پیش‌نویس:آکادمی علوم افغانستان

آرم آکادمی علوم افغانستان

آکادمی علوم افغانستان، مرکز تحقیقات علمی و پژوهشی در افغانستان.

آکادمی (فرهنگستان) علوم افغانستان، بالاترین مرکز علمی و پژوهشی در افغانستان است که دارای تشکیلات اداری و بودجهٔ مستقل بوده و مسئولیت سازماندهی و مدیریت امور علمی و پژوهشی را در بخش‌های علوم انسانی، علوم طبیعی و علوم اسلامی به عهده دارد.

تاریخچه آکادمی علوم افغانستان

تأسیس هسته‌های اولیه (۱۳۰۴ش تا ۱۳۱۱ش)

هستهٔ نخستین آکادمی علوم افغانستان در دوران شاه امان‌الله و با نام «پَشتُو مَرَکَه» (انجمن پشتو) در کابل بنیان‌گذاری شد. این مرکز پس از ۷ سال فعالیت، تعطیل شد. اما تلاش‌ها برای احیای آن در دوران پادشاهی محمد نادرخان به ثمر نشست و فرمان تأسیس «انجمن ادبی کابل» در ۱۳۰۹ش صادر شد. فعالیت رسمی این انجمن با نشر مجلهٔ «کابل» در ۱۳۱۰ش و سپس «سالنامهٔ مجلهٔ کابل» در سال ۱۳۱۱ش آغاز شد.

گسترش تشکیلات و ادغام مراکز (۱۳۱۱ش تا ۱۳۵۴ش)

در سال ۱۳۱۱ش، «انجمن ادبی کندهار» نیز به وجود آمد که نقطه عطفی در توسعه مراکز علمی بود. با ادغام این دو انجمن در سال ۱۳۱۶ش، مرکز بزرگ‌تر «پَشتُو تُولنَه» (فرهنگستان پشتو) شکل گرفت. در دهه‌های بعدی، مراکز علمی تخصصی دیگری نیز بنیان نهاده شدند که عبارتند از:

• دایرةالمعارف آریانا (۱۳۲۰ش)؛
• انجمن تاریخ افغانستان (۱۳۲۱ش)؛
• مرکز باستان‌شناسی (۱۳۴۵ش)؛
• مرکز بین‌المللی تحقیقات کوشانی (۱۳۵۴ش)؛
• مرکز بین‌المللی تحقیقات پشتو (۱۳۵۴ش)؛
• در ۱۳۴۹ش آکادمی افغانستان تأسیس شد. این روند تکاملی با صدور فرمان نهایی در ۱۳۵۷ش به پایان رسید که بر اساس آن، تمامی مراکز نام‌برده در یکدیگر ادغام شدند تا نهاد واحدی به نام آکادمی علوم افغانستان را تشکیل دهند.

جواز فعالیت آکادمی علوم افغانستان

در حال‌حاضر، آکادمی علوم افغانستان، مطابق با مادهٔ ۴۷ قانون اساسی نظام جمهوری اسلامی و با رعایت قانون آکادمی علوم و دیگر قوانین افغانستان، فعالیت می‌کند.

اهداف آکادمی علوم افغانستان

1. زمینه‌سازی برای انجام تحقیقات علمی هدفمند و پیشرفته در عرصه‌های مختلف علوم در افغانستان؛
2. آماده‌سازی شرایط پیشرفت کمی و کیفی علم و دانش و بالابردن درجهٔ علمی در عرصه‌های مختلف علوم در کشور؛
3. هماهنگی تحقیقات علمی و ارزیابی منابع طبیعی.

تشکیلات آکادمی علوم افغانستان

بالاترین مقام اداری آکادمی علوم، رئیس آن است و در رأس هر بخش، یکی از معاونین آکادمی علوم قرار دارد. همچنین، ۳ بخش بزرگ علمی، ۱۵ مرکز علمی، ۴۸ مؤسسه و ۶۶ گروه علمی، کلینیک تشخصیه و تحقیقاتی، مرکز پزشکی، موزهٔ تحقیقاتی اتنوگرافی (مردم‌شناسی)، کمیسیون ملی ساینس (علوم تجربی) و تکنولوژی (فناوری)، کتابخانه و روابط عمومی، به‌عنوان زیرمجموعه‌های آکادمی علوم افغانستان فعالیت می‌کنند.

