پیش‌نویس:کابل

کابل؛ پایتخت افغانستان.

کابل به‌عنوان پایتخت افغانستان، مرکز سیاسی، اقتصادی و فرهنگی این کشور بوده و میزبان اقوام مختلف از جمله تاجیک‌ها، پشتون‌ها، هزاره‌ها و ازبک‌ها است که هر یک در محلات خاصی ساکن شده‌اند. کابل از دیرباز کانون تحولات تاریخی و فرهنگی افغانستان بوده و آثار تاریخی متعددی همچون باغ بابر، قلعۀ بالاحصار و مساجد کهن را در خود جای داده است.

در حال‌حاضر زندگی در کابل تلفیقی از سنت و مدرنیته است؛ در حالی که بازارهای سنتی با معماری تاریخی به فعالیت خود ادامه می‌دهند، مراکز خرید مدرن و فضاهای شهری جدید نیز در حال توسعه است. سیستم حمل و نقل شهری به‌طور عمده متکی بر خودروهای شخصی و اتوبوس‌های خصوصی است و ترافیک سنگین از چالش‌های اصلی شهروندان محسوب می‌شود.

آموزش و تحصیلات در کابل از موقعیت بهتری نسبت به دیگر ولایات افغانستان برخوردار بوده اما نسبت به استاندارهای جهانی ضعیف است. کابل میزبان دانشگاه‌های معتبری مانند دانشگاه کابل، پلی‌تخنیک و تعلیم و تربیه بوده و مدارس دینی اهل‌سنت و حوزه‌های علمیۀ شیعیان در توسعۀ فرهنگ دینی شهر نقش فعالی داشته‌ است.

مناسبات مذهبی و ملی نظیر عید فطر، عید قربان و نوروز با شکوه خاصی در کابل برگزار می‌شود. این آیین‌ها به تقویت همبستگی اجتماعی و حفظ هویت ملی کمک می‌کند و غنای فرهنگی این منطقه را نشان می‌دهد. با وجود چالش‌های متعدد شهری، کابل همچنان به‌عنوان نماد وحدت ملی و مرکز تحولات اجتماعی و فرهنگی افغانستان شناخته می‌شود.

نام‌گذاری کابل

بر اساس روایات و نظریه‌های مختلف، نام «کابل» ریشه‌های متعددی در تاریخ، زبان‌شناسی و فرهنگ عامه دارد که هر یک بخشی از هویت این شهر کهن را بازگو می‌کند.

نظریه‌های زبان‌شناختی و تاریخی

1. ریشه کوشانی: یکی از مشهورترین روایات، نام کابل را برگرفته از «کاپیلا» (از شاهزادگان دودمان کوشانی و وابستگان کانیشکا) می‌داند که به‌تدریج به «کابل» تحول یافته است.
2. ریشه اسکایی: به باور برخی زبان‌شناسان، جزء «کو» در نام باستانی «کوبها» (که به رود کابل نیز اطلاق می‌شده) ریشه در زبان‌های کهن اسکایی دارد و به‌معنای «آب» است. این جزء در نام‌های دیگر رودهای منطقه مانند کونر (کنر) و کورم (کرم) نیز دیده می‌شود.
3. ریشه ایرانی: برخی دیگر «کابل» را شکل تحول‌یافتۀ «کاول» می‌دانند که از ترکیب «کاو» (به‌معنای بزرگ، پیشوا یا دانا) و «ال» (پسوند مکان) تشکیل شده و به «جایگاه بزرگان» اشاره دارد. این نظریه با نام‌های تاریخی مانند «کیقباد» و «کیخسرو» مرتبط است.

روایت فولکلوریک (افسانه کاه‌پل)

از نگاه فولکلور، داستانی محلی وجود دارد که بر اساس آن، این شهر در گذشته همچون جزیره‌ای در میان آب قرار داشت. با ساختن پلی از کاه (که به «کاه‌پل» معروف شد) برای عبور یک شاهزاده، نام «کاه‌پل» به مرور به «کابل» تغییر یافت.  

نام‌های کابل در متون تاریخی جهان

کابل در طول تاریخ با نام‌های متعددی شناخته شده که هر یک بازتابی از دوره‌های مختلف تمدنی و فرهنگی این منطقه است:

• در متون ودایی: قدیمی‌ترین نام ثبت‌شده برای کابل «کوبها» است که نشان‌دهندۀ حضور آریایی‌ها در این ناحیه می‌باشد.

• در متون اوستایی: این منطقه با نام «ویکره‌ته» شناخته می‌شد که به‌عنوان یکی از سرزمین‌های مهم در متون زرتشتی از آن یاد شده است.

• در متون یونانی و لاتین: نام‌هایی چون «کسپاتیروس»، «کوآ»، «کوفن» و «اورتسیانه» برای این منطقه به کار رفته است.
• در منابع چینی: نام‌هایی مانند «کاوفو» و «کی‌پن» به کابل اشاره دارد که حاکی از روابط دیرینۀ این منطقه با شرق آسیا است.

تحول نهایی نام: از پهلوی تا امروز

در دورۀ متأخرتر، نام «کاپل» در متون پهلوی ظاهر می‌شود که نزدیک‌ترین صورت به‌ نام کنونی «کابل» است. بر اساس شواهد زبانی و تاریخی، نام کنونی کابل از تحول تدریجی همین نام پهلوی و تغییر آوایی «پ» به «ب» پدید آمده است. این تحول نشان‌دهندۀ تداوم تاریخی و غنای فرهنگی این منطقه از دوران باستان تا به امروز است.

تاریخچه کابل

کابل بیش از 3000 سال قدمت دارد. برخی کتب تاریخی، قدمت کابل را به حدود 1500 سال پیش از میلاد بازمی‌گردانند. شهر کابل پس از ظهور اسلام تحت ادارۀ حکومت‌های محلی باقی ماند و این وضعیت تا دوران صفاریان تداوم یافت. بر اساس منابع تاریخی، فاتحان عرب تا پیش از صفاریان نتوانستند تسلط کامل بر کابل و مناطق هندوکش کسب کنند و مردم این منطقه به تدریج و به‌صورت خودجوش به دین اسلام گرویدند. پس از افول امویان، ادارۀ کابل به حاکمان محلی تحت حمایت مسلمانان سپرده شد.

یعقوب لیث صفاری در قرن نهم میلادی با پیروزی در جنگ‌های سخت، مناطقی زابلستان، غزنی، بلخ و کابل را به قلمرو اسلامی اضافه کرد. با ضعف تدریجی صفاریان، کابل در ۳۴۴ش به تصرف غزنویان درآمد. انتخاب غزنی به‌عنوان پایتخت از سوی غزنویان و هرات توسط تیموریان، به کاهش تدریجی اهمیت کابل انجامید. کابل در 1221م در نتیجۀ حملۀ مغول به‌شدت آسیب دید و پس از یک قرن در دورۀ حکومت تیموریان، رشد دوباره را آغاز کرد.

با تسلط بابر شاه بر کابل، این شهر بار دیگر به‌عنوان پایتخت احیا شد و در ۹۲۳ش رونق تازه‌ای یافت. بابر با ترمیم حصارهای شهر و ایجاد فضاهای سبز، از جمله باغ‌های جهان‌آرا و شهرآرا، به آبادانی کابل همت گماشت. انتقال پایتخت از قندهار به کابل توسط تیمورشاه درانی، نقطۀ عطفی در احیای مجدد و اهمیت سیاسی و فرهنگی این شهر بود.

کابل‌در 1738م توسط نادرشاه اشغال شد. حملۀ بریتانیا در 1842م منجر به تخریب بیشتر کابل شد و در حملۀ دوم در 1880م، بالاحصار که تا آن زمان مقر حکومت بود، تخریب شد.

کابل در دوران معاصر

تاریخ معاصر کابل با دوران پادشاهی امان‌الله خان آغاز می‌شود که استقلال افغانستان را از بریتانیا در ۱۹۱۹م به دست آورد‌‌. این رویداد که به جنگ استقلال شهرت یافت، منجر به امضای پیمانی در اوت ۱۹۱۹م شد که طی آن حاکمیت کامل افغانستان به رسمیت شناخته شد. تغییر حکومت از شاهی به پادشاهی مشروطه یکی از دستاوردهای دورۀ امان‌الله بود.

وی با به رسمیت‌شناختن حکومت شوروی، روابط دیپلماتیک با این کشور را آغاز کرد و اولین پیمان دوستی بین دو کشور در فوریۀ ۱۹۲۱م امضا شد. اگرچه این پیمان نقطه عطفی در روابط دو کشور محسوب می‌شد، اما اشغال شهرهای مسلمان‌نشین بخارا و خیوه توسط شوروی موجب نقض آن شد.

اقدامات اصلاحی امان‌الله خان که متأثر از تحولات ترکیه و ایران بود، شامل تغییراتی در سبک زندگی و فرهنگ عمومی در کابل شد. برای مثال کشف حجاب، پوشیدن اجباری لباس اروپایی، بلندکردن کلاه به جای سلام در برخوردهای روزمره و مخالفت با علمای دینی برخی از این تغییرات بود که با مخالفت بخشی از جامعه رو به رو شد و در نهایت به قیام عمومی و سقوط حکومت وی انجامید.

دورۀ کوتاه حکومت حبیب‌الله کلکانی (بچه سقا) بعد از امان‌الله، تنها ۹ ماه به طول انجامید. نادرخان با حمایت خارجی و بسیج نیروهای قومی، موفق به سرنگونی حکومت وی شد. پس از کشته‌شدن نادرخان، پسرش محمدظاهر شاه به پادشاهی رسید، اما به‌دلیل کم‌سنی، قدرت در دست عموی وی سردار محمد هاشم خان قرار گرفت. در این دوره، مناسبات با جهان غرب گسترش یافت و پیمان دوستی با آمریکا در ۱۳۱۵ش امضا شد.

با تأسیس پاکستان در ۱۹۴۷م، مسئله پشتونستان به موضوعی محوری در روابط خارجی افغانستان تبدیل شد. این مسئله باعث تشدید تنش با پاکستان و تغییرات مکرر در کابینۀ دولت شد. در همین دوران، فضای به‌نسبت باز سیاسی زمینه را برای ظهور گروه‌های چپ و کمونیستی فراهم کرد.

دورۀ صدارت محمدداوود شاهد تشدید اختلافات با پاکستان و گسترش نفوذ شوروی در امور اقتصادی و نظامی افغانستان بود. اگرچه تلاش‌هایی برای ایجاد توازن در روابط خارجی صورت گرفت، اما مسئلۀ پشتونستان همچنان به‌عنوان عاملی تنش‌زا باقی ماند.

در سال‌های پس از داوود کابینه‌های متعددی تشکیل شد که هیچ‌یک نتوانستند بحران‌های سیاسی و اقتصادی را در پایتخت حل کنند. تدوین قانون اساسی جدید در ۱۳۴۲ش در کابل، فضای باز سیاسی ایجاد کرد، اما تظاهرات و اعتراضات سازمان‌یافته توسط کمونیست‌ها در کابل ادامه یافت. دورۀ صدارت محمدموسی شفیق شاهد کاهش بحران‌های داخلی و بهبود روابط با همسایگان بود، اما این دوره نیز با مخالفت گروه‌های چپ و ملی‌گرایان افراطی رو به رو شد.

دورۀ جمهوری اول افغانستان در ۱۳۵۲ش با کودتای محمدداوود آغاز شد. این دورۀ پنج ساله با نوسازی سریع و تغییرات اجتماعی همراه بود که در نهایت به «انقلاب ثور» ۱۳۵۷ش منجر شد. حکومت جمهوری دموکراتیک افغانستان (کمونیستی) دورۀ پرتنشی بود که با مداخله نظامی اتحاد جماهیر شوروی در ۱۳۵۸ش همراه شد. این دوره شاهد شکل‌گیری مقاومت مجاهدین و آغاز جنگ داخلی بود که تأثیرات عمیقی بر بافت اجتماعی و فرهنگی کابل گذاشت.

پس از خروج نیروهای شوروی، دورۀ مجاهدین آغاز شد که با درگیری‌های داخلی و بی‌ثباتی سیاسی همراه بود و منجر به ویرانی گستردۀ شهر کابل و مهاجرت مردم آن بود. این شرایط زمینۀ ظهور طالبان را در ۱۳۷۵ش فراهم کرد که بر اساس تفسیر خاصی از شریعت اسلام حکومت می‌کرد.

دوران جمهوری اسلامی افغانستان پس از سقوط طالبان در ۱۳۸۰ش آغاز شد. این دورۀ ۲۰ ساله شاهد بازسازی نهادهای دولتی، توسعۀ زیرساخت‌ها و گسترش آزادی‌های مدنی بود، اگرچه چالش‌های امنیتی و سیاسی ادامه داشت.

در مرداد ۱۴۰۰ش با خروج نیروهای بین‌المللی، طالبان بعد از تصرف تدریجی ولایات مخلتف کشور، کنترل کابل را نیز به دست گرفتند. این تحول، آغازگر فصل جدیدی در تاریخ سیاسی افغانستان بوده که تأثیرات قابل توجهی بر سبک زندگی و ساختار اجتماعی شهروندان کابلی و افغانستان داشته است.

اهمیت تاریخی و سیاسی کابل

کابل علاوه‌بر مرکزیت سیاسی، به عنوان قطب اصلی فعالیت‌های اجتماعی، اداری، اقتصادی و فرهنگی افغانستان شناخته می‌شود و نماد وحدت ملی و خانۀ مشترک تمام اقوام این کشور است.

۱. پیشینه تاریخی و جایگاه پایتختی

قلعۀ تاریخی بالاحصار، با قدمتی که به قرن دوم پیش از میلاد می‌رسد، برای قرن‌ها مقر حکومتی پادشاهان این سرزمین و نماد استمرار حاکمیت ملی بود. در سال ۱۷۷۶ میلادی، تیمورشاه درانی کابل را به‌عنوان پایتخت امپراتوری درانی برگزید و از آن زمان تاکنون این جایگاه را حفظ کرده است.

۲. مدرنیزاسیون و توسعه شهری در دوران معاصر

در دوران معاصر، پادشاهانی مانند امان‌الله خان با الگوبرداری از تجربیات غربی، زمینه‌های نوسازی کابل را فراهم کردند. احداث مدارس، بیمارستان‌ها و توسعۀ زیرساخت‌های شهری از جمله دستاوردهای مهم این دوره به شمار می‌رود.

