پرش به محتوا

پیش‌نویس:پوشاک سنتی افغانستان: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌ترتفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
خط ۷: خط ۷:
مولفه‌های اصلی پوشش سنتی مردان شامل پیراهن بلند گشاد، تنبان (شلوارهای فراخ) و پتو (پارچۀ روی شانۀ مردان) است که در ترکیب با سرپوش‌های متنوع مانند پکول (کلاه نمدی شمال شرق) یا لُونگی (دستار بلند) نظام طبقه‌بندی اجتماعی را بازنمایی می‌کند. در نزد زنان، گونیاگونی پوشش از چادرهای رنگی هزارگی تا برقع‌های آبی هراتی، نه فقط تفاوت‌های قومی که وضعیت تأهل و سن افراد را نیز مشخص می‌سازد.
مولفه‌های اصلی پوشش سنتی مردان شامل پیراهن بلند گشاد، تنبان (شلوارهای فراخ) و پتو (پارچۀ روی شانۀ مردان) است که در ترکیب با سرپوش‌های متنوع مانند پکول (کلاه نمدی شمال شرق) یا لُونگی (دستار بلند) نظام طبقه‌بندی اجتماعی را بازنمایی می‌کند. در نزد زنان، گونیاگونی پوشش از چادرهای رنگی هزارگی تا برقع‌های آبی هراتی، نه فقط تفاوت‌های قومی که وضعیت تأهل و سن افراد را نیز مشخص می‌سازد.


== تاریخچه پوشش در افغانستان ==
==تاریخچه پوشش در افغانستان==
پوشش سنتی در افغانستان همواره به عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ و هویت این سرزمین مطرح بوده است. این پوشش که ریشه در سنت‌های دیرینه و باورهای دینی دارد، در طول تاریخ تحولات بسیاری را تجربه کرده است.
پوشش سنتی در افغانستان همواره به‌عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ و هویت این سرزمین مطرح بوده است. این پوشش که ریشه در سنت‌های دیرینه و باورهای دینی دارد، در طول تاریخ تحولات بسیاری را تجربه کرده است.


نخستین تغییرات اساسی در الگوی پوشش افغانستان به دوران امان‌الله خان (۱۹۲۰-۱۹۲۹) بازمی‌گردد. پس از سفر اروپایی پادشاه، همسر وی ملکه ثریا به عنوان اولین زن درباری حجاب خود را کنار گذاشت. امان‌الله خان با الهام از الگوهای اروپایی، فرمان تغییر پوشش مردان به سبک غربی را صادر کرد و با سیاست‌های شدید به مبارزه با حجاب سنتی زنان پرداخت. حتی در برخی خیابان‌های کابل تابلوهایی نصب شد که عبور زنان با برقع را ممنوع می‌کرد.
نخستین تغییرات اساسی در الگوی پوشش افغانستان به دوران امان‌الله (۱۹۲۰-۱۹۲۹م) بازمی‌گردد. پس از سفر اروپایی پادشاه، همسر وی ملکه ثریا به‌عنوان اولین زن درباری حجاب خود را کنار گذاشت. امان‌الله خان با الهام از الگوهای اروپایی، فرمان تغییر پوشش مردان به سبک غربی را صادر کرد و با سیاست‌های شدید به مبارزه با حجاب سنتی زنان پرداخت. حتی در برخی خیابان‌های کابل تابلوهایی نصب شد که عبور زنان با برقع را ممنوع می‌کرد.


در دوره محمد نادرشاه (۱۹۲۹-۱۹۳۳) اگرچه پوشش چادر برای زنان اجباری شد، اما سیاست‌های اجتماعی در مورد زنان با تسهیلاتی همراه بود. در دوران محمدظاهر شاه (۱۹۳۳-۱۹۷۳) موضوع حجاب با نوساناتی همراه بود تا اینکه در جشن استقلال ۱۹۵۹، ملکه و بانوان مقامات عالی‌رتبه بدون روبنده در مراسم رسمی حاضر شدند. این اقدام به تدریج باعث شد تا حضور زنان بی‌حجاب در ادارات و رسانه‌ها عادی شود، هرچند این تغییرات در سطح عمومی با استقبال گسترده‌ای مواجه نشد.
در دورۀ محمد نادرشاه (۱۹۲۹-۱۹۳۳م) اگرچه پوشش چادر برای زنان اجباری شد، اما سیاست‌های اجتماعی در مورد زنان با تسهیلاتی همراه بود. در دوران محمدظاهر شاه (۱۹۳۳-۱۹۷۳م) موضوع حجاب با نوساناتی همراه بود تا اینکه در جشن استقلال ۱۹۵۹، ملکه و بانوان مقامات عالی‌رتبه بدون روبنده در مراسم رسمی حاضر شدند. این اقدام به تدریج باعث شد تا حضور زنان بی‌حجاب در ادارات و رسانه‌ها عادی شود، هرچند این تغییرات در سطح عمومی با استقبال گسترده‌ای مواجه نشد.


در دوران حکومت‌های کمونیستی (۱۹۷۸-۱۹۹۲) سیاست‌های حجاب‌زدایی تشویق می‌شد، اما جنبه اجباری نداشت. این وضعیت در شهرهای بزرگ مانند کابل و مزارشریف مشهودتر بود. با به قدرت رسیدن مجاهدین (۱۹۹۲-۱۹۹۶) حجاب اجباری شد، هرچند زنان از آزادی‌های نسبی بیشتری نسبت به دوره طالبان برخوردار بودند.<ref>فرهنگ، افغانستان در پنج قرن اخیر، ۱۳۸۰ش، ص۷۲۱.</ref>
در دوران حکومت‌های کمونیستی (۱۹۷۸-۱۹۹۲م) سیاست‌های حجاب‌زدایی تشویق می‌شد، اما جنبه اجباری نداشت. این وضعیت در شهرهای بزرگ مانند کابل و مزارشریف مشهودتر بود. با به قدرت رسیدن مجاهدین (۱۹۹۲-۱۹۹۶م) حجاب اجباری شد، هرچند زنان از آزادی‌های نسبی بیشتری نسبت به دوره طالبان برخوردار بودند.<ref>فرهنگ، افغانستان در پنج قرن اخیر، ۱۳۸۰ش، ص۷۲۱.</ref>


دوران اول حکومت طالبان (۱۹۹۶-۲۰۰۱) اوج محدودیت‌ها در پوشش زنان بود که استفاده از برقع را به صورت کامل اجباری کرد. پس از سقوط طالبان در سال ۲۰۰۱، فضای نسبتاً بازتری در مورد پوشش ایجاد شد و بی‌حجابی به ویژه در مراکز شهری گسترش یافت. در این دوره اگرچه قانون خاصی برای پوشش وجود نداشت، اما در مناطق روستایی سنت‌های دیرینه پوشش همچنان پابرجا ماند.<ref>علی آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص 317-319.</ref>
دوران اول حکومت طالبان (۱۹۹۶-۲۰۰۱م) اوج محدودیت‌ها در پوشش زنان بود که استفاده از برقع را به صورت کامل اجباری کرد. پس از سقوط طالبان در سال ۲۰۰۱، فضای نسبتاً بازتری در مورد پوشش ایجاد شد و بی‌حجابی به ویژه در مراکز شهری گسترش یافت. در این دوره اگرچه قانون خاصی برای پوشش وجود نداشت، اما در مناطق روستایی سنت‌های دیرینه پوشش همچنان پابرجا ماند.<ref>علی آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص 317-319.</ref>


== بنیادهای‌‌ دینی پوشش در افغانستان ==
پس از سقوط طالبان در ۲۰۰۱م تحولی چشمگیر در عرصۀ پوشش به وجود آمد. با استقرار دولت جمهوری اسلامی افغانستان، تنوع لباس‌های سنتی و مدرن گسترش پیدا کرد؛ در کنار رواج لباس‌های مدرن، انواع لباس‌های افغانی از جمله طرح‌های ساده، محفلی و چرم‌دوزی شده، نشان‌دهندۀ احیای هویت فرهنگی مردم بود.
 
اما با بازگشت  دورباره طالبان، این فضای نسبتاً باز دوباره جای خود را به محدودیت‌های شدید داد.  این گروه با اعمال محدودیت‌های شدید، پوشش را به ابزاری برای کنترل اجتماعی تبدیل کرده‌اند. <ref>[https://8am.media/fa/taliban-tightening-cover-the-closure-of-girls-schools-entered-its-eighth-month/ «سخت‌گیری طالبان در مورد پوشش؛ بسته ماندن مکاتب دخترانه وارد هشتمین ماه شد»، وب‌سایت روزنامۀ ۸ صبح.]</ref>
 
==مبنای دینی پوشش در افغانستان==
پوشش در افغانستان به‌عنوان یکی از ارکان مهم فرهنگ دینی و اجتماعی شناخته می‌شود. در آموزه‌های اسلامی، پوشش برای مردان و زنان هر دو مورد تأکید قرار گرفته است. فقه اسلامی، اعم از شیعه و اهل سنت، در مورد حدود پوشش زنان اتفاق نظر دارد و پوشاندن تمام بدن به جز صورت و دو کف دست تا مچ را واجب می‌داند. این اصل در جامعه افغانستان، به ویژه در مورد زنان، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و ریشه در باورها و سنت‌های دینی مردم این سرزمین دارد.  
پوشش در افغانستان به‌عنوان یکی از ارکان مهم فرهنگ دینی و اجتماعی شناخته می‌شود. در آموزه‌های اسلامی، پوشش برای مردان و زنان هر دو مورد تأکید قرار گرفته است. فقه اسلامی، اعم از شیعه و اهل سنت، در مورد حدود پوشش زنان اتفاق نظر دارد و پوشاندن تمام بدن به جز صورت و دو کف دست تا مچ را واجب می‌داند. این اصل در جامعه افغانستان، به ویژه در مورد زنان، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و ریشه در باورها و سنت‌های دینی مردم این سرزمین دارد.  


خط ۲۴: خط ۲۸:


==پوشش مردان==
==پوشش مردان==
لباس سنتی مردان افغانستان معمولاً از چند بخش اصلی تشکیل شده است. پیراهن بلند و گشاد (معروف به "کورتی") که معمولاً از پارچه‌های پنبه‌ای تهیه می‌شود، پایه اصلی این پوشش را تشکیل می‌دهد. این پیراهن‌ها که اغلب بدون یقه هستند، در سال‌های اخیر در انواع یقه‌دار نیز تولید می‌شوند. شلوارهای گشاد و راحت که با نخی کلفت بسته می‌شوند، مکمل این پوشش هستند.  
لباس سنتی مردان افغانستان به‌طور معمول از چند بخش اصلی تشکیل شده است. پیراهن بلند و گشاد که از پارچه‌های پنبه‌ای تهیه می‌شود، پایۀ اصلی این پوشش را تشکیل می‌دهد. این پیراهن‌ها که اغلب بدون یقه هستند، در سال‌های اخیر در انواع یقه‌دار نیز تولید می‌شوند. شلوارهای گشاد و راحت که با نخی کلفت (ایزاربند) بسته می‌شوند، مکمل این پوشش  است.


در فصول سرد سال، مردان افغان از جلیقه و کت‌های گرم استفاده می‌کنند. یکی از عناصر شاخص پوشش مردان، "پتو"یی است که به صورت سنتی بر دوش می‌اندازند. این پتو که معمولاً ابعادی حدود یک متر در دو متر دارد، کاربردهای متنوعی از محافظت در برابر سرما تا استفاده به عنوان زیرانداز در موقع نماز خواندن دارد.  
در فصول سرد سال، مردان افغان از جلیقه و کت‌های گرم استفاده می‌کنند. یکی از عناصر شاخص پوشش مردان، «پتو» یی است که به‌صورت سنتی بر دوش می‌اندازند. این پتو که به‌طور معموئل ابعادی حدود یک متر در دو متر دارد، کاربردهای متنوعی از محافظت در برابر سرما تا استفاده به‌عنوان زیرانداز در موقع نماز خواندن دارد.  


تنوع سرپوش
=== تنوع سرپوش‌‌ مردان ===
سرپوش‌ها در افغانستان از تنوع قابل توجهی برخوردارند و هر قوم سبک خاص خود را دارد. از کلاه‌های نمدی گرد در شمال شرق (معروف به پکول) تا کلاه‌های قره‌قل که از پوست بره ساخته می‌شوند، همگی بیانگر هویت قومی استفاده‌کنندگان هستند. دستار یا «لونگ» که در میان فارسی‌زبانان به «لنگوته» و در میان پشتون‌ها به «پت‌کی» معروف است، با طول ۳ تا ۶ متر به شیوه‌های مختلف پیچیده می‌شود. <ref>علی آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص 294-297.


سرپوش‌ها در افغانستان از تنوع قابل توجهی برخوردارند و هر قوم سبک خاص خود را دارد. از کلاه‌های نمدی گرد در شمال شرق (معروف به پکول) تا کلاه‌های قره‌گل که از پوست بره ساخته می‌شوند، همگی بیانگر هویت قومی استفاده‌کنندگان هستند. دستار یا "لنگ" که در میان فارسی‌زبانان به "لنگوته" و در میان پشتون‌ها به "پت‌کی" معروف است، با طول ۳ تا ۶ متر به شیوه‌های مختلف پیچیده می‌شود.  
</ref> 


==پوشش زنان==
==پوشش زنان==
لباس سنتی زنان افغانستان معمولاً شامل پیراهن بلند (تا زانو)، شلوار گشاد و برقع یا چادر است. در مناطق مختلف، زنان از کلاه‌های زنانه مخصوص به خود استفاده می‌کنند. حجاب در افغانستان ریشه در اعتقادات دینی و هنجارهای اجتماعی دارد، هرچند میزان پوشش در مناطق روستایی و شهری ممکن است متفاوت باشد.  
لباس سنتی زنان افغانستان به‌طور معمول شامل پیراهن بلند (تا زانو)، شلوار گشاد و برقع یا چادر است. در مناطق مختلف، زنان از کلاه‌های زنانه مخصوص به خود استفاده می‌کنند. حجاب در افغانستان ریشه در اعتقادات دینی و هنجارهای اجتماعی دارد، هرچند میزان پوشش در مناطق روستایی و شهری ممکن است متفاوت باشد.  


