پیش‌نویس:آبشار مارگون

آبشار مارگون؛ از بزرگ‌ترین آبشارهای چشمه‌ای جهان در محدوده شهرستان سپیدان در استان فارس.

آبشار مارگون از زیباترین و معروف‌ترین آبشارهای ایران است که در شهرستان سپیدان در نزدیکی شهر شیراز قرار دارد. این آبشار نمونه‌ای بی‌نظیر از زیبایی‌های طبیعی و سرمایه‌های ملی ایران است که به‌دلیل ساختار چشمه‌ای، آب و هوای خنک، پوشش گیاهی متنوع و دسترسی نسبتاً آسان، هر ساله گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند و از مهم‌ترین جاذبه‌های طبیعی و گردشگری استان فارس به‌شمار می‌رود.

معرفی آبشار مارگون

آبشار مارگون در شمال استان فارس و حدفاصل شیراز و یاسوج در منطقهٔ حفاظت‌شدهٔ مارگون قرار دارد. آبشار در ۱۳۰ کیلومتری شهر شیراز و در ۴۸ کیلومتری سپیدان، کنار روستای مارگون قرار گرفته است. ارتفاع این آبشار ۷۰ متر و عرض آن ۱۰۰ متر است و از بزرگ‌ترین آبشارهای چشمه‌ای ایران و حتی جهان به‌شمار می‌رود.

تفاوت اصلی این آبشار با بسیاری از آبشارهای دیگر در این است که منشأ آن رودخانه نیست؛ بلکه هزاران چشمه از دل صخره‌های کوه می‌جوشد و آب تمیز چشمه‌ها به‌صورت رشته‌هایی باریک و مارپیچ از بدنهٔ صخره‌ها سرازیر می‌شود و خود آبشار منشأ تشکیل رودخانهٔ مارگون است. این ویژگی خاص آبشار مارگون را از دیگر آبشارها متمایز می‌کند و به‌عنوان یک پدیدهٔ منحصر به فرد شناخته می‌شود.

نحوهٔ سرازیر شدن آب از ارتفاعات که به‌صورت مارپیچ و با حجم زیاد به درهٔ مارگون سرازیر می‌شود، سبب شده مردم محلی نام «مارگون» که در گویش لری به‌معنای «مارسان» یا «مانند مار» است، را برای این آبشار انتخاب کنند. رودخانهٔ حاصل از چشمه‌های مارگون تا نزدیکی شهر سپیدان امتداد دارد و در نهایت به رودخانهٔ کمهر در استان فارس می‌پیوندد.

آبشار مارگون در منطقه‌ای کوهستانی و در ارتفاع حدود ۲۲۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد، بنابراین حتی در تابستان نیز هوای خنک و مطبوعی دارد و دمای هوا به‌ندرت بالای ۱۰ درجه سانتی‌گراد می‌رود. بهترین زمان بازدید از این آبشار، فصل بهار و تابستان است که طبیعت منطقه سرسبز و پرآب است. در زمستان نیز منطقه، بسیار سرد و پوشیده از برف و قندیل‌های یخی می‌شود که جلوه‌ای خاص به آبشار می‌دهد، اما دسترسی ممکن است دشوار باشد.

ساکنان منطقه آبشار مارگون

ساکنان منطقهٔ آبشار مارگون عمدتاً از اقوام لر و قشقایی هستند که در این ناحیه سکونت دارند. این اقوام، مهمان‌نواز و خون‌گرم بوده و فرهنگ و آداب و رسوم خاص خود را دارند؛ به‌عنوان مثال، یکی از رسوم جالب منطقه این است که عروس و دامادها در جشن عروسی خود به همراه مهمانان با لباس‌های محلی به بازدید از آبشار مارگون می‌روند و عکس‌های یادگاری می‌گیرند که نشان‌دهندهٔ اهمیت ویژهٔ این آبشار برای اهالی منطقه است. اقتصاد مردم این منطقه بر کشاورزی و دامداری استوار است.

پوشش گیاهی و جانوری منطقه

منطقهٔ آبشار مارگون با ۱۰۰۰۰هکتار وسعت و آب‌وهوای معتدل و مرطوب، از نظر تنوع پوشش گیاهی و جانوری بسیار متنوع و غنی است و به‌دلیل وجود گونه‌های نایابی از حیوانات در سال ۱۳۸۷ش، به‌عنوان یکی از مناطق حفاظت‌شده و جاذبه‌های طبیعی مهم استان فارس شناخته شده است.

