پیش‌نویس:آسوریان

سنگ یادبود آشور-ناصیر-پال دوم، موزه بریتانیا

آسوریان؛ یکی از گروه‌های قومی با هویت و آداب مخصوص در ایران.

آسوریان قومی سامی هستند که در ایران، عراق و ترکیه ساکن بوده و امروز در کشورهای مختلف پراکنده‌اند. جمعیت آن‌ها در ایران کمتر از ۱۰۰ هزار نفر است و بیشتر در تهران و ارومیه زندگی می‌کنند. اکثراً مسیحی و پیرو آیین نسطوری هستند و به زبان‌های سریانی جدید و آرامی جدید سخن می‌گویند. پوشش آسوریان ایران نزدیک به مسلمانان است؛ زنان چادر بر سر می‌کنند و مردان شلوار و بالاپوش کوتاه می‌پوشند. سال نو آسوری اول ماه نیسان (آوریل) است و جشن‌های دوازده‌روزه به مناسبت آغاز بهار برگزار می‌شود. باورها و آیین‌های مذهبی آن‌ها شامل تقدس آب، مراسم تعمید، دعای ماه کامل، و یادآوری شام آخر مسیح در عشای ربانی است. نمادهای باستانی مانند گاو بال‌دار و شیر بال‌دار، خردمندی و قدرت را نشان می‌دهند. مهم‌ترین زیارتگاه‌هایشان در ارومیه شامل مقبرهٔ مار سرگیس و کلیسای مات مریم غریب است. آسوریان همچنین آیین‌های سوگواری دارند؛ از جمله «جمعه غم بزرگ» و یادبود شهدای سمل، که یادآور کشتار هزاران آسوری در کردستان عراق در سال ۱۳۱۲ش است.

معرفی آسوریان

آسوریان (آشوریان)، قومی از نژاد سامی هستند که مناطقی از ایران، عراق و ترکیه، از مراکز تجمع سنتی آن‌ها بوده و امروزه در کشورهای مختلف پراکنده شده‌اند. آسوریانِ ایران با جمعیتی کمتر از یک‌صد هزار نفر، بیشتر ساکن تهران و ارومیه هستند و از هویت، فرهنگ و تاریخ ویژهٔ خود، بهره دارند.

دین و زبان اسوریان

بیشتر آسوریان، مسیحی و پای‌بند به آیین نسطوری هستند. آسوریان، امروزه به زبان «سریانی جدید» و «آرامی جدید» سخن می‌گویند. در نزدیکی سلماس، آسوریان یهودی زندگی می‌کنند که دارای لهجهٔ آرامی یهودی هستند. گویش‌های اورمژیانا (گویش ارومیه‌ای) و صلمسنایا (گویش سلماسی) در میان ایرانیان آسوری، رواج بیشتری دارد.

پوشش آسوریان

پوشش آسوریانِ ایران به پوشش مسلمانان بسیار نزدیک بوده است و زنان آنها نیز از چادر استفاده می‌کردند و روی خود را از مردان می‌پوشاندند. مردان نیز شلوار و بالاپوش کوتاه می‌پوشیدند و کلاه نمدی به سر می‌گذاشتند.

جشن‌های آسوریان

سال نو آسوری در اول ماه نیسان (اول آوریل) است و بزرگ‌ترین جشن آسوریان به این مناسبت برگزار می‌شود. ریشهٔ این جشن به فتوحات امپراطوری آشور در اول تا دهم نیسان بازمی‌گردد. جشن‌های دوازده روزهٔ آسوریان به مناسبت سال نو، مصادف با شروع فصل بهار است. آسوریان در جشن «رستاخیز مسیح» به دیدار خانواده‌هایی می‌روند که در آن سال، عزیزی را از دست داده‌اند. عیدهای «قیمته دماران» و «سولقه دماران» از اعیاد بزرگ آسوریان در ایران است.

باورها، نمادها و زیارتگاه‌های آسوریان ایران

قداست آب و آیین‌های مذهبی

آسوریان معتقدند مسیح در آب رود اردن تعمید داده شد؛ بنابراین مراسم تعمید از مهم‌ترین آیین‌های مذهبی آسوریان به‌شمار می‌رود. تمرکز آسوریان ایران در کنار دریاچهٔ ارومیه نیز سبب ایجاد باورهایی دربارهٔ قداست آب شده است. الههٔ آفتاب در ادبیات کهن سومری (شَمَش) نیز نزد ایشان محترم است.

