پیشنویس:پوشاک سنتی افغانستان: تفاوت میان نسخهها
| خط ۱۰۱: | خط ۱۰۱: | ||
قرهقل، نامی است که در فرهنگ و سبکزندگی مردم [[افغانستان]]، جایگاه ویژهای دارد. این نام، به نسلی از گوسفندان، صنایع و محصولات پوستی آن اشاره دارد که در تاریخ افغانستان روابط اجتماعی، تجارت، کار، اشتغال و نوع پوشاک بخشی از مردم این کشور را تحت تأثیر قرار داده است. محصولات پوستی قرهقل افغانستان شهرتی جهانی داشته و شرکتهای بزرگ مد جهان از آن استفاده میکنند. | قرهقل، نامی است که در فرهنگ و سبکزندگی مردم [[افغانستان]]، جایگاه ویژهای دارد. این نام، به نسلی از گوسفندان، صنایع و محصولات پوستی آن اشاره دارد که در تاریخ افغانستان روابط اجتماعی، تجارت، کار، اشتغال و نوع پوشاک بخشی از مردم این کشور را تحت تأثیر قرار داده است. محصولات پوستی قرهقل افغانستان شهرتی جهانی داشته و شرکتهای بزرگ مد جهان از آن استفاده میکنند. | ||
== گوسفند قرهقل == | ==گوسفند قرهقل== | ||
=== 1. خاستگاه === | ===1. خاستگاه=== | ||
قرهقل که در ایران قرهگل خوانده میشود، یکی از بهترین نژادهای [[گوسفند]] در دنیا است <ref>[https://damdary.com/blog/58/%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA-%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%DA%AF%D9%88%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84 ذوقی، «ساخت کلاه از گوسفند قرهقل»، وبلاگ دامداری.]</ref> که از حدود یک و نیم قرن پیش از میلاد شناسایی شده و پوست آن مورد استفادۀ بشر بوده است. محل تولد این گوسفند، منطقهای به نام قرهقل در ازبکستان است<ref>[https://pajhwok.com/fa/opinion/%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84/ پوپل، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پژواک.]</ref> و امروزه در سایر کشورهای آسیای میانه، از جمله، [[ایران]] و افغانستان نیز پرورش داده میشود.<ref>[https://damdary.com/blog/58/%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA-%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%DA%AF%D9%88%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84 ذوقی، «ساخت کلاه از گوسفند قرهقل»، وبلاگ دامداری.]</ref> | قرهقل که در ایران قرهگل خوانده میشود، یکی از بهترین نژادهای [[گوسفند]] در دنیا است <ref>[https://damdary.com/blog/58/%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA-%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%DA%AF%D9%88%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84 ذوقی، «ساخت کلاه از گوسفند قرهقل»، وبلاگ دامداری.]</ref> که از حدود یک و نیم قرن پیش از میلاد شناسایی شده و پوست آن مورد استفادۀ بشر بوده است. محل تولد این گوسفند، منطقهای به نام قرهقل در ازبکستان است<ref>[https://pajhwok.com/fa/opinion/%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84/ پوپل، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پژواک.]</ref> و امروزه در سایر کشورهای آسیای میانه، از جمله، [[ایران]] و افغانستان نیز پرورش داده میشود.<ref>[https://damdary.com/blog/58/%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA-%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%DA%AF%D9%88%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84 ذوقی، «ساخت کلاه از گوسفند قرهقل»، وبلاگ دامداری.]</ref> | ||
=== 2. نامگذاری === | ===2. نامگذاری=== | ||
قرهقل ریشۀ ترکی داشته و ترکیبی از دو واژۀ «قره» بهمعنای سیاه و «قُل» بهمعنای مو و کُرک است.<ref>[https://khamakshop.com/%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84%D8%8C-%D8%B2%DB%8C%D9%86%D8%AA-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/ «کلاه قرهقل، زینت مراسمات افغانستان »، وبسایت مجلۀ خامک.]</ref> گروهی دیگر، دلیل این نامگذاری را نوع مرغوب این حیوان (یعنی گوسفندی که پوست سیاهرنگ دارد) میدانند. آنها معتقدند که قرهقل، بهمعنای سیاهموی است.<ref>[https://khamakshop.com/%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84%D8%8C-%D8%B2%DB%8C%D9%86%D8%AA-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/ «کلاه قرهقل، زینت مراسمات افغانستان »، وبسایت مجلۀ خامک.]</ref> برخی دیگر نیز بر این باورند که نام این گوسفند، از نام محل تولد آن گرفته شده است.<ref>[https://pajhwok.com/fa/opinion/%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84/ پوپل، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پژواک.]</ref> | قرهقل ریشۀ ترکی داشته و ترکیبی از دو واژۀ «قره» بهمعنای سیاه و «قُل» بهمعنای مو و کُرک است.<ref>[https://khamakshop.com/%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84%D8%8C-%D8%B2%DB%8C%D9%86%D8%AA-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/ «کلاه قرهقل، زینت مراسمات افغانستان »، وبسایت مجلۀ خامک.]</ref> گروهی دیگر، دلیل این نامگذاری را نوع مرغوب این حیوان (یعنی گوسفندی که پوست سیاهرنگ دارد) میدانند. آنها معتقدند که قرهقل، بهمعنای سیاهموی است.<ref>[https://khamakshop.com/%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84%D8%8C-%D8%B2%DB%8C%D9%86%D8%AA-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/ «کلاه قرهقل، زینت مراسمات افغانستان »، وبسایت مجلۀ خامک.]</ref> برخی دیگر نیز بر این باورند که نام این گوسفند، از نام محل تولد آن گرفته شده است.<ref>[https://pajhwok.com/fa/opinion/%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84/ پوپل، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پژواک.]</ref> | ||