گیاهان اطراف آبشار شامل لاله‌های واژگون، گل ختمی، زالزالک، زرشک کوهی و درختان سیب سرخ و زرد هستند. باغ‌های میوه نیز مانند باغ‌های سیب و گردو در اطراف روستاهای نزدیک آبشار گسترده‌اند. درختان بلوط و گیاهان بومی دیگر هم در منطقه دیده می‌شوند که منظره‌ای سرسبز و چشم‌نواز ایجاد کرده‌اند. دشت‌های اطراف آبشار در بهار مملو از گل‌های وحشی رنگارنگ و لاله‌های واژگون است که جلوه‌ای زیبا به طبیعت می‌بخشند.

جانوران منطقه شامل خرس قهوه‌ای، خرگوش، گراز، بز، کل، پازن، خارپشت ایرانی، کفتار، رودک، شغال، گرگ و روباه معمولی و پرندگانی مانند کبک، باقرقره، تیهو، کبوتر، فاخته، شاهین و عقاب هستند. این گونه‌ها نشان‌دهندهٔ تنوع زیستی بالای منطقه و اهمیت آن به‌عنوان زیستگاه طبیعی برای گونه‌های مختلف حیات وحش است.

مسیرهای دسترسی به آبشار مارگون

دسترسی به آبشار مارگون از طریق چند مسیر اصلی میسر است، مانند:

مسیر اول: آبشار مارگون در فاصلهٔ حدود ۱۳۰ کیلومتری شمال‌غرب شیراز و در جادهٔ شیراز به سپیدان قرار دارد. گردشگران باید از شیراز به‌سمت سپیدان حرکت کرده و پس از عبور از سپیدان، حدود ۴۸ تا ۵۰ کیلومتر دیگر تا روستای مارگون رانندگی کنند. مسیر تا روستای مارگون و پارکینگ آبشار، آسفالت است. پس از رسیدن به پارکینگ در ۸۰۰ متری آبشار، باید حدود ۵ تا ۲۰ دقیقه مسیر پیاده‌روی سنگفرش و دارای پله‌های سیمانی را تا پای آبشار طی کنند.

مسیر دوم: گردشگران اگر از شمال یا شهرهای استان کهگیلویه و بویراحمد قصد حرکت داشته باشند، ابتدا باید به یاسوج بروند. سپس از یاسوج وارد جادهٔ اقلید شده و پس از حدود ۳۰ کیلومتر، تابلوهای راهنمای آبشار مارگون دیده خواهند شد. مسیر یاسوج تا آبشار حدود ۶۵ کیلومتر است و تا نزدیکی آبشار آسفالت است. پس از رسیدن به پارکینگ در ۸۰۰ متری آبشار، باید حدود ۵ تا ۲۰ دقیقه مسیر پیاده‌روی سنگفرش و دارای پله‌های سیمانی را تا پای آبشار طی کنند. مسیر پیاده‌روی هموار، سنگفرش و مناسب برای همه سنین است.

امکانات رفاهی اطراف آبشار

امکانات اطراف آبشار مارگون برای گردشگران طبیعت‌گرد تا حدودی مناسب است و شامل پارکینگ، سرویس بهداشتی، فروشگاه و مغازه و محل‌هایی برای کمپینگ و چادرزدن است. در روستای مارگون و روستاهای اطراف، خانه‌های روستایی و اقامتگاه‌های بوم‌گردی برای اقامت شبانهٔ گردشگران وجود دارد؛ اما امکانات هتل یا اقامتگاه لوکس در نزدیکی آبشار فراهم نیست و کردشگران برای اقامت با امکانات بیشتر به شهر سپیدان یا یاسوج مراجعه می‌کنند. همچنین مسیر دسترسی از پارکینگ تا پای آبشار سنگفرش و دارای پله‌های سیمانی بوده و دسترسی به آبشار را برای همهٔ افراد بازدیدکننده میسر می‌سازد. فضای مناسب نیز برای پیک‌نیک و نشستن، روشنایی مناسب برای اتراق در شب، طبیعت سرسبز و چشم‌اندازهای زیبا برای عکاسی و تفریح و همچنین امکان انجام فعالیت‌هایی مانند پیاده‌روی، طبیعت‌گردی، عکاسی و حتی غارنوردی در برخی نقاط اطراف آبشار وجود دارد.