===تحولات اخیر ===
===تحولات اخیر ===
در سال‌های اخیر، به‌ویژه در شهرهای بزرگ مانند کابل، استفاده از پوشش غربی مانند کت و شلوار در میان کارمندان دولت، دانشجویان و قشر تحصیل‌کرده رواج بیشتری یافته است. با این حال، اکثریت جامعه همچنان به پوشش سنتی وفادار مانده‌اند. در زمینه کفش نیز اگرچه انواع سنتی چرمی و پارچه‌ای هنوز استفاده می‌شوند، اما کفش‌های وارداتی لاستیکی و پلاستیکی جایگاه مهمی یافته‌اند.  
در سال‌های اخیر، به‌ویژه در شهرهای بزرگ مانند کابل، استفاده از پوشش غربی مانند کت و شلوار در میان کارمندان دولت، دانشجویان و قشر تحصیل‌کرده رواج بیشتری یافته است. با این حال، اکثریت جامعه همچنان به پوشش سنتی وفادار مانده‌اند. در زمینه کفش نیز اگرچه انواع سنتی چرمی و پارچه‌ای هنوز استفاده می‌شوند، اما کفش‌های وارداتی لاستیکی و پلاستیکی جایگاه مهمی یافته‌‌است.<ref>علی آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص 294-297.</ref>  


===الگوهای آرایش مو و ریش ===
===الگوهای آرایش مو و ریش ===
الگوهای آرایش مو و ریش در افغانستان نیز تحت تأثیر عوامل فرهنگی و مذهبی است. در حالی که سنت بلند نگه داشتن ریش و کوتاه کردن موی سر هنوز رواج دارد، در سال‌های اخیر به ویژه میان جوانان، مدل‌های موی کوتاه و ریش‌های کوتاه‌تر محبوبیت یافته‌است.  
الگوهای آرایش مو و ریش در افغانستان نیز تحت تأثیر عوامل فرهنگی و مذهبی است. در حالی که سنت بلند نگه داشتن ریش و کوتاه‌کردن موی سر هنوز رواج دارد، در سال‌های اخیر به‌ویژه میان جوانان، مدل‌های موی کوتاه و ریش‌های کوتاه‌تر محبوبیت یافته‌است.  


این تنوع پوششی نه تنها بیانگر غنای فرهنگی افغانستان است، بلکه نشان‌دهنده تعامل پیچیده بین سنت و مدرنیته در این جامعه نیز می‌باشد. هر تغییر در سبک پوشش، بازتابی از تحولات اجتماعی و فرهنگی گسترده‌تر در این کشور محسوب می‌شود.<ref>علی آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص 294-297.</ref>
این تنوع پوششی نه تنها بیانگر غنای فرهنگی افغانستان است، بلکه نشان‌دهنده تعامل پیچیده بین سنت و مدرنیته در این جامعه نیز می‌باشد. هر تغییر در سبک پوشش، بازتابی از تحولات اجتماعی و فرهنگی گسترده‌تر در این کشور محسوب می‌شود.<ref>علی آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص 294-297.</ref>


==<big>'''چپن'''</big>==
در حال‌حاضر طالبان در سراسر افغانستان محدودیت‌های سختگیرانه‌ای بر آرایش و ظاهر مردان اعمال کرده‌اند که شامل ممنوعیت تراشیدن ریش، آرایش مو به سبک غربی و اجبار به استفاده از مدل‌های ساده و کوتاه مو می‌شود. مأموران این گروه به‌صورت منظم آرایشگاه‌ها را تحت نظارت قرار داده و متخلفان را با مجازات‌هایی نظیر پلمپ مغازه و جریمه نقدی مواجه می‌کنند، این در حالی است که دارالافتای مرکزی طالبان نیز تراشیدن ریش را حرام اعلام کرده است. این سیاست‌ها که با هدف کنترل سبک زندگی شهروندان اجرا می‌شود، منجر به تغییر رفتار عمومی و روی‌آوردن اکثر مردان به ظاهرهای ساده و سنتی شده است.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/1948887/%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%A7%D9%86-%D8%B1%DB%8C%D8%B4-%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D9%86-%D8%B1%D8%A7-%D8%A7%D8%AC%D8%A8%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%A8%D8%A7-%D8%A7%D8%B5%D9%84%D8%A7%D8%AD-%D8%B5%D9%88%D8%B1%D8%AA-%D8%A7%D8%B2-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%AE%D8%A8%D8%B1%DB%8C-%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA «طالبان ریش گذاشتن را اجباری کرد/ با اصلاح صورت از حقوق خبری نیست!»، خبرآنلاین.]</ref>
 
== پوشش‌های مهم سنتی ==
 
=== <big>'''الف) چپن'''</big> ===
چپن که در افغانستان به خِرقه،<ref>[http://www.jomhornews.com/fa/news/44418/ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید می‌شود»، خبرگزاری جمهور.]</ref>  بالاپوش<ref>[http://fa2.ifilmtv.tv/Iran/Content/50968/%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C%20%D9%85%D8%AD%D9%84%DB%8C%20%D9%87%D9%88%D9%8A%D8%AA%20%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C%20%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87%20%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «لباس‌های محلی؛ هويت فرهنگی جامعه افغانستان»، وب‌سایت آی فیلم2]</ref>  و جِیلَک<ref>[http://fa2.ifilmtv.tv/Iran/Content/50968/%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C%20%D9%85%D8%AD%D9%84%DB%8C%20%D9%87%D9%88%D9%8A%D8%AA%20%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C%20%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87%20%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «لباس‌های محلی؛ هويت فرهنگی جامعه افغانستان»، وب‌سایت آی فیلم2]</ref>  نیز معروف است، به لباس بلندی گفته می‌شود که مانند ردا و [[عبا]]، روی لباس‌های دیگر، بر شانه می‌اندازند و آستین بلند آن را نمی‌پوشند.<ref>[http://afghan-dic.com/Searchapp.aspx?search=%u06af%u067e%u06cc%u0686%u0647 قاموس کبیر افغانستان، ذیل واژۀ  چپن، وب‌سایت قاموس کبیر افغانستان.]</ref>  جنس این لباس، بیشتر از [[پنبه]] و پارچه‌های مختلف است.<ref>[https://www.avapress.com/fa/news/261288/%DA%A9%D9%85%D8%B1%D9%86%DA%AF-%D8%B4%D8%AF%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C-%DA%86%D9%BE%D9%86-%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%B1 «کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری آوا.]</ref>
چپن که در افغانستان به خِرقه،<ref>[http://www.jomhornews.com/fa/news/44418/ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید می‌شود»، خبرگزاری جمهور.]</ref>  بالاپوش<ref>[http://fa2.ifilmtv.tv/Iran/Content/50968/%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C%20%D9%85%D8%AD%D9%84%DB%8C%20%D9%87%D9%88%D9%8A%D8%AA%20%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C%20%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87%20%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «لباس‌های محلی؛ هويت فرهنگی جامعه افغانستان»، وب‌سایت آی فیلم2]</ref>  و جِیلَک<ref>[http://fa2.ifilmtv.tv/Iran/Content/50968/%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C%20%D9%85%D8%AD%D9%84%DB%8C%20%D9%87%D9%88%D9%8A%D8%AA%20%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C%20%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87%20%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «لباس‌های محلی؛ هويت فرهنگی جامعه افغانستان»، وب‌سایت آی فیلم2]</ref>  نیز معروف است، به لباس بلندی گفته می‌شود که مانند ردا و [[عبا]]، روی لباس‌های دیگر، بر شانه می‌اندازند و آستین بلند آن را نمی‌پوشند.<ref>[http://afghan-dic.com/Searchapp.aspx?search=%u06af%u067e%u06cc%u0686%u0647 قاموس کبیر افغانستان، ذیل واژۀ  چپن، وب‌سایت قاموس کبیر افغانستان.]</ref>  جنس این لباس، بیشتر از [[پنبه]] و پارچه‌های مختلف است.<ref>[https://www.avapress.com/fa/news/261288/%DA%A9%D9%85%D8%B1%D9%86%DA%AF-%D8%B4%D8%AF%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C-%DA%86%D9%BE%D9%86-%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%B1 «کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری آوا.]</ref>


خط ۸۰: خط ۸۹:
[[پرونده:ارخچی.jpg|300px|thumb|left|کلاه دست‌دوز ارخچی، از صنایع دستی زنان هزاره]]
[[پرونده:ارخچی.jpg|300px|thumb|left|کلاه دست‌دوز ارخچی، از صنایع دستی زنان هزاره]]


==<big>'''کلاه اَرَخچِی (عرقچین)'''</big>==
=== <big>'''ب) کلاه اَرَخچِی (عرقچین)'''</big> ===
ارخچی، گویش هزارگی عرقچین است که به‌نام‌های عرقچی، ارقچی<ref>[http://www.azraculture.com/result.php?word=%D8%A7%D8%B1%D8%AE%DA%86%DB%8C «ارخچی»، وب‌سایت هزاره کالچر.]</ref>  و ارقچین <ref>[https://daikondi.blogsky.com/1392/10/08/post-148/%D8%AA%D8%A3%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%B5%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%B9-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DA%A9%D9%86%D8%AF%DB%8C شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وب‌سایت پیام دایکندی.] </ref> نیز خوانده می‌شود. عرقچین، در لغت به‌معنای جذب‌کنندۀ عرق است<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/%D8%B9%D8%B1%D9%82+%DA%86%DB%8C%D9%86 دهخدا، لغتنامه، ذیل واژۀ عرقچین، وب‌سایت واژه‌یاب.]</ref>  و در اصطلاح نیز کلاهی سنتی است که در گروه پوشاک قرار می‌گیرد و به‌صورت معمول، از جنس نخ یا [[ابریشم]] بافته می‌شود.<ref>[https://romomag.com/blog/%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D8%B9%D8%B1%D9%82%DA%86%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA%D9%87-%D8%AA%D8%A7-%D8%A7%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B2/ «کلاه عرقچین، از گذشته تا امروز»، وب‌سایت رومو.]</ref>
کلاه ارخچی از سرپوش مردم هزاره محسوب می‌شود. ارخچی، گویش هزارگی عرقچین است که به‌نام‌های عرقچی، ارقچی<ref>[http://www.azraculture.com/result.php?word=%D8%A7%D8%B1%D8%AE%DA%86%DB%8C «ارخچی»، وب‌سایت هزاره کالچر.]</ref>  و ارقچین <ref>[https://daikondi.blogsky.com/1392/10/08/post-148/%D8%AA%D8%A3%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%B5%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%B9-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DA%A9%D9%86%D8%AF%DB%8C شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وب‌سایت پیام دایکندی.] </ref> نیز خوانده می‌شود. عرقچین، در لغت به‌معنای جذب‌کنندۀ عرق است<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/%D8%B9%D8%B1%D9%82+%DA%86%DB%8C%D9%86 دهخدا، لغتنامه، ذیل واژۀ عرقچین، وب‌سایت واژه‌یاب.]</ref>  و در اصطلاح نیز کلاهی سنتی است که در گروه پوشاک قرار می‌گیرد و به‌صورت معمول، از جنس نخ یا [[ابریشم]] بافته می‌شود.<ref>[https://romomag.com/blog/%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D8%B9%D8%B1%D9%82%DA%86%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA%D9%87-%D8%AA%D8%A7-%D8%A7%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B2/ «کلاه عرقچین، از گذشته تا امروز»، وب‌سایت رومو.]</ref>


===تاریخچه===
==== تاریخچه ====
سابقۀ استفاده از عرقچین به‌صورت کلی، به هزارۀ چهارم پیش از میلاد مسیح بر می‌گردد و بعد از آن، در میان اقوام مختلف در کشورهای زیادی رواج بوده است.<ref>[https://romomag.com/blog/%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D8%B9%D8%B1%D9%82%DA%86%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA%D9%87-%D8%AA%D8%A7-%D8%A7%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B2/ «کلاه عرقچین، از گذشته تا امروز»، وب‌سایت رومانگ.]</ref>  در میان هزاره‌ها نیز دوخت‌ودوز و استفاده از کلاه ارخچی، مانند دیگر صنایع دستی هزاره، ریشه در تاریخ کهن این مردم دارد و بازگوکنندۀ فضای فرهنگی، آداب‌ورسوم و بخشی از ملزومات زندگی روزمرۀ آنها است. همچنین، این هنر دستی علاقه، ذوق هنری، شیوۀ گذراندن اوقات فراغت و امکانات اقتصادی این مردم را نشان می‌دهد.<ref>[https://daikondi.blogsky.com/1392/10/08/post-148/%D8%AA%D8%A3%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%B5%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%B9-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DA%A9%D9%86%D8%AF%DB%8C شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وب‌سایت پیام دایکندی.]</ref>
سابقۀ استفاده از عرقچین به‌صورت کلی، به هزارۀ چهارم پیش از میلاد مسیح بر می‌گردد و بعد از آن، در میان اقوام مختلف در کشورهای زیادی رواج بوده است.<ref>[https://romomag.com/blog/%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D8%B9%D8%B1%D9%82%DA%86%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA%D9%87-%D8%AA%D8%A7-%D8%A7%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B2/ «کلاه عرقچین، از گذشته تا امروز»، وب‌سایت رومانگ.]</ref>  در میان هزاره‌ها نیز دوخت‌ودوز و استفاده از کلاه ارخچی، مانند دیگر صنایع دستی هزاره، ریشه در تاریخ کهن این مردم دارد و بازگوکنندۀ فضای فرهنگی، آداب‌ورسوم و بخشی از ملزومات زندگی روزمرۀ آنها است. همچنین، این هنر دستی علاقه، ذوق هنری، شیوۀ گذراندن اوقات فراغت و امکانات اقتصادی این مردم را نشان می‌دهد.<ref>[https://daikondi.blogsky.com/1392/10/08/post-148/%D8%AA%D8%A3%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%B5%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%B9-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DA%A9%D9%86%D8%AF%DB%8C شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وب‌سایت پیام دایکندی.]</ref>