=== 3. ویژگیها === | ===3. ویژگیها=== | ||
موهای پوست این [[گوسفند]]، فرفری و به رنگهای مختلف است. از نظر زیستبوم، پرورش آن در مناطق خشک، گرم و بیابانی، بیشترین بازدهی و سود را دارد. همچنین، این نژاد در برابر گرما و سرما، بسیار مقاوم بوده و توانایی تحمل شرایط مختلف را دارد؛ برای مثال علاوه بر تحمل گرمای 40 درجه، سرمای 30 درجه زیر صفر را نیز تحمل میکند.<ref>[https://pajhwok.com/fa/opinion/%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84/ پوپل، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پژواک.]</ref> | موهای پوست این [[گوسفند]]، فرفری و به رنگهای مختلف است. از نظر زیستبوم، پرورش آن در مناطق خشک، گرم و بیابانی، بیشترین بازدهی و سود را دارد. همچنین، این نژاد در برابر گرما و سرما، بسیار مقاوم بوده و توانایی تحمل شرایط مختلف را دارد؛ برای مثال علاوه بر تحمل گرمای 40 درجه، سرمای 30 درجه زیر صفر را نیز تحمل میکند.<ref>[https://pajhwok.com/fa/opinion/%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84/ پوپل، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پژواک.]</ref> | ||
=== 4. پرورش در افغانستان === | ===4. پرورش در افغانستان=== | ||
گوسفند قرهقل در سراسر [[افغانستان]] پرورش داده میشود اما محل اصلی پرورش و نگهداری آن، بین اقوام ترکمن و [[قوم ازبک|ازبک]] در ولایتهای شمالی افغانستان مانند قُندُوز، فاریاب، جوزجان، بلخ، سمنگان و اندخوی است.<ref>[http://www.iana.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B9%DA%A9%D8%B3-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85-10/46672-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF-%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «نگاهی به تولید کلاه و پوست قرهقل در افغانستان»، وبسایت ایانا.]</ref> | گوسفند قرهقل در سراسر [[افغانستان]] پرورش داده میشود اما محل اصلی پرورش و نگهداری آن، بین اقوام ترکمن و [[قوم ازبک|ازبک]] در ولایتهای شمالی افغانستان مانند قُندُوز، فاریاب، جوزجان، بلخ، سمنگان و اندخوی است.<ref>[http://www.iana.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B9%DA%A9%D8%B3-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85-10/46672-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF-%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «نگاهی به تولید کلاه و پوست قرهقل در افغانستان»، وبسایت ایانا.]</ref> | ||
=== 5. شرایط پرورش === | ===5. شرایط پرورش=== | ||
از شرایط مهم مرغوبشدن پوست قرهقل این است که این نوع گوسفند، در هوای گرم و خشک پرورش داده و نگهداری شود.<ref>[https://pajhwok.com/fa/opinion/%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84/ پوپل، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پژواک.]</ref> | از شرایط مهم مرغوبشدن پوست قرهقل این است که این نوع گوسفند، در هوای گرم و خشک پرورش داده و نگهداری شود.<ref>[https://pajhwok.com/fa/opinion/%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84/ پوپل، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پژواک.]</ref> | ||
== پوست قرهقل == | ==پوست قرهقل== | ||
=== 1. تولید در افغانستان === | ===1. تولید در افغانستان=== | ||
در سطح کشورهای آسیای جنوبی، مرغوبترین و بهترین نوع پوست قرهقل، در افغانستان تولید میشود که شهرت جهانی داشته<ref>[http://www.iana.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B9%DA%A9%D8%B3-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85-10/46672-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF-%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «نگاهی به تولید کلاه و پوست قرهقل در افغانستان»، وبسایت ایانا.]</ref> و هویت افغانستانی دارد.<ref>[https://www.payam-aftab.com/fa/news/98054/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%A2%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84-%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D8%A2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%88%D8%B1%D8%B4%DA%A9%D8%B3%D8%AA%DA%AF%DB%8C «گزارش پیام آفتاب از صنعت قرهقل صنعت پوست قرهقل در آستانه ورشکستگی است»، خبرگزاری پیام آفتاب.]</ref> | در سطح کشورهای آسیای جنوبی، مرغوبترین و بهترین نوع پوست قرهقل، در افغانستان تولید میشود که شهرت جهانی داشته<ref>[http://www.iana.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B9%DA%A9%D8%B3-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85-10/46672-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF-%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «نگاهی به تولید کلاه و پوست قرهقل در افغانستان»، وبسایت ایانا.]</ref> و هویت افغانستانی دارد.<ref>[https://www.payam-aftab.com/fa/news/98054/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%A2%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84-%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D8%A2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%88%D8%B1%D8%B4%DA%A9%D8%B3%D8%AA%DA%AF%DB%8C «گزارش پیام آفتاب از صنعت قرهقل صنعت پوست قرهقل در آستانه ورشکستگی است»، خبرگزاری پیام آفتاب.]</ref> | ||
=== 2. محل فرآوری === | ===2. محل فرآوری=== | ||