نقش آبشار در اقتصاد و فرهنگ مردم منطقه

آبشار مارگون نه‌تنها به‌عنوان یک جاذبهٔ طبیعی، بلکه به‌عنوان محرک اصلی توسعهٔ اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی منطقه نقش‌آفرینی می‌کند. توسعهٔ گردشگری مرتبط با آبشار، درآمدزایی و اشتغال‌زایی برای مردم محلی را افزایش داده و به حفظ و تقویت فرهنگ و محیط زیست منطقه کمک می‌کند.

نقش فرهنگی

• مشاهدهٔ آبشار مارگون و تأمل در عظمت و زیبایی آن برای بسیاری از بازدیدکنندگان تجربه‌ای معنوی و روحانی را به همراه دارد. صدای پرطنین و جریان خروشان آبشار، جلوه‌ای از قدرت و زیبایی طبیعت و خلقت است که حس آرامش، تعمق و یاد خدا را در دل انسان زنده می‌کند. این تجربه موجب می‌شود گردشگران علاوه بر لذت بردن از مناظر طبیعی، به تأمل در خلقت و عظمت آفریدگار نیز بپردازند و این بعد معنوی از ویژگی‌های خاص بازدید از آبشار مارگون است و گردشگری معناگرا را ترویج می‌دهد.
• آبشار مارگون به‌عنوان نمادی فرهنگی و طبیعی در منطقه شناخته می‌شود و در مناسبت‌های محلی، جشن‌ها و آیین‌های سنتی مردم منطقه جایگاه ویژه‌ای دارد. به‌عنوان مثال، مراسم عروسی و جشن‌های محلی در کنار آبشار برگزار می‌شود که نشان‌دهندهٔ پیوند عمیق فرهنگی مردم با این جاذبهٔ طبیعی است.
• گردشگری اکوتوریستی موجب تقویت هویت فرهنگی محلی شده و زمینهٔ تبادل فرهنگی میان گردشگران و ساکنان منطقه را فراهم کرده است. این تعامل‌ها به حفظ زبان، آداب‌ورسوم و هنرهای محلی کمک می‌کند.
• همچنین گردشگری پایدار در منطقه سبب شده توجه بیشتری به حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی شود که خود بخشی از فرهنگ بومی منطقه است.

نقش اقتصادی

• آبشار مارگون به‌عنوان یکی از جاذبه‌های مهم اکوتوریستی استان فارس و ایران، منبع درآمد قابل توجهی برای ساکنان منطقه و استان است. گردشگری ناشی از بازدید از آبشار، فرصت‌های شغلی در حوزه‌های خدماتی مانند راهنمایی گردشگران، فروش صنایع دستی، اقامتگاه‌های بوم‌گردی و فروش مواد غذایی و سوغات محلی ایجاد کرده است.
• مطالعات اقتصادی نشان داده‌اند که بازدیدکنندگان حاضرند مبلغی را به‌عنوان ورودی پرداخت کنند که این مبلغ می‌تواند به حفظ و توسعهٔ امکانات گردشگری و زیرساخت‌های منطقه کمک کند. به‌طور متوسط، ارزش اقتصادی سالانهٔ آبشار مارگون از طریق گردشگری تفریحی چند میلیارد ریال برآورد شده است.
• توسعهٔ گردشگری در منطقه به افزایش درآمد خانوارها و بهبود معیشت مردم محلی منجر شده و زمینه‌ساز سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در بهبود زیرساخت‌ها و خدمات شده است.

جذابیت‌های گردشگری منطقه اطراف آبشار

بقعه امام‌زاده بی‌بی خاتونین: امام‌زاده بی‌بی خاتونین در نزدیکی آبشار مارگون قرار دارد، در این بقعه دو قبر متصل به هم وجود دارد که بنا به اعتقادات محلی، متعلق به دو خواهر بزرگوار از فرزندان امام موسی کاظم به نام‌های زبیده خاتون و رقیه خاتون است. این دو بانوی علوی در اواخر قرن دوم و اوایل قرن سوم هجری، هنگام سفر به ایران و در مسیر دیدار با امام رضا، به دستور مأمون مورد حمله قرار گرفتند و در این منطقه به شهادت رسیدند. به همین دلیل، این امام‌زاده در میان مردم منطقه جایگاه معنوی و فرهنگی ویژه‌ای دارد و در مناسبت‌های مذهبی و ایام تعطیلات، زائران و مسافران بسیاری به آنجا می‌روند.