باورهای مرتبط با طبیعت و نمادهای حیات

آسوریان ایرانی زمانی‌که ماه کامل می‌شود، دعای «ای پدر ما که در آسمانی» و دعای «حضرت مریم» را می‌خوانند. درختان به‌ویژه درخت نخل و کاج برای آسوریان، نماد زندگی و جلوهٔ حیات انسانی است. در منظومهٔ گیلگمش، به درخت زندگی اشاره شده که نماد بزرگی، نجابت، شرافت، قدرت و جاودانگی است.

نمای ورودی کلیسای مارسرگیز

مراسم عشای ربانی و نمادهای آن

آنها در مراسم عشای ربّانی، پس از برپایی نماز، نان و شراب می‌خورند و با یادآوری شام آخر مسیح، این نان را نشانه‌ای از جسم او می‌دانند که گرسنگی را در پی نخواهد شد.

نمادهای باستانی: از گاو بال‌دار تا شیر

تندیس گاو بال‌دار با سر انسان، نماد جاودران آسوریان دانسته می‌شود. در این تندیس، سر انسان، نشانهٔ خردمندی، بال‌های آن که شبیه بال‌های عقاب است، نشانهٔ قدرت و پنج پای آن نشانهٔ سخت‌کوشی است. آسوریان کنونی به نمادهای حیوانی علاقه زیادی دارند. مجسمهٔ شیر بال‌دار، از نمادهایی است که در خانهٔ آسوریان وجود دارد.

مهم‌ترین زیارتگاه‌های آسوریان در ارومیه

مقبرهٔ سرگیس مقدس (مار سرگیس) در نزدیکی اورمیه، مهم‌ترین زیارتگاه آسوریان ایران است. در جادهٔ منتهی به این زیارتگاه نیز کلیسای بسیار کوچک «حضرت مریم غریب» (مات مریم غریبته) قرار دارد که فقط به اندازهٔ یک نفر گنجایش دارد.

آیین‌های سوگواری آسوریان

آسوریان مسیحی در ایران، دو آیین سوگواری بزرگ دارند. روز جمعه‌ای که عیسی به صلیب آویخته شد «جمعه غم بزرگ» نام دارد. آسوریان مسیحی در این روز، لباس سیاه پوشیده و مراسم سوگواری برپا می‌کنند و سرودهای مذهبی غمناک می‌خوانند. دومین مراسم سوگواری به مناسبت بزرگداشت «روز شهدای سمل» برگزار می‌شود. این مراسم، یادبود کشتار هزاران آسوری در کردستان عراق است که در سال ۱۳۱۲ش رخ داد.

منابع

• اوبن، اوژن، ایران امروز، به‌ترجمه علی‌اصغر سعیدی، تهران، [بی‌نا]، ۱۳۶۲ش.
• حاتم، غلام‌علی، آشنایی با هند در تاریخ، تهران، دانشگاه پیام‌نور، ۱۳۸۵ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، سایت واژه یاب، تاریخ بازدید: ۳ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
• شوالیه، ژان و آلن گربران، فرهنگ نمادها، به‌ترجمه سودابه فضایلی، تهران، جیحون، ۱۳۸۲ش.
• فرنو، بهروز، منشأ فرهنگ، تمدن و هنر در بین‌النهرین کهن، تهران، سوره مهر، ۱۳۸۴ش.
• فیلد، هنری، مردم‌شناسی ایران، به‌ترجمه عبدالله فریار، تهران، ابن سینا، ۱۳۴۳ش.
• کاکاویچ، ایوان، کوه سمل، به‌ترجمه ویلسان بت‌منصور، تهران، [بی‌نا]، ۱۳۸۳ش.
• گاردنر، هلن، هنر در گذر زمان، به‌تحقیق هورست دلاکرو و ریچارد ج. تنسی، به‌ترجمه محمدتقی فرامرزی، تهران، نگاه، ۱۳۶۵ش.
• «گیلگمش»، ندای حقیقت، شماره ۶۹، ۱۳۸۹ش.
• منشی‌امیر، رابی، تاریخ آشور، تهران، ایلونا، ۱۳۶۰ش.
• Clarke, J.I. , Population Of The Middle East And North, University Of London, Africa, 1972.
• Contenau, G. , Everyday Life In Babylon And Assyria, London, 1955.
• Tsereteli, K.G. , The Modem Assyrian Language, Moscow, 1978.