صنایع پوست قرهقل بیشتر بین اقوام [[ترکمن]] و ازبک در ولایتهای شمالی افغانستان مانند قندوز، فاریاب، جوزجان، بلخ و سمنگان رواج دارد.<ref>[http://www.iana.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B9%DA%A9%D8%B3-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85-10/46672-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF-%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «نگاهی به تولید کلاه و پوست قرهقل در افغانستان»، وبسایت ایانا.]</ref> از این مناطق در سال، بهصورت میانگین، ۵۰۰ هزار پوست قرهقل، به خارج صادر میشود.<ref>[https://pajhwok.com/fa/opinion/%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84/ پوپل، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پژواک.]</ref> | صنایع پوست قرهقل بیشتر بین اقوام [[ترکمن]] و ازبک در ولایتهای شمالی افغانستان مانند قندوز، فاریاب، جوزجان، بلخ و سمنگان رواج دارد.<ref>[http://www.iana.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B9%DA%A9%D8%B3-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85-10/46672-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF-%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «نگاهی به تولید کلاه و پوست قرهقل در افغانستان»، وبسایت ایانا.]</ref> از این مناطق در سال، بهصورت میانگین، ۵۰۰ هزار پوست قرهقل، به خارج صادر میشود.<ref>[https://pajhwok.com/fa/opinion/%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84/ پوپل، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پژواک.]</ref> | ||
=== 3. درجهبندی === | ===3. درجهبندی=== | ||
بهترین کیفیت را پوست برهای دارد که هنوز در شکم مادر است؛ بههمین دلیل، کشتن بره قبل از تولد، در افغانستان رایج بوده است. پوست برههای متولده شده از روی رنگ و طرح آن درجهبندی میشوند که بهترتیب عبارتاند از: سیاه، کبود، خاکستری و قهوهای.<ref>[https://pajhwok.com/fa/opinion/%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84/ پوپل، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پژواک.]</ref> | بهترین کیفیت را پوست برهای دارد که هنوز در شکم مادر است؛ بههمین دلیل، کشتن بره قبل از تولد، در افغانستان رایج بوده است. پوست برههای متولده شده از روی رنگ و طرح آن درجهبندی میشوند که بهترتیب عبارتاند از: سیاه، کبود، خاکستری و قهوهای.<ref>[https://pajhwok.com/fa/opinion/%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84/ پوپل، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پژواک.]</ref> | ||
=== 4. تجارت === | ===4. تجارت=== | ||
تجارت قرهقل، بعد از تجارت قالی و پسته، در جایگاه سوم قرار دارد و یکی از بزرگترین منابع صادرات و درآمد ارزی افغانستان محسوب میشود. تاجران انگلیس، فنلاندی، دانمارکی و چینی، از خریداران اصلی این محصول هستند. شرکتهای بزرگ مد دنیا نیز از پوست قرهقل افغانستان برای تهیۀ لباس، استفاده میکنند.<ref>[http://www.iana.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B9%DA%A9%D8%B3-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85-10/46672-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF-%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «نگاهی به تولید کلاه و پوست قرهقل در افغانستان»، وبسایت ایانا.]</ref> صادرات صنایع قرهقل در افغانستان از قرن نوزدهم میلادی آغاز شد و شاه امانالله در سفرهای رسمی به خارج، محصولات قرهقل را به جهان بیشتر معرفی کرد. در زمان ظاهرشاه، تجارت پوست قرهقل به [[انگلیس]] و [[آمریکا]] آغاز شد. در سال ١٣٢١ش، به ارزش 2 ميليون دلار پوست قرهقل به آمریکا صادر شد. پس از آغاز جنگهای داخلی، صنعت قرهقل و تجارت آن، آسیب زیادی دید و از رونق افتاد، اما بعد از حاکمیت نظام جمهوری در سال 1380ش، این صنعت دوباره احیا شد.<ref>[https://pajhwok.com/fa/opinion/%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84/ پوپل، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پژواک.]</ref> | تجارت قرهقل، بعد از تجارت قالی و پسته، در جایگاه سوم قرار دارد و یکی از بزرگترین منابع صادرات و درآمد ارزی افغانستان محسوب میشود. تاجران انگلیس، فنلاندی، دانمارکی و چینی، از خریداران اصلی این محصول هستند. شرکتهای بزرگ مد دنیا نیز از پوست قرهقل افغانستان برای تهیۀ لباس، استفاده میکنند.<ref>[http://www.iana.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B9%DA%A9%D8%B3-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85-10/46672-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF-%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «نگاهی به تولید کلاه و پوست قرهقل در افغانستان»، وبسایت ایانا.]</ref> صادرات صنایع قرهقل در افغانستان از قرن نوزدهم میلادی آغاز شد و شاه امانالله در سفرهای رسمی به خارج، محصولات قرهقل را به جهان بیشتر معرفی کرد. در زمان ظاهرشاه، تجارت پوست قرهقل به [[انگلیس]] و [[آمریکا]] آغاز شد. در سال ١٣٢١ش، به ارزش 2 ميليون دلار پوست قرهقل به آمریکا صادر شد. پس از آغاز جنگهای داخلی، صنعت قرهقل و تجارت آن، آسیب زیادی دید و از رونق افتاد، اما بعد از حاکمیت نظام جمهوری در سال 1380ش، این صنعت دوباره احیا شد.<ref>[https://pajhwok.com/fa/opinion/%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84/ پوپل، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پژواک.]</ref> | ||
== کلاه قرهقل == | ==کلاه قرهقل== | ||
=== 1. تاریخچه === | ===1. تاریخچه=== | ||