ساختار سازمانی آکادمی علوم افغانستان

سطح	واحد سازمانی	رتبه (بست)
رهبری	ریاست عمومی آکادمی علوم	خارج رتبه
بخش‌های معاونتی و کمکی	منشی علمی	فوق
	ریاست دفتر	۲
	ریاست مرکز دایرة المعارف	اول
	ریاست مرکز تحقیقاتی ریاضی فلسفی جهان	اول
	ریاست دعوت و ارشاد	۲
	ریاست مرکز تدقیق و ترجمه	اول
	ریاست روابط فرهنگی و ارتباط خارجه	۲
	مشاوریت حقوقی	۲
	آمریت تفتیش داخلی	۳
معاونت‌های تخصصی	معاونت عمومی مالی و اداری	فوق
	معاونت بخش علوم طبیعی تخنیکی	مافوق
	معاونت بخش علوم اسلامی	مافوق
	معاونت بخش علوم بشری	مافوق
زیرمجموعه‌های اداری و مالی	ریاست اطلاعات و ارتباط عامه	۲
	ریاست اداری	۲
	ریاست مالی و حسابی	۲
	ریاست پالیسی و انکشافی	۲
	آمریت منابع بشری	۲
	آمریت تدارکات	۳
زیرمجموعه‌های علوم طبیعی و تخنیکی	ریاست مرکز کیمیا، بیولوژی و زراعت	اول
	ریاست مرکز علوم زمین	اول
	ریاست مرکز ریاضی، فیزیک و تخنیک	اول
	ریاست مرکز علوم طب	اول
زیرمجموعه‌های علوم اسلامی	ریاست مرکز تفسیر و حدیث	اول
	ریاست مرکز فقه و قانون	اول
	ریاست مرکز عقیده و ثقافت	اول
	ریاست مرکز تحقیقات بانکداری اسلامی و مسایل معاصر	فوق
زیرمجموعه‌های علوم بشری	ریاست مرکز علوم اجتماعی	اول
	ریاست مرکز زبان‌ها و ادبیات	اول
	ریاست مرکز تحقیقات بین‌المللی پښتو	اول
	ریاست مرکز تحقیقات بین‌المللی کوشانی	اول
	ریاست مرکز تحقیقات باستان‌شناسی	اول
	ریاست مرکز مطالعات منطقه‌ای	اول

ارکان آکادمی علوم افغانستان

مجمع عمومی

مجمع عمومی، مرکب از اکادمیسین‌ها (اعضای فرهنگستان) و اعضای شورای علمی آکادمی علوم است که به‌عنوان رکن اصلی و عالی‌ترین مرجع تصمیم‌گیری، شناخته شده است که وظایف زیر را به عهده دارد:

1. بررسی مسائل مربوط به رشد و انکشاف علوم در کشور و تعیین جهات اساسی تحقیقات علمی در بخش‌های مختلف علوم در سطح کشور؛
2. شنیدن گزارش کاری و بررسی گزارش شورای علمی آکادمی علوم و اکادمیسین‌ها؛
3. ارزیابی گزارش اسناد علمی مربوط به نامزدانی که به‌عنوان اکادمیسین درخواست خود را به آکادمی علوم ارائه می‌کنند.

شورای علمی

این شورا، مرکب از رئیس آکادمی علوم، منشی علمی، معاونان و رئیس مراکز علمی آکادمی علوم است. برخی از وظایف شورای علمی عبارت است از:

1. تصویب برنامهٔ کارهای علمی و نظارت بر اجرای آنها؛
2. راهنمایی علمی مراکز علمی در عرصه‌های مختلف علوم مورد نیاز کشور؛
3. ارائهٔ گزارش سالانه دربارهٔ فعالیت‌های آکادمی علوم به مجمع عمومی.

اعضای هیئت علمی

تا زمان به قدرت رسیدن مجدد طالبان، آکادمی علوم افغانستان، دارای ۲۱۲ (۱۶۷ مرد و ۴۵ زن) عضو هیئت علمی بود.