آبشار چیکان: آبشاری کوچک اما بسیار زیبا در نزدیکی روستای مارگون که امکان کوهنوردی و لذت بردن از هوای مطبوع بالای آبشار را فراهم می‌کند.

آبشار شهنیز: از آبشارهای زیبای نزدیک به مارگون در استان کهگیلویه و بویراحمد که با درختان بید و چنار احاطه شده و ارتفاعی حدود ۱۸ متر دارد.

آبشار مورزیان: واقع در نزدیکی مارگون، این آبشار در زمستان با قندیل‌های یخی، منظره‌ای حیرت‌انگیز ایجاد می‌کند.

منابع

• احمدی، فریال و دیگران، «ارایه الگوهای توسعه گردشگری پایدار منطقه حفاظت‌شده آبشار مارگون فارس با تأکید بر اصول و معیارهای طراحی منظر پایدار»، فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، شماره ۱، ۱۳۹۲ش.
• ارجمند، سحر، «آبشار مارگون»، وب‌سایت کجارو، تاریخ انتشار: ۱۳ آبان ۱۳۹۶ش.
• «امامزاده بی‌بی خاتونین نگین زیبای شهرستان مارگون»، وب‌سایت صبح زاگرس، تاریخ انتشار: ۲۵ مرداد ۱۴۰۳ش.
• جعفری، احمد، «آبشار مارگون شیراز؛ بزرگ‌ترین آبشار چشمه‌ای جهان»، وب‌سایت علی‌بابا، تاریخ بازدید: ۹ خرداد ۱۴۰۴ش.
• ساکی‌زاده، محمد، «اطلاعات کامل دربارهٔ آبشار مارگون، آبشاری با ۱۰۰۰ چشمه»، وب‌سایت مجله گردشگری اتاقک، تاریخ بازدید: ۹ خرداد ۱۴۰۴ش.
• ضیایی، محمود و شکاری، فاطمه، «اولویت بندی متغیرهای تأثیرگذار بر ادراک دیدارکنندگان از ازدحام در آبشار مارگون»، فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای، شماره ۶، ۱۳۹۲ش.
• فتاحی اردکانی، احمد، «برآورد ارزش اقتصادی آبشار مارگون در استان فارس از دیدگاه کارکرد تفرجگاهی»، نشریه علمی پژوهش‌های محیط زیست، دوره ۴، شماره ۸، پیاپی ۸، ۱۳۹۲ش.
• قراباغی، مبینا، «آبشار مارگون کجاست؟ بزرگ‌ترین آبشار چشمه‌ای در شیراز+آدرس»، وب‌سایت پته، تاریخ انتشار: ۱۶ مرداد ۱۴۰۳ش.
• «مارگون بهشت گمشده در فارس+تصاویر»، وب‌سایت نمناک، تاریخ بازدید: ۹ خرداد ۱۴۰۴ش.
• «مارگون، سرزمین رؤیایی با چشمه سارهای همیشه جاری»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ انتشار: ۲۸ اسفند ۱۴۰۲ش.
• «مرتفع‌ترین آبشار چشمه‌ای ایران، مارگون»، وب‌سایت مجله گردشگری الی گشت، تاریخ انتشار: ۲۳ آذر ۱۴۰۲ش.
• «معرفی آبشار مارگون»، وب‌سایت راسخون، تاریخ بازدید: ۹ خرداد ۱۴۰۴ش.
• نظری، داود، «برنامه‍ریزی توسعه روستایی در شهرستان سپیدان»، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد جغرافیا، گروه جغرافیا دانشگاه اصفهان، ۱۳۸۰ش.
• نوری، غلامرضا و همکاران، «ارزیابی قابلیت‌های اکولوژیکی آبشار مارگون با استفاده از مدل استراتژی SWOT و فرایند تحلیل سلسله مراتبی AHP جهت توسعه اکوتوریسم»، نشریه اکولوژی تالاب، شماره ۲۸، ۱۳۹۵ش.
• وارثی، حمیدرضا و دیگران، «تحلیلی بر طبیعت‌گردی آبشار مارگون با تأکید بر توسعه پایدار»، وب‌سایت مدیریت نشریات علمی، تاریخ بازدید: ۹ خرداد ۱۴۰۴ش.