پیشنویس:آکادمی علوم افغانستان
آکادمی علوم افغانستان، مرکز تحقیقات علمی و پژوهشی در افغانستان.
آکادمی (فرهنگستان) علوم افغانستان، بالاترین مرکز علمی و پژوهشی در افغانستان است که دارای تشکیلات اداری و بودجۀ مستقل بوده و مسئولیت سازماندهی و مدیریت امور علمی و پژوهشی را در بخشهای علوم انسانی، تجربی و اسلامی به عهده دارد.
تاریخچه
در دوران شاه امانالله، مرکزی بهنام «پَشتُو مَرَکَه» (انجمن پشتو)، در کابل بنیانگذاری شد[۱] که هستۀ اولیۀ آکادمی علوم افغانستان شناخته میشود.[۲] این مرکز، بعد از هفت سال، از بین رفت؛ اما در سال 1309ش در زمان پادشاهی محمد نادرخان، فرمان تأسیس «انجمن ادبی کابل» که ادامۀ پشتو مرکه بود، صادر و کار آن با نشر مجلۀ «کابل» در سال 1310ش بهطور رسمی آغاز شد.[۳] این انجمن، در سال ۱۳۱۱ش «سالنامۀ مجلۀ کابل» را نیز منتشر کرد. در سال ۱۳۱۱ش، «انجمن ادبی کندهار» به وجود آمد که با ادغام در انجمن ادبی کابل در سال 1316ش، مرکز «پَشتُو تُولنَه» (فرهنگستان پشتو) را با تشکیلات بزرگتر به وجود آورد.[۴] بعد از آن، دو انجمن «دايرةالمعارف آریانا» و «انجمن تاریخ» بهترتیب در سالهای 1320ش و 1321ش بنیانگذاری شد و سپس در سال ۱۳۴۵ش مرکز باستانشناسی و در سال ۱۳۵۴ش دو «مرکز بینالمللی تحقیقات کوشانی» و «مرکز بینالمللی تحقیقات پشتو» شکل گرفتند. در مرحلۀ آخر، در سال ۱۳۴۹ش، آکادمی افغانستان ساخته و در سال ۱۳۵۷ش با ادغام همۀ مراکز نامبرده، فرمان ایجاد آکادمی علوم افغانستان صادر شد.[۵]
جواز فعالیت
در حال حاضر، آکادمی علوم افغانستان، مطابق با مادۀ چهلوهفتم قانون اساسی نظام جمهوری اسلامی و با رعایت قانون آکادمی علوم و دیگر قوانین افغانستان، فعالیت میکند.[۶]
اهداف آکادمی علوم افغانستان
- زمینهسازی برای انجام تحقیقات علمی هدفمند و پیشرفته در عرصههای مختلف علوم در افغانستان؛
- آمادهسازی شرایط پیشرفت کمی و کیفی علم و دانش و بالابردن درجۀ علمی در عرصههای مختلف علوم در کشور؛
- هماهنگی تحقیقات علمی و ارزیابی منابع طبیعی.[۷]
تشکیلات
بالاترین مقام اداری آکادمی علوم، رئیس آن است و در رأس هر بخش، یکی از معاونین آکادمی علوم قرار دارد. همچنین، 3 بخش بزرگ علمی، 15 مرکز علمی، 48 مؤسسه و 66 گروه علمی، کلینیک تشخصیه و تحقیقاتی، مرکز پزشکی، موزۀ تحقیقاتی اتنوگرافی (مردمشناسی)، کمیسیون ملی ساینس (علوم تجربی) و تکنولوژی (فناوری)، کتابخانه و روابط عمومی، بهعنوان زیرمجموعههای آکادمی علوم افغانستان فعالیت میکنند.[۸]
ساختار سازمانی آکادمی علوم افغانستان[۹]
| سطح | واحد سازمانی | رتبه (بست) |
| رهبری | ریاست عمومی آکادمی علوم | خارج رتبه |
| بخشهای معاونتی و کمکی | منشی علمی | فوق |