۳. اهمیت فرهنگی و اجتماعی

کابل همواره به‌عنوان «قلب آسیا» و مرکز توجه شاعران، ادیبان و تمدن‌های مختلف شناخته شده است. وجود زیارتگاه‌های متعدد مانند زیارتگاه سخی، بر اهمیت مذهبی این شهر افزوده است. این شهر به عنوان مرکز وحدت افغانستان، محل زندگی اقوام گوناگون بوده و افراد از سراسر کشور برای زندگی و کار به آن مهاجرت کرده‌اند.

۴. کابل در میدان رقابت‌های استراتژیک جهانی

این شهر به عنوان مرکز سیاسی و استراتژیک افغانستان، در طول تاریخ معاصر شاهد حضور و رقابت قدرت‌های خارجی بوده است:

• امپراتوری بریتانیا: در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، نیروهای بریتانیایی برای گسترش نفوذ خود در منطقه تلاش کردند که با مقاومت مردم افغانستان مواجه شدند.
• اتحاد جماهیر شوروی: در دوۀ جنگ سرد، شوروی با حمله نظامی به افغانستان، کابل را به مدت یک دهه تحت کنترل خود درآورد.
• آمریکا و ناتو: پس از حملات ۱۱ سپتامبر، نیروهای آمریکایی و ناتو به بهانۀ مبارزه با تروریسم وارد افغانستان شدند و برای دو دهه کنترل امنیت پایتخت را در دست داشتند. این حضورهای خارجی تأثیرات پایداری بر ساختار اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شهر گذاشته است.

۵. چالش‌ها و برنامه‌های توسعه شهری

رشد سریع جمعیت کابل به حدود ۴.۵ میلیون نفر در دهه‌های اخیر، چالش‌های جدی در حوزه مدیریت شهری ایجاد کرده است. برای مقابله با این چالش‌ها، در دورۀ جمهوری اسلامی افغانستان، پروژه‌های توسعه شهری شامل احداث مسکن، شبکۀ حمل و نقل مدرن و سیستم‌های زیربنایی در قالب یک ماسترپلان ۱۵ ساله تدوین شد.‌‌‌‌‌‌

۶. کابل امروز: مرکز قدرت و اقتصاد

کابل در حال حاضر کانون اصلی فعالیت‌های سیاسی، اداری و اقتصادی افغانستان است. تمرکز نهادهای حکومتی، سفارتخانه‌های خارجی، مؤسسات بزرگ اقتصادی و مراکز علمی و فرهنگی، این شهر را به مهم‌ترین قطب شهری کشور تبدیل کرده و نقش آن را در عرصه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی برجسته ساخته است.

جایگاه تشیع در کابل

بر اساس اسناد و منابع تاریخی، پیشینۀ تشیع در ولایت کابل به سده‌های نخستین هجری بازمی‌گردد. از جمله شواهد این امر، ذکر لقب «کابلی» برای برخی از اصحاب ائمه بوده که نشان‌دهندۀ وجود تشیع در این ناحیه است. از جمله این افراد می‌توان به هارون بن ابی خالد کابلی، وردان ابو خالد کابلی الاصغر و وردان ابو خالد کابلی ملقب به کنکر اشاره کرد که در منابع رجالی از آنان یاد شده است.

همچنین، روایتی درباره فردی با لقب «کابلی» وجود دارد که از طریق کتب پیشینیان همچون انجيل، صحت دین اسلام را درمی‌یابد و از کابل در طلب حقیقت رهسپار می‌شود. وی با راهنمایی یحیی بن محمد عریضی در صریاء، نزدیک مدینه، موفق به درک حضور امام زمان می‌شود. این روایت نیز گواهی بر وجود گرایش‌های شیعی در منطقه کابل در دوران کهن است.

نهادها و اماکن مذهبی قدیمی در کابل نیز گویای حضور تاریخی و گستردۀ تشیع در کابل بوده است. در تاریخ معاصر نیز شیعیان حضور مؤثر داشته و تکیه‌خانۀ عمومی چنداول در 1317ش در دورۀ محمد‌نادر شاه با هدف ساماندهی امور شیعیان توسط میرعلی‌احمد حجت تاسیس شد. این مکان در ابتدا خانۀ نورالدین خان جوانشیر بود. مراسم عزاداری مخفیانه در آن برگزار می‌شد. در ابتدا این محل هم تکیه‌خانه، هم مسجد و هم مدرسه بود. نخستین نماز جماعت رسمی شیعه و پخش اذان شیعی در کابل از این تکیه‌خانه صورت گرفته است.

در این تکیه‌خانه بسیاری از بزرگان شیعه منبر رفته و سخنرانی کرده‌اند که مشهورترین آنها سید اسماعیل بلخی است. تکیه‌خانۀ چنداول از مهم‌ترین مراکز فرهنگی و روشنگری در کابل بوده است. این تکیه‌خانه دارای کتابخانه و غسّال‎خانه است. جدا از این تکیه‌خانه، چنداول دارای 22 تکیه‌خانۀ دیگر است که بسیاری از آنها قدمت زیادی دارند.

جغرافیایی کابل

موقعیت جغرفایی

ولایت کابل در مختصات جغرافیایی ۳۴ درجه و ۳۱ دقیقه و ۱ ثانیه عرض شمالی و ۶۹ درجه و ۵۹ دقیقه و ۵۹ ثانیه طول شرقی واقع شده و از شمال‌غرب با پروان، از شمال‌شرق با کاپیسا، از شرق با لغمان، از جنوب‌شرق با ننگرهار، از جنوب با لوگر و از جنوب‌غرب با ولایت میدان وردک همجوار است.

مساحت این ولایت ۴۵۸۵ کیلومتر مربع بوده و توپوگرافی آن متشکل از عوارض طبیعی متنوعی است. بیش از نیمی از مساحت ولایت (۵۶٫۳ درصد) را کوه‌ها و دشت‌های ناهموار تشکیل می‌دهد در حالی که حدود یک‌سوم آن (۳۷٫۷ درصد) از زمین‌های هموار پوشیده شده است.

ویژگی‌های اقلیمی

کابل به‌عنوان پایتخت افغانستان، از اقلیمی نیمه‌خشک و کوهستانی برخوردار است که تحت تأثیر عوامل جغرافیایی متنوعی قرار دارد. وجود کوه‌های بلند همچون شیردروازه، آسمایی و پغمان در اطراف شهر، نقش تعیین‌کننده‌ای در آب‌وهوای این منطقه دارد. این ارتفاعات نه تنها منظره‌ای طبیعی به شهر بخشیده، بلکه باعث تعدیل دما و ایجاد بارش‌های برف و باران در فصول سرد سال می‌شود.  

بادهای موسمی و موضعی نیز از ویژگی‌های بارز اقلیم کابل هستند. بادهای سرد سیبریایی در زمستان باعث بارش برف می‌شوند، در بهار و تابستان، جریان‌های مرطوب از دریای خزر و خلیج فارس منجر به بارندگی‌های موقت می‌شود. بادهای شدید همراه با گردوغبار پس از ظهر در تابستان، گاهی زندگی شهری را با اختلال مواجه می‌کنند.  

کمبود رطوبت در تابستان از دیگر چالش‌های اقلیمی کابل است که میزان تبخیر را تا دو برابر بارندگی افزایش می‌دهد. این شرایط، مدیریت منابع آب و کشاورزی را در منطقه به امری حیاتی تبدیل کرده است.  

کوه‌های مهم کابل

ولایت کابل داری مجموعه‌ای از کوه‌ها و ارتفاعات مهم است که بر چشم‌انداز طبیعی، جغرافیا و زندگی مردم این منطقه تأثیر بسزایی گذاشته‌ است. برای مثال رشته‌کوه پغمان در غرب، به‌عنوان بلندترین نقطۀ ولایت، با ارتفاع ۴۷۰۰ متر از سطح دریا، جایگاه ویژه‌ای در میان سایر کوه‌ها دارد. در جنوب‌غرب، کوه قورویغ قرار گرفته که همراه با دیگر ارتفاعات، عظمت طبیعی این ناحیه را شکل می‌دهد.

در مرکز ولایت، کوه‌های شیر دروازه، آسمایی و علی‌آباد واقع شده‌ که بخشی از هویت جغرافیایی منطقه را تشکیل می‌دهد. کوه صافی در شمال‌‍شرق و همچنین سلسله‌کوه‌های جنوب شرقی شامل بگرامی، شینه، لته‌بند و تنگ غارو، از دیگر عوارض طبیعی مهم این ولایت به شمار می‌روند.

علاوه‌بر این، تپه‌های متعددی از جمله تپۀ بی‌بی مهرو، تپۀ مرنجان، تپۀ تاج بیک، قلعه‌بلند و کلوله‌پشته، بر ناهمواری‌های منطقه افزوده و ویژگی‌های زمین‌شناختی آن را غنی‌تر ساخته‌ است. زمین‌های هموار باقی‌مانده که به‌طور عمده در میان این ارتفاعات واقع شده‌اند، از حاصلخیزی مناسبی برخوردار بوده و امکان توسعۀ فعالیت‌های کشاورزی را فراهم آورده است. این ترکیب طبیعی علاوه‌بر تأثیرگذاری بر شرایط آب‌وهوایی منطقه تأثیر گذاشته در شکل‌گیری الگوهای زندگی و معیشت ساکنان آن نیز نقش تعیین‌کننده‌ای دارد.

منابع آبی

رود کابل از منابع بزرگ و مهم آبی کابل است که با پوشش تقریبی ۱۲درصدی از خاک افغانستان در شرق این کشور، نقش حیاتی در تأمین منابع آبی دارد و حدود ۲۶درصد از آب‌های کشور را در خود جای داده است. این رود از ارتفاعات کوه‌های پغمان در غرب کابل و از ارتفاع ۳۵۰۰ متری گردنۀ اُونَی سرچشمه می‌گیرد. شاخه‌های فرعی آن نیز از کوه‌های بابا، هندوکش و سفیدکوه منشأ می‌گیرند.

در این حوزه، رودهای متعددی جریان دارند که همگی به رود اصلی کابل می‌پیوندند. از جمله این رودها می‌توان به غوربند، پنجشیر، سرخ‌آب، پچ، لوگر، کنر، علی‌نگر، لغمان، علی‌شنگ و اندراب اشاره کرد. در بخش بالای رود، آب از طریق رودهای لوگر، پنجشیر و غوربند تأمین می‌شود. همچنین، نام ننگرهار برگرفته از ۹ رودی است که به رود کابل می‌ریزند؛ واژه ننگ به‌معنای عدد نه و نهارا به‌معنای رود است.

رود کابل پس از پیمودن مسافتی نزدیک به ۴۶۰ کیلومتر و عبور از شهرهای کابل و جلال‌آباد، وارد خاک پاکستان شده و در نهایت به رود سند می‌ریزد. این رود، تنها رود بزرگ افغانستان است که از طریق ارتباط با رود سند، به دریاهای آزاد دسترسی پیدا می‌کند. طول کل رود از مبدأ تا پیوند به سند، حدود ۷۰۰ کیلومتر است.

آب‌و‌هوای کابل

ولایت کابل با توجه به موقعیت جغرافیایی خاص خود، دارای آب و هوای نیمه‌خشک قاره‌ای با چهار فصل متمایز است. نوسانات دمایی در کابل قابل توجه است: دمای هوا در تابستان به ۳۴ تا ۴۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسد، در حالی که در زمستان تا ۱۵- درجه سانتی‌گراد کاهش می‌یابد. این تغییرات شدید دمایی، زندگی روزمرۀ ساکنان را تحت تأثیر قرار داده و نیاز به سازگاری با شرایط اقلیمی را ضروری می‌سازد. این ویژگی‌های اقلیمی ناشی از عوامل متعددی از جمله دوری از دریا، ارتفاع زیاد و توپوگرافی کوهستانی منطقه که تأثیر مستقیمی بر شیوۀ زندگی ساکنان، فعالیت‌های کشاورزی، معماری و الگوی سکونت در منطقه داشته است.

جمعیت‌شناسی کابل

بر اساس گزارش ادارۀ ملی احصاییه و معلومات افغانستان، جمعیت ولایت کابل در ۱۴۰۰ش بالغ بر ۵میلیون و ۳۸۵ هزار و ۵۲۶ تن برآورد شده است. این آمار نشان‌دهندۀ تراکم قابل توجه جمعیت در پایتخت افغانستان است.

توزیع جنسیتی جمعیت نشان می‌دهد که ۲ میلیون و ۷۳۹ هزار و ۳۴۰ تن را مردان و ۲ میلیون و ۶۴۶ هزار و ۱۸۶ تن را زنان تشکیل می‌دهند. از کل جمعیت این ولایت، ۴ میلیون و ۶۲۷ هزار و ۳۰۴ تن در مناطق شهری ساکن هستند که شامل ۲ میلیون و ۳۵۱ هزار و ۴۳۴ تن مرد و ۲ میلیون و ۲۷۵ هزار و ۸۷۰ تن زن می‌شود.

جمعیت ساکن در مناطق روستایی ولایت کابل نیز ۷۵۸ هزار و ۲۲۲ تن اعلام شده که از این تعداد ۳۸۷ هزار و ۹۰۶ تن مرد و ۳۷۰ هزار و ۳۱۶ تن زن هستند.

در سطح نواحی شهری، ناحیۀ هفتم کابل با جمعیت ۴۶۸٬۷۹۶ تن پرجمعیت‌ترین ناحیه محسوب می‌شود. همچنین در میان ولسوالی‌های ولایت کابل، ولسوالی پغمان با جمعیت ۱۴۱٬۰۹۳ تن بالاترین تعداد سکنه را دارد.

به نظر کارشناسان این آمار حاکی از تمرکز گستردۀ جمعیت در مناطق شهری به‌ویژه شهر کابل است که پیامدهای مهمی در زمینۀ مدیریت شهری، ارائۀ خدمات و برنامه‌ریزی‌های توسعه‌ای دارد.

زبان مردم‌ کابل

بیشتر مردم کابل به زبان فارسی دری و پشتو صحبت می‌کنند اما فارسی دری به‌عنوان زبان ریشه دار در تاریخ کهن این منطقه اصلی‌ترین ابزار ارتباطی در تعاملات روزمره، نهادهای دولتی، فضای کسب‌وکار و عرصه‌های فرهنگی و رسانه‌ای است.