بخش‌های علمی آکادمی علوم افغانستان

به نظر محققان بخش‌های مختلف آکادمی علوم افغانستان از نظر هدف‌گذاری و اهمیت، به‌صورت کامل ضروری بوده و هر یک از این بخش‌ها با درون‌مایه‌ای حیاتی، از تثبیت هویت فرهنگی و زبانی گرفته تا نظم‌بخشی حقوقی-معنوی و توسعهٔ کاربردی معیشت، وظیفهٔ خدمت‌رسانی به سبک زندگی جامعه افغانستان را بر عهده دارند. با این حال، بنابر تحلیل‌ها و دیدگاه‌های محققان، این ساختار ایده‌آل در عمل هرگز به اهداف خود دست نیافته و بیشتر در حد طرح‌های روی کاغذ باقی مانده است. این مرکز طی سال‌ها با چالش‌های ساختاری و سیاسی مواجه بوده و نتوانسته است تأثیر لازم را در میدان عمل اجتماعی و توسعهٔ پایدار این کشور ایفا کند.

بخش‌های مختلف آکادمی علوم عبارتند از:

علوم انسانی: تثبیت هویت، زبان و مدیریت تنوع فرهنگی

بخش علوم بشری (انسانی)، شامل مراکز زبان و ادبیات، باستان‌شناسی، تحقیقات کوشانی، و مطالعات منطقه‌ای، به مثابه حافظه فعال فرهنگی جامعه عمل می‌کند. درون‌مایهٔ اصلی این بخش، تثبیت هویت ملی و کمک به جامعه برای درک ریشه‌های تاریخی و زبانی خود است. از منظر سبک زندگی، این فعالیت‌ها نقشی حیاتی در حفظ میراث فرهنگی ناملموس ایفا می‌کنند و به جامعه این امکان را می‌دهند که در مقابل جهانی‌شدن، هویت فرهنگی خود را حفظ کند.

فعالیت‌هایی مانند واژه‌سازی برای زبان‌های محلی از جمله زبان پشتو، به این زبان‌ها قدرت می‌دهند تا نیازهای علمی و اداری دنیای مدرن را برآورده سازند و ارتباطات را در یک جامعهٔ چندزبانه تسهیل کنند. همچنین، تحلیل‌های علوم اجتماعی و مطالعات منطقه‌ای، به مدیریت تنوع قومی و منطقه‌ای و ایجاد یک سبک زندگی جمعی متوازن کمک شایانی می‌کند.

علوم اسلامی: نظم‌بخشی اخلاقی، حقوقی و معنوی به سبک زندگی

بخش علوم اسلامی که با مراکز فقه و قانون، حدیث و تفسیر و عقیده و ثقافت شکل گرفته، منعکس‌کنندهٔ سیطرهٔ فرهنگ اسلامی در سبک زندگی مردم افغانستان است. درون‌مایهٔ اصلی این بخش، نظم‌بخشی معنوی، اخلاقی و حقوقی به حیات فردی و اجتماعی است. کاربرد عینی این تحقیقات در تطبیق احکام فقه اسلامی با مسائل و نیازهای حقوقی دنیای مدرن و ایجاد یک چارچوب فکری برای زندگی روزمره است.

علوم طبیعی: توسعه کاربردی و ارتقاء کیفیت معیشت

بخش علوم طبیعی، شامل مراکز علوم کیمیا، ریاضی، زمین و طب، به‌طور مستقیم بر بهبود کیفیت معیشت و توسعهٔ زیرساختی تمرکز دارد. درون‌مایهٔ اصلی این بخش، استفاده از علم کاربردی برای حل مسائل ملموس جامعه و توسعه پایدار است. کاربردهای عینی این تحقیقات به‌طور مستقیم به سبک زندگی مردم گره خورده است: تحقیقات زراعی (کشاورزی) مستقیماً به امنیت غذایی، افزایش تولید محصولات داخلی و بهبود معیشت خانواده‌های کشاورز منجر می‌شود.