در افغانستان، اولینبار مردم اُزبَک و ترکمن شمال افغانستان، برای گرم نگهداشتن سر خود، از پوست قرهقل، کلاه ساختند و بهتدریج در تمام [[افغانستان]] رواج پیدا کرد.<ref>[https://pajhwok.com/fa/opinion/%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84/ پوپل، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پژواک.]</ref> بعد از آن، بهعنوان یک کلاه شاهانه و شیک برای افراد ثروتمند وخانوادههای بزرگ، افراد متشخص و مأموران دولتی افغانستان مورد استفاده قرار گرفت و در سدههای 18 تا 20م، بهجای لُنگِی (عمامه) در میان کارمندان دولتی، مرسوم شد. امیر حبیبالله، نادرخان و ظاهرخان از شاهان افغانستان و داودخان، اولین رئیسجمهور افغانستان نیز از این کلاه استفاده میکردند.<ref>[https://pajhwok.com/fa/opinion/%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84/ پوپل، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پژواک.]</ref> در دوران اول حکومت طالبان استفاده از آن ممنوع شد. بعد از روی کارآمدن نظام جمهوری در افغانستان، حامد کرزی، رئیسجمهور سابق افغانستان، در سفرها و محافل رسمی، کلاه قرهقل میپوشید که سبب شهرت جهانی این کلاه شد.<ref>[https://khamakshop.com/%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84%D8%8C-%D8%B2%DB%8C%D9%86%D8%AA-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/ «کلاه قرهقل، زینت مراسمات افغانستان »، وبسایت مجلۀ خامک.]</ref> در حال حاضر مردم عوام نیز از آن استفاده میکنند، اما بهدلیل ورود کالای خارجی و تغییر سبکزندگی و پوشش مردم، استفاده از این کلاه کم شد؛ با این وجود این کلاه، هنوز، در داخل و خارج افغانستان طرفداران خاص خود را دارد.<ref>[https://khamakshop.com/%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84%D8%8C-%D8%B2%DB%8C%D9%86%D8%AA-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/ «کلاه قرهقل، زینت مراسمات افغانستان »، وبسایت مجلۀ خامک.]</ref> | در افغانستان، اولینبار مردم اُزبَک و ترکمن شمال افغانستان، برای گرم نگهداشتن سر خود، از پوست قرهقل، کلاه ساختند و بهتدریج در تمام [[افغانستان]] رواج پیدا کرد.<ref>[https://pajhwok.com/fa/opinion/%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84/ پوپل، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پژواک.]</ref> بعد از آن، بهعنوان یک کلاه شاهانه و شیک برای افراد ثروتمند وخانوادههای بزرگ، افراد متشخص و مأموران دولتی افغانستان مورد استفاده قرار گرفت و در سدههای 18 تا 20م، بهجای لُنگِی (عمامه) در میان کارمندان دولتی، مرسوم شد. امیر حبیبالله، نادرخان و ظاهرخان از شاهان افغانستان و داودخان، اولین رئیسجمهور افغانستان نیز از این کلاه استفاده میکردند.<ref>[https://pajhwok.com/fa/opinion/%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84/ پوپل، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پژواک.]</ref> در دوران اول حکومت طالبان استفاده از آن ممنوع شد. بعد از روی کارآمدن نظام جمهوری در افغانستان، حامد کرزی، رئیسجمهور سابق افغانستان، در سفرها و محافل رسمی، کلاه قرهقل میپوشید که سبب شهرت جهانی این کلاه شد.<ref>[https://khamakshop.com/%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84%D8%8C-%D8%B2%DB%8C%D9%86%D8%AA-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/ «کلاه قرهقل، زینت مراسمات افغانستان »، وبسایت مجلۀ خامک.]</ref> در حال حاضر مردم عوام نیز از آن استفاده میکنند، اما بهدلیل ورود کالای خارجی و تغییر سبکزندگی و پوشش مردم، استفاده از این کلاه کم شد؛ با این وجود این کلاه، هنوز، در داخل و خارج افغانستان طرفداران خاص خود را دارد.<ref>[https://khamakshop.com/%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84%D8%8C-%D8%B2%DB%8C%D9%86%D8%AA-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/ «کلاه قرهقل، زینت مراسمات افغانستان »، وبسایت مجلۀ خامک.]</ref> | ||
=== 2. مواد اولیه === | ===2. مواد اولیه=== | ||
کلاه قرهقل، از پوست برۀ تازه متولدشدۀ گوسفند قرهقل ساخته میشود. موهای این بره، در ماه چهارم آبستنی، درخشندگی و پیچوتاب ویژهای پیدا میکند. این حالت تا چهار هفته پس از تولد نیز ادامه داشته و بعد از آن به تدریج از بین میرود؛ بههمین دلیل، برۀ قرهقل را در چهار هفتۀ بعد از تولد میکشند.<ref>[https://damdary.com/blog/360/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%86%DA%98%D8%A7%D8%AF-%DA%AF%D9%88%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF-%D9%82%D8%B1%D9%87-%DA%AF%D9%84-%D8%B3%D8%B1%D8%AE%D8%B3 ذوقی، «آشنایی با نژاد گوسفند قرهگل سرخس»، وبلاگ دامداری.]</ref> | کلاه قرهقل، از پوست برۀ تازه متولدشدۀ گوسفند قرهقل ساخته میشود. موهای این بره، در ماه چهارم آبستنی، درخشندگی و پیچوتاب ویژهای پیدا میکند. این حالت تا چهار هفته پس از تولد نیز ادامه داشته و بعد از آن به تدریج از بین میرود؛ بههمین دلیل، برۀ قرهقل را در چهار هفتۀ بعد از تولد میکشند.<ref>[https://damdary.com/blog/360/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%86%DA%98%D8%A7%D8%AF-%DA%AF%D9%88%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF-%D9%82%D8%B1%D9%87-%DA%AF%D9%84-%D8%B3%D8%B1%D8%AE%D8%B3 ذوقی، «آشنایی با نژاد گوسفند قرهگل سرخس»، وبلاگ دامداری.]</ref> | ||
=== 3. مراحل ساخت === | ===3. مراحل ساخت=== | ||