اگرچه پشتو نیز به‌عنوان زبان رسمی در کابل حضور دارد، اما فارسی دری به‌دلیل کاربرد گسترده‌تر، زبان مشترک میان تمام اقوام ساکن پایتخت، از جمله گویشوران زبان‌هایی نظیر پشتو، ازبکی، ترکمنی و پشه‌ای محسوب شده و تسهیل‌گر ارتباطات میان‌فردی و اجتماعی در بافت چندفرهنگی شهر است. این جایگاه تاریخی و فرهنگی، فارسی دری را نه تنها به یک ابزار ارتباطی، بلکه به بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت و سبک زندگی شهروندان کابل تبدیل کرده است.

تقسیمات‌ اداری کابل

ولایت کابل دارای 15 ولسوالی است که عبارت‌اند از: کابل (مرکز)، میربچه کوت، پغمان، قره‌باغ، شَکَردره، سروبی، بگرامی، دِه‌سبز، چارآسیاب، اِستالیف، کلکان، خاک جبار، فَرزه، موسهی، گُلدره.

اقتصاد‌‌‌‍ مردم کابل

کشاورزی و دامداری

در حال‌حاضر بخش کشاورزی ولایت کابل از تنوع محصولی قابل توجهی برخوردار است که سهم میوه‌جات با ۷۲درصد در رأس آن قرار دارد. پس از آن حبوبات با ۱۷درصد، سبزیجات با ۱۰درصد و کرافس با ۱درصد قرار می‌گیرند. محصولات عمدۀ زراعتی این منطقه شامل گندم، جو، جواری (ذرت)، پیاز و کچالو (سیب‌زمینی) است که نقش مهمی در تأمین امنیت غذایی دارد.

در میان حبوبات، گندم و کچالو به‌عنوان محصولات استراتژیک این ولایت شناخته می‌شوند. اگرچه مقدار قابل توجهی از گندم تولیدی در بازارهای داخلی به مصرف می‌رسد، اما این میزان به نیازهای کامل منطقه پاسخ نمی‌دهد.

باغداری نیز از ارکان مهم بخش زراعت کابل محسوب می‌شود که ۶۸درصد باغستان‌های آن به کشت انگور و ۳۰درصد باقیمانده به تولید سیب، زردآلو، آلوبالو و توت اختصاص یافته است. این تنوع محصولی نه تنها در تأمین معیشت روستاییان نقش اساسی دارد، بلکه در توسعۀ اقتصادی منطقه نیز مؤثر است.

بر اساس آمارهای موجود، این ولایت دارای ۱۲۵,۰۲۲ هکتار زمین کشاورزی است و تعداد دام‌داران آن بیش از ۱۰هزار نفر تخمین زده می‌شود. همچنین حدود ۱ میلیون رأس دام شامل گوسفند، بز و گاو در این منطقه وجود دارد. ظرفیت تولید محصولات در ولایت کابل شامل ۲۲ نوع میوه، ۱۷۰ نوع محصول دامی، ۱۰۰ نوع سبزی است.

در‌ ولایت‌ کابل زیرساخت‌های مدیریت محصولات کشاورزی در دوران جمهوری اسلامی افغانستان، مانند سردخانه و دستگاه‌های خشک‌کنندۀ میوه ایجاد شد که بر اشتغال و زندگی روزمرۀ مردم تأثیر بسزایی دارد.

بخش صنعت

ولایت کابل به‌عنوان قطب صنعتی افغانستان، تاریخچۀ فعالیت‌های صنعتی خود را از اوایل دهه ۱۳۵۰ش با تأسیس نخستین پارک صنعتی در منطقۀ پلچرخی آغاز کرد. پس از آن، با اضافه‌شدن پارک صنعتی بگرامی، این روند توسعۀ صنعتی شتاب بیشتری به خود گرفت اما در دوران جنگ‌های داخلی به شدت آسیب دید. امروزه این ولایت میزبان تعدادی از مهم‌ترین واحدهای تولیدی و صنعتی کشور است که در زمینه‌های مختلفی از جمله تولید مواد غذایی، مصنوعات چرمی، محصولات پلاستیکی، مصالح ساختمانی و کالاهای مصرفی فعالیت می‌کند و بر اشتغال و شیوۀ زندگی مردم اثر می‌گذارد.

در مقایسه با سایر کشورها بخش صنعتی کابل با چالش‌های متعددی رو به رو است. عدم ثبات در تأمین برق، دسترسی محدود به بازارهای داخلی و خارجی، کمبود و گرانی مواد اولیه و وجود موانع بانکی و مالی از عوامل مهم و محدودکننده در این بخش محسوب می‌شود.

همچنین نبود زیرساخت‌های حمل و نقل مناسب، ضعف در سیستم مدیریت زنجیرۀ تأمین و چالش‌های مربوط به امنیت سرمایه‌گذاری نیز بر پیچیدگی شرایط فعالیت صنعتی در این منطقه افزوده‌ است. کارشناسان موقعیت جغرافیایی مناسب، دسترسی به نیروی کار و وجود بازار مصرف بزرگ را از جمله مزیت‌های نسبی این ولایت برای توسعۀ صنعتی می‌دانند.

بخش خدمات

بخش خدمات در کابل، به‌عنوان موتور محرک اقتصاد پایتخت، نقش مسلطی در اشتغال‌زایی و ارائۀ خدمات مدرن شهری دارد. این بخش که دامنۀ وسیعی از فعالیت‌ها از جمله خدمات مالی و بانکی، مؤسسات آموزشی و دانشگاهی، مراکز درمانی و بهداشتی، شرکت‌های حمل‌ونقل و لجستیک، هتل‌داری و صنعت گردشگری را در بر می‌گیرد، بستر اصلی تعاملات اقتصادی و اجتماعی شهروندان کابلی محسوب می‌شود. با توسعۀ شهرنشینی و افزایش جمعیت، تقاضا برای خدمات متنوع و تخصصی در پایتخت رو به رشد است و این امر، ظرفیت‌های نوینی را برای ایجاد فرصت‌های شغلی و توسعۀ اقتصادی پایدار در شهر فراهم می‌آورد.

اشتغال غیررسمی

بازار کار کابل با چالش گستردگی بخش غیررسمی مواجه است که سهم عمده‌ای در تأمین معیشت ساکنان آن دارد. این بخش به‌طور عمده شامل فعالیت‌های اقتصادی بدون ثبت رسمی، فاقد قراردادهای استاندارد کاری و فاقد پوشش‌های بیمه‌ای و اجتماعی است که در قالب مشاغل خرد، کارگری روزمزد، فروشندگی دوره‌گرد و فعالیت‌های خدماتی کوچک نمود می‌یابد.

به نظر کارشناسان اگرچه این مشاغل به‌عنوان یک سازوکار انعطاف‌پذیر برای جذب نیروی کار عمل می‌کنند، اما به‌دلیل عدم برخورداری از حمایت‌های قانونی و نهادینه، نیروی کار را در معرض آسیب‌پذیری‌های اقتصادی و اجتماعی قرار می‌دهند. رسمی‌سازی این مشاغل از طریق سیاست‌گذاری‌های هدفمند، می‌تواند به بهبود شرایط کار و افزایش بهره‌وری در اقتصاد پایتخت بینجامد.

آموزش و تحصیلات عالی در کابل

معارف (آموزش و پرورش)

کابل به‌عنوان پایتخت و مرکز اداری افغانستان، از وضعیت بهتری در بخش معارف برخوردار بوده دارای بیشترین تعداد مراکز آموزشی و بالاترین نرخ ثبت‌نام دانش‌آموزان در مقایسه با دیگر ولایات است با این حال، چالش‌هایی چون کمبود فضای آموزشی استاندارد و نیاز به ارتقای کیفیت آموزش همچنان پابرجا است. بر اساس آمار ۱۴۰۳ش در ولایت کابل، تعداد ۶۱۷ باب مرکز تعلیمی وجود دارد که شامل ۶۱۴ باب مرکز تعلیمات عمومی، ۳ باب مرکز سواد حیاتی می‌شود. از این مجموع در حال‌حاضر ۱٬۶۰۹ باب مرکز فعال و ۷۶ باب غیرفعال است.

در این مراکز آموزش به‌طور مجموع ۴۲۸۰۳۵ نفر شاگرد مشغول تحصیل بوده‌ که از این تعداد ۳۶۲۰۷۸ نفر در مراکز آموزشی دولتی ( ۲۰۲۷۹۱ تن پسر و ۱۵۹۲۸۷ نفر دختر) ثبت‌نام کرده‌‌اند. همچنین ۶۵۹۵۷ تن در مراکز آموزشی خصوصی شامل ۴۷۴۸۲ تن پسر و ۱۸۴۷۵ تن دختر به تحصیل اشتغال داشته‌اند.

تعداد کل معلمین در این مراکز ۸۴۶۹ تن بوده که شامل ۵۶۷۱ تن مرد و ۲۷۹۸ تن زن است. از این تعداد، ۶۱۲۵ تن در مراکز دولتی و ۲۳۴۴ تن در مراکز خصوصی تدریس می‌کنند.

از نظر زیرساخت‌های آموزشی، تنها ۷۱درصد از مراکز تعلیمی در ولایت کابل دارای ساختمان دائمی بوده و حدود ۲٪ از شاگردان در فضای باز مشغول تحصیل هستند.

تحصیلات عالی

ولایت کابل به‌عنوان پایتخت افغانستان، پیشگام در حوزۀ تحصیلات عالی بوده و نخستین مراکز دانشگاهی کشور در این شهر تأسیس شده‌ است. امروزه این ولایت میزبان بیشترین و بزرگترین دانشگاه‌های دولتی و خصوصی افغانستان است که نقش محوری در تربیت نیروی انسانی متخصص و پیشبرد علمی کشور دارد. حضور مراکز آموزش عالی معتبر، کابل را به قطب علمی و آموزشی افغانستان تبدیل کرده است.

دانشگاه‌های دولتی

۱. دانشگاه کابل به‌عنوان نخستین نهاد آموزش عالی افغانستان در ۱۳۱۱ش تأسیس و با گذشت زمان به قطب اصلی علمی کشور تبدیل شد. این دانشگاه در دوران ثبات به‌عنوان یکی از مراکز معتبر منطقه شناخته می‌شد و روابط علمی گسترده‌ای با دانشگاه‌های بین‌المللی داشت. دانگشاه کابل در دوران جنگ‌های داخلی آسیب‌های فراوانی دید، اما پس از ۱۳۸۰ش (دوران جمهوری اسلامی) دوران احیاء و گسترش دوبارۀ آن آغاز شد. این دانگشاه هم‌اکنون با ۲۲ دانشکده و ۱۰۱ گروه آموزشی، نقش محوری در تربیت نیروی متخصص کشور دارد.

۲. دانشگاه تعلیم و تربیۀ کابل با مأموریت اصلی تربیت معلمان متخصص در ۱۳۴۳ش تحت عنوان آکادمی تربیۀ معلم آغاز به کار کرد. این دانشگاه پس از تحولات مختلف، در ۱۳۸۱ش به دانشگاه ارتقا یافت و هم‌اکنون با ۹ دانشکده و ۳۱ گروه آموزشی به ارائه خدمات علمی می‌پردازد. این نهاد علمی با دارا بودن بیش از ۸۰۰۰ دانشجو و انتشار مجلۀ علمی پژوهشی، سهم بسزایی در توسۀ نظام آموزشی کشور داشته است.

۳. دانشگاه پولی‌تخنیک کابل در ۱۳۴۲ش با هدف تربیت مهندسان و متخصصان فنی تأسیس شد. این دانشگاه با دارابودن امکانات پیشرفتۀ آموزشی و آزمایشگاهی، در حال‌حاضر با ۹ دانشکده و ۳۳ گروه آموزشی به فعالیت خود ادامه می‌دهد. این نهاد علمی با برخورداری از روابط بین‌المللی و کسب رتبۀ جهانی در زمینۀ انرژی پاک، نقش مهمی در توسعه فناوری و مهندسی کشور دارد.

دانشگاه‌ها و مؤسسات تحصیلات عالی خصوصی

با‌‌ آغاز حاکمیت جمهوری اسلامی افغانستان در ۱۳۸۰ش و بازگشایی دانشگاه‌ها، به‌دلیل تقاضای زیاد و نبود ظرفیت کافی برای همه دانشجویان متقاضی، نهاد تحصیلات عالی خصوصی به‌وجود آمد و اولین مرکز آموزش عالی خصوصی، در ۲۰۰۳م در کابل تأسیس شد. گسترش نیازها به آموزش در دورۀ جدید، افزایش میزان فارغ‌التحصیلان آموزش متوسطه در کنار ظرفیت اندک و ضعف آموزشی دانشگاه‌های دولتی، بهبود نسبی درآمد خانواده‌ها و کیفیت بهتر آموزش خصوصی، از دلایل مهم برپایی مراکز تحصیلات عالی خصوصی بود که به‌دلیل موقعیت مرکزی کابل، بیشتر این مراکز در این شهر تأسیس شد.

بر اساس گزارش منابع ۱۲۷ دانشگاه و مؤسسۀ تحصیلی عالی غیردولتی از طرف وزارت تحصیلات عالی افغانستان جواز فعالیت دریافت کرد که بیشتر این مراکز در شهر کابل تأسیس شد و دانشجویان شاغل به تحصیل در این مؤسسات حدود یک‌سوم کل دانشجویان کشور را تشکیل می‌دادند.

دانشگاه‌های خارجی

در دورۀ جمهوری اسلامی افغانستان، سه دانشگاه ایرانی شامل دانشگاه آزاد اسلامی، دانشگاه پیام نور و جامعه المصطفی العالمیه اقدام به تأسیس شعبه در این کشور کرد که تأثیرات فرهنگی و آموزشی قابل توجهی به همراه داشت. دانشگاه آزاد اسلامی با ارائه برنامه‌های آموزشی متنوع، زمینه دسترسی به رشته‌های مدرن و ترویج الگوهای زندگی دانشجویی شهری را فراهم کرد.