تحقیقات مرکز علوم طب (پزشکی) به ارتقاء سطح سلامت و بهداشت عمومی می‌انجامد و در نهایت، مراکز ریاضی، فیزیک و تکنیک، زیرساخت‌های فناوری لازم برای پیشرفت اقتصادی و ورود موفق جامعه به عرصه‌های نوین را فراهم می‌کنند. این بخش در عمل، پلی است میان سنت‌های زندگی و ضرورت‌های مادی و تکنولوژیک دنیای مدرن.

نشریات آکادمی علوم (با در نظرداشت وقفه‌ها و مراحل نشراتی)

شماره	نام نشریه	ناشر	زبان نشراتی	موعد نشر	سال تأسیس به هجری شمسی با ذکر وقفه‌ها و آغاز مجدد
۱	مجله کابل	مرکز زبان‌ها و ادبیات انستیتوت زبان پشتو	پشتو	- ماهانه	۱۳۱۰–۱۳۷۱ش.
				- ۱۵ روزه	- ۱۳۷۶ش (۳ شماره در یک جلد - ۱)
				- دوماهه	- اخیر سال ۱۳۸۰ش.
				- سه‌ماهه	- از آغاز سال ۱۳۹۷ش سه‌ماهه
۲	مجله آریانا	مرکز علوم اجتماعی	پشتو و دری	- ماهانه	۱۳۲۱–۱۳۷۱ش.
				- یک شماره	۱۳۷۵ش.
				- یک شماره	۱۳۷۸ش.
				- یک شماره	۱۳۸۰ش.
					۱۳۸۱ش.
۳	مجله افغانستان	مرکز علوم اجتماعی	انگلیسی	- سه‌ماهه	۱۳۲۵ش - ۱۳۷۱ش.
					۱۳۷۵ش.
					۱۳۸۲ش.
					۱۳۸۷ش.
					۱۳۹۴ش.
۴	مجله تحقیقات کوشانی	مرکز بین‌المللی تحقیقات کوشانی	دری، پشتو و انگلیسی	سه‌ماهه	۱۳۵۷ش.
					۱۳۶۰–۱۳۷۰ش.
					۱۳۸۱ش.
۵	مجله باستان‌شناسی افغانستان	مرکز باستان‌شناسی	دری و پشتو و انگلیسی	سه‌ماهه	۱۳۵۸ش - زمستان ۱۳۶۶ش.
					۱۳۶۸ش - صرف شماره‌های ۱۵ و ۱۶
					۱۳۸۴ش.
۶	مجله پشتو	مرکز بین‌المللی تحقیقات پشتو	زبان‌های یونسکو	سه‌ماهه	۱۳۵۴–۱۳۷۰ش.
					۱۳۸۱ش.
۷	مجله خراسان	مرکز زبان‌ها و ادبیات انستیتوت زبان دری	دری	- سه‌ماهه	۱۳۵۹ش تا شماره ۴۲.
				- دوماهه	۱۳۷۰ش تا شماره‌های ۴۳ و ۴۵.
					۱۳۸۱ش.
				- سه‌ماهه	بعد از سال ۱۳۹۵ش سه‌ماهه
۸	مجله طبیعت	معاونیت بخش علوم طبیعی-تخنیکی	دری و پشتو	- شش‌ماهه	۱۳۶۸ش - تنها یک شماره.
				- سه‌ماهه	۱۳۷۴ش - تنها یک شماره.
					۱۳۸۱ش.
۹	مجله تبیان	معاونیت بخش علوم اسلامی	دری و پشتو	سه‌ماهه	۱۳۷۹ش.
					۱۳۸۱ش - تنها ۲ شماره.
					۱۳۸۳ش.
۱۰	مجله صفحه پیشرو مطالعات	مرکز مطالعات منطقوی	دری و پشتو و انگلیسی	سه‌ماهه	۱۳۸۵ش.
۱۱	جریده ژیری	مرکز زبان‌ها و ادبیات انستیتوت زبان و ادبیات پشتو	پشتو	- هفته نامه	۱۳۱۶–۱۳۲۰ش.
				- فصلاً ۱۵ روزه	۱۳۳۱–۱۳۶۵ش.
					۱۳۸۱ش.
۱۲	جریده تفکر	مرکز زبان‌ها و ادبیات انستیتوت زبان‌ها و ادبیات اقوام برادر	دری، پشتو، زبان‌های اوزبکی، ترکمنی، نورستانی و پشه‌ای	ماهانه	۱۳۸۶ش.
۱۳	اخبار ساینس و تکنالوژی	معاونیت بخش علوم طبیعی-تخنیکی	پشتو، دری و زبان‌های یونسکو	شش‌ماهه	۱۳۸۶ش.