| ریاست دفتر | ۲ | |
| ریاست مرکز دایرة المعارف | اول | |
| ریاست مرکز تحقیقاتی ریاضی فلسفی جهان | اول | |
| ریاست دعوت و ارشاد | ۲ | |
| ریاست مرکز تدقیق و ترجمه | اول | |
| ریاست روابط فرهنگی و ارتباط خارجه | ۲ | |
| مشاوریت حقوقی | ۲ | |
| آمریت تفتیش داخلی | ۳ | |
| معاونتهای تخصصی | معاونت عمومی مالی و اداری | فوق |
| معاونت بخش علوم طبیعی تخنیکی | معاوق | |
| معاونت بخش علوم اسلامی | معاوق | |
| معاونت بخش علوم بشری | معاوق | |
| زیرمجموعههای اداری و مالی | ریاست اطلاعات و ارتباط عامه | ۲ |
| ریاست اداری | ۲ | |
| ریاست مالی و حسابی | ۲ | |
| ریاست پالیسی و انکشافی | ۲ | |
| آمریت منابع بشری | ۲ | |
| آمریت تدارکات | ۳ | |
| زیرمجموعههای علوم طبیعی و تخنیکی | ریاست مرکز کیمیا، بیولوژی و زراعت | اول |
| ریاست مرکز علوم زمین | اول | |
| ریاست مرکز ریاضی، فزیک و تخنیک | اول | |
| ریاست مرکز علوم طب | اول | |
| زیرمجموعههای علوم اسلامی | ریاست مرکز تفسیر و حدیث | اول |
| ریاست مرکز فقه و قانون | اول | |
| ریاست مرکز عقیده و ثقافت | اول | |
| ریاست مرکز تحقیقات بانکداری اسلامی و مسایل معاصر | فوق | |
| زیرمجموعههای علوم بشری | ریاست مرکز علوم اجتماعی | اول |
| ریاست مرکز زبانها و ادبیات | اول | |
| ریاست مرکز تحقیقات بینالمللی پښتو | اول | |
| ریاست مرکز تحقیقات بینالمللی کوشانی | اول | |
| ریاست مرکز تحقیقات باستانشناسی | اول | |
| ریاست مرکز مطالعات منطقهیی | اول |
ارکان آکادمی علوم افغانستان
1. مجمع عمومی
مجمع عمومی، مرکب از اکادمیسینها (اعضای فرهنگستان) و اعضای شورای علمی آکادمی علوم است که بهعنوان رکن اصلی و عالیترین مرجع تصمیمگیری، شناخته شده است که وظایف زیر را به عهده دارد:[۱۰]
- بررسی مسائل مربوط به رشد و انکشاف علوم در کشور و تعیین جهات اساسی تحقیقات علمی در بخشهای مختلف علوم در سطح کشور؛
- شنیدن گزارش کاری و بررسی گزارش شورای علمی آکادمی علوم و اکادمیسینها؛
- ارزیابی گزارش اسناد علمی مربوط به نامزدانی که بهعنوان اکادمیسین درخواست خود را به آکادمی علوم ارائه میکنند.[۱۱]
2. شورای علمی
این شورا، مرکب از رئیس آکادمی علوم، منشی علمی، معاونان و رئیس مراکز علمی آکادمی علوم است. برخی از وظایف شورای علمی عبارت است از:
- تصویب برنامۀ کارهای علمی و نظارت بر اجرای آنها؛
- راهنمایی علمی مراکز علمی در عرصههای مختلف علوم مورد نیاز کشور؛
- ارائۀ گزارش سالانه دربارۀ فعالیتهای آکادمی علوم به مجمع عمومی.[۱۲]
اعضای هیئت علمی
تا زمان به قدرت رسیدن مجدد طالبان، آکادمی علوم افغانستان، دارای 212 (167 مرد و 45 زن) عضو هیئت علمی بود.[۱۳]