دانشگاه پیام نور از طریق سیستم آموزش از راه دور، امکان تحصیل برای ساکنان مناطق دورافتاده و افراد دارای مشغله‌های خانوادگی و شغلی را تسهیل کرد. جامعة المصطفی العالمیه نیز با تلفیق آموزش‌های دینی و آکادمیک، سبک زندگی مبتنی به تقویت ارزش‌های اسلامی-علمی در میان اقشار مذهبی پرداخت.

حوزه‌های عملیه شیعیان

حوزه‌های علمیه شیعیان در کابل به‌عنوان کانون‌های علمی و دینی، نقش ممتازی در تربیت طلاب و توسعۀ معارف اهل‌بیت در پایتخت افغانستان دارد. مدرسه علمیۀ مهدیه نخستین حوزه علمیه شیعیان بود که در سال‌های ۱۳۴۳ تا ۱۳۴۴ش توسط محمدامین افشار در منطقۀ قلعۀ فتح‌الله‌خان تأسیس و پایه‌گذار حرکتی علمی و فرهنگی در پایتخت افغانستان شد.

به تدریج مراکز علمی دیگری همچون مدرسۀ جامعة الاسلام توسط قربان‌علی محقق کابلی، محمدیه توسط سیدمحمد سرور واعظ بهسودی، مدینة العلم توسط نوراحمد تقدسی، رسالت توسط محمدهاشم صالحی، خاتم‌النبیین توسط محمدآصف محسنی و دارالمعارف اهلبیت توسط غلام‌عباس واعظ‌زادۀ بهسودی ایجاد شدند. این مراکز با بهره‌گیری از اساتید مجرب، به پرورش نسل‌هایی از طلاب علوم دینی همت گماشته‌اند.

حوزه‌های علمیه شیعه در کابل علاوه‌بر آموزش دروس حوزوی، با برگزاری جلسات تفسیر، سخنرانی‌های مذهبی و برنامه‌های فرهنگی، در تعمیق باورهای دینی و تقویت هویت مذهبی جامعه نقش آفرینی می‌کنند. این مراکز با وجود چالش‌های مختلف، توانسته‌اند با اتکا به پشتیبانی مردمی، به حیات علمی خود ادامه دهند و سهم قابل توجهی در حفظ و توسعه میراث فرهنگی و دینی شیعه در افغانستان داشته باشند.

مدارس دینی اهل‌سنت

بر اساس آمار ارائه شده توسط وزارت معارف طالبان در ۱۴۰۱ش، تعداد ۱۲۱ باب مرکز تعلیمات اسلامی (مدارس دینی) در ولایت کابل فعال بوده است. این آمار نشان‌دهندۀ افزایش ۱۴.۴۳ درصدی مراکز دینی در کابل پس از تسلط طالبان است.

سرمایه‌های فرهنگی در کابل

رسانه‌ها

کابل به‌عنوان پایتخت افغانستان، پیشینه‌ای طولانی در عرصۀ فعالیت‌های رسانه‌ای دارد. اولین فعالیت رسانه‌ای کشور با تأسیس نخستین روزنامۀ به نام «شمس النهار» در ۱۲۵۲ش در دوره سلطنت امیر شیرعلی در این شهر آغاز شد. این رویداد تاریخی، کابل را به‌عنوان مهد رسانه‌های مدرن افغانستان معرفی کرد و پایه‌های نظام رسانه‌ای کشور را در پایتخت بنیان نهاد.

در دو دهۀ گذشته (دوران جمهوری اسلامی افغانستان) به کانون اصلی تحولات رسانه‌ای کشور تبدیل شده بود. با حمایت جامعه بین‌المللی، چارچوب حقوقی جدیدی در سطح ملی تدوین شد که آزادی بیان و رسانه را به رسمیت می‌شناخت. این تحولات منجر به ظهور طیف وسیعی از رسانه‌های خصوصی، دولتی و محلی شد که شامل شبکه‌های تلویزیونی، ایستگاه‌های رادیویی و نشریات چاپی می‌گردید.

رشد کمی رسانه‌ها در این دوره قابل توجه بود، به‌طوری که تا اوت ۲۰۲۱م بیش از ۱۰۷ کانال تلویزیونی، ۲۸۴ ایستگاه رادیویی، صدها نشریه چاپی و بیش از ۱۸۰۰ وب‌سایت انترنتی، فعالیت می‌کردند. با این حال، این توسعۀ با چالش‌های عمده‌ای نیز همراه بود که مهم‌ترین آن وابستگی اقتصادی به کمک‌های بین‌المللی و ضعف بازار تبلیغات داخلی محسوب می‌شد. بسیاری از رسانه‌ها برای تداوم فعالیت خود به منابع خارجی متکی بودند که این امر استقلال آنها را تحت تأثیر قرار می‌داد.

از جنبۀ محتوایی، رسانه‌های افغانستان با تنوعی از گرایش‌های قومی، مذهبی و سیاسی مواجه بودند که از یک‌سو موجب غنای محتوایی شده بود، ولی از سوی دیگر به قطبی‌سازی اجتماعی دامن می‌زد. نقش رسانه‌های دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی نیز به تدریج افزایش یافت و فضای جدیدی برای مشارکت شهروندان به‌ویژه جوانان و زنان فراهم آورد.

تغییر شرایط سیاسی و تسلط دوربارۀ طالبان در ۲۰۲۱م بخش عمده‌ای از دستاوردهای دو دهۀ گذشته با چالش‌های جدی مواجه شد. بر اساس گزارش‌ها با سقوط نظام جمهوری فعالیت ۵۰ درصد رسانه‌ها متوقف شده است و بیش از ۸۰ درصد خبرنگاران زن مجبور به ترک کار خود شده‌اند و محدودیت‌های اعمال‌شده بر زنان خبرنگار همچنان ادامه دارد. طالبان از گویندگان زن در تلویزیون‌ها خواسته‌اند که با پوشش کامل صورت در برنامه‌ها حاضر شوند. این محدودیت‌ها به گفته برخی از زنان خبرنگار، کار آنان را با دشواری‌های زیادی مواجه کرده است.

علاوه‌بر این، عدم دسترسی به موقع به اطلاعات، به یکی از چالش‌های اصلی نهادهای حمایتی روزنامه‌نگاران و خود روزنامه‌نگاران در سال ۲۰۲۳ تبدیل شده است. این شرایط باعث کاهش شدید فعالیت‌های حرفه‌ای و نقض حق دسترسی به اطلاعات شده است.

انجمن‌های ادبی

فعالیت فرهنگی ادبی به‌صورت سازمانی با تأسیس انجمن ادبی کابل در ۱۳۱۰ش با هدف ساماندهی جریان ادبی کشور آغاز شد. این نهاد فرهنگی با مدیریت محمدانور بسمل و با همکاری جمعی از فرهیختگان و ادیبان زمان، نقش مؤثری در تحول ادبیات معاصر افغانستان داشت. مجلۀ کابل به‌عنوان ارگان نشراتی این انجمن، بستری برای عرضه آثار ادبی و تحقیقات تاریخی فراهم آورد.

اهداف اصلی انجمن شامل یکسان‌سازی شیوه‌های نگارش، تثبیت اصول نگارش، وضع اصطلاحات علمی و توسعه مبادلات ادبی با داخل و خارج کشور بود. این انجمن در دورانی فعالیت خود را آغاز کرد که ادبیات فارسی دری در افغانستان با چالش‌های متعددی از جمله اختلاط سبک‌های قدیم و جدید، ورود لغات بیگانه و آشفتگی قواعد زبانی مواجه بود.

انجمن ادبی کابل با ترتیب دادن مشاعره‌ها و مسابقات شعری، سعی در احیای سنت‌های کلاسیک شعر فارسی داشت. این نهاد در ابتدا نسبت به جریان‌های نوین ادبی محتاط بود، اما به تدریج فضایی برای گفت‌وگو بین سنت و تجدد فراهم آورد. شاعرانی چون قاری عبدالله از حامیان سبک قدما بودند، در حالی که مانند شایق جمال و محمدسرور صبا به سوی سبک جدید گرایش داشتند.

فعالیت‌های این انجمن باعث ایجاد فضای پویای ادبی در کابل شد و مجلۀ کابل به مدت یک دهه به‌عنوان یکی از برترین نشریات ادبی در جهان فارسی‌زبان شناخته می‌شد. این نهاد فرهنگی نه تنها در توسعه ادبیات، بلکه در شکل‌دهی به هویت فرهنگی و اجتماعی افغانستان معاصر نقش مهمی داشت.

آیین‌های ملی و مذهبی

۱. جشن نوروز

در روز نخست سال نو مراسم باشکوهی در «زیارتگاه سخی» برگزار می‌شود که بلندکردن علم امام علی یکی از آنها است، تهیه سمنو (سمنک) که توأم با شعرخوانی است در آغاز شب عید انجام می‌شود. هفت میوه و هفت‌سین، غذای ویژۀ شب عید نوروز، جشن دهقان و دیدوبازدید، بخشی از مراسم ویژه نوروز محسوب می‌شود. همچنین کشتی پهلوانی، تخم‌مرغ جنگی، بزکشی و گُدی‌پران (بادبادک‌بازی) ازجمله بازی‌های سنتی مردم در ایام عید نوروز است.

آیین نوروزی در کابل به‌عنوان پایتخت افغانستان، با شکوه و قدمتی چندین هزارساله برگزار می‌شود. این جشن باستانی که نماد تجدید حیات طبیعت و آغاز فصل بهار است، در نخستین روز فروردین ماه با آیین‌های ویژه‌ای در سراسر شهر کابل برپا می‌شود. مردم کابل با خانه‌تکانی و پوشیدن لباس‌های نو، آمادۀ استقبال از سال جدید می‌شوند. برپایی سفرۀ ۷ سین با عناصری چون سیب، سنجد، سمنو و سبزه، از رسوم اصیل خانوادگی در این شهر به شمار می‌رود.

پختن غذاهای مانند سمنو و چلوسبزی با مرغ، زیارت اماکن مقدس و تفریحگاه‌های طبیعی از جمله برنامه‌های متداول این ایام است. خانواده‌های کابلی به مزار شهدای صالحین، تپۀ مرنجان و بند قرغه می‌روند و روز خود را در دامان طبیعت سپری می‌کنند. برگزاری مسابقات ورزشی سنتی مانند بزکشی و کشتی نیز از جمله برنامه‌های عمومی است که با استقبال گسترده مردم رو به رو می‌شود.

مبادله دید و بازدید و عیدی‌دادن به کودکان، فضای صمیمی و شادی را در محلات کابل ایجاد می‌کند. این آیین‌ها نقش مهمی در تقویت همبستگی اجتماعی و ترویج ارزش‌های مشترک در میان اقوام مختلف ساکن در پایتخت دارد.

جشن نوروز در کابل به‌عنوان پایتخت افغانستان، نقشی محوری در حفظ و ترویج فرهنگ استقبال از این آیین باستانی در سراسر کشور دارد. موقعیت پایتختی کابل باعث شده است تا این شهر به کانون اصلی تبادل فرهنگی بین ولایات مختلف تبدیل شود.

طالبان بعد از تسلط دوباره بعد از ۱۴۰۱ش به‌طور رسمی جشن نوروز را در کابل و سراسر افغانستان ممنوع کرده است. این ممنوعیت شامل حذف نوروز از تقویم رسمی و جلوگیری از برگزاری عمومی این جشن سنتی می‌شود که مورد انتقاد بسیاری قرار گرفته است. اگرچه طالبان مانع مردم در برگزاری خصوصی نوروز نمی‌شوند، اما با برگزاری عمومی و رسمی آن در زیارتگاه‌ها مخالفت کرده‌اند.

۲. عید‌‌ فطر

عید فطر به‌عنوان یکی از اعیاد بزرگ اسلامی، در کابل با شکوه و تقدس ویژه‌ای به مدت ۳ روز برگزار می‌شود. مردم مسلمان این شهر با خانه‌تکانی و آماده‌سازی اماکن عمومی، فضای شهر را برای استقبال از این روز آماده می‌سازند. خرید لباس نو، تهیۀ غذاهای مخصوص و انواع شیرینی‌جات از سنت‌های رایج پیش از عید در کابل است.

در طلوع روز عید، نمازگزاران در مساجد و مصلی‌های بزرگ شهر گرد هم آمده و نماز عید فطر را به جماعت اقامه می‌کنند. پس از ادای نماز، مردم به زیارت اهل قبور رفته و برای درگذشتگان طلب مغفرت می‌کنند. دید و بازدیدهای خانوادگی و صلۀ ارحام از برنامه‌های اصلی این ۳ روز است که در آن خانواده‌ها با تهیه غذاهای سنتی از مهمانان پذیرایی می‌کنند.

کودکان با لباس‌های نو به دریافت عیدی از بزرگان فامیل می‌پردازند و شادی و نشاط در محلات شهر موج می‌زند. عیادت از بیماران و کمک به نیازمندان نیز از سنت‌های پسندیده این ایام است. ادارات و نهادهای دولتی نیز به مدت سه روز تعطیل می‌شوند تا کارمندان بتوانند این ایام را در کنار خانواده سپری کنند.

۳. عید قربان

عید قربان در کابل با آیین‌های ویژه‌ای همراه است که ریشه در سنت‌های عمیق دینی و فرهنگی دارد. از روزهای پیش از عید، بازارهای شهر رونق خاصی می‌گیرد و شهروندان با خرید چهارپایان برای قربانی و تهیه مایحتاج عید، آماده برگزاری این مناسبت می‌شوند. در سپیده‌دم روز عید، اذان نماز عید در فضای شهر طنین‌انداز می‌شود و نمازگزاران به سوی مصلی‌ها و مساجد بزرگ روانه می‌شود. پس از ادای نماز، مراسم قربانی با خواندن ذکرهای مخصوص انجام می‌شود. این سنت که نماد اطاعت از فرمان الهی و ایثار است، با مشارکت گسترده مردم صورت می‌پذیرد.

توزیع گوشت قربانی میان خویشاوندان، همسایگان و نیازمندان، جلوه‌ای از همبستگی اجتماعی و توجه به محرومان است. در این ایام، سفره‌های غذا در بسیاری از خانه‌های کابل برای پذیرایی از مهمانان گشوده می‌شود و غذاهای سنتی تهیه می‌شود. کودکان با شرکت در بازی‌های گروهی مانند تخم‌مرغ‌جنگی و بادبادک‌بازی، شادی و نشاط را در محلات شهر گسترش می‌دهند. برنامه‌های فرهنگی و مراسم ذکر و منقبت نیز در گوشه و کنار شهر برگزار می‌شود.