کتابخانه‌های آکادمی علوم

ساختار کتابخانه عمومی آکادمی علوم افغانستان از ادغام کتابخانه تخصصی مراکز چون انجمن‌ها و مؤسساتی که به آکادمی علوم تعلق داشته، ایجاد شده است و چهار بخش اصلی را شامل می‌شود:

کتابخانهٔ مرکزی آکادمی علوم

کتابخانهٔ مرکزی آکادمی علوم افغانستان امروزه به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین مراکز علمی–پژوهشی در سطح کشور شناخته می‌شود. این مرکز روزانه میزبان ده‌ها استاد، عالم، محقق و محصل است که برای تحقیق و مطالعه به آن مراجعه می‌کنند. این کتابخانه با قراردادن منابع مهم خود در دسترس عموم، نقش محوری در نهادینه‌ساختن علم، فرهنگ و ترویج دانش در جامعه افغانستان ایفا می‌کند.

این کتابخانه دارای بخش‌های زیر است:

بخش	محتوا و تعداد
بخش توزیع	حاوی ۱۳۳۴۵ جلد کتاب در ۱۹۲۲۵ جلد به زبان‌های ملی و یونسکو.
بخش ریفرنس	حاوی ۸۸۵۶ عنوان کتاب در ۱۰۴۱۹ جلد.
بخش مجلات و جراید	شامل: ۵۰ عنوان مجله (۱۰۴۲ کلکسیون) و ۵۸ عنوان جریده (۴۲۹ کلکسیون).
بخش نسخ خطی	شامل ۳۸۰ نسخه.

کتابخانهٔ مرکز دایرة المعارف

• حاوی ۲۴۷۹ جلد کتاب از رشته‌های مختلف علوم بشری و طبیعی و دایرة المعارف‌ها.

کتابخانهٔ مرکز مطالعات منطقه‌ای

• حاوی ۲۸۳۷ جلد کتاب از رشته‌های مختلف علوم بشری و ادبیات.

آرشیف ادبیات فولکلور

• حاوی ۲۵۱ جلد کتاب که در سال ۱۳۹۵ هـ. ش گشایش یافته است.

کتاب‌ها و کتابخانه‌های اهدایی به کتابخانهٔ مرکزی (۱۳۹۲–۱۳۹۶ش)

اهدای کتاب و کتابخانه شخصی به غنای این مرکز کمک شایانی کرده است:

اهدا کننده	محتوای اهدا شده
وزارت امور خارجه افغانستان	۵۷۴۰ جلد کتاب.
وزارت امور زنان	۱۴۲ عنوان کتاب.
محمد اکبر پوپل	۶۸۴ جلد کتاب به زبان‌های ملی و انگلیسی که بیشتر مربوط به بخش زراعت است.
کتابخانه شخصی دولت محمد لودین	شامل ۳۲۲ عنوان.
کتابخانه شخصی سمیع الله تازه	شامل ۲۱۲۰ عنوان و ۲۶۷ جلد کتاب.
حبیب‌الله رفیع	صدها جلد کتاب و کلکسیون‌های جراید و مجلات در دو بخش: ۱. رفیع کتابتون ۲. د افغانی رسیو نندارتون.

موزه تحقیقاتی اتنوگرافی آکادمی علوم افغانستان

موزه تحقیقاتی اتنوگرافی آکادمی علوم افغانستان، که در قصر تاریخی شاه بوبوجان در کابل موقعیت دارد، نه تنها یک مرکز نمایش آثار، بلکه یک نهاد بنیادین در حوزه جامعه‌شناسی فرهنگ و مطالعات سبک زندگی در افغانستان محسوب می‌شود.