بخشهای علمی اکادمی علوم افغانستان
علوم بشری: تثبیت هویت، زبان و مدیریت تنوع فرهنگی
بخش علوم بشری (انسانی)، شامل مراکز زبان و ادبیات، باستانشناسی، تحقیقات کوشانی، و مطالعات منطقوی، به مثابه حافظه فعال فرهنگی جامعه عمل میکند. درونمایه اصلی این بخش، تثبیت هویت و کمک به جامعه برای درک ریشههای تاریخی و زبانی خود است. از منظر سبک زندگی، این فعالیتها نقشی حیاتی در حفظ میراث ناملموس ایفا میکنند و به جامعه این امکان را میدهند که در مقابل جهانیشدن، هویت فرهنگی خود را حفظ کند. فعالیتهایی مانند واژهسازی برای زبانهای محلی، به این زبانها قدرت میدهند تا نیازهای علمی و اداری دنیای مدرن را برآورده سازند و ارتباطات را در یک جامعه چندزبانه تسهیل کنند. همچنین، تحلیلهای علوم اجتماعی و مطالعات منطقوی، به مدیریت تنوع قومی و منطقهای و ایجاد یک سبک زندگی جمعی متوازن کمک شایانی میکند.
علوم اسلامی: نظمبخشی اخلاقی، حقوقی و معنوی به سبک زندگی
بخش علوم اسلامی، که با مراکز فقه و قانون، حدیث و تفسیر، و عقیده و ثقافت شکل گرفته، منعکسکننده سیطره بلامنازع فرهنگ دینی در سبک زندگی مردم افغانستان است. درونمایه اصلی این بخش، نظمبخشی معنوی، اخلاقی و حقوقی به حیات فردی و اجتماعی است. کاربرد عینی این تحقیقات در تطبیق احکام شریعت با مسائل و نیازهای حقوقی دنیای مدرن و ایجاد یک چارچوب فکری برای زندگی روزمره است. از دیدگاه جامعهشناسی فرهنگ، این بخش با ارائه تفسیرهای معتبر و معاصر از متون دینی، به تعالی اخلاقی فرد کمک کرده و یک سبک زندگی متعهدانه را ترویج میدهد که در آن، ارزشهای دینی زیربنای تعاملات اجتماعی و تصمیمگیریهای فردی و جمعی قرار میگیرند. این فعالیتها همچنین به حفظ و ترویج «ثقافت (فرهنگ)» اسلامی به عنوان هویت دینی جامعه در مقابل فرهنگهای متضاد کمک میکنند.
علوم طبیعی: توسعه کاربردی و ارتقاء کیفیت معیشت
بخش علوم طبیعی، شامل مراکز علوم کیمیا، ریاضی، زمین و طب، مستقیماً بر بهبود کیفیت معیشت و توسعه زیرساختی تمرکز دارد. درونمایه اصلی این بخش، استفاده از علم کاربردی برای حل مسائل ملموس جامعه و توسعه پایدار است. کاربردهای عینی این تحقیقات بهطور مستقیم به سبک زندگی مردم گره خورده است: تحقیقات زراعی (کشاورزی) مستقیماً به امنیت غذایی، افزایش تولید محصولات داخلی و بهبود معیشت خانوادههای کشاورز منجر میشود. تحقیقات مرکز علوم طب (پزشکی) به ارتقاء سطح سلامت و بهداشت عمومی میانجامد و در نهایت، مراکز ریاضی، فیزیک و تکنیک، زیرساختهای فناوری لازم برای پیشرفت اقتصادی و ورود موفق جامعه به عرصههای نوین را فراهم میکنند. این بخش در عمل، پلی است میان سنتهای زندگی و ضرورتهای مادی و تکنولوژیک دنیای مدرن.