===ویژگی===
==== ویژگی ====
کلاه عرقچین، تنوع، طرح و رنگ زیادی دارد و توسط مردم غیرهزاره نیز تولید و استفاده می‌شود<ref>[https://khamakshop.com/%d8%a7%d9%86%d9%88%d8%a7%d8%b9-%da%a9%d9%84%d8%a7%d9%87-%d8%a7%d9%81%d8%ba%d8%a7%d9%86%db%8c-%d9%88-%da%a9%d8%a7%d8%b1%d8%a8%d8%b1%d8%af-%d8%a2%d9%86/ حسن‌زاده، «انواع کلاه افغانی و کاربرد آن»، وب‌سایت مجلۀ خامک.]</ref>  اما ارخچی هزارگی ویژگی‌های دارد که آن را از انواع دیگر متمایز می‌کند؛ این کلاه، به رنگ سفید و از صنایع دستی زنان هزاره است و جنس آن نیز از نخ نایلونی سفید است که بر پارچۀ سفیدی به‌نام «تَفتَه»، با نقش‌ونگارهای بسیار ظریف و زیبا دوخته می‌شود.<ref>[https://daikondi.blogsky.com/1392/10/08/post-148/%D8%AA%D8%A3%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%B5%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%B9-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DA%A9%D9%86%D8%AF%DB%8C شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وب‌سایت پیام دایکندی.]</ref>
کلاه عرقچین، تنوع، طرح و رنگ زیادی دارد و توسط مردم غیرهزاره نیز تولید و استفاده می‌شود<ref>[https://khamakshop.com/%d8%a7%d9%86%d9%88%d8%a7%d8%b9-%da%a9%d9%84%d8%a7%d9%87-%d8%a7%d9%81%d8%ba%d8%a7%d9%86%db%8c-%d9%88-%da%a9%d8%a7%d8%b1%d8%a8%d8%b1%d8%af-%d8%a2%d9%86/ حسن‌زاده، «انواع کلاه افغانی و کاربرد آن»، وب‌سایت مجلۀ خامک.]</ref>  اما ارخچی هزارگی ویژگی‌های دارد که آن را از انواع دیگر متمایز می‌کند؛ این کلاه، به رنگ سفید و از صنایع دستی زنان هزاره است و جنس آن نیز از نخ نایلونی سفید است که بر پارچۀ سفیدی به‌نام «تَفتَه»، با نقش‌ونگارهای بسیار ظریف و زیبا دوخته می‌شود.<ref>[https://daikondi.blogsky.com/1392/10/08/post-148/%D8%AA%D8%A3%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%B5%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%B9-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DA%A9%D9%86%D8%AF%DB%8C شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وب‌سایت پیام دایکندی.]</ref>


===نوع===
==== نوع ====
ارخچی، از نوع هنر دستی «[[سوزن دوزی]]» است که زنان و دختران جوان و نوجوان، به‌مدت یک تا دو ماه می‌دوزند.<ref>[https://daikondi.blogsky.com/1392/10/08/post-148/%D8%AA%D8%A3%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%B5%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%B9-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DA%A9%D9%86%D8%AF%DB%8C شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وب‌سایت پیام دایکندی.]</ref>
ارخچی، از نوع هنر دستی «[[سوزن دوزی]]» است که زنان و دختران جوان و نوجوان، به‌مدت یک تا دو ماه می‌دوزند.<ref>[https://daikondi.blogsky.com/1392/10/08/post-148/%D8%AA%D8%A3%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%B5%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%B9-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DA%A9%D9%86%D8%AF%DB%8C شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وب‌سایت پیام دایکندی.]</ref>


===جغرافیای کاربرد===
==== جغرافیای کاربرد ====
پوشیدن کلاه ارخچی، بیشتر در ولایت (استان) غزنی، به‌خصوص در اُلسوالی‌های (شهرستان) مالستان و جاغوری رایج است.<ref>[http://www.asrislam.com/fa/news/24843/%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DA%AF%DB%8C «انواع کلاه هزارگی»، وب‌سایت عصر سلام.]</ref>
پوشیدن کلاه ارخچی، بیشتر در ولایت (استان) غزنی، به‌خصوص در اُلسوالی‌های (شهرستان) مالستان و جاغوری رایج است.<ref>[http://www.asrislam.com/fa/news/24843/%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DA%AF%DB%8C «انواع کلاه هزارگی»، وب‌سایت عصر سلام.]</ref>


===مردانه و زنانه===
==== مردانه و زنانه ====
ارخچی بیشتر کلاه مردانه است <ref>[https://daikondi.blogsky.com/1392/10/08/post-148/%D8%AA%D8%A3%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%B5%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%B9-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DA%A9%D9%86%D8%AF%DB%8C شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وب‌سایت پیام دایکندی.]</ref>  اما در بعض از مناطق هزاره‌نشین، به نوعی از کلاه زنانه نیز ارخچی گفته می‌شود که زنان با نخی به‌نام «زَرتار» می‌دوزند و زیر شال یا [[چادر]] می‌پوشند. این کلاه، به‌شکل استوانه و بسیار زمخت است.<ref>[http://www.azraculture.org/postDetail.php?post_id=90 شهرستانی، «انواع لباس‌های کهن زنان هزاره»، وب‌سایت هزاره کالچر.]</ref>
ارخچی بیشتر کلاه مردانه است <ref>[https://daikondi.blogsky.com/1392/10/08/post-148/%D8%AA%D8%A3%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%B5%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%B9-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DA%A9%D9%86%D8%AF%DB%8C شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وب‌سایت پیام دایکندی.]</ref>  اما در بعض از مناطق هزاره‌نشین، به نوعی از کلاه زنانه نیز ارخچی گفته می‌شود که زنان با نخی به‌نام «زَرتار» می‌دوزند و زیر شال یا [[چادر]] می‌پوشند. این کلاه، به‌شکل استوانه و بسیار زمخت است.<ref>[http://www.azraculture.org/postDetail.php?post_id=90 شهرستانی، «انواع لباس‌های کهن زنان هزاره»، وب‌سایت هزاره کالچر.]</ref>


===کارکرد===
==== کارکرد ====
کارکرد اصلی ارخچی، پوشاندن سر و جذب عرق است؛ اما کاربرد زیبایی‌شناختی و تزیینی نیز دارد.<ref>[https://khamakshop.com/%d8%a7%d9%86%d9%88%d8%a7%d8%b9-%da%a9%d9%84%d8%a7%d9%87-%d8%a7%d9%81%d8%ba%d8%a7%d9%86%db%8c-%d9%88-%da%a9%d8%a7%d8%b1%d8%a8%d8%b1%d8%af-%d8%a2%d9%86/ حسن‌زاده، «انواع کلاه افغانی و کاربرد آن»، وب‌سایت مجلۀ خامک.]</ref>
کارکرد اصلی ارخچی، پوشاندن سر و جذب عرق است؛ اما کاربرد زیبایی‌شناختی و تزیینی نیز دارد.<ref>[https://khamakshop.com/%d8%a7%d9%86%d9%88%d8%a7%d8%b9-%da%a9%d9%84%d8%a7%d9%87-%d8%a7%d9%81%d8%ba%d8%a7%d9%86%db%8c-%d9%88-%da%a9%d8%a7%d8%b1%d8%a8%d8%b1%d8%af-%d8%a2%d9%86/ حسن‌زاده، «انواع کلاه افغانی و کاربرد آن»، وب‌سایت مجلۀ خامک.]</ref>


===ارخچی در ادبیات عامیانه===
==== ارخچی در ادبیات عامیانه ====
واژۀ ارخچی گاهی وارد ادبیات عامیانه شده و در دوبیتی‌های هزارگی بازتاب پیدا می‌کند؛ برای مثال:<ref> [http://hazaragy.blogfa.com/category/3 صفدری، «دوبیتی‌های هزارگی»، وبلاگ دوبیتی‌های عامیانۀ هزارگی.]</ref>  
واژۀ ارخچی گاهی وارد ادبیات عامیانه شده و در دوبیتی‌های هزارگی بازتاب پیدا می‌کند؛ برای مثال:<ref> [http://hazaragy.blogfa.com/category/3 صفدری، «دوبیتی‌های هزارگی»، وبلاگ دوبیتی‌های عامیانۀ هزارگی.]</ref>  
  {{آغاز نستعلیق}}
  {{آغاز نستعلیق}}
خط ۱۱۰: خط ۱۱۹:
{{پایان نستعلیق}}
{{پایان نستعلیق}}


==کلاه قره‌قل==
=== د) کلاه قره‌قل ===


===1. تاریخچه===
==== تاریخچه ====
در افغانستان، اولین‌بار مردم اُزبَک و ترکمن شمال افغانستان، برای گرم نگهداشتن سر خود، از پوست قره‌قل، کلاه ساختند و به‌تدریج در تمام [[افغانستان]] رواج پیدا کرد.<ref>[https://pajhwok.com/fa/opinion/%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84/ پوپل، «پوست قره‌قل»، خبرگزاری پژواک.]</ref>  بعد از آن، به‌عنوان یک کلاه شاهانه و شیک برای افراد ثروتمند وخانواده‌های بزرگ، افراد متشخص و مأموران دولتی افغانستان مورد استفاده قرار ‌گرفت و در سده‌های 18 تا 20م، به‌جای لُنگِی (عمامه) در میان کارمندان دولتی، مرسوم شد. امیر حبیب‌الله، نادرخان و ظاهرخان از شاهان افغانستان و داودخان، اولین رئیس‌جمهور افغانستان نیز از این کلاه استفاده ‌می‌کردند.<ref>[https://pajhwok.com/fa/opinion/%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84/ پوپل، «پوست قره‌قل»، خبرگزاری پژواک.]</ref>  در دوران اول حکومت طالبان استفاده از آن ممنوع شد. بعد از روی کارآمدن نظام جمهوری در افغانستان، حامد کرزی، رئیس‌جمهور سابق افغانستان، در سفرها و محافل رسمی، کلاه قره‌قل می‌پوشید که سبب شهرت جهانی این کلاه شد.<ref>[https://khamakshop.com/%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84%D8%8C-%D8%B2%DB%8C%D9%86%D8%AA-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/ «کلاه قره‌قل، زینت مراسمات افغانستان »، وب‌سایت مجلۀ خامک.]</ref>  در حال حاضر مردم عوام نیز از آن استفاده می‌کنند، اما به‌دلیل ورود کالای خارجی و تغییر سبک‌زندگی و پوشش مردم، استفاده از این کلاه کم شد؛ با این وجود این کلاه، هنوز، در داخل و خارج افغانستان طرفداران خاص خود را دارد.<ref>[https://khamakshop.com/%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84%D8%8C-%D8%B2%DB%8C%D9%86%D8%AA-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/ «کلاه قره‌قل، زینت مراسمات افغانستان »، وب‌سایت مجلۀ خامک.]</ref>
در افغانستان، اولین‌بار مردم اُزبَک و ترکمن شمال افغانستان، برای گرم نگهداشتن سر خود، از پوست قره‌قل، کلاه ساختند و به‌تدریج در تمام [[افغانستان]] رواج پیدا کرد.<ref>[https://pajhwok.com/fa/opinion/%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84/ پوپل، «پوست قره‌قل»، خبرگزاری پژواک.]</ref>  بعد از آن، به‌عنوان یک کلاه شاهانه و شیک برای افراد ثروتمند وخانواده‌های بزرگ، افراد متشخص و مأموران دولتی افغانستان مورد استفاده قرار ‌گرفت و در سده‌های 18 تا 20م، به‌جای لُنگِی (عمامه) در میان کارمندان دولتی، مرسوم شد. امیر حبیب‌الله، نادرخان و ظاهرخان از شاهان افغانستان و داودخان، اولین رئیس‌جمهور افغانستان نیز از این کلاه استفاده ‌می‌کردند.<ref>[https://pajhwok.com/fa/opinion/%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84/ پوپل، «پوست قره‌قل»، خبرگزاری پژواک.]</ref>  در دوران اول حکومت طالبان استفاده از آن ممنوع شد. بعد از روی کارآمدن نظام جمهوری در افغانستان، حامد کرزی، رئیس‌جمهور سابق افغانستان، در سفرها و محافل رسمی، کلاه قره‌قل می‌پوشید که سبب شهرت جهانی این کلاه شد.<ref>[https://khamakshop.com/%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84%D8%8C-%D8%B2%DB%8C%D9%86%D8%AA-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/ «کلاه قره‌قل، زینت مراسمات افغانستان »، وب‌سایت مجلۀ خامک.]</ref>  در حال حاضر مردم عوام نیز از آن استفاده می‌کنند، اما به‌دلیل ورود کالای خارجی و تغییر سبک‌زندگی و پوشش مردم، استفاده از این کلاه کم شد؛ با این وجود این کلاه، هنوز، در داخل و خارج افغانستان طرفداران خاص خود را دارد.<ref>[https://khamakshop.com/%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84%D8%8C-%D8%B2%DB%8C%D9%86%D8%AA-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/ «کلاه قره‌قل، زینت مراسمات افغانستان »، وب‌سایت مجلۀ خامک.]</ref>


===2. مواد اولیه===
==== مواد اولیه ====
کلاه قره‌قل، از پوست برۀ تازه متولدشدۀ گوسفند قره‌قل ساخته می‌شود. موهای این بره، در ماه چهارم آبستنی، درخشندگی و پیچ‌وتاب ویژه‌ای پیدا می‌کند. این حالت تا چهار هفته پس از تولد نیز ادامه داشته و بعد از آن به تدریج از بین می‌رود؛ به‌همین دلیل، برۀ قره‌قل را در چهار هفتۀ بعد از تولد می‌کشند.<ref>[https://damdary.com/blog/360/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%86%DA%98%D8%A7%D8%AF-%DA%AF%D9%88%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF-%D9%82%D8%B1%D9%87-%DA%AF%D9%84-%D8%B3%D8%B1%D8%AE%D8%B3 ذوقی، «آشنایی با نژاد گوسفند قرهگل سرخس»، وبلاگ دامداری.]</ref>
کلاه قره‌قل، از پوست برۀ تازه متولدشدۀ گوسفند قره‌قل ساخته می‌شود. موهای این بره، در ماه چهارم آبستنی، درخشندگی و پیچ‌وتاب ویژه‌ای پیدا می‌کند. این حالت تا چهار هفته پس از تولد نیز ادامه داشته و بعد از آن به تدریج از بین می‌رود؛ به‌همین دلیل، برۀ قره‌قل را در چهار هفتۀ بعد از تولد می‌کشند.<ref>[https://damdary.com/blog/360/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%86%DA%98%D8%A7%D8%AF-%DA%AF%D9%88%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF-%D9%82%D8%B1%D9%87-%DA%AF%D9%84-%D8%B3%D8%B1%D8%AE%D8%B3 ذوقی، «آشنایی با نژاد گوسفند قرهگل سرخس»، وبلاگ دامداری.]</ref>