# برۀ تازه متولدشده را میکشند و پوست آن را جدا میکنند؛ | #برۀ تازه متولدشده را میکشند و پوست آن را جدا میکنند؛ | ||
# پوست بره را بهمدت یک روز نمک میزنند تا پشم بره خوب بخوابد؛ | #پوست بره را بهمدت یک روز نمک میزنند تا پشم بره خوب بخوابد؛ | ||
# روز بعد پوست بره را در معرض آفتاب قرار میدهند تا خوب خشک شود؛ | #روز بعد پوست بره را در معرض آفتاب قرار میدهند تا خوب خشک شود؛ | ||
# بعد از خشکشدن، پوست بره را بهمدت ۱۸ تا ۲۰ روز، نمک و آبجو میزنند و در میان پوست گاو قرار میدهند تا نرم شود؛ | #بعد از خشکشدن، پوست بره را بهمدت ۱۸ تا ۲۰ روز، نمک و آبجو میزنند و در میان پوست گاو قرار میدهند تا نرم شود؛ | ||
# پس از بیرون آوردن پوست بره از میان پوست [[گاو]]، نوبت به تراشکاری، شستن و خشککردن پوست میرسد؛ | #پس از بیرون آوردن پوست بره از میان پوست [[گاو]]، نوبت به تراشکاری، شستن و خشککردن پوست میرسد؛ | ||
# در مرحلۀ ششم، پوست را بهوسیلۀ چوب میتکانند و قسمتهای نازک آن را با قیچی میبرند؛ | #در مرحلۀ ششم، پوست را بهوسیلۀ چوب میتکانند و قسمتهای نازک آن را با قیچی میبرند؛ | ||
# در نهایت، کلاه قرهقل، صورتبندی و ساخته میشود.<ref>[https://damdary.com/blog/58/%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA-%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%DA%AF%D9%88%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84 ذوقی، «ساخت کلاه از گوسفند قرهقل» وبلاگ دامداری.]</ref> | #در نهایت، کلاه قرهقل، صورتبندی و ساخته میشود.<ref>[https://damdary.com/blog/58/%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA-%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%DA%AF%D9%88%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84 ذوقی، «ساخت کلاه از گوسفند قرهقل» وبلاگ دامداری.]</ref> | ||
== شهرت و اعتبار == | ==شهرت و اعتبار== | ||
این کلاه، از مشهورترین صنایع دستی افغانستان<ref>[http://www.iana.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B9%DA%A9%D8%B3-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85-10/46672-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF-%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «نگاهی به تولید کلاه و پوست قرهقل در افغانستان»، وبسایت ایانا.]</ref> و به کلاه افغانستانی نیز معروف است. کلاه قرهقل، در یک دورۀ زمانی، نماد تشخص و احترام اجتماعی در این کشور بوده است.<ref>[https://kolahat.com/product/black-sheep-hat-klt-t96/ «آشنایی با کلاه قرهقل»، وبسایت کلاهت.]</ref> | این کلاه، از مشهورترین صنایع دستی افغانستان<ref>[http://www.iana.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B9%DA%A9%D8%B3-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85-10/46672-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF-%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87-%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «نگاهی به تولید کلاه و پوست قرهقل در افغانستان»، وبسایت ایانا.]</ref> و به کلاه افغانستانی نیز معروف است. کلاه قرهقل، در یک دورۀ زمانی، نماد تشخص و احترام اجتماعی در این کشور بوده است.<ref>[https://kolahat.com/product/black-sheep-hat-klt-t96/ «آشنایی با کلاه قرهقل»، وبسایت کلاهت.]</ref> | ||
== وضعیت امروز == | ==وضعیت امروز== | ||
در حال حاضر، پرورش [[گوسفند]] قرهقل، صنایع پوستی و تجارت آن در افغانستان، بهدلیل فقر، نبود زمینههای پرورش، ورود پوشاک خارجی و عدم حمایت دولتی، رونق گذشته را ندارد.<ref>[https://www.payam-aftab.com/fa/news/98054/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%A2%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84-%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D8%A2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%88%D8%B1%D8%B4%DA%A9%D8%B3%D8%AA%DA%AF%DB%8C «گزارش پیام آفتاب از صنعت قرهقل صنعت پوست قرهقل در آستانه ورشکستگی است»، خبرگزاری پیام آفتاب.]</ref> | در حال حاضر، پرورش [[گوسفند]] قرهقل، صنایع پوستی و تجارت آن در افغانستان، بهدلیل فقر، نبود زمینههای پرورش، ورود پوشاک خارجی و عدم حمایت دولتی، رونق گذشته را ندارد.<ref>[https://www.payam-aftab.com/fa/news/98054/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%A2%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%84-%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D8%A2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%88%D8%B1%D8%B4%DA%A9%D8%B3%D8%AA%DA%AF%DB%8C «گزارش پیام آفتاب از صنعت قرهقل صنعت پوست قرهقل در آستانه ورشکستگی است»، خبرگزاری پیام آفتاب.]</ref> | ||
<big>'''بَرَک؛'''</big> پارچۀ دستباف از پشم برۀ گوسفند در مناطق هزارهنشین افغانستان. | |||
برک، محصولی از صنایع دستی زنان و وابسته به اقتصاد روستایی و دامداری مناطق هزارهنشین است که شهرت و اعتبار جهانی دارد. این صنعت، بخشی از میراث فرهنگی و نمادی از نوع زندگی، هنر و زیباییشناسی مردم هزاره است. | |||
==مفهومشناسی== | |||
برک، لباس یا پارچۀ دستباف از جنس پشم شتر و گوسفند یا کُرک بز است.<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/%D8%A8%D8%B1%DA%A9-4 دهخدا، لغتنامه، ذیل واژۀ برک، وبسایت واژه یاب.]</ref> برک هزارگی نیز نوعی پارچۀ نرم، چسبان و ضخیم از جنس پشم است که زنان هزاره با دست میبافند.<ref>[http://www.azraculture.com/result.php?word=%D8%A8%D8%B1%DA%A9 «برک»، وبسایت هزاره کالچر.]</ref> در بعضی از مناطق هزارهنشین، به برک، شال نیز گفته میشود. برکبافی هزارگی، از صنایع دستی مردم هزاره و گونهای از پارچهبافی سنتی است که با دار چوبی (داربست چوبی برکبافی)، محصول برک را تولید میکند.<ref>[https://daikondi.blogsky.com/1392/10/08/post-148/%D8%AA%D8%A3%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%B5%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%B9-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DA%A9%D9%86%D8%AF%DB%8C شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وبسایت پیام دایکندی.]</ref> | |||