1. علوم بشری (انسانی)
این بخش از هفت مرکز تشکیل شده است:
- مرکز زبان و ادبیات؛
- مرکز علوم اجتماعی؛
- مرکز باستانشناسی؛
- مرکز تحقیقات کوشانی؛
- مرکز بینالمللی تحقیقات پشتو؛
- مرکز مطالعات منطقوی؛
- مرکز دایرةالمعارف آریانا.[۱۴]
2. علوم اسلامی
بخش علوم اسلامی دارای سه مرکز علمی است:
- مرکز فقه و قانون؛
- مرکز حديث و تفسیر؛
- مرکز عقيده و ثقافت (فرهنگ).[۱۵]
3. علوم طبیعی
بخش علوم طبیقی، سه زیرمجموعه دارد:
- مرکز علوم کیمیا (شیمی)، بیولوژی و زراعت (کشاورزی)؛
- مرکز علوم ریاضی، فزیک و تخنیک (تکنیک)؛
- مرکز علوم زمین؛
- مرکز علوم طب (پزشکی).[۱۶]
نشریات آکادمی علوم (با در نظرداشت وقفهها و مراحل نشراتی)[۱۷]
| شماره | نام نشریه | ناشر | زبان نشراتی | موعد نشر | سال تأسیس به هجری شمسی با ذکر وقفهها و آغاز مجدد |
| ۱ | مجله کابل | مرکز زبانها و ادبیات انستیتوت زبان پشتو | پشتو | - ماهانه | ۱۳۱۰ - ۱۳۷۱ش |
| - ۱۵ روزه | - ۱۳۷۶ش (۳ شماره در یک جلد - ۱) | ||||
| - دو ماهه | - اخیر سال ۱۳۸۰ش | ||||
| - سه ماهه | - از آغاز سال ۱۳۹۷ش سه ماهه | ||||
| ۲ | مجله آریانا | مرکز علوم اجتماعی | پشتو و دری | - ماهانه | ۱۳۲۱ - ۱۳۷۱ش |
| - یک شماره | ۱۳۷۵ش | ||||
| - یک شماره | ۱۳۷۸ش | ||||
| - یک شماره | ۱۳۸۰ش | ||||
| ۱۳۸۱ش | |||||
| ۳ | مجله افغانستان | مرکز علوم اجتماعی | انگلیسی | - سه ماهه | ۱۳۲۵ش (۱۹۴۶م.) - ۱۳۷۱ش (۱۹۹۲م.) |
| ۱۳۷۵ش | |||||
| ۱۳۸۲ش (۲۰۰۳م.) | |||||
| ۱۳۸۷ش (۲۰۰۸م.) | |||||
| ۱۳۹۴ش (۲۰۱۵م.) | |||||
| ۴ | مجله تحقیقات کوشانی | مرکز بین المللی تحقیقات کوشانی | دری، پشتو و انگلیسی | سه ماهه | ۱۳۵۷ش |
| ۱۳۶۰ - ۱۳۷۰ش | |||||
| ۱۳۸۱ش | |||||
| ۵ | مجله باستانشناسی افغانستان | مرکز باستانشناسی | دری و پشتو و انگلیسی | سه ماهه | ۱۳۵۸ش - زمستان ۱۳۶۶ش |
| ۱۳۶۸ش - صرف شمارههای ۱۵ و ۱۶ | |||||
| ۱۳۸۴ش | |||||
| ۶ | مجله پشتو | مرکز بین المللی تحقیقات پشتو | زبانهای یونسکو | سه ماهه | ۱۳۵۴ - ۱۳۷۰ش |
| ۱۳۸۱ش | |||||
| ۷ | مجله خراسان | مرکز زبانها و ادبیات انستیتوت زبان دری | دری | - سه ماهه | ۱۳۵۹ش تا شماره ۴۲ |
| - دو ماهه | ۱۳۷۰ش تا شمارههای ۴۳ و ۴۵ | ||||