===3. مراحل ساخت===
==== مراحل ساخت ====
 
#برۀ تازه متولد‌شده را می‌کشند و پوست آن را جدا می‌کنند؛
#برۀ تازه متولد‌شده را می‌کشند و پوست آن را جدا می‌کنند؛
#پوست بره را به‌مدت یک روز نمک می‌زنند تا پشم بره خوب بخوابد؛
#پوست بره را به‌مدت یک روز نمک می‌زنند تا پشم بره خوب بخوابد؛
خط ۱۲۸: خط ۱۳۶:
#در نهایت، کلاه قره‌قل، صورت‌بندی و ساخته می‌شود.<ref>[https://damdary.com/blog/58/%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA-%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%DA%AF%D9%88%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84 ذوقی، «ساخت کلاه از گوسفند قره‌قل» وبلاگ دامداری.]</ref>
#در نهایت، کلاه قره‌قل، صورت‌بندی و ساخته می‌شود.<ref>[https://damdary.com/blog/58/%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA-%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%DA%AF%D9%88%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84 ذوقی، «ساخت کلاه از گوسفند قره‌قل» وبلاگ دامداری.]</ref>


===شهرت و اعتبار===
==== شهرت و اعتبار ====
این کلاه، از مشهورترین صنایع دستی افغانستان<ref>[http://www.iana.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B9%DA%A9%D8%B3-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85-10/46672-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF-%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «نگاهی به تولید کلاه و پوست قره‌قل در افغانستان»، وب‌سایت ایانا.]</ref>  و به کلاه افغانستانی نیز معروف است. کلاه قره‌قل، در یک دورۀ زمانی، نماد تشخص و احترام اجتماعی در این کشور بوده است.<ref>[https://kolahat.com/product/black-sheep-hat-klt-t96/ «آشنایی با کلاه قره‌قل»، وب‌سایت کلاهت.]</ref>
این کلاه، از مشهورترین صنایع دستی افغانستان<ref>[http://www.iana.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B9%DA%A9%D8%B3-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85-10/46672-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF-%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «نگاهی به تولید کلاه و پوست قره‌قل در افغانستان»، وب‌سایت ایانا.]</ref>  و به کلاه افغانستانی نیز معروف است. کلاه قره‌قل، در یک دورۀ زمانی، نماد تشخص و احترام اجتماعی در این کشور بوده است.<ref>[https://kolahat.com/product/black-sheep-hat-klt-t96/ «آشنایی با کلاه قره‌قل»، وب‌سایت کلاهت.]</ref>


===وضعیت امروز===
==== وضعیت امروز ====
در حال حاضر، پرورش [[گوسفند]] قره‌قل، صنایع پوستی و تجارت آن در افغانستان، به‌دلیل فقر، نبود زمینه‌های پرورش، ورود پوشاک خارجی و عدم حمایت دولتی، رونق گذشته را ندارد.<ref>[https://www.payam-aftab.com/fa/news/98054/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%A2%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84-%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D8%A2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%88%D8%B1%D8%B4%DA%A9%D8%B3%D8%AA%DA%AF%DB%8C «گزارش پیام آفتاب از صنعت قره‌قل صنعت پوست قره‌قل در آستانه ورشکستگی است»، خبرگزاری پیام آفتاب.]</ref>
در حال حاضر، پرورش [[گوسفند]] قره‌قل، صنایع پوستی و تجارت آن در افغانستان، به‌دلیل فقر، نبود زمینه‌های پرورش، ورود پوشاک خارجی و عدم حمایت دولتی، رونق گذشته را ندارد.<ref>[https://www.payam-aftab.com/fa/news/98054/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%A2%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84-%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D8%A2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%88%D8%B1%D8%B4%DA%A9%D8%B3%D8%AA%DA%AF%DB%8C «گزارش پیام آفتاب از صنعت قره‌قل صنعت پوست قره‌قل در آستانه ورشکستگی است»، خبرگزاری پیام آفتاب.]</ref>


==<big>'''بَرَک'''</big>==
=== <big>'''د) بَرَک'''</big> ===
برک، لباس یا پارچۀ دستباف از جنس پشم شتر و گوسفند یا کُرک بز است.<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/%D8%A8%D8%B1%DA%A9-4 دهخدا، لغتنامه، ذیل واژۀ برک، وب‌سایت واژه یاب.]</ref>  برک هزارگی نیز نوعی پارچۀ نرم، چسبان و ضخیم از جنس پشم است که زنان هزاره با دست می‌بافند.<ref>[http://www.azraculture.com/result.php?word=%D8%A8%D8%B1%DA%A9 «برک»، وبسایت هزاره کالچر.]</ref>  در بعضی از مناطق هزاره‌نشین، به برک، شال نیز گفته می‌شود. برک‌بافی هزارگی، از صنایع دستی مردم هزاره و گونه‌ای از پارچه‌بافی سنتی است که با دار چوبی (داربست چوبی برک‌بافی)، محصول برک را تولید می‌کند.<ref>[https://daikondi.blogsky.com/1392/10/08/post-148/%D8%AA%D8%A3%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%B5%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%B9-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DA%A9%D9%86%D8%AF%DB%8C شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وب‌سایت پیام دایکندی.]</ref>
برک، لباس یا پارچۀ دستباف از جنس پشم شتر و گوسفند یا کُرک بز است.<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/%D8%A8%D8%B1%DA%A9-4 دهخدا، لغتنامه، ذیل واژۀ برک، وب‌سایت واژه یاب.]</ref>  برک هزارگی نیز نوعی پارچۀ نرم، چسبان و ضخیم از جنس پشم است که زنان هزاره با دست می‌بافند.<ref>[http://www.azraculture.com/result.php?word=%D8%A8%D8%B1%DA%A9 «برک»، وبسایت هزاره کالچر.]</ref>  در بعضی از مناطق هزاره‌نشین، به برک، شال نیز گفته می‌شود. برک‌بافی هزارگی، از صنایع دستی مردم هزاره و گونه‌ای از پارچه‌بافی سنتی است که با دار چوبی (داربست چوبی برک‌بافی)، محصول برک را تولید می‌کند.<ref>[https://daikondi.blogsky.com/1392/10/08/post-148/%D8%AA%D8%A3%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%B5%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%B9-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DA%A9%D9%86%D8%AF%DB%8C شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وب‌سایت پیام دایکندی.]</ref>


===تاریخچه===
==== تاریخچه ====
برک، میراث ماندگار و هنر زنان هزاره است که از قدیم در میان این مردم رواج داشته و داری اعتبار جهانی بوده است.<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AA «صنعت برک‌بافی در هزاره‌جات»، وب‌سایت برگزیده‌ها.]</ref> در گذشته، هنر برک‌بافی برای دختران هزاره اعتبار و منزلت اجتماعی خلق می‌کرد و به دختران که مهارت برک‌بافی را بلد بودند، «تانِستَه‌باف» نیز گفته می‌شد و این دختران خواستگار بیشتری داشتند<ref>[https://parstoday.com/dari/radio/uncategorised-i50935 «برک‌بافی؛ هنری به بلندای تاريخ افغانستان»، وب‌سایت پارس تودی.]</ref>  که در ادبیات عامیانه نیز بازتاب پیدا کرده است:<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AA «صنعت برک‌بافی در هزاره‌جات»، وب‌سایت برگزیده‌ها.]</ref>{{آغاز نستعلیق}}
برک، میراث ماندگار و هنر زنان هزاره است که از قدیم در میان این مردم رواج داشته و داری اعتبار جهانی بوده است.<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AA «صنعت برک‌بافی در هزاره‌جات»، وب‌سایت برگزیده‌ها.]</ref> در گذشته، هنر برک‌بافی برای دختران هزاره اعتبار و منزلت اجتماعی خلق می‌کرد و به دختران که مهارت برک‌بافی را بلد بودند، «تانِستَه‌باف» نیز گفته می‌شد و این دختران خواستگار بیشتری داشتند<ref>[https://parstoday.com/dari/radio/uncategorised-i50935 «برک‌بافی؛ هنری به بلندای تاريخ افغانستان»، وب‌سایت پارس تودی.]</ref>  که در ادبیات عامیانه نیز بازتاب پیدا کرده است:<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AA «صنعت برک‌بافی در هزاره‌جات»، وب‌سایت برگزیده‌ها.]</ref>{{آغاز نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
خط ۱۴۵: خط ۱۵۳:
{{پایان نستعلیق}}صنعت برک‌بافی، تا حدود 30 سال پیش، بخش عمدۀ لباس مردم هزاره را تأمین می‌کرد اما در حال حاضر، از رونق افتاده است و فقط در بعضی مناطق هزاره‌نشین رواج دارد.<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AA «صنعت برک‌بافی در هزاره‌جات»، وب‌سایت برگزیده‌ها.]</ref>  بحران‌های سیاسی، جنگ، مهاجرت‌، ضعف اقتصاد روستایی، خشکسالی، انقراض نسل گوسفندان هزارگی، واردات پارچه‌های صنعتی و عدم حمایت دولت از صنایع دستی، این صنعت دیرینۀ زنان هزاره را در معرض نابودی قرار داده است.<ref>[http://eghtesadgardan.ir/fa/news/98364/%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D9%87%D9%86%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%A8%D9%84%D9%86%D8%AF%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «برک‌بافی؛ هنری به‌ بلندای تاريخ افغانستان»، وب‌سایت اقتصادگردان.]</ref>
{{پایان نستعلیق}}صنعت برک‌بافی، تا حدود 30 سال پیش، بخش عمدۀ لباس مردم هزاره را تأمین می‌کرد اما در حال حاضر، از رونق افتاده است و فقط در بعضی مناطق هزاره‌نشین رواج دارد.<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AA «صنعت برک‌بافی در هزاره‌جات»، وب‌سایت برگزیده‌ها.]</ref>  بحران‌های سیاسی، جنگ، مهاجرت‌، ضعف اقتصاد روستایی، خشکسالی، انقراض نسل گوسفندان هزارگی، واردات پارچه‌های صنعتی و عدم حمایت دولت از صنایع دستی، این صنعت دیرینۀ زنان هزاره را در معرض نابودی قرار داده است.<ref>[http://eghtesadgardan.ir/fa/news/98364/%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D9%87%D9%86%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%A8%D9%84%D9%86%D8%AF%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «برک‌بافی؛ هنری به‌ بلندای تاريخ افغانستان»، وب‌سایت اقتصادگردان.]</ref>


===مواد اولیۀ برک‌===
==== مواد اولیۀ برک‌ ====
مادۀ اولیۀ پارچۀ برک، پشم است که از گُل اولین پشم بره‌های گوسفندان مخصوص هزارگی که رنگ و لطافت خاص دارد، چیده می‌شود.<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AA «صنعت برک‌بافی در هزاره‌جات»، وب‌سایت برگزیده‌ها.]</ref>
مادۀ اولیۀ پارچۀ برک، پشم است که از گُل اولین پشم بره‌های گوسفندان مخصوص هزارگی که رنگ و لطافت خاص دارد، چیده می‌شود.<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AA «صنعت برک‌بافی در هزاره‌جات»، وب‌سایت برگزیده‌ها.]</ref>


===مراحل تولید برک===
==== مراحل تولید برک ====
#چیدن پشم از برۀ [[گوسفند]]؛
#چیدن پشم از برۀ [[گوسفند]]؛
#شانه‌زدن و آماده‌کردن پشم؛
#شانه‌زدن و آماده‌کردن پشم؛
خط ۱۵۷: خط ۱۶۵:
#طراحی و [[خیاطی]].<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AA «صنعت برک‌بافی در هزاره‌جات»، وب‌سایت برگزیده‌ها.]</ref>
#طراحی و [[خیاطی]].<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AA «صنعت برک‌بافی در هزاره‌جات»، وب‌سایت برگزیده‌ها.]</ref>


===بافتن برک===
==== بافتن برک ====
بافتن پارچۀ برک، از مهم‌ترین مراحل صنعت برک‌بافی است؛ بعد از طی مراحل اولیه، پشم [[گوسفند]] را می‌ریسند و به نخ مرغوب تبدیل می‌کنند. سپس، «پود» برک را روی دستگاه چوبی (داربست افقی و روی زمین) می‌تنند و دستگاه را آمادۀ برک‌بافی می‌کنند. برکباف، در یک سمت دستگاه نشسته و «تار»های رنگارنگ برک را از میان پودِ آن رد می‌کند، نقش می‌اندازد و سپس، با شانه‌های دست‌ساز، روی نخ‌ها می‌کوبد. بعد از اتمام مرحلۀ بافت، پارچۀ خام را روی سنگ داغ، با پا می‌مالند تا مو (کرک) در آورد.<ref>[https://daikondi.blogsky.com/1392/10/08/post-148/%D8%AA%D8%A3%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%B5%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%B9-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DA%A9%D9%86%D8%AF%DB%8C شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وب‌سایت پیام دایکندی.]</ref>
بافتن پارچۀ برک، از مهم‌ترین مراحل صنعت برک‌بافی است؛ بعد از طی مراحل اولیه، پشم [[گوسفند]] را می‌ریسند و به نخ مرغوب تبدیل می‌کنند. سپس، «پود» برک را روی دستگاه چوبی (داربست افقی و روی زمین) می‌تنند و دستگاه را آمادۀ برک‌بافی می‌کنند. برکباف، در یک سمت دستگاه نشسته و «تار»های رنگارنگ برک را از میان پودِ آن رد می‌کند، نقش می‌اندازد و سپس، با شانه‌های دست‌ساز، روی نخ‌ها می‌کوبد. بعد از اتمام مرحلۀ بافت، پارچۀ خام را روی سنگ داغ، با پا می‌مالند تا مو (کرک) در آورد.<ref>[https://daikondi.blogsky.com/1392/10/08/post-148/%D8%AA%D8%A3%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%B5%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%B9-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DA%A9%D9%86%D8%AF%DB%8C شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وب‌سایت پیام دایکندی.]</ref>


