پیش‌نویس:تربیت اقتصادی

تربیت اقتصادی، فرایندی که افراد رفتار مطلوب اقتصادی را از کودکی تا بزرگسالی می‌آموزند.

مفهوم‌شناسی

تربیت واژه‌ای عربی و به‌معنای پرورش است؛ یعنی ایجاد کردن حالتی پس از حالتی دیگر در چیزی تا به تمام و کمال آن برسد. به‌معنی زیادت، رشد، نمو و علو نیز بیان شده است. در اصطلاح تربیت به فراهم کردن زمینه‌ها و عوامل برای به فعلیت رساندن و شکوفا نمودن استعدادهای درونی انسان در جهت مطلوب و استفاده از روش‌های صحیح و مناسب نیز معنا شده است.

تربیت اقتصادی فرایندی است که افراد، دانش مربوط به رفتار مطلوب اقتصادی را از کودکی تا بزرگسالی می‌آموزند و به‌صورت ارزش درونی در شخصیت آنان عجین می‌شود. امروزه مراد از «تربیت اقتصادی» برنامه‌ها و اقداماتی است که اغلب کشورها برای فرهنگ‌سازی در حوزهٔ اقتصاد به اجرا درمی‌آورند. آن‌ها تلاش‌های نظام‌مندی را در این راستا، برای مقاطع سنی گوناگون از کودکی تا بزرگسالی انجام داده‌اند تا به این وسیله، بتوانند نسلی را برای ورود به عرصهٔ اجتماع آماده کنند که نه‌تنها مفاهیم اقتصادی را بداند، بلکه به بهترین وجه، حائز مهارت تفکر اقتصادی بوده و ضمن بهره‌مندی از یک منطق فکری، قابلیت تحلیل شرایط مختلف اقتصادی و تصمیم‌گیری و انتخاب بهینه را داشته باشد. «تربیت اقتصادی» با نگاه اسلامی به‌معنای ایجاد آمادگی در فرد است، تا ضمن شناخت استعدادهای اقتصادی خود بتواند آن را به‌نحوی مطلوب شکوفا کند و از منابع موجود در حداعتدال بهره‌مند شود و در این راه شریعت الهی را در نظر داشته باشد و در جهت قرب الهی قدم بردارد.

لزوم تربیت اقتصادی

هیچ کشوری بدون سرمایه‌گذاری درحوزهٔ آموزش نمی‌تواند به توسعهٔ اقتصادی پایدار دست پیدا کند. در دهه‌های اخیر و به‌ویژه در میان کشورهای توسعه یافته، موضوع تربیت اقتصادی یا آموزش اقتصادی به افراد جامعه به‌ویژه کودکان، نوجوانان و جوانان اهمیت فزاینده‌ای یافته و این موضوع از اصول ثابت نظام تعلیم و تربیت کشورهای پیشرفته در کنار آموزش مهارت‌های اولیه و ضروری زندگی شده است.

اهمیت تربیت اقتصادی در اسلام

دلایل متعددی بر اهمیت و لزوم تربیت در اسلام بیان شده است که از آن جمله آیهٔ وقایه و آیهٔ تعاون بر تقوا و نیکی است. اولین مربیان برای تربیت افراد یک جامعه والدین آنان هستند بدین‌خاطر تربیت فرزند به‌عنوان حقی بر عهدهٔ والدین گذاشته شده است. پدر و مادر موظف‌اند فرزند خود را برای زندگی در جامعه آماده کنند. در کلامی از امام علی دربارهٔ اینکه باید چه مواردی به فرزند آموزش داده شود، بر فراگیری آنچه در بزرگ‌سالی به آن نیازمنداند، تأکید شده است. توجه به مسائل مادی و کسب روزی سبب بقا و پویایی افراد و مورد نیاز زندگی آنان است. در مکتب اسلام کسب روزی حلال از نشانه‌های پرهیزگاران معرفی شده است.

راهکارهای تربیت اقتصادی

در آموزه‌های دینی دستورهای فراوانی برای مسائل مادی و اقتصادی بیان شده است که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