| ۱۳۸۱ش | |||||
| - سه ماهه | بعد از سال ۱۳۹۵ش سه ماهه | ||||
| ۸ | مجله طبیعت | معاونیت بخش علوم طبیعی-تخنیکی | دری و پشتو | - شش ماهه | ۱۳۶۸ش - صرف یک شماره |
| - سه ماهه | ۱۳۷۴ش - صرف یک شماره | ||||
| ۱۳۸۱ش | |||||
| ۹ | مجله تبیان | معاونیت بخش علوم اسلامی | دری و پشتو | سه ماهه | ۱۳۷۹ش |
| ۱۳۸۱ش - صرف دو شماره | |||||
| ۱۳۸۳ش | |||||
| ۱۰ | مجله صفحه پیشرو مطالعات | مرکز مطالعات منطقوی | دری و پشتو و انگلیسی | سه ماهه | ۱۳۸۵ش |
| ۱۱ | جریده ژیری | مرکز زبانها و ادبیات انستیتوت زبان و ادبیات پشتو | پشتو | - هفته نامه | ۱۳۱۶ - ۱۳۲۰ش |
| - فصلاً ۱۵ روزه | ۱۳۳۱ - ۱۳۶۵ش | ||||
| ۱۳۸۱ش | |||||
| ۱۲ | جریده تفکر | مرکز زبانها و ادبیات انستیتوت زبانها و ادبیات اقوام برادر | دری، پشتو، زبانهای اوزبکی، ترکمنی، نورستانی و پشهای | ماهانه | ۱۳۸۶ش |
| ۱۳ | اخبار ساینس و تکنالوژی | معاونیت بخش علوم طبیعی-تخنیکی | پشتو، دری و زبانهای یونسکو | شش ماهه | ۱۳۸۶ش |
کتابخانههای آکادمی علوم
ساختار کتابخانههای اکادمی علوم افغانستان از ادغام کتابخانههای انجمنها و مؤسساتی که به آکادمی علوم تعلق داشته، ایجاد شده است و چهار بخش اصلی را شامل میشود:[۱۸]
کتابخانۀ مرکزی آکادمی علوم
کتابخانۀ مرکزی آکادمی علوم افغانستان امروزه بهعنوان یکی از بزرگترین مراکز علمی–پژوهشی در سطح کشور شناخته میشود. این مرکز روزانه میزبان دهها استاد، عالم، محقق و محصل است که برای تحقیق و مطالعه به آن مراجعه میکنند. این کتابخانه با قراردادن منابع مهم خود در دسترس عموم، نقش محوری در نهادینهساختن علم، فرهنگ و ترویج دانش در جامعه افغانستان ایفا میکند.[۱۹]
این کتابخانه دارای بخشهای زیر است:
| بخش | محتوا و تعداد |
| بخش توزیع | حاوی ۱۳۳۴۵ جلد کتاب در ۱۹۲۲۵ جلد به زبانهای ملی و یونسکو. |
| بخش ریفرنس | حاوی ۸۸۵۶ عنوان کتاب در ۱۰۴۱۹ جلد. |
| بخش مجلات و جراید | شامل: ۵۰ عنوان مجله (۱۰۴۲ کلکسیون) و ۵۸ عنوان جریده (۴۲۹ کلکسیون). |
| بخش نسخ خطی | شامل ۳۸۰ نسخه. |
کتابخانۀ مرکز دایرة المعارف
- حاوی ۲۴۷۹ جلد کتاب از رشتههای مختلف علوم بشری و طبیعی و دایرة المعارفها.