===برک و اشتغال زنان===
==== برک و اشتغال زنان ====
زنان در تمام مراحل صنعت برک‌بافی از نقش‌آفرینان و کنشگران فعال به شمار می‌روند؛ به‌خصوص مرحلۀ ریسیدن نخ و بافتن برک که توسط زنان ماهر یا دختران جوان زیر نظر یک زن استادکار با کمک دستگاه‌های سنتی و دست‌ساز، صورت می‌گیرد.<ref>[https://parstoday.com/dari/radio/uncategorised-i50935 «برک‌بافی؛ هنری به بلندای تاريخ افغانستان»، وب‌سایت پارس تودی.]</ref>
زنان در تمام مراحل صنعت برک‌بافی از نقش‌آفرینان و کنشگران فعال به شمار می‌روند؛ به‌خصوص مرحلۀ ریسیدن نخ و بافتن برک که توسط زنان ماهر یا دختران جوان زیر نظر یک زن استادکار با کمک دستگاه‌های سنتی و دست‌ساز، صورت می‌گیرد.<ref>[https://parstoday.com/dari/radio/uncategorised-i50935 «برک‌بافی؛ هنری به بلندای تاريخ افغانستان»، وب‌سایت پارس تودی.]</ref>


===توصیف برک در ادبیات عامیانه===
==== توصیف برک در ادبیات عامیانه ====
در دوبیتی‌های هزارگی، این هنر دستی، توصیف و با پارچه‌های خارجی مقایسه شده است. برای مثال:<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AA «صنعت برک‌بافی در هزاره‌جات»، وب‌سایت برگزیده‌ها.]</ref>{{آغاز نستعلیق}}
در دوبیتی‌های هزارگی، این هنر دستی، توصیف و با پارچه‌های خارجی مقایسه شده است. برای مثال:<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AA «صنعت برک‌بافی در هزاره‌جات»، وب‌سایت برگزیده‌ها.]</ref>{{آغاز نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
خط ۱۷۱: خط ۱۷۹:
{{پایان نستعلیق}}
{{پایان نستعلیق}}


===موارد استفاده از برک===
==== موارد استفاده از برک ====
محصولات صنعت برک‌بافی متنوع است و در گذشته، بخش عمدۀ لباس مردان هزاره را تشکیل داده و عبارت بود از: چپن ([[عبا]])، کُت، پَتلُون (شلوار)، بالاپوش (پالتو)، پتو، دَرِیشِی (کت ‌شلوار)، واسکَت (جلیقه)، کلاه و پَای‌پِیچ (ساق‌بند سنتی).<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AA «صنعت برک‌بافی در هزاره‌جات»، وب‌سایت برگزیده‌ها.]</ref>
محصولات صنعت برک‌بافی متنوع است و در گذشته، بخش عمدۀ لباس مردان هزاره را تشکیل داده و عبارت بود از: چپن ([[عبا]])، کُت، پَتلُون (شلوار)، بالاپوش (پالتو)، پتو، دَرِیشِی (کت ‌شلوار)، واسکَت (جلیقه)، کلاه و پَای‌پِیچ (ساق‌بند سنتی).<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AA «صنعت برک‌بافی در هزاره‌جات»، وب‌سایت برگزیده‌ها.]</ref>


===طرح‌ها===
==== طرح‌ها ====
برک، در طرح‌ها و نقش‌ونگارهای مختلفی بافته می‌شود که به‌نامهای خنجری، شمشیرباف، چهارخانه و دندان موش خوانده می‌شود.<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AA «صنعت برک‌بافی در هزاره‌جات»، وب‌سایت برگزیده‌ها.]</ref>
برک، در طرح‌ها و نقش‌ونگارهای مختلفی بافته می‌شود که به‌نامهای خنجری، شمشیرباف، چهارخانه و دندان موش خوانده می‌شود.<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AA «صنعت برک‌بافی در هزاره‌جات»، وب‌سایت برگزیده‌ها.]</ref>


===رنگ‌ها===
==== رنگ‌ها ====
برک به‌طور معمول خودرنگ است و در رنگ‌های شیرغه (زردگون)، سیاه، سفید، شیری، شکری و خاکستری وجود دارد؛ اما برای مرغوب‌شدن بیشتر آن، ابتدا پشم را با پوست [[گردو]]، ریشۀ گیاه «ایله‌رنگ» (نوعی گیاه بومی) و ساقۀ گل نسترن، رنگ می‌کنند و سپس، زنان با تجربه، از پشم رنگ‌شده، نخ می‌ریسند.<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AA «صنعت برک‌بافی در هزاره‌جات»، وب‌سایت برگزیده‌ها.]</ref>
برک به‌طور معمول خودرنگ است و در رنگ‌های شیرغه (زردگون)، سیاه، سفید، شیری، شکری و خاکستری وجود دارد؛ اما برای مرغوب‌شدن بیشتر آن، ابتدا پشم را با پوست [[گردو]]، ریشۀ گیاه «ایله‌رنگ» (نوعی گیاه بومی) و ساقۀ گل نسترن، رنگ می‌کنند و سپس، زنان با تجربه، از پشم رنگ‌شده، نخ می‌ریسند.<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AA «صنعت برک‌بافی در هزاره‌جات»، وب‌سایت برگزیده‌ها.]</ref>


===دوخت برک===
==== دوخت برک ====
دوخت‌ودوز لباس برک، بسیار سخت و پیچیده است و به مهارت خاصی نیاز دارد. در گذشته، خیاط لباس برک، از احترام و اعتبار زیاد اجتماعی در میان مردم برخوردار بود و به آن «خلیفه» می‌گفتند.<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AA «صنعت برک‌بافی در هزاره‌جات»، وب‌سایت برگزیده‌ها.]</ref>
دوخت‌ودوز لباس برک، بسیار سخت و پیچیده است و به مهارت خاصی نیاز دارد. در گذشته، خیاط لباس برک، از احترام و اعتبار زیاد اجتماعی در میان مردم برخوردار بود و به آن «خلیفه» می‌گفتند.<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AA «صنعت برک‌بافی در هزاره‌جات»، وب‌سایت برگزیده‌ها.]</ref>


===کارکردها===
==== کارکردها ====
لباس برک هزارگی، به‌عنوان لباس گرم زمستانی استفاده شده و در مقابل رطوبت مقاومت دارد. علاوه بر آن، این نوع لباس، در برف و باران زود خیس نمی‌شود. به باور بعضی از مردم، پوشیدن لباس برک هزارگی، برای درمان دردهای مفاصل و عضلانی، مفید است.<ref>[https://khamakshop.com/%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DA%AF%DB%8C/ «لباس هزاره گی»، وب‌سایت مجلۀ خامک.]</ref>
لباس برک هزارگی، به‌عنوان لباس گرم زمستانی استفاده شده و در مقابل رطوبت مقاومت دارد. علاوه بر آن، این نوع لباس، در برف و باران زود خیس نمی‌شود. به باور بعضی از مردم، پوشیدن لباس برک هزارگی، برای درمان دردهای مفاصل و عضلانی، مفید است.<ref>[https://khamakshop.com/%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DA%AF%DB%8C/ «لباس هزاره گی»، وب‌سایت مجلۀ خامک.]</ref>


===وضعیت کنونی===
==== وضعیت کنونی ====




خط ۲۰۴: خط ۲۱۲:
*پوپل، کریم، «پوست قره‌قل»، خبرگزاری پزواک، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مهر ۱۳۹۱ش.
*پوپل، کریم، «پوست قره‌قل»، خبرگزاری پزواک، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مهر ۱۳۹۱ش.
*«چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید می‌شود»، خبرگزاری جمهوری، تاریخ درج مطلب: ۲۱ دی ۱۳۹۲ش.
*«چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید می‌شود»، خبرگزاری جمهوری، تاریخ درج مطلب: ۲۱ دی ۱۳۹۲ش.
*جمعی‌‌‌ از نویسندگان، مجموعه مقالات همایش زنان در افغانستان؛ فرصت‌ها، چالش‌ها و راهکارها، قم، مرکز بین‌المللی نشر المصطفی، ۱۳۸۹ش.  
*جمعی‌‌‌ از نویسندگان، مجموعه مقالات همایش زنان در افغانستان؛ فرصت‌ها، چالش‌ها و راهکارها، قم، مرکز بین‌المللی نشر المصطفی، ۱۳۸۹ش.
*حسن‌زاده، «انواع کلاه افغانی و کاربرد آن»، وبسایت مجلۀ خامک، تاریخ بازدید: ۱۹ آذر ۱۴۰۱ش.
*حسن‌زاده، «انواع کلاه افغانی و کاربرد آن»، وبسایت مجلۀ خامک، تاریخ بازدید: ۱۹ آذر ۱۴۰۱ش.
*دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه، ذیل واژۀ عرقچین، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید، ۱۶ آذر ۱۴۰۱ش.
*دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه، ذیل واژۀ عرقچین، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید، ۱۶ آذر ۱۴۰۱ش.
خط ۲۱۱: خط ۲۱۹:
*ذوقی، فرشاد، «ساخت کلاه از گوسفند قره‌قل»، وبلاگ دامداری، ۱ شهریور ۱۳۹۹ش.
*ذوقی، فرشاد، «ساخت کلاه از گوسفند قره‌قل»، وبلاگ دامداری، ۱ شهریور ۱۳۹۹ش.
*راهنمای جامع کلاه‌های سنتی افغانستان، وزارت اطلاعات و فرهنگ، ۱۳۹۸ش.
*راهنمای جامع کلاه‌های سنتی افغانستان، وزارت اطلاعات و فرهنگ، ۱۳۹۸ش.
*«سخت‌گیری طالبان در مورد پوشش؛ بسته ماندن مکاتب دخترانه وارد هشتمین ماه شد»، وب‌سایت روزنامۀ ۸ صبح، تاریخ درج مطلب: ۹ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
*شریعتی، حفیظ‌الله، «صنایع دستی هزارگی»، وب‌سایت پیام دایکندی، تاریخ درج مطلب: ۸ دی ۱۳۹۲ش.
*شریعتی، حفیظ‌الله، «صنایع دستی هزارگی»، وب‌سایت پیام دایکندی، تاریخ درج مطلب: ۸ دی ۱۳۹۲ش.
*شهرستانی، علی‌اکبر، «انواع لباس‌های کهن زنان هزاره»، وب‌سایت هزاره کالچر، تاریخ درج مطلب: ۲۰۲۰م.
*شهرستانی، علی‌اکبر، «انواع لباس‌های کهن زنان هزاره»، وب‌سایت هزاره کالچر، تاریخ درج مطلب: ۲۰۲۰م.
*صفدری، محمد، «دوبیتی‌های هزارگی»، وبلاگ دوبیتی‌های عامیانۀ هزارگی، تاریخ درج مطلب: ۸ بهمن ۱۳۸۶ش.
*صفدری، محمد، «دوبیتی‌های هزارگی»، وبلاگ دوبیتی‌های عامیانۀ هزارگی، تاریخ درج مطلب: ۸ بهمن ۱۳۸۶ش.
*«صنعت برک‌بافی در هزاره‌جات»، وب‌سایت برگزیده‌ها، تاریخ بازدید: 16 آذر 1401ش.
*«صنعت برک‌بافی در هزاره‌جات»، وب‌سایت برگزیده‌ها، تاریخ بازدید: 16 آذر 1401ش.
*«طالبان ریش گذاشتن را اجباری کرد/ با اصلاح صورت از حقوق خبری نیست!»، خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲ شهریور ۱۴۰۳ش.
*«عبای حامد کرزی به موزۀ بریتانیا اهدا می‌شود»، وب‌سایت فرهنگ نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۸ فروردین ۱۳۹۴ش.
*«عبای حامد کرزی به موزۀ بریتانیا اهدا می‌شود»، وب‌سایت فرهنگ نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۸ فروردین ۱۳۹۴ش.
*علی آبادی، علی‌رضا، جامعه و فرهنگ افغانستان، تهران، موسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی، ۱۳۹۵ش.
*علی آبادی، علی‌رضا، جامعه و فرهنگ افغانستان، تهران، موسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی، ۱۳۹۵ش.

نسخهٔ ۲۵ تیر ۱۴۰۴، ساعت ۱۰:۰۵

پوشاک سنتی افغانستان؛ سبک سنتی پوشش در میان مردم افغانستان.

جامعه افغانستان با تنوع قومی و فرهنگی خود، دارای سبک‌های پوشش متمایزی است که هر یک بازتاب‌دهنده هویت، تاریخ و ارزش‌های اجتماعی خاص آن گروه است. پوشش سنتی در این کشور نه تنها کارکرد محافظتی در برابر شرایط آب‌وهوایی مختلف دارد، بلکه به عنوان نمادی از تعلق قومی و فرهنگی نیز مورد توجه است.  

پوشاک سنتی در افغانستان به مثابه زبانی نمادین، نظامی پیچیده از معانی فرهنگی، هویتی و اجتماعی را در خود جای داده است. این پوشش فراتر از کارکرد محافظتی، به عنوان نشانگر پایگاه اجتماعی، تعلقات قومی و حتی موقعیت جغرافیایی افراد عمل می‌کند. در بافت جامعه افغانستان، هر عنصر از پوشش سنتی از دوخت تا رنگ و جنس پارچه حامل پیام‌های ویژه‌ای بوده که برای جامعۀ بومی به‌طور کامل قابل درک است.