- توجه به الگوی مصرف مناسب؛ به‌معنای بهره‌مندی از موهبات الهی بدون اسراف و زیاده‌روی. امام صادق میانه‌روی در امور اقتصادی را توصیه کرده و عمل‌کنندگان به آن را از فقر دور می‌دانند. این مسئله حتی در جزئی‌ترین امور هم مورد توجه قرار گرفته است. امام علی در دوران حکومت خود به‌منظور جلوگیری از اسراف، به کارگزاران و کارکنان خود دقت در میزان استفاده از جوهر و کاغذ در نگارش نامه‌ها را توصیه کرده است.
- رعایت انصاف؛ این مهم در تعاملات اقتصادی بسیار حائز اهمیت است و آموزه‌های دینی برخورد منصفانه را عاملی برای افزایش روزی بیان می‌کنند.
- پرهیز از احتکار؛ احتکار به‌معنای انباشتن کالا و نگهداشتن آن به قصد گران کردن آن است. در اسلام ضمن پرهیز دادن از این عمل، فرد محتکر را کافر و مورد لعن خداوند می‌داند.
- کسب روزی حلال؛ در روایات اسلامی، تلاش برای روزی حلال مانند جهاد در راه خدا معرفی شده است.
- خوش‌خلقی و رفتار پسندیده؛ خوش‌خلقی در فعالیت‌های اقتصادی سبب فراوانی نعمات الهی می‌شود.
- شکرگزاری از نعمات الهی؛ یکی از اثرات شکرگزار بودن، گسترش رزق و روزی است چنان‌که در قرآن کریم آمده است؛ «لئِن شَکرْتُمْ لأزِیدَنَّکمْ».

هدف تربیت اقتصادی در اسلام

در نظام تربیت اقتصاد اسلامی، اهدافی چون علاقمند کردن افراد به سعی و تلاش، کسب مهارت‌های لازم برای بهره‌مندی از مواهب طبیعت، اشتغال به حرفه یا شغلی متناسب با توانایی و تخصص، استقلال در ادارهٔ زندگی، ارزشمند دانستن کار و تلاش، کسب درآمد حلال و مشرع، رسیدن به حد اعتدال در معیشت و الگوی مصرف مناسب دنبال می‌شود.

منابع

• ابن ابی‌الحدید، عزالدین عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، به‌تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، دارالاحیاء الکتب العربیه، ۱۹۵۹م.
• ابن‌بابویه، محمد بن علی‏، الخصال‏، به‌تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین‏، ۱۳۶۲ش.
• ابن‌بابویه، محمد بن علی‏، من لایحضره الفقیه‏، به‌تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، ۱۴۱۳ق.
• ابن‌شعبه حرانی، حسن بن علی‏، تحف العقول عن آل الرسول، به‌تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۴ق.
• ایمانی، محسن، «تربیت اقتصادی در راستای تحقق تولید ملی و حمایت از کار و سرمایهٔ ایرانی»، پیوند، شمارهٔ ۳۹۰ و ۳۹۱، فروردین و اردیبهشت ۱۳۹۱ش.
• پاینده، ابو القاسم‏، نهج الفصاحة، تهران‏، دنیای دانش‏، ۱۳۸۲ش‏.
• دیلمی، حسن بن محمد، أعلام الدین فی صفات المؤمنین، به‌تحقیق مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، ۱۴۰۸ق.
• راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن‏، به‌تحقیق صفوان عدنان داوودی، دمشق، دار القلم - الدار الشامیة، ۱۴۱۲ق‏.
• ریموند، اِنو، آموزش و توسعه؛ ترجمهٔ اباصلت خراسانی و سمیه دانشمندی، تهران، مرکز آموزش و تحقیقات صنعتی ایران، ۱۳۹۳ش.
• شریف الرضی، محمد بن حسین‏، نهج البلاغة، به‌تحقیق صبحی صالح، قم، هجرت‏، ۱۴۱۴ق‏.
• صنعتی، فاطمه و سیدحمزه نژادحسین، «بازتعریف مفهوم تربیت اقتصادی مبتنی بر آموزه‌های اسلامی»، ماهنامه فرهنگ اسلامی، شماره ۴۳، ۱۳۹۵ش.
• طبرسی، حسن بن فضل‏، مکارم الأخلاق‏، قم، الشریف الرضی‏، ۱۳۷۰ش.
• طغیانی، مهدی، زاهدی وفا، محمدهادی، «امکان بهره‌گیری از آثار تمدن اسلامی در طراحی و تدوین الگوی اسلامی ایرانی فرهنگ اقتصادی»، مجله معرفت اقتصاد اسلامی، سال دوم، شماره دوم ـ پیاپی ششم، بهار و تابستان ۱۳۹۱ش.
• فراهیدی، خلیل بن أحمد، العین‏، قم، نشر هجرت‏، ۱۴۰۹ق‏.
• مطهری، مرتضی، تعلیم و تربیت در اسلام، قم، الزهرا، ۱۳۶۷ش.
• معین، محمد، فرهنگ معین، تهران، زرین، ۱۳۸۲ش.
• نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏، به‌تحقیق مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام، قم، مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام، ۱۴۰۸ق. ‏

Refriger, Luca and Gabriella Aleandri, The Economics of Education as Educational Science, Social and behavioral Sciences, 116, 2059 – 2063, 2014. Becker, William, Greene, William, and Sherwin, Rosen, Research on High School Economic Education" Vol. 80, No. 2, Papers and Proceedings of the Hundred and Second Annual Meeting of the American Economic Association, pp. 14 -22, 1990.