کتابخانۀ مرکز مطالعات منطقهای
- حاوی ۲۸۳۷ جلد کتاب از رشتههای مختلف علوم بشری و ادبیات.[۲۰]
آرشیف ادبیات فولکلور
- حاوی ۲۵۱ جلد کتاب که در سال ۱۳۹۵ هـ.ش گشایش یافته است.[۲۱]
کتابها و کتابخانههای اهدایی به کتابخانۀ مرکزی (۱۳۹۲-۱۳۹۶ هـ.ش)
اهدای کتابها و کتابخانههای شخصی به غنای این مرکز کمک شایانی کرده است:
| اهدا کننده | محتوای اهدا شده |
| وزارت امور خارجه افغانستان | ۵۷۴۰ جلد کتاب. |
| وزارت امور زنان | ۱۴۲ عنوان کتاب. |
| محمد اکبر پوپل | ۶۸۴ جلد کتاب به زبانهای ملی و انگلیسی که بیشتر مربوط به بخش زراعت است. |
| کتابخانه شخصی دولت محمد لودین | شامل ۳۲۲ عنوان. |
| کتابخانه شخصی سمیع الله تازه | شامل ۲۱۲۰ عنوان و ۲۶۷ جلد کتاب. |
| حبیب الله رفیع | صدها جلد کتاب و کلکسیونهای جراید و مجلات در دو بخش: ۱. رفیع کتابتون ۲. د افغانی رسیو نندارتون. |
موزه تحقیقاتی اتنوگرافی آکادمی علوم افغانستان
موزه تحقیقاتی اتنوگرافی آکادمی علوم افغانستان، که در قصر تاریخی شاه بوبوجان در کابل موقعیت دارد، نه تنها یک مرکز نمایش آثار، بلکه یک نهاد بنیادین در حوزه جامعهشناسی فرهنگ و مطالعات سبک زندگی در افغانستان محسوب میشود. این موزه با تمرکز بر حفظ و نمایش میراثهای اتنیکی (قومی)، نقشی محوری در بازنمایی هویت ملی و تسهیل پژوهشهای علمی ایفا میکند.
اهمیت فرهنگی
قصر شاه بوبوجان، با معماری الهامگرفته از سبکهای اروپایی دوران رنسانس (مانند سبک بروک) در عصر امیر عبدالرحمن خان، خود نمادی از تلاقی فرهنگها و تاریخ معاصر سیاست و معماری افغانستان است. تبدیل این قصر به موزه اتنوگرافی، اقدامی حیاتی در نهادینه کردن حافظه تاریخی و حفظ یک متن معماری در برابر فراموشی تلقی میشود.
محتوای اتنوگرافیک و سبک زندگی
موزه با در بر داشتن حدود ۲۰۰۰ پارچه اثر اتنیکی از زوایای مختلف افغانستان، منبعی غنی برای درک تنوع فرهنگی و مطالعۀ توزیع فضایی سبکهای زندگی در کشور است:
- کالاهای فرهنگی و هویت قومی: نمایش اشیایی نظیر پوشاک، زیورآلات، لوازم خانگی و صنایع دستی (از جمله دستدوزیهای مرغوب و آثار مربوط به ملیتهای مختلف: پشتون، تاجیک، هزاره، اوزبک و ترکمن )، به محققان امکان میدهد تا سبک زندگی مادی و نمادین اقوام را در بستر جغرافیایی و تاریخی خود تحلیل کنند. این آثار، نشانگرهای هویتی هستند که تفاوتهای فرهنگی را در عین وحدت ملی به نمایش میگذارند.
- هنر مدرن و تحول فرهنگی: اهدای آثار هنر مدرن (بهویژه در قالب خوشنویسی و کالیگرافی اسلامی) از سوی امان الله حیدرزاد، بر رویکرد موزه به تحولات فرهنگی معاصر تأکید دارد. این بخش، زمینهای برای پژوهش در مورد چگونگی مدرنیزاسیون و جهانیشدن بر الگوهای هنر و سلیقۀ عمومی در افغانستان فراهم میسازد.