مولفه‌های اصلی پوشش سنتی مردان شامل پیراهن بلند گشاد، تنبان (شلوارهای فراخ) و پتو (پارچۀ روی شانۀ مردان) است که در ترکیب با سرپوش‌های متنوع مانند پکول (کلاه نمدی شمال شرق) یا لُونگی (دستار بلند) نظام طبقه‌بندی اجتماعی را بازنمایی می‌کند. در نزد زنان، گونیاگونی پوشش از چادرهای رنگی هزارگی تا برقع‌های آبی هراتی، نه فقط تفاوت‌های قومی که وضعیت تأهل و سن افراد را نیز مشخص می‌سازد.

تاریخچه پوشش در افغانستان

پوشش سنتی در افغانستان همواره به‌عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ و هویت این سرزمین مطرح بوده است. این پوشش که ریشه در سنت‌های دیرینه و باورهای دینی دارد، در طول تاریخ تحولات بسیاری را تجربه کرده است.

نخستین تغییرات اساسی در الگوی پوشش افغانستان به دوران امان‌الله (۱۹۲۰-۱۹۲۹م) بازمی‌گردد. پس از سفر اروپایی پادشاه، همسر وی ملکه ثریا به‌عنوان اولین زن درباری حجاب خود را کنار گذاشت. امان‌الله خان با الهام از الگوهای اروپایی، فرمان تغییر پوشش مردان به سبک غربی را صادر کرد و با سیاست‌های شدید به مبارزه با حجاب سنتی زنان پرداخت. حتی در برخی خیابان‌های کابل تابلوهایی نصب شد که عبور زنان با برقع را ممنوع می‌کرد.

در دورۀ محمد نادرشاه (۱۹۲۹-۱۹۳۳م) اگرچه پوشش چادر برای زنان اجباری شد، اما سیاست‌های اجتماعی در مورد زنان با تسهیلاتی همراه بود. در دوران محمدظاهر شاه (۱۹۳۳-۱۹۷۳م) موضوع حجاب با نوساناتی همراه بود تا اینکه در جشن استقلال ۱۹۵۹، ملکه و بانوان مقامات عالی‌رتبه بدون روبنده در مراسم رسمی حاضر شدند. این اقدام به تدریج باعث شد تا حضور زنان بی‌حجاب در ادارات و رسانه‌ها عادی شود، هرچند این تغییرات در سطح عمومی با استقبال گسترده‌ای مواجه نشد.

در دوران حکومت‌های کمونیستی (۱۹۷۸-۱۹۹۲م) سیاست‌های حجاب‌زدایی تشویق می‌شد، اما جنبه اجباری نداشت. این وضعیت در شهرهای بزرگ مانند کابل و مزارشریف مشهودتر بود. با به قدرت رسیدن مجاهدین (۱۹۹۲-۱۹۹۶م) حجاب اجباری شد، هرچند زنان از آزادی‌های نسبی بیشتری نسبت به دوره طالبان برخوردار بودند.[۱]

دوران اول حکومت طالبان (۱۹۹۶-۲۰۰۱م) اوج محدودیت‌ها در پوشش زنان بود که استفاده از برقع را به صورت کامل اجباری کرد. پس از سقوط طالبان در سال ۲۰۰۱، فضای نسبتاً بازتری در مورد پوشش ایجاد شد و بی‌حجابی به ویژه در مراکز شهری گسترش یافت. در این دوره اگرچه قانون خاصی برای پوشش وجود نداشت، اما در مناطق روستایی سنت‌های دیرینه پوشش همچنان پابرجا ماند.[۲]

پس از سقوط طالبان در ۲۰۰۱م تحولی چشمگیر در عرصۀ پوشش به وجود آمد. با استقرار دولت جمهوری اسلامی افغانستان، تنوع لباس‌های سنتی و مدرن گسترش پیدا کرد؛ در کنار رواج لباس‌های مدرن، انواع لباس‌های افغانی از جمله طرح‌های ساده، محفلی و چرم‌دوزی شده، نشان‌دهندۀ احیای هویت فرهنگی مردم بود.

اما با بازگشت دورباره طالبان، این فضای نسبتاً باز دوباره جای خود را به محدودیت‌های شدید داد. این گروه با اعمال محدودیت‌های شدید، پوشش را به ابزاری برای کنترل اجتماعی تبدیل کرده‌اند. [۳]

مبنای دینی پوشش در افغانستان

پوشش در افغانستان به‌عنوان یکی از ارکان مهم فرهنگ دینی و اجتماعی شناخته می‌شود. در آموزه‌های اسلامی، پوشش برای مردان و زنان هر دو مورد تأکید قرار گرفته است. فقه اسلامی، اعم از شیعه و اهل سنت، در مورد حدود پوشش زنان اتفاق نظر دارد و پوشاندن تمام بدن به جز صورت و دو کف دست تا مچ را واجب می‌داند. این اصل در جامعه افغانستان، به ویژه در مورد زنان، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و ریشه در باورها و سنت‌های دینی مردم این سرزمین دارد.  

با این حال، پوشش در افغانستان همواره تحت تأثیر دو جریان متضاد قرار داشته است: از یک سو، گرایش‌های افراطی که با تحمیل پوشش‌های خاص مانند برقع، سعی در محدودکردن زنان داشته‌اند، و از سوی دیگر، گرایش‌های مدرن که با ورود لباس‌های وارداتی کوتاه و بدن‌نما، به چالش کشیدن هنجارهای دینی و فرهنگی را دنبال می‌کنند. کارشناسان امور دینی معتقدند که هیچ‌یک از این دو رویکرد به تنهایی نمی‌تواند نماینده‌ کامل حجاب اسلامی و فرهنگ افغانستان باشد. برقع، اگرچه در برخی مناطق به عنوان بخشی از سنت پوشش زنان شناخته می‌شود، اما تنها شکل ممکن حجاب نیست و تحمیل آن به تمام زنان، نادیده‌گرفتن تنوع فرهنگی و دینی در جامعه است. در مقابل، مدل‌های لباس غربی که اغلب با معیارهای پوشش اسلامی سازگاری ندارند، نیز نمی‌توانند جایگزین مناسبی برای پوشش سنتی و دینی باشند.[۴]  

پوشش مردان

لباس سنتی مردان افغانستان به‌طور معمول از چند بخش اصلی تشکیل شده است. پیراهن بلند و گشاد که از پارچه‌های پنبه‌ای تهیه می‌شود، پایۀ اصلی این پوشش را تشکیل می‌دهد. این پیراهن‌ها که اغلب بدون یقه هستند، در سال‌های اخیر در انواع یقه‌دار نیز تولید می‌شوند. شلوارهای گشاد و راحت که با نخی کلفت (ایزاربند) بسته می‌شوند، مکمل این پوشش  است.

در فصول سرد سال، مردان افغان از جلیقه و کت‌های گرم استفاده می‌کنند. یکی از عناصر شاخص پوشش مردان، «پتو» یی است که به‌صورت سنتی بر دوش می‌اندازند. این پتو که به‌طور معموئل ابعادی حدود یک متر در دو متر دارد، کاربردهای متنوعی از محافظت در برابر سرما تا استفاده به‌عنوان زیرانداز در موقع نماز خواندن دارد.  

تنوع سرپوش‌‌ مردان

سرپوش‌ها در افغانستان از تنوع قابل توجهی برخوردارند و هر قوم سبک خاص خود را دارد. از کلاه‌های نمدی گرد در شمال شرق (معروف به پکول) تا کلاه‌های قره‌قل که از پوست بره ساخته می‌شوند، همگی بیانگر هویت قومی استفاده‌کنندگان هستند. دستار یا «لونگ» که در میان فارسی‌زبانان به «لنگوته» و در میان پشتون‌ها به «پت‌کی» معروف است، با طول ۳ تا ۶ متر به شیوه‌های مختلف پیچیده می‌شود. [۵] 

پوشش زنان

لباس سنتی زنان افغانستان به‌طور معمول شامل پیراهن بلند (تا زانو)، شلوار گشاد و برقع یا چادر است. در مناطق مختلف، زنان از کلاه‌های زنانه مخصوص به خود استفاده می‌کنند. حجاب در افغانستان ریشه در اعتقادات دینی و هنجارهای اجتماعی دارد، هرچند میزان پوشش در مناطق روستایی و شهری ممکن است متفاوت باشد.  

تحولات اخیر 

در سال‌های اخیر، به‌ویژه در شهرهای بزرگ مانند کابل، استفاده از پوشش غربی مانند کت و شلوار در میان کارمندان دولت، دانشجویان و قشر تحصیل‌کرده رواج بیشتری یافته است. با این حال، اکثریت جامعه همچنان به پوشش سنتی وفادار مانده‌اند. در زمینه کفش نیز اگرچه انواع سنتی چرمی و پارچه‌ای هنوز استفاده می‌شوند، اما کفش‌های وارداتی لاستیکی و پلاستیکی جایگاه مهمی یافته‌‌است.[۶]  

الگوهای آرایش مو و ریش 

الگوهای آرایش مو و ریش در افغانستان نیز تحت تأثیر عوامل فرهنگی و مذهبی است. در حالی که سنت بلند نگه داشتن ریش و کوتاه‌کردن موی سر هنوز رواج دارد، در سال‌های اخیر به‌ویژه میان جوانان، مدل‌های موی کوتاه و ریش‌های کوتاه‌تر محبوبیت یافته‌است.  

این تنوع پوششی نه تنها بیانگر غنای فرهنگی افغانستان است، بلکه نشان‌دهنده تعامل پیچیده بین سنت و مدرنیته در این جامعه نیز می‌باشد. هر تغییر در سبک پوشش، بازتابی از تحولات اجتماعی و فرهنگی گسترده‌تر در این کشور محسوب می‌شود.[۷]

در حال‌حاضر طالبان در سراسر افغانستان محدودیت‌های سختگیرانه‌ای بر آرایش و ظاهر مردان اعمال کرده‌اند که شامل ممنوعیت تراشیدن ریش، آرایش مو به سبک غربی و اجبار به استفاده از مدل‌های ساده و کوتاه مو می‌شود. مأموران این گروه به‌صورت منظم آرایشگاه‌ها را تحت نظارت قرار داده و متخلفان را با مجازات‌هایی نظیر پلمپ مغازه و جریمه نقدی مواجه می‌کنند، این در حالی است که دارالافتای مرکزی طالبان نیز تراشیدن ریش را حرام اعلام کرده است. این سیاست‌ها که با هدف کنترل سبک زندگی شهروندان اجرا می‌شود، منجر به تغییر رفتار عمومی و روی‌آوردن اکثر مردان به ظاهرهای ساده و سنتی شده است.[۸]

پوشش‌های مهم سنتی

الف) چپن

چپن که در افغانستان به خِرقه،[۹] بالاپوش[۱۰] و جِیلَک[۱۱] نیز معروف است، به لباس بلندی گفته می‌شود که مانند ردا و عبا، روی لباس‌های دیگر، بر شانه می‌اندازند و آستین بلند آن را نمی‌پوشند.[۱۲] جنس این لباس، بیشتر از پنبه و پارچه‌های مختلف است.[۱۳]

تاریخچه

شواهد نشان می‌دهد که چپن، از دوران کوشانی‌ها در افغانستان رایج بوده است.[۱۴] در دوران پارت‌ها این لباس بسیار گشاد بوده و با دکمه‌ای در وسط به هم وصل و با کمربندی در ناحیۀ کمر بسته می‌شده است.[۱۵] تصاویر و سکه‌های کوشانی نشان می‌دهد که مردان آن زمان همه چپن و پیراهنی می‌پوشیده‌اند که تا سر زانو می‌رسیده است.[۱۶] به باور بعضی از مردم، چپن که در گذشته به‌نام خرقه خوانده می‌شده، بیشتر لباس پیامبران و رهبران قومی و مورد احترام مردم بوده است.[۱۷]

گسترۀ جغرافیایی

پوشیدن چپن در سراسر افغانستان مرسوم است؛ اما در مناطق شمال افغانستان بیشتر رواج دارد و میراث فرهنگی و هویت اجتماعی آنها، به‌خصوص، قوم ازبک محسوب می‌شود.[۱۸]

انواع

چپن انواع مختلفی داشته و برای هر فصلی از سال، چپن متناسب با آب‌و‌هوای آن فصل تولید می‌شود.[۱۹]

طرح و رنگ

چپن در طرح و رنگ‌های مختلفی ساخته می‌شود که دو نوع ساده و پنبه‌ای آن معروف هستند.[۲۰]

نقش زنان

این لباس، به‌طور عموم، از صنایع دستی زنان افغانستان به شمار می‌رود.[۲۱]

اهمیت اجتماعی

چپن، مورد احترام مردم افغانستان بوده و امروزه به‌عنوان لباس ملی خوانده می‌شود. در قدیم این لباس، مخصوص بزرگان، ریش‌سفیدان و افراد محترم بود که به‌نوعی جایگاه اجتماعی آنها را نشان می‌داد؛ اما در حال حاضر، برخی از جوانان نیز در محافل رسمی آن را می‌پوشند.[۲۲]

هدیۀ ملی

به‌دلیل جایگاه ارزشمند چپن در فرهنگ مردم افغانستان، این لباس به‌عنوان هدیۀ ملی محسوب میشود که در جشن‌ها و مناسبت‌های مختلف، به مقامات دولتی، شخصیت‌ها و افراد مهم داخلی و مهمان‌های خارجی هدیه می‌دهند.[۲۳]

تجارت

تجارت چپن در دوران نظام جمهوری، بیش از پیش رونق پیدا کرد[۲۴] که علاوه بر بازار داخلی، به کشورهای ایران، ترکیه و آلمان نیز صادر می‌شد.[۲۵]

شهرت جهانی

چپن افغانستان، توسط حامد کرزی، رئیس جمهور پیشین افغانستان، به شهرتی جهانی رسید. او در طول 13 سال ریاست جمهوری خود، در محافل رسمی داخلی و خارجی، همواره با این لباس ویژۀ افغانستانی ظاهر می‌شد. چپن سبز کرزی، الهام‌بخش طراحان لباس در داخل و خارج افغانستان قرار گرفت.[۲۶]

