایت ذهن نو، تاریخ بازدید: ۱۰ بهمن ۱۴۰۱ش.
- ابنبابویه، محمد بن علی، علل الشرائع، تهران، [بینا]، چاپ ششم، ۱۳۶۶ش.
- تمیمی آمدی، عبدالواحد، غرر الحکم و درر الکلم، قم، دار الکتاب الإسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.
- دیلمی، حسن بن محمد، إرشاد القلوب إلی الصواب، قم، الشریف الرضی، ۱۴۱۲ق.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، بیروت، دار العلم و الدار الشامی، ۱۴۱۲ق.
- شبدینی، محمد، صداقت و حقبینی، قم، زمزم هدایت، ۱۳۹۱ش.
- «صداقت در خانواده: نقش راستگویی در خانواده»، وبسایت هنر زندگی، تاریخ بازدید: ۳ بهمن ۱۴۰۱ش.
- عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۱۱ دی ۱۴۰۱ش.
- کاشفی، محمدرضا، آیین مهرورزی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، ۱۳۹۱ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، چاپ اول، ۱۴۲۹ق.
- محمدی ریشهری، محمد، میزان الحکمة، قم، دارالحدیث، چاپ یازدهم، ۱۳۸۹ش.
- نراقی، محمدمهدی، جامع السعادات، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۸ق.