۳. نقش بر آگاهی و توسعه تحقیقات علمی
- تولید آگاهی جامعهشناختی: با فراهمآوردن بستری برای مشاهده عینی، موزه به محصلان و بازدیدکنندگان کمک میکند تا از طریق تجربۀ زیسته با تنوع قومی آشنا شوند و درک خود را از ساختارهای اجتماعی، تقسیم کار و تعاملات فرهنگی افزایش دهند. این امر به کاهش کلیشههای فرهنگی و تقویت انسجام اجتماعی کمک شایانی میکند.
- توسعۀ تحقیقات اتنوگرافیک: مجموعۀ آثار موزه، یک آرشیو مادی برای پژوهشهای دانشگاهی است. محققان قادرند با دسترسی به این دادههای دستهبندیشده و ثبتشده در دیتابیس، به تحلیل تطبیقی سبک زندگی اقوام، ریشهیابی فنون ساخت و کارکرد اشیاء در نظامهای اجتماعی بپردازند و به تئوریهای بومی در حوزۀ فرهنگ دست یابند.
- حفظ میراث ناملموس: تمرکز موزیم بر ثبت و نمایش آثار، ابزاری برای حفظ میراث ناملموس (دانش ساخت و فنون بافندگی ) است که از طریق اشیاء مادی، قابل بازیابی و مستندسازی علمی میشود.[۲۲]
پانویس
- ↑ اردو دائرة معارف اسلامیه، ۱۹۶۳-۱۹۶۸م، ج۵، ص۶۳۶.
- ↑ تاریخچه اکادمی علوم»، وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر 1401ش.
- ↑ تاریخچه اکادمی علوم»، وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر 1401ش.
- ↑ تاریخچه اکادمی علوم»، وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر 1401ش.
- ↑ «گزارش از اجراات» وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر 1401ش.
- ↑ مجموعه قوانین افغانستان، 1388ش، ص548.
- ↑ مجموعه قوانین افغانستان، 1388ش، ص549.
- ↑ «گزارش از اجراات» وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر 1401ش.
- ↑ «تشکیل اکادمی علوم» وبسایت اکادمی علوم افغانستان.
- ↑ مجموعه قوانین افغانستان، 1388ش، ص551-553.
- ↑ مجموعه قوانین افغانستان، 1388ش، ص554.
- ↑ مجموعه قوانین افغانستان، 1388ش، ص25-26.
- ↑ «گزارش از اجراات» وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر 1401ش.
- ↑ «گزارش از اجراات» وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر 1401ش.
- ↑ «گزارش از اجراات» وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر 1401ش.
- ↑ «گزارش از اجراات» وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر 1401ش.
- ↑ اکادمی علوم افغانستان»، وبسایت اکادمی علوم افغانستان.
- ↑ «کتابخانه عمومی اکادمی علوم»، وبسایت اکادمی علوم افغانستان.
- ↑ «کتابخانه عمومی اکادمی علوم»، وبسایت اکادمی علوم افغانستان.
- ↑ «کتابخانه عمومی اکادمی علوم»، وبسایت اکادمی علوم افغانستان.
- ↑ «کتابخانه عمومی اکادمی علوم»، وبسایت اکادمی علوم افغانستان.
- ↑ «معرفی موزیم تحقیقاتی اتنوگرافی»، وبسایت اکادمی علوم افغانستان.
منابع
- «ادبیات پشتو»، وبسایت ویکی فقه، تاریخ بازدید: 25 آذر 1401ش.
- اردو دائرة معارف اسلامیه، لاهور، ۱۹۶۳-۱۹۶۸م.
- «تاریخچه اکادمی علوم»، وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر 1401ش.
- «تشکیل اکادمی علوم» وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: ۹ مهر ۱۴۰۴ش.
- «گزارش از اجراات» وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر 1401ش.
- مجموعه قوانین افغانستان، کابل، وزارت عدلیه جمهوری اسلامی افغانستان، 1388ش.
- «کتابخانه عمومی اکادمی علوم»، وبسایت اکادمی علوم افغانستان، تاریخ بازدید: 25 آذر 1401ش.