موزۀ بریتانیا

موزۀ بریتانیا که نمادهای معروف ملت‌ها و نشان‌ هویت‌های فرهنگی جهان را نگهداری می‌کند، چپن حامد کرزی، رئیس جمهور پیشین افغانستان را نیز به‌عنوان میراث فرهنگی افغانستان، در میان نماد سایر کشورها، جای داده است.[۲۷]

وضعیت امروزی

جایگاه اجتماعی چپن در میان مردم تغییر نکرده است، اما به‌دلیل فقر، بیکاری و افزایش واردات لباس‌های ارزان قیمت خارجی، تجارت این صنعت دستی زنان، رونق سابق را ندارد.[۲۸]

کلاه دست‌دوز ارخچی، از صنایع دستی زنان هزاره

ب) کلاه اَرَخچِی (عرقچین)

کلاه ارخچی از سرپوش مردم هزاره محسوب می‌شود. ارخچی، گویش هزارگی عرقچین است که به‌نام‌های عرقچی، ارقچی[۲۹] و ارقچین [۳۰] نیز خوانده می‌شود. عرقچین، در لغت به‌معنای جذب‌کنندۀ عرق است[۳۱] و در اصطلاح نیز کلاهی سنتی است که در گروه پوشاک قرار می‌گیرد و به‌صورت معمول، از جنس نخ یا ابریشم بافته می‌شود.[۳۲]

تاریخچه

سابقۀ استفاده از عرقچین به‌صورت کلی، به هزارۀ چهارم پیش از میلاد مسیح بر می‌گردد و بعد از آن، در میان اقوام مختلف در کشورهای زیادی رواج بوده است.[۳۳] در میان هزاره‌ها نیز دوخت‌ودوز و استفاده از کلاه ارخچی، مانند دیگر صنایع دستی هزاره، ریشه در تاریخ کهن این مردم دارد و بازگوکنندۀ فضای فرهنگی، آداب‌ورسوم و بخشی از ملزومات زندگی روزمرۀ آنها است. همچنین، این هنر دستی علاقه، ذوق هنری، شیوۀ گذراندن اوقات فراغت و امکانات اقتصادی این مردم را نشان می‌دهد.[۳۴]

ویژگی

کلاه عرقچین، تنوع، طرح و رنگ زیادی دارد و توسط مردم غیرهزاره نیز تولید و استفاده می‌شود[۳۵] اما ارخچی هزارگی ویژگی‌های دارد که آن را از انواع دیگر متمایز می‌کند؛ این کلاه، به رنگ سفید و از صنایع دستی زنان هزاره است و جنس آن نیز از نخ نایلونی سفید است که بر پارچۀ سفیدی به‌نام «تَفتَه»، با نقش‌ونگارهای بسیار ظریف و زیبا دوخته می‌شود.[۳۶]

نوع

ارخچی، از نوع هنر دستی «سوزن دوزی» است که زنان و دختران جوان و نوجوان، به‌مدت یک تا دو ماه می‌دوزند.[۳۷]

جغرافیای کاربرد

پوشیدن کلاه ارخچی، بیشتر در ولایت (استان) غزنی، به‌خصوص در اُلسوالی‌های (شهرستان) مالستان و جاغوری رایج است.[۳۸]

مردانه و زنانه

ارخچی بیشتر کلاه مردانه است [۳۹] اما در بعض از مناطق هزاره‌نشین، به نوعی از کلاه زنانه نیز ارخچی گفته می‌شود که زنان با نخی به‌نام «زَرتار» می‌دوزند و زیر شال یا چادر می‌پوشند. این کلاه، به‌شکل استوانه و بسیار زمخت است.[۴۰]

کارکرد

کارکرد اصلی ارخچی، پوشاندن سر و جذب عرق است؛ اما کاربرد زیبایی‌شناختی و تزیینی نیز دارد.[۴۱]

ارخچی در ادبیات عامیانه

واژۀ ارخچی گاهی وارد ادبیات عامیانه شده و در دوبیتی‌های هزارگی بازتاب پیدا می‌کند؛ برای مثال:[۴۲] 

الگو:آغاز نستعلیق

الگو:شعر 

الگو:ب
الگو:ب
الگو:پایان شعر

الگو:پایان نستعلیق

د) کلاه قره‌قل

تاریخچه

در افغانستان، اولین‌بار مردم اُزبَک و ترکمن شمال افغانستان، برای گرم نگهداشتن سر خود، از پوست قره‌قل، کلاه ساختند و به‌تدریج در تمام افغانستان رواج پیدا کرد.[۴۳] بعد از آن، به‌عنوان یک کلاه شاهانه و شیک برای افراد ثروتمند وخانواده‌های بزرگ، افراد متشخص و مأموران دولتی افغانستان مورد استفاده قرار ‌گرفت و در سده‌های 18 تا 20م، به‌جای لُنگِی (عمامه) در میان کارمندان دولتی، مرسوم شد. امیر حبیب‌الله، نادرخان و ظاهرخان از شاهان افغانستان و داودخان، اولین رئیس‌جمهور افغانستان نیز از این کلاه استفاده ‌می‌کردند.[۴۴] در دوران اول حکومت طالبان استفاده از آن ممنوع شد. بعد از روی کارآمدن نظام جمهوری در افغانستان، حامد کرزی، رئیس‌جمهور سابق افغانستان، در سفرها و محافل رسمی، کلاه قره‌قل می‌پوشید که سبب شهرت جهانی این کلاه شد.[۴۵] در حال حاضر مردم عوام نیز از آن استفاده می‌کنند، اما به‌دلیل ورود کالای خارجی و تغییر سبک‌زندگی و پوشش مردم، استفاده از این کلاه کم شد؛ با این وجود این کلاه، هنوز، در داخل و خارج افغانستان طرفداران خاص خود را دارد.[۴۶]

مواد اولیه

کلاه قره‌قل، از پوست برۀ تازه متولدشدۀ گوسفند قره‌قل ساخته می‌شود. موهای این بره، در ماه چهارم آبستنی، درخشندگی و پیچ‌وتاب ویژه‌ای پیدا می‌کند. این حالت تا چهار هفته پس از تولد نیز ادامه داشته و بعد از آن به تدریج از بین می‌رود؛ به‌همین دلیل، برۀ قره‌قل را در چهار هفتۀ بعد از تولد می‌کشند.[۴۷]

مراحل ساخت

  1. برۀ تازه متولد‌شده را می‌کشند و پوست آن را جدا می‌کنند؛
  2. پوست بره را به‌مدت یک روز نمک می‌زنند تا پشم بره خوب بخوابد؛
  3. روز بعد پوست بره را در معرض آفتاب قرار می‌دهند تا خوب خشک شود؛
  4. بعد از خشکشدن، پوست بره را به‌مدت ۱۸ تا ۲۰ روز، نمک و آب‌جو می‌زنند و در میان پوست گاو قرار می‌دهند تا نرم شود؛
  5. پس از بیرون آوردن پوست بره از میان پوست گاو، نوبت به تراشکاری، شستن و خشک‌کردن پوست می‌رسد؛
  6. در مرحلۀ ششم، پوست را به‌وسیلۀ چوب می‌تکانند و قسمت‌های نازک آن را با قیچی می‌برند؛
  7. در نهایت، کلاه قره‌قل، صورت‌بندی و ساخته می‌شود.[۴۸]

شهرت و اعتبار

این کلاه، از مشهورترین صنایع دستی افغانستان[۴۹] و به کلاه افغانستانی نیز معروف است. کلاه قره‌قل، در یک دورۀ زمانی، نماد تشخص و احترام اجتماعی در این کشور بوده است.[۵۰]

وضعیت امروز

در حال حاضر، پرورش گوسفند قره‌قل، صنایع پوستی و تجارت آن در افغانستان، به‌دلیل فقر، نبود زمینه‌های پرورش، ورود پوشاک خارجی و عدم حمایت دولتی، رونق گذشته را ندارد.[۵۱]

د) بَرَک

برک، لباس یا پارچۀ دستباف از جنس پشم شتر و گوسفند یا کُرک بز است.[۵۲] برک هزارگی نیز نوعی پارچۀ نرم، چسبان و ضخیم از جنس پشم است که زنان هزاره با دست می‌بافند.[۵۳] در بعضی از مناطق هزاره‌نشین، به برک، شال نیز گفته می‌شود. برک‌بافی هزارگی، از صنایع دستی مردم هزاره و گونه‌ای از پارچه‌بافی سنتی است که با دار چوبی (داربست چوبی برک‌بافی)، محصول برک را تولید می‌کند.[۵۴]

تاریخچه

برک، میراث ماندگار و هنر زنان هزاره است که از قدیم در میان این مردم رواج داشته و داری اعتبار جهانی بوده است.[۵۵] در گذشته، هنر برک‌بافی برای دختران هزاره اعتبار و منزلت اجتماعی خلق می‌کرد و به دختران که مهارت برک‌بافی را بلد بودند، «تانِستَه‌باف» نیز گفته می‌شد و این دختران خواستگار بیشتری داشتند[۵۶] که در ادبیات عامیانه نیز بازتاب پیدا کرده است:[۵۷]الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر 

الگو:ب
الگو:ب
الگو:پایان شعر

الگو:پایان نستعلیقصنعت برک‌بافی، تا حدود 30 سال پیش، بخش عمدۀ لباس مردم هزاره را تأمین می‌کرد اما در حال حاضر، از رونق افتاده است و فقط در بعضی مناطق هزاره‌نشین رواج دارد.[۵۸] بحران‌های سیاسی، جنگ، مهاجرت‌، ضعف اقتصاد روستایی، خشکسالی، انقراض نسل گوسفندان هزارگی، واردات پارچه‌های صنعتی و عدم حمایت دولت از صنایع دستی، این صنعت دیرینۀ زنان هزاره را در معرض نابودی قرار داده است.[۵۹]

مواد اولیۀ برک‌

مادۀ اولیۀ پارچۀ برک، پشم است که از گُل اولین پشم بره‌های گوسفندان مخصوص هزارگی که رنگ و لطافت خاص دارد، چیده می‌شود.[۶۰]

مراحل تولید برک

  1. چیدن پشم از برۀ گوسفند؛
  2. شانه‌زدن و آماده‌کردن پشم؛
  3. رنگ‌آمیزی پشم؛
  4. ریسیدن و تبدیل‌ پشم به نخ برک؛
  5. بافتن برک از تار و پود نخ پشمی؛
  6. مالش‌دادن پارچۀ برک و آماده‌سازی برای استفاده؛
  7. طراحی و خیاطی.[۶۱]

بافتن برک

بافتن پارچۀ برک، از مهم‌ترین مراحل صنعت برک‌بافی است؛ بعد از طی مراحل اولیه، پشم گوسفند را می‌ریسند و به نخ مرغوب تبدیل می‌کنند. سپس، «پود» برک را روی دستگاه چوبی (داربست افقی و روی زمین) می‌تنند و دستگاه را آمادۀ برک‌بافی می‌کنند. برکباف، در یک سمت دستگاه نشسته و «تار»های رنگارنگ برک را از میان پودِ آن رد می‌کند، نقش می‌اندازد و سپس، با شانه‌های دست‌ساز، روی نخ‌ها می‌کوبد. بعد از اتمام مرحلۀ بافت، پارچۀ خام را روی سنگ داغ، با پا می‌مالند تا مو (کرک) در آورد.[۶۲]

برک و اشتغال زنان

زنان در تمام مراحل صنعت برک‌بافی از نقش‌آفرینان و کنشگران فعال به شمار می‌روند؛ به‌خصوص مرحلۀ ریسیدن نخ و بافتن برک که توسط زنان ماهر یا دختران جوان زیر نظر یک زن استادکار با کمک دستگاه‌های سنتی و دست‌ساز، صورت می‌گیرد.[۶۳]

توصیف برک در ادبیات عامیانه

در دوبیتی‌های هزارگی، این هنر دستی، توصیف و با پارچه‌های خارجی مقایسه شده است. برای مثال:[۶۴]الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر 

الگو:ب
الگو:ب
الگو:پایان شعر

الگو:پایان نستعلیق

موارد استفاده از برک

محصولات صنعت برک‌بافی متنوع است و در گذشته، بخش عمدۀ لباس مردان هزاره را تشکیل داده و عبارت بود از: چپن (عبا)، کُت، پَتلُون (شلوار)، بالاپوش (پالتو)، پتو، دَرِیشِی (کت ‌شلوار)، واسکَت (جلیقه)، کلاه و پَای‌پِیچ (ساق‌بند سنتی).[۶۵]

طرح‌ها

برک، در طرح‌ها و نقش‌ونگارهای مختلفی بافته می‌شود که به‌نامهای خنجری، شمشیرباف، چهارخانه و دندان موش خوانده می‌شود.[۶۶]

رنگ‌ها

برک به‌طور معمول خودرنگ است و در رنگ‌های شیرغه (زردگون)، سیاه، سفید، شیری، شکری و خاکستری وجود دارد؛ اما برای مرغوب‌شدن بیشتر آن، ابتدا پشم را با پوست گردو، ریشۀ گیاه «ایله‌رنگ» (نوعی گیاه بومی) و ساقۀ گل نسترن، رنگ می‌کنند و سپس، زنان با تجربه، از پشم رنگ‌شده، نخ می‌ریسند.[۶۷]

دوخت برک

دوخت‌ودوز لباس برک، بسیار سخت و پیچیده است و به مهارت خاصی نیاز دارد. در گذشته، خیاط لباس برک، از احترام و اعتبار زیاد اجتماعی در میان مردم برخوردار بود و به آن «خلیفه» می‌گفتند.[۶۸]

کارکردها

لباس برک هزارگی، به‌عنوان لباس گرم زمستانی استفاده شده و در مقابل رطوبت مقاومت دارد. علاوه بر آن، این نوع لباس، در برف و باران زود خیس نمی‌شود. به باور بعضی از مردم، پوشیدن لباس برک هزارگی، برای درمان دردهای مفاصل و عضلانی، مفید است.[۶۹]