این موزه با تمرکز بر حفظ و نمایش میراث‌های اتنیکی (قومی)، نقشی محوری در بازنمایی هویت ملی و تسهیل پژوهش‌های علمی ایفا می‌کند. قصر شاه بوبوجان، با معماری الهام‌گرفته از سبک‌های اروپایی دوران رنسانس (مانند سبک بروک) در عصر امیر عبدالرحمن خان، خود نمادی از تلاقی فرهنگ‌ها و تاریخ معاصر سیاست و معماری افغانستان است. تبدیل این قصر به موزه اتنوگرافی، اقدامی حیاتی در نهادینه کردن حافظه تاریخی و حفظ یک متن معماری در برابر فراموشی تلقی می‌شود.

محتوای اتنوگرافیک و سبک زندگی

موزه با دربرداشتن حدود ۲۰۰۰ پارچه اثر اتنیکی از زوایای مختلف افغانستان، منبعی غنی برای درک تنوع فرهنگی و مطالعهٔ توزیع فضایی سبک‌های زندگی در کشور است:

• کالای فرهنگی و هویت قومی: نمایش اشیایی نظیر پوشاک سنتی افغانسان، زیورآلات، لوازم خانگی و صنایع دستی (از جمله دست‌دوزی‌های مرغوب و آثار مربوط به اقوام افغانستانی: پشتون، تاجیک، هزاره، ازبک و ترکمن)، به محققان امکان می‌دهد تا سبک زندگی مادی و نمادین اقوام را در بستر جغرافیایی و تاریخی خود تحلیل کنند. این آثار، نشانگرهای هویتی هستند که تفاوت‌های فرهنگی را در عین وحدت ملی به نمایش می‌گذارند.
• هنر مدرن و تحول فرهنگی: اهدای آثار هنر مدرن (به‌ویژه در قالب خوشنویسی و کالیگرافی اسلامی) از سوی امان‌الله حیدرزاد، بر رویکرد موزه به تحولات فرهنگی معاصر تأکید دارد. این بخش، زمینه‌ای برای پژوهش در مورد چگونگی مدرنیزاسیون و جهانی‌شدن بر الگوهای هنر و سلیقهٔ عمومی در افغانستان فراهم می‌سازد.

تأثیر بر آگاهی و توسعه تحقیقات علمی

• تولید آگاهی جامعه‌شناختی: با فراهم‌آوردن بستری برای مشاهده عینی، موزه به محصلان و بازدیدکنندگان کمک می‌کند تا از طریق تجربهٔ زیسته با تنوع قومی آشنا شوند و درک خود را از ساختارهای اجتماعی، تقسیم کار و تعاملات فرهنگی افزایش دهند. این امر به کاهش کلیشه‌های فرهنگی و تقویت انسجام اجتماعی کمک شایانی می‌کند.
• توسعهٔ تحقیقات اتنوگرافیک: مجموعهٔ آثار موزه، یک آرشیو مادی برای پژوهش‌های دانشگاهی است. محققان قادرند با دسترسی به این داده‌های دسته‌بندی‌شده و ثبت‌شده در دیتابیس، به تحلیل تطبیقی سبک زندگی اقوام، ریشه‌یابی فنون ساخت و کارکرد اشیاء در نظام‌های اجتماعی بپردازند و به تئوری‌های بومی در حوزهٔ فرهنگ دست یابند.
• حفظ میراث فرهنگی ناملموس: تمرکز موزه بر ثبت و نمایش آثار، ابزاری برای حفظ میراث فرهنگی ناملموس (دانش ساخت و فنون بافندگی) است که از طریق اشیاء مادی، قابل بازیابی و مستندسازی علمی می‌شود.

چالش‌های آکادمی علوم افغانستان

میراث تاریخی و مسئله فراگیری فرهنگی

آکادمی علوم افغانستان، که هستهٔ اولیه آن با عنوان «پَشتُو مَرَکَه» (انجمن پشتو) بنیان‌گذاری شد، همواره با این چالش حیاتی مواجه بوده که گرایش قومی و زبانی بر رسالت علمی و وحدت ملی آن سایه افکنده است. این تمرکز، در عمل به این برداشت دامن زده که نهادهای علمی عالی کشور به جای تنوع فرهنگی، بر تک‌صدایی تأکید دارند. نتیجه این رویکرد، کاهش نقش آکادمی در تسهیل سبک زندگی مبتنی بر احترام متقابل و خرده هویت‌های چندگانه در جامعهٔ افغانستان بوده است.