==تاریخچه== | |||
برک، میراث ماندگار و هنر زنان هزاره است که از قدیم در میان این مردم رواج داشته و داری اعتبار جهانی بوده است.<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AA «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.]</ref> در گذشته، هنر برکبافی برای دختران هزاره اعتبار و منزلت اجتماعی خلق میکرد و به دختران که مهارت برکبافی را بلد بودند، «تانِستَهباف» نیز گفته میشد و این دختران خواستگار بیشتری داشتند<ref>[https://parstoday.com/dari/radio/uncategorised-i50935 «برکبافی؛ هنری به بلندای تاريخ افغانستان»، وبسایت پارس تودی.]</ref> که در ادبیات عامیانه نیز بازتاب پیدا کرده است:<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AA «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.]</ref>{{آغاز نستعلیق}} | |||
{{شعر|نستعلیق}} | |||
{{ب|عجب تانِستَه بافَه دلبر من|پریِیِ کوهِ قافه دلبر من}} | |||
{{ب|بِیَه بِلدارشِی رَه هیچکس نداره|دَه عاشوقی صَرافَه دلبر من}} | |||
{{پایان شعر}} | |||
{{پایان نستعلیق}}صنعت برکبافی، تا حدود 30 سال پیش، بخش عمدۀ لباس مردم هزاره را تأمین میکرد اما در حال حاضر، از رونق افتاده است و فقط در بعضی مناطق هزارهنشین رواج دارد.<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AA «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.]</ref> بحرانهای سیاسی، جنگ، مهاجرت، ضعف اقتصاد روستایی، خشکسالی، انقراض نسل گوسفندان هزارگی، واردات پارچههای صنعتی و عدم حمایت دولت از صنایع دستی، این صنعت دیرینۀ زنان هزاره را در معرض نابودی قرار داده است.<ref>[http://eghtesadgardan.ir/fa/news/98364/%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D9%87%D9%86%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%A8%D9%84%D9%86%D8%AF%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «برکبافی؛ هنری به بلندای تاريخ افغانستان»، وبسایت اقتصادگردان.]</ref> | |||
== مواد اولیۀ برک == | |||
مادۀ اولیۀ پارچۀ برک، پشم است که از گُل اولین پشم برههای گوسفندان مخصوص هزارگی که رنگ و لطافت خاص دارد، چیده میشود.<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AA «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.]</ref> | |||
== مراحل تولید برک == | |||
# چیدن پشم از برۀ [[گوسفند]]؛ | |||
# شانهزدن و آمادهکردن پشم؛ | |||
# رنگآمیزی پشم؛ | |||
# ریسیدن و تبدیل پشم به نخ برک؛ | |||
# بافتن برک از تار و پود نخ پشمی؛ | |||
# مالشدادن پارچۀ برک و آمادهسازی برای استفاده؛ | |||
# طراحی و [[خیاطی]].<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AA «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.]</ref> | |||
== بافتن برک == | |||
بافتن پارچۀ برک، از مهمترین مراحل صنعت برکبافی است؛ بعد از طی مراحل اولیه، پشم [[گوسفند]] را میریسند و به نخ مرغوب تبدیل میکنند. سپس، «پود» برک را روی دستگاه چوبی (داربست افقی و روی زمین) میتنند و دستگاه را آمادۀ برکبافی میکنند. برکباف، در یک سمت دستگاه نشسته و «تار»های رنگارنگ برک را از میان پودِ آن رد میکند، نقش میاندازد و سپس، با شانههای دستساز، روی نخها میکوبد. بعد از اتمام مرحلۀ بافت، پارچۀ خام را روی سنگ داغ، با پا میمالند تا مو (کرک) در آورد.<ref>[https://daikondi.blogsky.com/1392/10/08/post-148/%D8%AA%D8%A3%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%B5%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%B9-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DA%A9%D9%86%D8%AF%DB%8C شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وبسایت پیام دایکندی.]</ref> | |||
== برک و اشتغال زنان == | |||
زنان در تمام مراحل صنعت برکبافی از نقشآفرینان و کنشگران فعال به شمار میروند؛ بهخصوص مرحلۀ ریسیدن نخ و بافتن برک که توسط زنان ماهر یا دختران جوان زیر نظر یک زن استادکار با کمک دستگاههای سنتی و دستساز، صورت میگیرد.<ref>[https://parstoday.com/dari/radio/uncategorised-i50935 «برکبافی؛ هنری به بلندای تاريخ افغانستان»، وبسایت پارس تودی.]</ref> | |||
== توصیف برک در ادبیات عامیانه == | |||
در دوبیتیهای هزارگی، این هنر دستی، توصیف و با پارچههای خارجی مقایسه شده است. برای مثال:<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AA «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.]</ref>{{آغاز نستعلیق}} | |||
{{شعر|نستعلیق}} | |||
{{ب|دیده گلِ از مَه ماشِیو موبافه|ما کُور شَوَم دلِ اَفتِیو موبافه}} | |||
{{ب|بَرَک خنجری دست باف نازِی|تِکِه (پارچه) خارجَه شرمَلجِی مُوکُونه}} | |||
{{پایان شعر}} | |||
{{پایان نستعلیق}} | |||
== موارد استفاده از برک == | |||
محصولات صنعت برکبافی متنوع است و در گذشته، بخش عمدۀ لباس مردان هزاره را تشکیل داده و عبارت بود از: چپن ([[عبا]])، کُت، پَتلُون (شلوار)، بالاپوش (پالتو)، پتو، دَرِیشِی (کت شلوار)، واسکَت (جلیقه)، کلاه و پَایپِیچ (ساقبند سنتی).<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AA «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.]</ref> | |||