این عید بزرگ که مانند عید فطر ۳ روز طول می‌کشد علاوه‌بر ابعاد معنوی، فرصتی برای تجدید روابط اجتماعی و تقویت پیوندهای خانوادگی در پایتخت افغانستان فراهم می‌آورد.

۴. شب‌‌ یلدا

آیین چله یا شب یلدا در کابل با آداب و رسوم خاصی برگزار می‌شود. این شب طولانی‌ترین شب سال که در نزد مردم افغانستان نماد پیروزی نور بر تاریکی محسوب می‌شود، در فرهنگ کهن این دیار از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. مردم کابل در این شب با گردهمایی در منازل، به خواندن اشعار شاهنامۀ فردوسی و داستان‌های پندآموز می‌پردازند. مصرف میوه‌های فصل به‌ویژه انار و هندوانه و همچنین خشکبار و آجیل از سنت‌های اصلی این شب است. این آیین‌ها نشان‌دهندآ پیوند عمیق فرهنگی مردم کابل با میراث مشترک تمدنی منطقه است.

در دوران جمهوری اسلامی افغانستان به‌دلیل بهبود نسبی شرایط اقتصادی و تغییرات فرهنگی، برگزاری آیین شب یلدا در کابل رونق بیشتری یافته بود. خانواده‌ها با تهیه سفره‌ای رنگین از میوه‌ها و تنقلات، لحظات شیرینی را در کنار یکدیگر سپری می‌کردند. در کابل مانند سایر نقاط کشور خواندن اشعار حماسی و غنایی، و ب‌ ویژه شاهنامه، بخشی جدایی‌ناپذیر از این مراسم است.

این آیین سنتی فرصتی برای تقویت پیوندهای خانوادگی و انتقال میراث فرهنگی به نسل‌های جوان بوده و نماد امید و تاب‌آوری مردم این دیار در برابر چالش‌ها و دشواری‌ها محسوب می‌شود و نشان‌دهنده تداوم فرهنگی غنی در قلب افغانستان است.

سرگرمی‌های سنتی

سرگرمی‌های سنتی در کابل شامل بازی‌هایی مانند بزکشی، ریسمان‌کشی و تخم‌جنگی می‌شود که برخی از آن‌ها مانند بزکشی، ورزشی ملی و باستانی به حساب می‌آیند و برخی دیگر مانند گودی‌پران‌بازی و تخم‌جنگی در میان کودکان و جوانان محبوبیت زیادی دارند.

گودی‌پران بازی یا (بادبادک بازی) یکی از سرگرمی‌ها در کابل است که بیش از صد سال قدامت دارد. این سرگرمی میان کودکان، نوجوانان، جوانان و حتی کهن‌سالان طرفداران زیادی دارد. دکان‌های گود‌پران‌بازی در هر گوشه کابل به چشم می خورد. قیمت هر گودی پران نیز نظر به اندازه اش فرق می کند. در هنگام گدی‌پران بازی از اصطلاحاتی مانند لوت‌دادن، غوته‌دادن، تو خوردن، غیل‌کردن و راست و چپ‌کردن استفاده می‌شود.

آیین عزاداری محرم

۱.‌شیعیان

در ماه محرم، فضای معنوی خاصی شهر کابل، پایتخت افغانستان را فرا می‌گیرد. شیعیان این شهر، که بخشی قابل توجه از پیکره اجتماعی آن را تشکیل می‌دهند، با برگزاری آیین‌های پرشور و نمادین، به استقبال این ایام می‌روند. این مراسم، که ریشه در سنت‌های دیرینه و عمیق مذهبی دارد بخشی متمایز از سبک زندگی و فرهنگ شهری کابل تبدیل شده است.

در روزهای منتهی به تاسوعا و عاشورا، نمادهای عزاداری به تدریج در سطح شهر ظاهر و فضای داخل حسینیه‌ها و تکایا به‌طور کامل سیاه‌پوش می‌شود. مجالس روضه‌خوانی و مرثیه‌سرایی در اماکن مذهبی برگزار می‌شود و صدای ذکر مصائب اهل‌بیت تا پاسی از شب در محله‌ها طنین‌انداز است.

یکی از بارزترین جلوه‌های زندگی اجتماعی در این ایام، برپایی سقاخانه‌ها توسط نوجوانان و جوانان است. این ایستگاه‌های خودجوش مردمی، که در گوشه و کنار محلات دایر می‌شود، با ارائه آب خنک و شربت، تشنگی امام حسین و یاران او را یادآوری می‌کند و نمادی زنده از همبستگی اجتماعی و روحیأ نوع دوستی در جامعه شهری کابل محسوب می‌شود. امروزه برپایی این سقاخانه‌ها به بخشی از سبک زندگی مشارکتی و مذهبی ساکنان شهر تبدیل شده است.

آیین گهواره‌کشی در روز تاسوعا، از دیگر مراسمی است که با سبک زندگی خانوادگی و نقش مادران گره خورده است. مادران با حضور در حسینیه‌ها و در حالی که کودکان خردسال خود را همراه دارند، در مراسمی نمادین که یادآور مظلومیت علی‌اصغر است، شرکت می‌کنند. این آیین، پیوند عاطفی عمیق بین نسل‌ها را تقویت کرده و ارزش‌های مذهبی را در بستر زندگی خانوادگی نهادینه می‌سازد.

حضور پررنگ بانوان در این مراسم، چه در نقش عزادار و چه در نقش سازمان‌دهی و پذیرایی، نشان از جایگاه محوری آنان در حفظ و انتقال این سنت‌های فرهنگی-مذهبی دارد. اگرچه برگزاری دسته‌های عزاداری و علم‌کشی در سطح شهر در حال‌حاضر نسبت به گذشته با محدودیت‌هایی همراه است، اما این مراسم با شکوهی خاص در محدودأ اماکن مذهبی و زیارتگاه‌های اصلی شهر مانند زیارت سخی برگزار می‌شود.

این تجمعات باشکوه، که با نوحه‌خوانی و سینه‌زنی همراه است، فضایی پرشور و عاطفی ایجاد می‌کند و همبستگی اجتماعی عمیقی را در میان نسل‌های مختلف به نمایش می‌گذارد. همچنین، سنت نذورات و اطعام، به‌ویژه توزیع غذاهایی مانند شله زرد و حلوا، جلوۀ دیگری از زندگی اجتماعی در این ایام است که این عمل فرصتی برای انسجام اجتماعی و کمک به نیازمندان در بافت شهری کابل فراهم می‌آورد.

۲. اهل‌سنت

اهل‌سنت نیز در کابل مراسم عزاداری محرم را به شیوه‌های مختلف بر پا می‌کنند که اوج عزاداری آنان در روز عاشورا است.‌ به نوشتۀ «محمدآصف آهنگ» در کتاب «یاداشت‌ها و برداشت‌های از کابل قدیم» مردم اهل‌سنت شهر کابل، در شب عاشورا در خانقاه‌ها و مساجد جمع می‌شوند و بعد از ذکر نام و یاد خدا مرثیه می‌خوانند و آنگاه در وصف پیامبر اسلام و اهل‌بیت مرثیه سرایی می‌کنند. آنها به طرف زیارت «تمیم انصار» در شهر کابل حرکت می‌کنند و شب را تا سحر به ذکر و خواندن مشغول بوده و صبح روز عاشورا، دوباره علم را ذکرگویان به خانقاه و مساجد باز می‌گردانند.

نذری‌دادن اهل‌سنت در روز عاشورا در کابل نیز متداول است و براساس نوشتۀ محمدآصف آهنگ مردم اهل‌سنت کابل در روز عاشورا، نذری‌هایی از قبیل «شله زرد»، «حلوا» و «شربت» خیرات می‌کنند و همچنین در این روز به زیارت اهل قبور می‌روند و به ارواح درگذشتگان درود می‌فرستند.

جاذبه‌های گردشگری‌‌‌‌ کابل

موزه ملی

موزۀ ملی که به آن موزه کابل هم گفته می‌شود گنجینه‌ای از میراث فرهنگی و تاریخی این کشور محسوب می‌شود. این موزه در ساختمانی دو طبقه در منطقه دارالامان، در جنوب‌غربی شهر کابل واقع شده است. تأسیس اولیه این موزه به ۱۲۹۷ش در منطقۀ باغ بالای کابل بازمی‌گردد که در آن زمان با نام «عجایب خانه» شناخته می‌شد و مکان نگهداری قرآن‌های خطی، صنایع دستی، آثار مربوط به جنگ‌های استقلال و کتاب‌های نادر بود.

در ۱۳۰۳ش این موزه به قصر کوتی باغچۀ ارگ منتقل و به‌طور رسمی توسط امیر امان‌الله گشایش یافت. مجموعۀ موزه شامل آثاری از دوره‌های مختلف تاریخی است، از جمله برجسته‌کاری‌های سنگی بودایی، عاج‌های متأثر از هنر هندی، برنزهای متأثر از هنر روم و مجسمه‌هایی از دوران صدر اسلام. از جمله آثار مکتوب ارزشمند آن می‌توان به قرآن منسوب به عثمان بن عفان و قرآن خط کوفی کشف‌شده در شهر غلغله اشاره کرد.

در پی تحولات سیاسی و جنگ‌های داخلی، موزۀ ملی افغانستان آسیب‌های فراوانی دید. پس از کودتای ۱۳۵۷ش و تجاوز نیروهای شوروی، موزه چندین بار جا به‌ جا شد و در دوران جنگ‌های داخلی، بیش از ۷۰درصد آثار آن نابود یا غارت شد. همچنین، در دورۀ اول حکومت طالبان، بیش از ۲۵۰۰ اثر باستانی به بهانه شرک‌آمیزبودن تخریب شد.

پس از روی کارآمدن جمهوری اسلامی افغانستان در ۲۰۰۱م بازسازی موزه با کمک جامعه جهانی آغاز و در ۲۰۰۴م بازگشایی شد. با تلاش‌های صورت گرفته، بیش از ۳۰ هزار اثر از طریق بازگرداندن از خارج و حفاری‌های باستان‌شناسی به مجموعۀ موزه افزوده شده است. این موزه اکنون به عنوان نماد مقاومت فرهنگی افغانستان، به فعالیت خود ادامه می‌دهد.

باغ بابر

باغ بابر به‌عنوان یکی از نمادهای تاریخی و فرهنگی شهر کابل، جایگاه ویژه‌ای در میراث معماری و هنری منطقه دارد. این باغ که به دستور ظهیرالدین محمدبابر، بنیانگذار امپراتوری گورکانی در ۱۵۲۸م تأسیس شد، نمونۀ برجسته‌ای از باغ‌سازی دورۀ گورکانیان محسوب می‌شود.

موقعیت این باغ در دامنۀ کوه شیردروازه، ترکیبی هماهنگ از طبیعت و معماری را ارائه می‌دهد. مساحت ۱۱ هکتاری آن، بزرگ‌ترین فضای عمومی شهر کابل محسوب می‌شود. طراحی این باغ با الهام از سبک باغ‌های ایرانی صورت گرفته که مشابهت‌های آشکاری با باغ فین کاشان، باغ‌های تاریخی کرمان و باغ‌های مشهور کشمیر دارد. این ویژگی، گواه پیوندهای عمیق فرهنگی و تمدنی بین مناطق مختلف است.

از جمله عناصر معماری شاخص در این باغ می‌توان به مقبرۀ بابر، مسجد، کاخ ملکه و کاروانسرای واقع در ورودی باغ اشاره کرد. ساختار پلکانی با پانزده پاگرد، ارتباط بین سطوح مختلف باغ را فراهم ساخته است. اگرچه این باغ در دورانی دچار آسیب‌هایی شد، اما به‌دلیل اهمیت تاریخی و فرهنگی، در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده و حفاظت از آن مورد توجه قرار دارد.

بر اساس وصیت بابر، آرامگاه وی در این باغ قرار دارد. اگرچه وی در شهر آگره هند درگذشت، اما بنا به خواسته خود، پیکر او به کابل انتقال یافت و در این مکان به خاک سپرده شد. این موضوع نشان‌دهندۀ علاقه ویژۀ وی به این باغ و شهر کابل است.

قصر دارالامان: قصر دارالامان، توسط امیر امان‌الله در 1920م در 16 کیلومتری مرکز کابل بر روی افشار تپه و نزدیک قصر دیگری به‌نام تاج‌بیگ ساخته شد. دارالامان در ابتدا قرار بود مقر پارلمان جدید افغانستان باشد اما این اتفاق هرگز نیفتاد. زمان ساخت دارالامان روابط حسنه‌ای میان افغانستان و آلمان برقرار بود، به‌همین‌دلیل در امور شهرسازی و تعمیرات شهریِ افغانستان گروه 22 نفرۀ معماران آلمانی فعالیت داشتند.

ساخت قصر دارالامان در 1304ش نیز تحت نظر مهندس والتر هارتنِ آلمانی آغاز شد و در 1306ش پایان یافت. ساخت قصر دارالامان بخشی از یک طرح بزرگ‌تر برای نوسازی و اصلاح افغانستان بود و بنا بود این قصر بخشی از پایتخت تاریخی باشد که هرگز محقق نشد و حتی برنامه‌هایی برای اتصال آن به کابل توسط یک راه‌آهن وجود داشت.

عده‌ای از کارشناسان عقیده دارند که سبک معماری قصر دارالامان، مربوط به دورۀ رنسانس و معماری آلمان شرقی است اما شماری دیگر از کارشناسان، معماری قصر را ترکیب هنر معماری آلمان شرقی و فرانسه می‌دانند. گنبد قصر شبیه به مراکز مذهبی فرانسوی و پایه و قوس آن شبیه به کاخ‌های آلمان است.

این قصر از جمله اولین ساختمان‌های افغانستان بود که دارای سیستم گرمایش مرکزی بود. سقف دارای چهار برج گنبدی است، پله‌های مارپیچ مرمری هر سطح را به هم وصل می‌کند و گالری طبقه سوم نمای جنوبی را تزئین می‌کند. این قصر دارای 150 اتاق بزرگ و کوچک است که تمامی دستگاه‌های حکومتی عصر امان‌الله خان از آن استفاده می‌کردند. همچنین، دارالامان، دارای یک کتابخانۀ بزرگ و 32 سرویس بهداشتی است.