وضعیت کنونی

در گذشته، کیفیت پارچۀ برک، پائین بود و مرغوبیت نداشت؛ به‌همین دلیل، افراد فقیر جامعه از آن لباس می‌ساختند. به‌مرور زمان که کیفیت برک بهبود پیدا کرد، میرها، خوانین، ثروتمندان و مقامات دولتی نیز به آن علاقه پیدا کردند.[۷۰] در حال حاضر، با اینکه صنعت برک‌بافی از رواج افتاده است؛ اما به‌دلیل زیبایی و مرغوبیت لباس برک، قیمت آن نیز بیشتر شده و به‌منظور فروش به مقامات بلندرتبۀ دولتی، ثروتمندان و گردشگران خارجی ساخته می‌شود.[۷۱]

پانویس

  1. ↑ فرهنگ، افغانستان در پنج قرن اخیر، ۱۳۸۰ش، ص۷۲۱.
  2. ↑ علی آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص 317-319.
  3. ↑ «سخت‌گیری طالبان در مورد پوشش؛ بسته ماندن مکاتب دخترانه وارد هشتمین ماه شد»، وب‌سایت روزنامۀ ۸ صبح.
  4. ↑ جمعی از نویسندگان، مجموعه مقالات همایش زنان در افغانستان؛ فرصت‌ها، چالش‌ها و راهکارها، ۱۳۸۹ش، ص 6، 7، 17 و 18.
  5. ↑ علی آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص 294-297.
  6. ↑ علی آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص 294-297.
  7. ↑ علی آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص 294-297.
  8. ↑ «طالبان ریش گذاشتن را اجباری کرد/ با اصلاح صورت از حقوق خبری نیست!»، خبرآنلاین.
  9. ↑ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید می‌شود»، خبرگزاری جمهور.
  10. ↑ «لباس‌های محلی؛ هويت فرهنگی جامعه افغانستان»، وب‌سایت آی فیلم2
  11. ↑ «لباس‌های محلی؛ هويت فرهنگی جامعه افغانستان»، وب‌سایت آی فیلم2
  12. ↑ قاموس کبیر افغانستان، ذیل واژۀ چپن، وب‌سایت قاموس کبیر افغانستان.
  13. ↑ «کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری آوا.
  14. ↑ «لباس‌های محلی؛ هويت فرهنگی جامعه افغانستان»، وب‌سایت آی فیلم2
  15. ↑ مایار، «پوشش لباس خانم‌ها در طول تاریخ و هم از کوچی‌ها» وبلاگ زندگی کوچی‌ها.
  16. ↑ مایار، «پوشش لباس خانم‌ها در طول تاریخ و هم از کوچی‌ها» وبلاگ زندگی کوچی‌ها.
  17. ↑ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید می‌شود»، خبرگزاری جمهور.
  18. ↑ «لباس‌های محلی؛ هويت فرهنگی جامعه افغانستان»، وب‌سایت آی فیلم2
  19. ↑ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید می‌شود»، خبرگزاری جمهور.
  20. ↑ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید می‌شود»، خبرگزاری جمهور.
  21. ↑ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید می‌شود»، خبرگزاری جمهور.
  22. ↑ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید می‌شود»، خبرگزاری جمهور.
  23. ↑ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید می‌شود»، خبرگزاری جمهور.
  24. ↑ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید می‌شود»، خبرگزاری جمهور.
  25. ↑ «کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری آوا.
  26. ↑ «عبای حامد کرزی به موزۀ بریتانیا اهدا می‌شود»، وب‌سایت فرهنگ نیوز.
  27. ↑ «چپن حامد کرزی به موزیم بریتانیا اهدا می‌شود»، وب‌سایت افغانستان ما.
  28. ↑ «کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری آوا.
  29. ↑ «ارخچی»، وب‌سایت هزاره کالچر.
  30. ↑ شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وب‌سایت پیام دایکندی.
  31. ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل واژۀ عرقچین، وب‌سایت واژه‌یاب.
  32. ↑ «کلاه عرقچین، از گذشته تا امروز»، وب‌سایت رومو.
  33. ↑ «کلاه عرقچین، از گذشته تا امروز»، وب‌سایت رومانگ.
  34. ↑ شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وب‌سایت پیام دایکندی.
  35. ↑ حسن‌زاده، «انواع کلاه افغانی و کاربرد آن»، وب‌سایت مجلۀ خامک.
  36. ↑ شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وب‌سایت پیام دایکندی.
  37. ↑ شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وب‌سایت پیام دایکندی.
  38. ↑ «انواع کلاه هزارگی»، وب‌سایت عصر سلام.
  39. ↑ شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وب‌سایت پیام دایکندی.
  40. ↑ شهرستانی، «انواع لباس‌های کهن زنان هزاره»، وب‌سایت هزاره کالچر.
  41. ↑ حسن‌زاده، «انواع کلاه افغانی و کاربرد آن»، وب‌سایت مجلۀ خامک.
  42. ↑ صفدری، «دوبیتی‌های هزارگی»، وبلاگ دوبیتی‌های عامیانۀ هزارگی.
  43. ↑ پوپل، «پوست قره‌قل»، خبرگزاری پژواک.
  44. ↑ پوپل، «پوست قره‌قل»، خبرگزاری پژواک.
  45. ↑ «کلاه قره‌قل، زینت مراسمات افغانستان »، وب‌سایت مجلۀ خامک.
  46. ↑ «کلاه قره‌قل، زینت مراسمات افغانستان »، وب‌سایت مجلۀ خامک.
  47. ↑ ذوقی، «آشنایی با نژاد گوسفند قرهگل سرخس»، وبلاگ دامداری.
  48. ↑ ذوقی، «ساخت کلاه از گوسفند قره‌قل» وبلاگ دامداری.
  49. ↑ «نگاهی به تولید کلاه و پوست قره‌قل در افغانستان»، وب‌سایت ایانا.
  50. ↑ «آشنایی با کلاه قره‌قل»، وب‌سایت کلاهت.
  51. ↑ «گزارش پیام آفتاب از صنعت قره‌قل صنعت پوست قره‌قل در آستانه ورشکستگی است»، خبرگزاری پیام آفتاب.
  52. ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل واژۀ برک، وب‌سایت واژه یاب.
  53. ↑ «برک»، وبسایت هزاره کالچر.
  54. ↑ شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وب‌سایت پیام دایکندی.
  55. ↑ «صنعت برک‌بافی در هزاره‌جات»، وب‌سایت برگزیده‌ها.
  56. ↑ «برک‌بافی؛ هنری به بلندای تاريخ افغانستان»، وب‌سایت پارس تودی.
  57. ↑ «صنعت برک‌بافی در هزاره‌جات»، وب‌سایت برگزیده‌ها.
  58. ↑ «صنعت برک‌بافی در هزاره‌جات»، وب‌سایت برگزیده‌ها.
  59. ↑ «برک‌بافی؛ هنری به‌ بلندای تاريخ افغانستان»، وب‌سایت اقتصادگردان.
  60. ↑ «صنعت برک‌بافی در هزاره‌جات»، وب‌سایت برگزیده‌ها.
  61. ↑ «صنعت برک‌بافی در هزاره‌جات»، وب‌سایت برگزیده‌ها.
  62. ↑ شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وب‌سایت پیام دایکندی.
  63. ↑ «برک‌بافی؛ هنری به بلندای تاريخ افغانستان»، وب‌سایت پارس تودی.
  64. ↑ «صنعت برک‌بافی در هزاره‌جات»، وب‌سایت برگزیده‌ها.
  65. ↑ «صنعت برک‌بافی در هزاره‌جات»، وب‌سایت برگزیده‌ها.
  66. ↑ «صنعت برک‌بافی در هزاره‌جات»، وب‌سایت برگزیده‌ها.
  67. ↑ «صنعت برک‌بافی در هزاره‌جات»، وب‌سایت برگزیده‌ها.
  68. ↑ «صنعت برک‌بافی در هزاره‌جات»، وب‌سایت برگزیده‌ها.
  69. ↑ «لباس هزاره گی»، وب‌سایت مجلۀ خامک.
  70. ↑ «برک‌بافی؛ هنری به‌ بلندای تاريخ افغانستان»، وب‌سایت اقتصادگردان.
  71. ↑ «برک‌بافی؛ هنری به‌ بلندای تاريخ افغانستان»، وب‌سایت اقتصادگردان.

منابع

  • «آشنایی با کلاه قره‌قل»، وب‌سایت کلاهت، تاریخ درج مطلب: ۱۵ شهریور ۱۴۰۱ش.
  • «ارخچی»، وب‌سایت هزاره کالچر، تاریخ بازدید: ۱۶ آذر ۱۴۰۱ش.
  • «امر به معروف به سبک طالبان؛ از بریدن سر مانکن‌ها تا پوشاندن چهره آنها با پارچه و پلاستیک»، وب‌سایت یورو نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۲ فوریه ۲۰۲۳م.
  • «انواع کلاه هزارگی»، وب‌سایت عصر سلام، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
  • «برک‌بافی؛ هنری به‌ بلندای تاريخ افغانستان»، وب‌سایت اقتصادگردان، تاریخ درج مطلب: 11 شهریور 1396ش.
  • «برکبافی؛ هنری به‌بلندای تاريخ افغانستان»، وب‌سایت پارس تودی، تاریخ درج مطلب: 11 مهر 1400ش.
  • «برک»، وب‌سایت هزاره کالچر، تاریخ بازدید: 16 آذر 1401ش.
  • پوپل، کریم، «پوست قره‌قل»، خبرگزاری پزواک، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مهر ۱۳۹۱ش.
  • «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید می‌شود»، خبرگزاری جمهوری، تاریخ درج مطلب: ۲۱ دی ۱۳۹۲ش.
  • جمعی‌‌‌ از نویسندگان، مجموعه مقالات همایش زنان در افغانستان؛ فرصت‌ها، چالش‌ها و راهکارها، قم، مرکز بین‌المللی نشر المصطفی، ۱۳۸۹ش.
  • حسن‌زاده، «انواع کلاه افغانی و کاربرد آن»، وبسایت مجلۀ خامک، تاریخ بازدید: ۱۹ آذر ۱۴۰۱ش.
  • دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه، ذیل واژۀ عرقچین، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید، ۱۶ آذر ۱۴۰۱ش.
  • ذوقی، فرشاد، «آشنایی با نژاد گوسفند قره گل سرخس»، وبلاگ دامداری، تاریخ بازدید: ۲۰ آذر ۱۴۰۱ش.
  • ذوقی، فرشاد، «ساخت کلاه از گوسفند قره‌قل»، وبلاگ دامداری، تاریخ درج مطلب: ۱۴ بهمن ۱۳۹۹ش.
  • ذوقی، فرشاد، «ساخت کلاه از گوسفند قره‌قل»، وبلاگ دامداری، ۱ شهریور ۱۳۹۹ش.
  • راهنمای جامع کلاه‌های سنتی افغانستان، وزارت اطلاعات و فرهنگ، ۱۳۹۸ش.
  • «سخت‌گیری طالبان در مورد پوشش؛ بسته ماندن مکاتب دخترانه وارد هشتمین ماه شد»، وب‌سایت روزنامۀ ۸ صبح، تاریخ درج مطلب: ۹ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
  • شریعتی، حفیظ‌الله، «صنایع دستی هزارگی»، وب‌سایت پیام دایکندی، تاریخ درج مطلب: ۸ دی ۱۳۹۲ش.
  • شهرستانی، علی‌اکبر، «انواع لباس‌های کهن زنان هزاره»، وب‌سایت هزاره کالچر، تاریخ درج مطلب: ۲۰۲۰م.
  • صفدری، محمد، «دوبیتی‌های هزارگی»، وبلاگ دوبیتی‌های عامیانۀ هزارگی، تاریخ درج مطلب: ۸ بهمن ۱۳۸۶ش.
  • «صنعت برک‌بافی در هزاره‌جات»، وب‌سایت برگزیده‌ها، تاریخ بازدید: 16 آذر 1401ش.
  • «طالبان ریش گذاشتن را اجباری کرد/ با اصلاح صورت از حقوق خبری نیست!»، خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲ شهریور ۱۴۰۳ش.
  • «عبای حامد کرزی به موزۀ بریتانیا اهدا می‌شود»، وب‌سایت فرهنگ نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۸ فروردین ۱۳۹۴ش.
  • علی آبادی، علی‌رضا، جامعه و فرهنگ افغانستان، تهران، موسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی، ۱۳۹۵ش.
  • فرهنگ، میر محمد صدیق، افغانستان در پنج قرن اخیر، تهران، انتشارات عرفان، جلد اول، ۱۳۸۰ش.
  • قاموس کبیر افغانستان، وب‌سایت قاموس کبیر افغانستان، تاریخ بازدید: ۲۳ آذر ۱۴۰۱ش.
  • «کلاه عرقچین، از گذشته تا امروز»، وب‌سایت رومو، تاریخ درج مطلب: ۱۵ آذر ۱۴۰۱ش.
  • «کلاه قره‌قل، زینت مراسمات افغانستان»، وب‌سایت مجلۀ خامک، تاریخ بازدید: ۱۸ آذر ۱۴۰۱ش.
  • «کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری آوا، تاریخ در ج مطلب: ۱ آذر ۱۴۰۱ش.
  • «گزارش پیام آفتاب از صنعت قره‌قل | صنعت پوست قره‌قل در آستانه ورشکستگی است»، خبرگزاری پیام آفتاب، تاریخ درج مطلب: ۱۳ آبان ۱۴۰۰ش.
  • «لباس‌های محلی؛ هويت فرهنگی جامعه افغانستان»، وب‌سایت آی فیلم۲، تاریخ بازدید: ۲۳ آذر ۱۴۰۱ش.
  • مجیدی، عبدالطیف، «لباس هزاره‌گی»، وب‌سایت مجلۀ خامک، تاریخ بازدید: 16 آذر 1401ش.
  • نجلا مایار، «پوشش لباس خانم‌ها در طول تاریخ و هم از کوچی‌ها» وبلاگ زندگی کوچی‌ها، تاریخ درج مطلب: ۱۲ تیر ۱۳۹۶ش.
  • «نگاهی به تولید کلاه و پوست قره‌قل در افغانستان»، وب‌سایت ایانا، تاریخ درج مطلب: ۴ مرداد ۱۳۹۶ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:پوشاک_سنتی_افغانستان&oldid=57776»