== طرحها == | |||
برک، در طرحها و نقشونگارهای مختلفی بافته میشود که بهنامهای خنجری، شمشیرباف، چهارخانه و دندان موش خوانده میشود.<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AA «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.]</ref> | |||
== رنگها == | |||
برک بهطور معمول خودرنگ است و در رنگهای شیرغه (زردگون)، سیاه، سفید، شیری، شکری و خاکستری وجود دارد؛ اما برای مرغوبشدن بیشتر آن، ابتدا پشم را با پوست [[گردو]]، ریشۀ گیاه «ایلهرنگ» (نوعی گیاه بومی) و ساقۀ گل نسترن، رنگ میکنند و سپس، زنان با تجربه، از پشم رنگشده، نخ میریسند.<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AA «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.]</ref> | |||
== دوخت برک == | |||
دوختودوز لباس برک، بسیار سخت و پیچیده است و به مهارت خاصی نیاز دارد. در گذشته، خیاط لباس برک، از احترام و اعتبار زیاد اجتماعی در میان مردم برخوردار بود و به آن «خلیفه» میگفتند.<ref>[https://www.bargozideha.com/share/0qoqbwhj-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AA «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.]</ref> | |||
== کارکردها == | |||
لباس برک هزارگی، بهعنوان لباس گرم زمستانی استفاده شده و در مقابل رطوبت مقاومت دارد. علاوه بر آن، این نوع لباس، در برف و باران زود خیس نمیشود. به باور بعضی از مردم، پوشیدن لباس برک هزارگی، برای درمان دردهای مفاصل و عضلانی، مفید است.<ref>[https://khamakshop.com/%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DA%AF%DB%8C/ «لباس هزاره گی»، وبسایت مجلۀ خامک.]</ref> | |||
== وضعیت کنونی == | |||
در گذشته، کیفیت پارچۀ برک، پائین بود و مرغوبیت نداشت؛ بههمین دلیل، افراد فقیر [[جامعه]] از آن لباس میساختند. بهمرور زمان که کیفیت برک بهبود پیدا کرد، میرها، خوانین، ثروتمندان و مقامات دولتی نیز به آن علاقه پیدا کردند.<ref>[http://eghtesadgardan.ir/fa/news/98364/%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D9%87%D9%86%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%A8%D9%84%D9%86%D8%AF%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «برکبافی؛ هنری به بلندای تاريخ افغانستان»، وبسایت اقتصادگردان.]</ref> در حال حاضر، با اینکه صنعت برکبافی از رواج افتاده است؛ اما بهدلیل زیبایی و مرغوبیت لباس برک، قیمت آن نیز بیشتر شده و بهمنظور فروش به مقامات بلندرتبۀ دولتی، ثروتمندان و گردشگران خارجی ساخته میشود.<ref>[http://eghtesadgardan.ir/fa/news/98364/%D8%A8%D8%B1%DA%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D9%87%D9%86%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%A8%D9%84%D9%86%D8%AF%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «برکبافی؛ هنری به بلندای تاريخ افغانستان»، وبسایت اقتصادگردان.]</ref> | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| خط ۱۶۰: | خط ۲۲۲: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
* «آشنایی با کلاه قرهقل»، وبسایت کلاهت، تاریخ درج مطلب: ۱۵ شهریور ۱۴۰۱ش. | *«آشنایی با کلاه قرهقل»، وبسایت کلاهت، تاریخ درج مطلب: ۱۵ شهریور ۱۴۰۱ش. | ||
* «ارخچی»، وبسایت هزاره کالچر، تاریخ بازدید: ۱۶ آذر ۱۴۰۱ش. | *«ارخچی»، وبسایت هزاره کالچر، تاریخ بازدید: ۱۶ آذر ۱۴۰۱ش. | ||
* «انواع کلاه هزارگی»، وبسایت عصر سلام، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۰ش. | *«انواع کلاه هزارگی»، وبسایت عصر سلام، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۰ش. | ||
* پوپل، کریم، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پزواک، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مهر ۱۳۹۱ش. | *«برکبافی؛ هنری به بلندای تاريخ افغانستان»، وبسایت اقتصادگردان، تاریخ درج مطلب: 11 شهریور 1396ش. | ||
* «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهوری، تاریخ درج مطلب: ۲۱ دی ۱۳۹۲ش. | *«برکبافی؛ هنری بهبلندای تاريخ افغانستان»، وبسایت پارس تودی، تاریخ درج مطلب: 11 مهر 1400ش. | ||
* حسنزاده، «انواع کلاه افغانی و کاربرد آن»، وبسایت مجلۀ خامک، تاریخ بازدید: ۱۹ آذر ۱۴۰۱ش. | *«برک»، وبسایت هزاره کالچر، تاریخ بازدید: 16 آذر 1401ش. | ||
* دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، ذیل واژۀ عرقچین، وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید، ۱۶ آذر ۱۴۰۱ش. | *پوپل، کریم، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پزواک، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مهر ۱۳۹۱ش. | ||
* ذوقی، فرشاد، «آشنایی با نژاد گوسفند قره گل سرخس»، وبلاگ دامداری، تاریخ بازدید: ۲۰ آذر ۱۴۰۱ش. | *«چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهوری، تاریخ درج مطلب: ۲۱ دی ۱۳۹۲ش. | ||
* ذوقی، فرشاد، «ساخت کلاه از گوسفند قرهقل»، وبلاگ دامداری، تاریخ درج مطلب: ۱۴ بهمن ۱۳۹۹ش. | *حسنزاده، «انواع کلاه افغانی و کاربرد آن»، وبسایت مجلۀ خامک، تاریخ بازدید: ۱۹ آذر ۱۴۰۱ش. | ||
* ذوقی، فرشاد، «ساخت کلاه از گوسفند قرهقل»، وبلاگ دامداری، ۱ شهریور ۱۳۹۹ش. | *دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، ذیل واژۀ عرقچین، وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید، ۱۶ آذر ۱۴۰۱ش. | ||
* راهنمای جامع کلاههای سنتی افغانستان، وزارت اطلاعات و فرهنگ، ۱۳۹۸ش. | *ذوقی، فرشاد، «آشنایی با نژاد گوسفند قره گل سرخس»، وبلاگ دامداری، تاریخ بازدید: ۲۰ آذر ۱۴۰۱ش. | ||