دارالامان، در دهۀ 1990م توسط مجاهدین ویران و در 2012م نیز مورد هدف طالبان قرار گرفت. به‌همین دلیل، این قصر را «زمین زخمی» نیز می‌خوانند. در 2016م رئیس‌جمهور اشرف غنی به‌صورت رسمی، دستور بازسازی دارالامان را صادر کرد و هدف از این بازسازی را «بازگشت به گذشته برای پایه‌گذاری آینده» خواند. برای بازسازی دارالامان، از مواد و مصالح داخلی افغانستان (سنگ مرمر هرات، چوب کنر) و مشاور، مهندس و کارگران افغانستانی استفاده شد. علاوه بر آن، هزینۀ این بازسازی نزدیک به دو درصد از مبلغ پیش‌بینی شده توسط شرکت‌های خارجی، کمتر شد. در پروژۀ بازسازی دارالامان از همان معدن سنگ دهۀ 1920م استفاده شد.

بند قرغه: بند قرغه یکی از تفریحگاه‌ها و مناطق گردشگری مشهور و بااهمیت شهر کابل شناخته می‌شود که در فاصله ۸ کیلومتری غرب پایتخت موقعیت دارد و در ۱۳۳۰ش دوران پادشاهی محمدظاهرشاه احداث شد. در ابتدا هدف از ساخت این بند، تأمین آب برای مصارف کشاورزی بود، اما به تدریج به یکی از مقاصد تفریحی مهم برای ساکنان منطقه تبدیل شد.

از نظر فنی، بند قرغه یک سازۀ محلی با هستۀ غیرقابل نفوذ بوده که دارای یک برج کنترلی مجهز به سه دروازه برای تنظیم جریان آب است. ابعاد این بند ۴۰۰ متر در ۴۰۰ متر و ارتفاع آن ۳۰ متر است. ظرفیت آبیاری آن در گذشته به دو هزار هکتار زمین می‌رسید، اما در حال‌حاضر حدود یک هزار هکتار از اراضی مناطق ده‌عربان، بادام‌باغ، اکادمی پولیس، دانشگاه استاد ربانی، دانشگاه پولی‌تخنیک، سره‌میاشت و باغ بالا را تحت پوشش قرار می‌دهد.

از جنبۀ زیست‌محیطی، این منطقه به‌عنوان یکی از کمربندهای سبز کابل محسوب می‌شود که پوشش گیاهی آن شامل درختان ناجو، مورفان، ارغوان و بید روسی است. وجود امکانات تفریحی‌‌ مانند چرخ‌فلک، امکانات قایق‌رانی، ماهیگیری و پارک‌های بازی، به‌ویژه در روزهای پایان هفته، پذیرای شمار زیادی از خانواده‌ها و جوانان است. مدیریت فضای سبز این منطقه توسط نزدیک به ۳۰ باغبان صورت می‌گیرد که بر حفظ و توسعۀ این محیط طبیعی نظارت دارند.

زیارتگاه سخی: زیارتگاه سخی که در دامنۀ کوه آسمایی واقع ‌شده از اماکن زیارتی و مورد احترام شیعیان و اهل سنت است. خرقۀ منسوب به پیامبر اکرم، مدتی در این مکان نگهداری شده است.

بالاحصار: بالاحصار در جنوب شهر قدیم کابل واقع ‌شده و علاوه بر این‌که یک قصر بوده، کاربری نظامی هم داشته است.

مسجد عیدگاه: در سال 1893م ساخته شد و دومین مسجد بزرگ کابل است. در این مسجد، دو بار در سال، نماز عید اقامه می‌شود.

مناره‌ چاکاری: دارای صلیب شکسته بودایی ماهایانا و تراوادا بوده که در دورۀ کوشانی ساخت شده بود و آثاری از هنر یونانی_باختری داشت. این مناره در 1998م تخریب شد.

پارک زرنگار: از قدیمی‌ترین پارک‌های کابل است که قدمت آن به دورۀ امیر عبدالرحمان خان بازمی‌گردد و مقبرۀ او نیز در یکی از ساختمان‌های این پارک به‌نام بوستان سرا واقع شده است.

باغ‌وحش دهمزنگ: باغ‌وحش دهمزنگ در 1967م تأسیس شد و در جریان جنگ‌های داخلی خسارات بسیاری دید. بازسازی آن از 2001م آغاز شد و توسعه یافت.

قصر پغمان: تپه پغمان منطقه‌ای تفریحی در 25 کیلومتری کابل است که قصر پغمان نیز در آن واقع شده است، به دنبال اعلام روز جهانی نوروز در 1393م، دولت تصمیم به ساخت این قصر گرفت تا برای برگزاری مراسم نوروز استفاده شود.

زیادگاه ابوالفضل: از زیارتگاه‌های مورد توجه شیعیان است که در محله مرادخانی واقع‌ شده است و منسوب به حضرت ابوالفضل است.

عاشقان و عارفان: نام زیارت‌گاهی در دامنۀ کوه شیردروازه است که سازه‌ای با معماری سنتی دارد. مردم محلی بر این باور هستند که «خواجه عبدالسلام» (عاشقان) و «خواجه عبدالصمد» (عارفان)، پسران خواجه عبدالله انصاری در آن مدفون هستند.

شهدای صالحین: قبرستانی در جنوب کابل است که شخصیت‌های معروف علمی، فرهنگی و سیاسی همچون میر محمدغبار، خیبر و صلاح‌الدین سلجوقی در آن مدفون هستند.

خانقاه‌های کابل: تصوف و عرفان بخشی از ادبیات فارسی دری است؛ ازاین‌رو شمار زیادی خانقاه در افغانستان و به‌ویژه کابل یافت می‌شود؛ تعدادی از این خانقاه‌ها عبارت‌اند از: خانقاه مرشد سید گلاب، خانقاه خواجه غریب‌نواز، خانقاه پهلوان صاحب، خانقاه علاء‌الدین، خانقاه انچی باغبان، خانقاه دهمزنگ، خانقاه میرواعظ کابلی، صحبت‌خانه کارته پروان، خانقاه قلعه زمانخان، خانقاه بابای خودی، خانقاه کاکری‌ها، خانقاه حضرت ابراهیم خلیل، خانقاه کوله پشته، خانقاه برکی، خانقاه ولوی فیضانی.

آرامگاه فیض‌محمد کاتب هزاره: مورخ نامدار افغانستان، در منطقۀ بالاجوی چنداول کابل واقع شده است. وی به‌عنوان نویسنده اثرl تاریخی«سراج‌التواریخ» و مورخ رسمی دربار شاه امیر حبیب‌الله، جایگاه ویژه‌ای در تاریخ معاصر افغانستان دارد. موقعیت این آرامگاه در یکی از محلات تاریخی کابل، بر اهمیت فرهنگی و تاریخی آن می‌افزاید. این مکان به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی شهر کابل، مورد توجه پژوهشگران، تاریخ‌دوستان و علاقه‌مندان به فرهنگ و تمدن افغانستان قرار دارد.

محله‌های قدیمی و تاریخی: چنداول در دامنۀ کوه جنوب (شیردروازه) کابل قرار دارد و از این جهت از دیدنی‌های آن شهر به حساب می‌آید. از طرف دیگر آن محله از محلات بسیار قدیمی کابل است و در درون خود خانه‌های قدیمی، گذرها و بازار بسیار مهم محلی دارد که افراد زیادی را برای بازدید به آن محله می‌کشاند.

بخشی از ساختمان‌ها و ابنیۀ چنداول بسیار قدیمی و آثار تاریخی به شمار می‌روند. مسجد سه دکان بسیار قدیمی و دارای تزئینات گچ‌بری و کنده‌کاری چوب بوده که در جنگ‌های اخیر (احزاب) ویران شده است. مسجد جعفریه نیز از مساجد قدیمی شهر کابل است که در این منطقه واقع شده است. تکیه‌خانه، مسجد قاضی شهاب و مسجد همت‌یاری خان نیز بسیار قدمت دارند.

چهل‌ستون کابل: قصر چهل‌ستون کابل در زمان سلطنت شاه زمان سدوزایی در ۱۱۷۵ش ساخته شده و پیش از ویرانی، از کاخ‌های باشکوه کابل شمرده می‌شد. این قصر دارای دو باغ داخلی و خارجی بوده که مساحت پارک آن (باغ خارجی) حدد ۳۰ هکتار است و در حال‌حاضر به‌طور کامل ویران شده و شهرداری کابل قصد از نو سازی آن را دارد.

تپه توپ: این جاذبۀ گردشگری در ناحیۀ هفتم شهر کابل، در امتداد غربی کوه تاریخی «شیردروازه» و یا کوه‌ گذرگاه در سمت شمال «باغ بابر» موقعیت دارد. روی این تپه دو توپ بزرگِ باروتی نصب بوده و به‌همین دلیل به‌نام «تپه‌ی توپ» مشهور است. مساحت تپۀ توپ تبه‌صورت تقریبی ۲۰۰۰ هزار مترمربع بوده و بلندی دیوارهای آن شش متر است. در پایین این تپه طاقی قرار دارد به‌نام «گنبد» که محل نگهبانی سربازان بابرشاه بوده است. در نزدیک این تپۀ سنگی، دیوار تاریخی شهر کابل نیز به چشم می‌خورد. از فراز این تپه، قسمت غرب کابل به‌خوبی مشاهده می‌شود.

منار علم و جهل: این منار به یادگار پیروزی بر شورش مشهور به «ملای لنگ» برضد نهضت افغانستان ساخته شده است. این منار در فراز تپۀ کوچک در کنار پارک احمدشاهی کابل در مقابل نوآباد بریکوت از سنگ‌های رنگین و ظریف ساخته شده و در اثر جنگ‌ها آسیب دیده است. بعد از استقلال افغانستان آثار و کتیبه‌های مهم تاریخی افغانستان خطاطی شده است که از آن جمله منار علم وجهل است.

زیرساخت‌های کابل

میدان هوایی (فرودگاه)

فرودگاه بین‌المللی حامد کرزای کابل به‌عنوان شاهرگ حیاتی ارتباطی افغانستان با جهان، نقش تعیین‌کننده‌ای در اقتصاد و امنیت ملی این کشور دارد. این فرودگاه که در ۲۰۰۱م با حمایت بین‌المللی بازسازی شد، تنها پایگاه هوایی اصلی افغانستان محسوب می‌شود که هم کاربرد غیرنظامی و هم کاربرد نظامی دارد. موقعیت استراتژیک این فرودگاه به گونه‌ای است که ادامه فعالیت سازمان‌های امدادی و ارسال کمک‌های بشردوستانه به افغانستان به‌طور مستقیم به عملکرد آن وابسته است.

پایگاه هوایی بگرام نیز به‌عنوان بزرگ‌ترین پایگاه نظامی افغانستان، نماد حضور نظامی قدرت‌های خارجی در تاریخ معاصر این کشور بوده است. این پایگاه که توسط آمریکا و شوروی سابق توسعه یافت، صحنۀ رقابت‌های ژئوپلیتیک در دوران جنگ سرد بود. خروج نیروهای آمریکایی از این پایگاه در ژوئیه ۲۰۲۱م، فصل جدیدی در تاریخ افغانستان گشود. هر دو پایگاه هوایی کابل و بگرام بازتابی از اهمیت ژئواستراتژیک افغانستان و نقش تعیین‌کننده زیرساخت‌های حمل و نقل هوایی در ثبات و امنیت این کشور محسوب می‌شود.

جاده‌های اصلی

ولایت کابل به‌ویژه شهر کابل از طریق چندین شاهراه اصلی به ولایات دیگر متصل می‌شود اما با این جاده‌ها از نظر کمی و کیفی با استاندارهای بین‌المللی و نیازهای روزمرۀ مردم افغانستان و پایتخت آن فاصلۀ زیادی دارد. سیستم حمل‌ونقل در کابل با چالش‌های متعددی رو به رو است که زندگی روزمرۀ شهروندان را تحت تأثیر قرار داده است. رشد سریع جمعیت بدون توسعۀ متناسب زیرساخت‌های شهری، منجر به ترافیک سنگین و مشکلات زیاد در جابه‌جایی شده است. نبود ترمینال‌های معیاری، عرض نامناسب خیابان‌ها و کمبود وسایل نقلیه عمومی مناسب، از جمله موانع اصلی توسعۀ سیستم حمل و نقل پایتخت به شمار می‌روند.

در حال‌حاضر، حمل و نقل شهری به‌طور عمده متکی بر خودروهای شخصی، اتوبوس‌های خصوصی، تاکسی‌ها و ریکشاها است. اگرچه در سال‌های اخیر برخی شرکت‌های خصوصی اقدام به ورود ناوگان جدیدی کرده‌اند، اما این اقدامات نتوانسته است مشکل ترافیک را به‌صورت اساسی حل کند.

راه‌بندان‌های طولانی مدت به‌ویژه در ساعات اوج رفت و آمد موجب افزایش آلودگی هوا و کاهش کیفیت زندگی شده و بر فعالیت‌های اقتصادی، اداری و اجتماعی ساکنان پایتخت تأثیر منفی گذاشته است. به نظر کارشناسان احیای ناوگان حمل و نقل عمومی و توسعه زیرساخت‌های مرتبط، نیازمند عزم جدی و سرمایه‌گذاری گسترده است. ایجاد سیستم‌های مدرن حمل و نقل همگانی می‌تواند علاوه‌بر کاهش ترافیک، در بهبود کیفیت هوا و صرفه‌جویی در زمان و انرژی شهروندان نیز نقش مؤثری دارد.

مراکز درمانی

در کابل مراکز درمانی دولتی و خصوصی متعددی وجود دارد که از جمله آنها می‌توان به شفاخانه‌های تخصصی و عمومی اشاره کرد. با این حال، این مراکز با وجود تعداد به‌نسبت زیاد، به‌دلیل تراکم بالای جمعیت و مراجعات فراوان از سراسر کشور، تحت فشار شدید قرار دارد.