نقد کیفیت آکادمیک و کارکرد پژوهشی

بخش قابل توجهی از انتقادات مطرح‌شده، به کیفیت آکادمیک و پرسنلی آکادمی بازمی‌گردد. در گذشته، ادغام نهادهایی با سطوح تحصیلی متفاوت (مانند معلمین کورس‌های آموزش زبان اجباری) به بدنهٔ آکادمی، این نهاد را در عمل با فقدان کادرهای تخصصی فراگیر مواجه ساخت. این ضعف در ساختار علمی، باعث شده که خروجی‌های پژوهشی و انتشارات آکادمی، به جای ارائه پژوهش‌های بی‌طرفانه و استاندارد، گاهی دچار خطاهای تحلیلی یا انعکاس تعصبات هویتی و سیاسی شوند. این مسئله، از دیدگاه جامعه‌شناسی فرهنگی، اعتماد عمومی به دانش رسمی تولیدشده در کشور را تضعیف کرده و بر استانداردهای آموزشی و پژوهشی جامعه تأثیر منفی گذاشته است.

تأثیر بر وحدت ملی و همبستگی اجتماعی

برخی از اقدامات و انتشارات این آکادمی، نظیر انتشار عناوینی که حاوی محتوای توهین‌آمیز به اقوام خاص بود، به‌طور مستقیم وحدت ملی و سرمایهٔ اجتماعی کشور را مورد تهدید قرار داد. یکی از نمونه‌های بارز این آسیب، چاپ کتاب «اطلس اقوام غیر پشتون» بود که محتوای آن به قوم هزاره توهین کرده بود و در پی این رخداد، حامد کرزی، رئیس‌جمهور وقت، چهار تن از مسئولان آکادمی را برکنار کرد.

طرح اصلاح آکادمی علوم افغانستان

در پاسخ به چالش‌های ساختاری و به‌روز نبودن آکادمی علوم افغانستان، در ۱۳۹۹ش کمیته‌ای به ریاست سرور دانش، معاون دوم ریاست جمهوری، طرح نهایی اصلاحات این مرکز را تدوین کرد. این طرح قرار بود که با هدف ارتقای کار علمی به کیفیت و مطابق با معیارهای جهانی، به چالش‌های اساسی مانند کیفیت استخدام و ترفیعات علمی، روش‌های تحقیق منسوخ، ضعف ارتباطات بین‌المللی و عدم دسترسی محققان به نتایج پژوهش‌ها رسیدگی کند. هدف اصلی طرح اصلاح، تبدیل آکادمی علوم به نهادی مؤثر و کاربردی بود تا بتواند در زمینه‌های مطالعاتی و پژوهشی، خدمات علمی باکیفیتی را برای کشور فراهم آورد و شفافیت و پاسخگویی را در ساختار خود تأمین کند.

منابع

• اردو دائرة معارف اسلامیه، لاهور، ۱۹۶۳–۱۹۶۸م.
• «تاریخچه آکادمی علوم»، وب‌سایت آکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: ۲۵ آذر ۱۴۰۱ش.
• «تشکیل آکادمی علوم» وب‌سایت آکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: ۹ مهر ۱۴۰۴ش.
• «خاطراتی از آکادمی علوم افغانستان»، وب‌سایت مشعل، تاریخ بازدید: ۱۱ مهر ۱۴۰۴ش.
• «گزارش از اجراات» وب‌سایت آکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: ۲۵ آذر ۱۴۰۱ش.
• مجموعه قوانین افغانستان، کابل، وزارت عدلیه جمهوری اسلامی افغانستان، ۱۳۸۸ش.
• «کتابخانه عمومی آکادمی علوم»، وب‌سایت آکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: ۲۵ آذر ۱۴۰۱ش.
• «معرفی موزیم تحقیقاتی اتنوگرافی»، وب‌سایت آکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: ۹ مهر ۱۴۰۴ش.
• نبی‌زاده، محمدعوض، «آکادمی علوم افغانستان میراث دارسنتی پشتو تولنه»، وب‌سایت آریا، تاریخ درج مطلب: ژئیهٔ ۲۰۱۲.