حجم بالای تقاضا برای دریافت خدمات درمانی، باعث شده که این مراکز نتوانند به‌طور کامل پاسخگوی نیازهای مردم از نظر کمی باشد. علاوه‌بر این، چالش‌هایی مانند کمبود امکانات پیشرفته، نیروی متخصص کافی و دارو، کیفیت خدمات ارائه‌شده را نیز تحت تأثیر منفی قرار داده است. تعدادی از مراکز درمانی دولتی کابل عبارتند از:

1. ریاست طب معالجوی در ناحیۀ ۱۰ - وزیر اکبرخان؛

2. شفاخانۀ مرکزی در ناحیۀ ۱۰ - وزیر اکبرخان؛

3. شفاخانۀ ملالی زنژتون در ناحیۀ ۴ - شهرآرا؛

4. شفاخانۀ رابعۀ بلخی در ناحیۀ - منطقۀ فرشگاه؛

5. شفاخانۀ صدری در ناحیۀ ۱ - پل آرتل؛

6. شفاخانۀ ابن‌سینا در ناحیۀ ۱ - پل آرتل؛

7.  شفاخانۀ انتانی در ناحیۀ ۲ - جنب آرشیف ملی؛

8. شفاخانۀ خیرخانه در ناحیۀ ۱۱ - نزدیک لیسۀ مریم؛

9. شفاخانۀ جمهوریت در ناحیۀ ۲ - سرک وزارت داخله؛

10. شفاخانۀ صحت طفل در ناحیۀ ۱۰ - وزیر اکبرخان؛

11. شفاخانۀ آتاترک در ناحیۀ ۳ - جنب علی‌آباد سابق؛

12. شفاخانۀ صحت روانی در ناحیۀ ۶ - جادۀ کارته۳؛

13. شفاخانۀ احیای مجدد در ناحیۀ ۱ - نزدیک سینما پیامبر؛

14. شفاخانۀ ستوماتولوژی در ناحیۀ ۲ - نزدیک فروشگاه؛

15. شفاخانۀ نور در ناحیۀ ۱ - نزدیک سینما پیامبر؛

16. شفاخانۀ وزیراکبرخان در ناحیۀ ۱۰ - وزیراکبرخان؛

17. شفاخانۀ استقلال در ناحیۀ ۶ - سه راهی علاءالدین؛

18. شفاخانۀ ۵۰ بستر دشت برچی در ناحیۀ ۶؛

19. شفاخانۀ ۱۰۰ بستر دشت برچی در ناحیۀ ۶؛

20. شفاخانۀ افغان چاپان در ناحیۀ ۶ - نزدیک سفارت آلمان؛

21. شفاخانۀ جنت گل‌خان؛

22. شفاخانۀ پولیکلینک مرکزی در ناحیۀ ۱ - سینما پامیر؛

23. شفاخانۀ خدمات عاجل در نزدیک چمن میرواعظ.

ساختار اجتماعی کابل

ولایت کابل به‌عنوان پایتخت افغانستان، نمونۀ بارزی از یک جامعۀ چندقومی با ساختار اجتماعی متنوع محسوب می‌شود. این شهر میزبان اقوام مختلف از جمله تاجیک‌ها، هزاره‌ها، پشتون‌ها، ازبک‌ها و قزل‌باش‌ها است که هر یک بیشتر در محلات خاصی از شهر ساکن شده‌اند. این پراکندگی قومی منجر به شکل‌گیری الگوهای سکونتی ناحیه‌ای شده که در آن هر محله هویت فرهنگی و اجتماعی خاص خود را حفظ کرده است.

تفاوت‌های قومی و فرهنگی در سطح محلات به وضوح قابل مشاهده است و این امر گاهی به ایجاد تضادهای اجتماعی منجر می‌شود. نبود برنامه‌ریزی شهری جامع و توسعۀ نامتوازن زیرساخت‌ها از عوامل اصلی تشدید این ناهمگنی‌ها بوده است. علی‌رغم این چالش‌ها، شهروندان کابل در چارچوب یک نظم سیاسی و اقتصادی مشترک به زندگی خود ادامه می‌دهند.

سبک زندگی در محلات مختلف کابل تحت تأثیر ویژگی‌های قومی و فرهنگی ساکنان آن قرار دارد. این تنوع در عین حال که غنای فرهنگی شهر را افزایش داده، نیازمند مدیریت هوشمندانه برای تقویت همبستگی اجتماعی و تعامل سازنده بین گروه‌های مختلف است. به نظر کارشناسان توسعۀ پایدار شهری در کابل مستلزم توجه به این پیچیدگی‌های اجتماعی و فرهنگی است.

کابل در شعر شاعران

شاعران زیادی دربارۀ کابل سروده‌اند و کابل در سروده‌های شاعران به‌عنوان شهری اسطوره‌ای و جان‌نواز تجلی یافته و نماد زیبایی، اصالت و خاطره‌انگیزی معرفی شده است. در نگاه شاعرانه، کابل شهری است با آسمانی لاجوردی، زمینی پربرکت و آبی پاک. کابل در زمان مغولان هند از شهرهای زیبای افغانستان بوده و شکارگاه شاهان مغولیه و پایتخت تابستانی «بابر» مؤسس دولت «مغولی» هند بود. زیبایی کابل به حدی بود که، «صائب تبریزی» شاعر معروف قرن یازدهم وقتی به دعوت شاه مغول راهی هند شد، از طریق کابل به آنجا رفت و چندی در کابل مهمان بود، وی یک قصیده خواندنی در وصف کابل سرود:

خوشا عشرت سرای کابل و دامان کهسارش

که ناخن بر رگ گل می‌زند مژگان هر خارش

خوشا وقتی‌که چشم بر جیبینش خوشه‌چین گردد

شوم چون عاشقان و عارفان از جان خریدارش

چه موزون است یا رب تاق ابروی پل مستان

خدا از چشم شوخ زاهدان بادا نگهدارش

حصار مارپیچش اژدهای گنج را ماند

ولی ارزد به گنج شایگان هر خشت دیوارش

حساب مه جبینان لب بامش که میداند

دوصد خورشید رو افتاده در هر پای دیوارش

به روز عید می‌خندد گل رخساره صبحش

به شام قدر پهلو می‌زند زلف شب تارش

کابل امروزی

کابل در حال‌حاضر، بزرگ‌ترین و مهم‌ترین شهر در افغانستان و تجلیگاه همزیستی سنت و مدرنیته در سبک زندگی است. در خیابان‌های این شهر، خودروهای مدرن در کنار دست‌فروشان سنتی تصویری پویا خلق می‌کنند. مراکز خرید مجهز با محصولات روز دنیا، در نزدیکی بازارهای تاریخی قرار دارند که هنوز حال و هوای سنتی را حفظ کرده‌اند.

دانشجویان با ابزارهای دیجیتال پیشرفته در حال تحصیل هستند، در حالی که معماری برخی بناهای شهری یادآور پیشینۀ تاریخی این منطقه است. زنان در عین حفظ ارزش‌های فرهنگی، نقش فعالی در عرصه‌های اقتصادی و اجتماعی دارد. این پیوند عمیق بین گذشته و حال، هویت ویژه به پایتخت افغانستان بخشیده است.

مشکلات‌‌ شهر‌ کابل

کمبود امکانات شهری: امکانات شهری اساسی مانند برق و وسایل نقلیه عمومی مناسب نیز از جمله مشکلاتی است که زندگی روزمرۀ شهروندان را با دشواری‌های زیادی همراه ساخته است. سیستم حمل و نقل شهری نیز با مشکلات زیادی رو به رو است. ترافیک سنگین ناشی از نبود خیابان‌کشی‌های مناسب و افزایش روزافزون وسایل نقلیه، رفت و آمد در شهر را با اختلال مواجه کرده است. معابر قدیمی و تنگ پاسخگوی حجم ترافیک کنونی نیست.

بحران آب آشامیدنی: کمبود آب آشامیدنی مشکلات جدی ساکنان کابل است. براساس گزارش روزنامۀ گاردین در خرداد ۱۴۰۴ش سطح آب‌های زیرزمینی کابل طی ۱۰ سال گذشته به‌دلیل گسترش بی‌رویه شهری و تغییرات اقلیمی، حدود ۳۰ متر کاهش یافته و بیش از نیمی از چاه‌های کابل خشک شده‌ است. همچنین، ۸۰درصد آب‌های زیرزمینی این شهر غیرقابل استفاده‌ است و در صورت تداوم این روند، تا ۲۰۳۰م ممکن است هیچ آبی در سفره‌های زیرزمینی کابل باقی نماند.

گاردین از کابل به‌عنوان نخستین شهر مدرن بدون آب در جهان یاد کرده است. بحران کم‌آبی در مناطق مختلف شهر شدت‌های متفاوتی دارد، اما در سال‌های اخیر در غرب و جنوب‌غرب کابل به‌شکل جدی‌تری نمود یافته است. اکثر ساکنان غرب کابل در طول هفته کمتر از سه ساعت دسترسی به آب شهری دارند که پاسخ‌گوی نیاز روزانه آنها نیست؛ به‌همین دلیل، بسیاری از مردم ناچارند با ظرف‌های ۲۰ لیتری از مناطق دوردست آب تهیه یا با هزینه‌ای بالا از تانکرهای سیار آب خریداری کنند.

بحران مسکن: ناهمخوانی میان عرضه و تقاضا در بازار مسکن، به‌ویژه در کلان‌شهرهایی مانند کابل، یکی از چالش‌های اساسی برای شهرنشینان افغانستان محسوب می‌شود. این ناترازی، که در سال‌های اخیر همواره موجب افزایش اجاره، رهن و قیمت مسکن شده، با بازگشت گسترده مهاجران شدت بیشتری یافته است.

بر اساس مشاهدات میدانی، در سال جاری قیمت اجاره، رهن و خرید خانه و زمین در شهر کابل به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. کمبود عرضه و عدم تعادل در بازار مسکن، به‌طور عمده به‌دلایلی چون محدودیت در ساخت‌وساز، توقف صدور مجوزهای ساختمانی، نبود سرمایه‌گذاری دولت در بخش مسکن، و عدم ارائه تسهیلات ساخت‌وساز از سوی حکومت طالبان بازمی‌گردد؛ مجموعه عواملی که بحران مسکن در کلان‌شهرها، به‌ویژه کابل را به‌شدت تشدید کرده‌ است.

بحران قیمت‌ها: قیمت مواد اولیه، انرژی، سوخت، دارو و پوشاک در شهر کابل بسیار بالا و در عین حال، کیفیت این اقلام به‌طور عمده پایین است. برای مثال هزینۀ یک وعده غذای ساده در رستوران‌های شهر به‌صورت تقریبی معادل دستمزد روزانۀ یک کارگر ساده است؛ در حالی‌که مزد روزانه این کارگران حدود ۳۰۰ افغانی و قیمت یک پرس غذای معمولی نیز در همین حدود است.

همچنین قیمت انرژی مانند برق، گاز و بنزین در بسیاری موارد حتی از نرخ‌های جهانی نیز فراتر رفته و این وضعیت فشار مضاعفی بر زندگی اقشار کم‌درآمد وارد کرده است.

بحران بیکاری و فقر: براساس آمارهای رسمی داخلی و بین‌المللی، افغانستان یکی از فقیرترین کشورهای جهان به شمار می‌رود و بخش بزرگی از جمعیت آن زیر خط فقر زندگی می‌کنند. نرخ فقر و بیکاری در کلان‌شهرها به‌ویژه شهر کابل، بالا بوده و بازگشت مهاجران و اسکان آنها در شهرها نیز این بحران را تشدید کرده است.

با وجود نقش دولت در مبارزه با فقر و ایجاد اشتغال، تاکنون اقدام مؤثری در جهت کاهش نرخ بیکاری و بهبود وضعیت معیشتی شهروندان صورت نگرفته است. در مواردی حتی برخی تصمیمات دولتی، مانند سخت‌گیری در صدور مجوزهای ساخت‌وساز شهری، به بهانه‌های مختلف، خود به عاملی برای گسترش بیکاری و تعمیق فقر تبدیل شده‌اند.

آموزش و کار زنان: با روی کار آمدن حکومت طالبان، آموزش دختران در سطوح بالاتر از ابتدایی و حتی در حوزه‌های دینی، با فرمان‌های پی‌درپی رهبر این گروه، به‌طور کامل ممنوع شده است. دختران در افغانستان در حال‌حاضر از حق ادامۀ تحصیل در مقاطع کارشناسی، تخصصی و کاربردی در تمامی رشته‌ها محروم‌اند. این وضعیت به یکی از نگرانی‌های جدی مردم افغانستان، به‌ویژه خانواده‌هایی که به‌تازگی از مهاجرت بازگشته‌اند، تبدیل شده است؛ زیرا مشاهدۀ محرومیت فرزندانشان از آموزش و تحصیلات عالی، برای آنان بسیار دردناک و رنج‌آور است.

علاوه‌بر آموزش، فعالیت زنان در بسیاری از عرصه‌ها نیز ممنوع شده است. حضور زنان در نهادهای دولتی، سفارت‌خانه‌ها و حتی مشاغل آزاد مانند آرایشگری محدود یا قطع شده است. بسیاری از زنانی که در دورۀ جمهوری اسلامی افغانستان در سمت‌های ارشد، مدیریتی و دانشگاهی فعالیت داشتند، اکنون خانه‌نشین شده‌اند.

این تصمیمات حکومت طالبان، تأثیرات منفی عمیق اقتصادی و اجتماعی به‌ویژه در کلان‌شهری مانند کابل بر جای گذاشته و شکاف‌های اجتماعی و اقتصادی را تشدید کرده است.

آلودگی هوا: شهر کابل به‌دلیل تراکم بالای جمعیت، استفاده از سوخت‌های غیر استاندارد در وسایل نقلیه و کمبود زیرساخت‌های شهری نظیر نبود فضای سبز و آسفالت‌نبودن بسیاری از کوچه‌ها و خیابان‌ها، به یکی از شهرهای آلودۀ افغانستان تبدیل شده است. آلودگی هوا در فصول پاییز و زمستان، به‌ویژه با استفاده گسترده مردم از ذغال‌سنگ برای گرمایش منازل، به‌طور چشمگیری افزایش می‌یابد. این سطح از آلودگی، منجر به شیوع گسترده بیماری‌های تنفسی و ریوی در میان ساکنان شهر شده و سلامت عمومی را به‌شدت تهدید می‌کند.

منابع

• «آداب و رسوم عید قربان در افغانستان؛ «از قربانی کردن و نماز عید تا بادبادک بازی و تخم مرغ جنگی»، وب‌سایت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۶ آذر ۱۳۹۷ش.
• «آشنایی با پارک تفریحی زرنگار در کابل»، آی فیلم2، تاریخ بارگذاری: 26 حمل 1399ش.
• «آیین‌های عزاداری اهل سنت افغانستان در ایام محرم»، خبرگزاری ابنا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ آبان ۱۳۹۲ش.
• احمدی، مهدی، گلشن ابرار، قم، نورالسجاد، 1384ش.
• امیری، سکینه، «تاریخی که باید پیش از این‌ها احیا می‌شد»، وب‌سایت روزنامه صبح کابل، تاریخ بارگذاری: 18 اوت 2019م.
• «اهمیت‌ استراتژیک فرودگاه کابل و پایگاه‌های هوایی افغانستان»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ تیر ۱۴۰۰ش.
• «اهمیت تاریخی کابل»، وب‌سایت حقیقت، تاریخ بازدید: ۳۰ مرداد ۱۴۰۴ش.
• «انجمن‌های ادبی و نقش آنها در تقویت ادبیات معاصر دری»، وب‌سایت وطن ادب، تاریخ بازدید: ۲ شهریور ۱۴۰۴ش.
• «بازار کار افغانستان: وضعیت بیکاری، اشتغال و چشم‌انداز آینده»، وب‌سایت ‌ ایراف، ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
• بهبودی، مرتضی، آثار باستانی افغانستان، مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان، 1392ش.
• بیانی، حسین، «آموزش عالی خصوصی افغانستان»، مجلۀ اندیشۀ معاصر، شماره ۱۱، سال ۳، بهار ۱۳۹۷ش.  
• «پایتختی شبیه به یک پارکینگ بزرگ!+عکس»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: 15 دی 1393ش.
• «تاریخ افغانستان در صد سال اخیر»، وب‌سایت روزنامۀ شرق، تاریخ درج مطلب: ۱ خرداد ۱۴۰۱ش.
• «تاریخ افغانستان در یک نگاه»، وب‌سایت سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران در هرات، تاریخ بازدید: ۱ شهریور ۱۴۰۴ش.
• ‌‌‌‌‌«تاریخچه‌ دانشگاه پلی تخنیک کابل»، وب‌سایت پلی تخنیک کابل، تاریخ بازدید: ۳۱ مرداد ۱۴۰۴ش.
• «تاریخچه دانشگاه کابل»، وب‌سایت دانشگاه کابل، تاریخ بازدید: ۳۱ مرداد ۱۴۰۴ش.
• «تاریخچه فارسی‌ستیزی و نقش انگلیس در افغانستان»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱۵ آبان ۱۳۹۶ش.
• «تفریحگاه غرقه در کابل»، وب‌سایت آی فیلم، تاریخ درج مطلب: ۲۸ مرداد ۱۳۹۳ش.
• جباری، محمدرضا، سازمان وکالت و نقش آن در عصر ائمه (علیهم السلام)، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمينی، ۱۳۸۲ش.
• جعفری، محمدعلی و دیگران، «تحلیل جنبش‌های مدنی در شهر کابل در چارچوب نظریۀ عدالت فضایی»، مجلۀ مطالعات بنیادین و کاربردی جهان اسلام، شمارۀ ۱۹، ۱۴۰۳ش،
• جیلانی، غلام‌عارض، جغرافیای ولایات افغانستان، پیشاور، اداره کتابخانه‌های سیار اریک، ۱۳۷۹ش.
• حمیدی، کفایت، «ظهور، توسعه و افول سیستم رسانه‌‌ای در افغانستان»، وب‌سایت روزنامۀ ۸ صبح، تاریخ درج مطلب: ۱۲ بهمن ۱۴۰۲ش.
• «حوزه‌های علمیه شیعیان افغانستان»، وب‌سایت دانشنامۀ ملل، تاریخ بازدید: ۲ شهریور ۱۴۰۴ش.
• «دانشگاه کابل ۹۰ ساله شد»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: آبان ۱۴۰۱ش.  
• دولت‌آبادی، بصیراحمد، شناسنامه افغانستان، چ2، تهران، عرفان، 1382ش.
• رجاء، محمدسرور، احیاگر شیعه در افغانستان، چ1، قم، افق فردا، 1382ش.
• «رسم و رسوم نوروز در افغانستان»، پایگاه تخصص-تحلیلی جامعه و فرهنگ ملل، تاریخ درج مطلب: ۳ فروردین ۱۴۰۴ش.
• «زیارتگاه منسوب به حضرت ابوالفضل در کابل»، وب‌سایت افغان تراول، تاریخ درج مطلب: 6 آبان 1397ش.
• «ستیز طالبان با نوروز جهانی؛ استقبال بی‌سابقه از جشن نوروز در فضای مجازی»، وب‌سایت روزنامۀ ۸ صبح، تاریخ درج مطلب: ۲ فروردین ۱۴۰۴ش.
• «سفر مجازی گردانندگان برنامه پنجره آی فیلم‌‌ به «باغ بابر+ویدیو»، وب‌سایت آی فیلم ۲، تاریخ بازدید: ۳۰ مرداد ۱۴۰۴ش.
• «شماری از باشندگان کابل از کمبود آب آشامیدنی شکایت دارند»، وب‌سایت آمو تی وی، تاریخ درج مطلب: ۲۲ تیر ۱۴۰۴ش.
• «شهدای صالحین افغانستان کجاست؟»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: 22 شهریور 1395ش.
• «شهر کابل در یک نگاه»، وب‌سایت طلوع نیوز، تاریخ درج مطلب: ۴ دی ۱۴۰۰ش.
• شیوانی، محمد‌وحید، «تشیع در کابل» مجله سفیر، زمستان 1385ش.
• صافی، ضمیر، «زیارت عاشقان و عارفان؛ بنایی با معماری سنتی در کابل»، طلوع نیوز، تاریخ درج مطلب: 16جدی 1400ش.
• صدقی، محمدعثمان، شهرهای آریانا، چ1، کابل، بیهقی، 1354ش.
• «طالبان تنها باغ‌وحش افغانستان را از رونق انداخت»، وب‌سایت خبربان، تاریخ درج مطلب: 27 شهریور 1401ش.
• عثمان، حبیب، «اهمیت تاریخی شهر کابل»، وب‌سایت دانشنامۀ افغان، تاریخ بازدید: ۳۰ مرداد ۱۴۰۴ش.
• علی‌آبادی، علی‌رضا، جامعه و فرهنگ افغانستان، تهران، موسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی، ۱۳۹۵ش.
• «عید فطر، بزرگ‌ترین عید در افغانستان + عکس»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۲۸ تير ۱۳۹۴ ش.
• «فعالیت سه دانشگاه ایرانی در افغانستان»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۴ آذر ۱۳۹۴ش.
• «قصر دارالامان»، وب‌سایت ایلیا گشت، تاریخ بازدید: 23 آبان 1401ش.
• «کابل به روایت تاریخ؛ از ظهور اسلام تا عصر غزنویان»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: ۱ شهریور ۱۳۹۴ش.
• «کاخ پغمان کجاست؟»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 28 مهر 1400ش.
• کوشان، محمدقوی، «کابل»، وب‌سایت کابل نته، تاریخ بازدید: ۳۰ مرداد ۱۴۰۴ش.
• کهزاد، علی‌احمد، «نام های کابل در ادوار تاریخ»، وب‌سایت دانشنامۀ افغان، تاریخ بازدید: ۲ شهریور ۱۴۰۴ش.
• «گزارش تحلیلی نی؛ با سقوط نظام جمهوری فعالیت ۵۰درصد رسانه‌ها متوقف شده است»، وب‌سایت روزنامۀ ۸صبح، تاریخ درج مطلب: ۲۹ اسفند ۱۴۰۱ش.
• «گزارش وضعیت فقر در افغانستان»، جمهوری اسلامی افغانستان، وزارت اقتصاد، عقرب 1394ش.
• «لیست شفاخانه‌های دولتی در کابل + آدرس و شماره تماس»، وب‌سایت دانشنامۀ افغانستان، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
• محجوب، محمدنسیم و دیگران، «طراحی فضای باز مجموعه قصر دارالامان و تأثیرات آن بر هویت‌بخشی مکان»، فصلنامه شهرسازی و مهندسی، دوره اول، شماره اول، 2020م.
• «مدرسه؛ از تلفیق خشونت تا سهم‌گیری در قدرت»، وب‌سایت روزنامۀ اطلاعات روز، تاریخ درج مطلب: ۲۹ مرداد ۱۴۰۳ش.
• «مروری به رویدادهای سال 2021 میلادی در افغانستان؛ فروپاشی جمهوریت و حاکمیت دوباره طالبان»، وب‌سایت آرزو نیوز، تاریخ درج مطلب: 31 دسامبر 2021م.
• «معرفی شهر کابل»، وب‌سایت وزارت معارف افغانستان، تاریخ بازدید: ۳۱ مرداد ۱۴۰۴ش.
• «موزه ملی افغانستان»، پایگاه تخصصی-تحلیل جامعه و فرهنگ ملل، تاریخ درج مطلب: ۲۱ آذر ۱۴۰۳ش.
• مونس، محمدمتین، خانقاه‌های امروز شهر کابل، کابل، بهیر، 1390ش.
• «مهاجران تازه‌وارد و بحران‌های شوکه‌کننده کابل»، وب‌سایت ایراف، تاریخ درج مطلب: ۲۶ تیر ۱۴۰۴ش.
• «نام و تعداد ولسوالی‌های ولایات افغانستان»، سیاح آنلاین، تاریخ درج مطلب: 23 آگوست 2015م.
• «نفوس ولایت کابل پنج میلیون و 385 هزار نفر برآورد شد»، خبرگزاری آوا، تاریخ درج مطلب: ۳۱ خرداد ۱۴۰۰ش.
• «نگاهی به آداب و رسوم شب یلدا در افغانستان»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: ۲۹ آذر ۱۳۹۶ش.
• «نگاهی به آداب‌ورسوم عید نوروز در افغانستان»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: 1 فروردین 1395ش.
• «نگاهی به بازی‌های سنتی مردم افغانستان در عید نوروز»، وب‌سایت آی فیلم ۲، تاریخ درج مطلب: ۲۰ اسفند ۱۳۹۶ش.
• «نگاهی به تاسوعا 1404 در کابل»، وب‌سایت بررسی تحولات افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۱۴ تیر ۱۴۰۴ش.
• «نگاهی به جاذبه‌های گردشگری کابل +تصاویر»، وب‌سایت مشرق، تاریخ درج مطلب: ۱۷ آبان ۱۳۹۵ش.
• «وزارت صنعت‌وتجارت: قرار است ۲۶ پارک صنعتی جدید در کشور ایجاد شود»، وب‌سایت سلام وطندار، تاریخ درج مطلب: ۱۲ دی ۱۴۰۲ش.
• «وضعیت رسانه‌ها در سال ۲۰۲۳ در افغانستان تحت تسلط طالبان»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: ۴ دی ۱۴۰۲ش.
• «441 پروژه‌ مدیریت محصولات زراعتی در کابل به بهره برداری می رسد»، خبرگزاری آوا، تاریخ درج مطلب: ۲۹ آذر ۱۳۹۹ش.
• Ayoobi, Ahmad Walid, and Hatice Günseli Demirkol. "An evaluation of architectural monuments in Afghanistan as in the capital city, Kabul. (2021), (Last visited: 22 October 2022).
• “A Visit to A Historical Place/Building (Darul Aman Palace)”, A Visit to A Historical Place/Building (Darul Aman Palace), ASSIGNMENT POINT, assignmentpoint, (last visited: 14 November 2022).
• Britannica, The Editors of Encyclopaedia. "Kābul River". Encyclopedia Britannica, britannica, (Last visited: 24 October 2022).
• Britannica, The Editors of Encyclopaedia. "National Museum of Afghanistan". Encyclopedia Britannica,britannica, (Last visited: 24 October 2022).
• Byrd, William, One Year Later, Taliban Unable to Reverse Afghanistan’s Economic Decline, usip website, 8 August 2022.
• “Afghan palace emerges from ruins as centenary nears”, ARAB NEWS, (Upload date: 16 August 2019).
• “Darul Aman Palace, Kabul, Afghanistan”, Asian Historical Architecture, orientalarchitecture, (last visited: 14 November 2022).
• “Darul Aman Palace”, Atlas Obscura, (last visited: 14 November 2022).
• “Darul Aman Palace”, castles and palaces of the world, everycastle, (last visited: 14 November 2022).
• “Darul Aman Palace”, sygic travel, (last visited: 14 November 2022).
• “Historical background of Darul Aman Palace”, KABUL TIMES, (Upload date: 26 August 2019).
• “Renovation of Darul Aman Palace Almost Complete”, Ariana news, (Upload date: 8 July 2019).
• Eaves, Megan, “Afghanistan will rebuild Kabul’s historic Darulaman Palace after it was ruined by civil war”, lonely planet, (Upload date: 31 May 2016).
• Kumar, Ruchi, “The Palace of War”, ROASD & KINGDOMS, (Upload date: 20 Jun 2016).
• Latifi, Ali M, “Opinion divided as war-scarred Kabul palace restored”, Aljazeera, (Upload date: 20 May 2019).
• Lawrence, J.P, “Restored national treasure a bright spot for Afghans as they celebrate independence day holiday”, STARS AND STRIPES, (Upload date: 21 August 2020)
• Kabul Provincial Overview, Naval Postgraduate School (nps), nps, (Last visited: 24 October 2022).
• Kabul, Afghanistan Metro Area Population 1950-2022, macrotrends, (Last visited: 24 October 2022)
• Kabul, Collins English Dictionary, collinsdictionary, (Last visited: 24 October 2022).
• Kabul, New World Encyclopedia (NWE),newworldencyclopedia, (Last visited: 23 October 2022).
• Leslie, Jolyon. "Kabul". Encyclopedia Britannica, britannica, (Last visited: 24 October 2022).
• Mumtaz, Babar, and N. Kaj. Development of Kabul: Reconstruction and Planning Issues. Comportments, 2004.
• Vogelsang, Willem, Kabul: A History, Vogelsang, Kabul: A History, international institute for Asian studies,international institute for Asian studies, (Last visited: 22 October 2022).