* شریعتی، حفیظالله، «صنایع دستی هزارگی»، وبسایت پیام دایکندی، تاریخ درج مطلب: ۸ دی ۱۳۹۲ش. | *ذوقی، فرشاد، «ساخت کلاه از گوسفند قرهقل»، وبلاگ دامداری، تاریخ درج مطلب: ۱۴ بهمن ۱۳۹۹ش. | ||
* شهرستانی، علیاکبر، «انواع لباسهای کهن زنان هزاره»، وبسایت هزاره کالچر، تاریخ درج مطلب: ۲۰۲۰م. | *ذوقی، فرشاد، «ساخت کلاه از گوسفند قرهقل»، وبلاگ دامداری، ۱ شهریور ۱۳۹۹ش. | ||
* صفدری، محمد، «دوبیتیهای هزارگی»، وبلاگ دوبیتیهای عامیانۀ هزارگی، تاریخ درج مطلب: ۸ بهمن ۱۳۸۶ش. | *راهنمای جامع کلاههای سنتی افغانستان، وزارت اطلاعات و فرهنگ، ۱۳۹۸ش. | ||
* «عبای حامد کرزی به موزۀ بریتانیا اهدا میشود»، وبسایت فرهنگ نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۸ فروردین ۱۳۹۴ش. | *شریعتی، حفیظالله، «صنایع دستی هزارگی»، وبسایت پیام دایکندی، تاریخ درج مطلب: ۸ دی ۱۳۹۲ش. | ||
* علی آبادی، علیرضا، جامعه و فرهنگ افغانستان، تهران، موسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی، ۱۳۹۵ش. | *شهرستانی، علیاکبر، «انواع لباسهای کهن زنان هزاره»، وبسایت هزاره کالچر، تاریخ درج مطلب: ۲۰۲۰م. | ||
* قاموس کبیر افغانستان، وبسایت قاموس کبیر افغانستان، تاریخ بازدید: ۲۳ آذر ۱۴۰۱ش. | *صفدری، محمد، «دوبیتیهای هزارگی»، وبلاگ دوبیتیهای عامیانۀ هزارگی، تاریخ درج مطلب: ۸ بهمن ۱۳۸۶ش. | ||
* «کلاه عرقچین، از گذشته تا امروز»، وبسایت رومو، تاریخ درج مطلب: ۱۵ آذر ۱۴۰۱ش. | *«صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها، تاریخ بازدید: 16 آذر 1401ش. | ||
* «کلاه قرهقل، زینت مراسمات افغانستان»، وبسایت مجلۀ خامک، تاریخ بازدید: ۱۸ آذر ۱۴۰۱ش. | *«عبای حامد کرزی به موزۀ بریتانیا اهدا میشود»، وبسایت فرهنگ نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۸ فروردین ۱۳۹۴ش. | ||
* «کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری آوا، تاریخ در ج مطلب: ۱ آذر ۱۴۰۱ش. | *علی آبادی، علیرضا، جامعه و فرهنگ افغانستان، تهران، موسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی، ۱۳۹۵ش. | ||
* «گزارش پیام آفتاب از صنعت قرهقل | صنعت پوست قرهقل در آستانه ورشکستگی است»، خبرگزاری پیام آفتاب، تاریخ درج مطلب: ۱۳ آبان ۱۴۰۰ش. | *قاموس کبیر افغانستان، وبسایت قاموس کبیر افغانستان، تاریخ بازدید: ۲۳ آذر ۱۴۰۱ش. | ||
* «لباسهای محلی؛ هويت فرهنگی جامعه افغانستان»، وبسایت آی فیلم۲، تاریخ بازدید: ۲۳ آذر ۱۴۰۱ش. | *«کلاه عرقچین، از گذشته تا امروز»، وبسایت رومو، تاریخ درج مطلب: ۱۵ آذر ۱۴۰۱ش. | ||
* نجلا مایار، «پوشش لباس خانمها در طول تاریخ و هم از کوچیها» وبلاگ زندگی کوچیها، تاریخ درج مطلب: ۱۲ تیر ۱۳۹۶ش. | *«کلاه قرهقل، زینت مراسمات افغانستان»، وبسایت مجلۀ خامک، تاریخ بازدید: ۱۸ آذر ۱۴۰۱ش. | ||
* «نگاهی به تولید کلاه و پوست قرهقل در افغانستان»، وبسایت ایانا، تاریخ درج مطلب: ۴ مرداد ۱۳۹۶ش. | *«کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری آوا، تاریخ در ج مطلب: ۱ آذر ۱۴۰۱ش. | ||
*«گزارش پیام آفتاب از صنعت قرهقل | صنعت پوست قرهقل در آستانه ورشکستگی است»، خبرگزاری پیام آفتاب، تاریخ درج مطلب: ۱۳ آبان ۱۴۰۰ش. | |||
*«لباسهای محلی؛ هويت فرهنگی جامعه افغانستان»، وبسایت آی فیلم۲، تاریخ بازدید: ۲۳ آذر ۱۴۰۱ش. | |||
*مجیدی، عبدالطیف، «لباس هزارهگی»، وبسایت مجلۀ خامک، تاریخ بازدید: 16 آذر 1401ش. | |||
*نجلا مایار، «پوشش لباس خانمها در طول تاریخ و هم از کوچیها» وبلاگ زندگی کوچیها، تاریخ درج مطلب: ۱۲ تیر ۱۳۹۶ش. | |||
*«نگاهی به تولید کلاه و پوست قرهقل در افغانستان»، وبسایت ایانا، تاریخ درج مطلب: ۴ مرداد ۱۳۹۶ش. | |||
نسخهٔ ۲۵ تیر ۱۴۰۴، ساعت ۰۷:۱۵
پوشاک سنتی افغانستان؛ سبک سنتی پوشش در میان مردم افغانستان.
جامعه افغانستان با تنوع قومی و فرهنگی خود، دارای سبکهای پوشش متمایزی است که هر یک بازتابدهنده هویت، تاریخ و ارزشهای اجتماعی خاص آن گروه است. پوشش سنتی در این کشور نه تنها کارکرد محافظتی در برابر شرایط آبوهوایی مختلف دارد، بلکه به عنوان نمادی از تعلق قومی و فرهنگی نیز مورد توجه است.
پوشش مردان
لباس سنتی مردان افغانستان معمولاً از چند بخش اصلی تشکیل شده است. پیراهن بلند و گشاد (معروف به "کورتی") که معمولاً از پارچههای پنبهای تهیه میشود، پایه اصلی این پوشش را تشکیل میدهد. این پیراهنها که اغلب بدون یقه هستند، در سالهای اخیر در انواع یقهدار نیز تولید میشوند. شلوارهای گشاد و راحت که با نخی کلفت بسته میشوند، مکمل این پوشش هستند.
در فصول سرد سال، مردان افغان از جلیقه و کتهای گرم استفاده میکنند. یکی از عناصر شاخص پوشش مردان، "پتو"یی است که به صورت سنتی بر دوش میاندازند. این پتو که معمولاً ابعادی حدود یک متر در دو متر دارد، کاربردهای متنوعی از محافظت در برابر سرما تا استفاده به عنوان زیرانداز در موقع نماز خواندن دارد.
تنوع سرپوش
سرپوشها در افغانستان از تنوع قابل توجهی برخوردارند و هر قوم سبک خاص خود را دارد. از کلاههای نمدی گرد در شمال شرق (معروف به پکول) تا کلاههای قرهگل که از پوست بره ساخته میشوند، همگی بیانگر هویت قومی استفادهکنندگان هستند. دستار یا "لنگ" که در میان فارسیزبانان به "لنگوته" و در میان پشتونها به "پتکی" معروف است، با طول ۳ تا ۶ متر به شیوههای مختلف پیچیده میشود.
پوشش زنان
لباس سنتی زنان افغانستان معمولاً شامل پیراهن بلند (تا زانو)، شلوار گشاد و برقع یا چادر است. در مناطق مختلف، زنان از کلاههای زنانه مخصوص به خود استفاده میکنند. حجاب در افغانستان ریشه در اعتقادات دینی و هنجارهای اجتماعی دارد، هرچند میزان پوشش در مناطق روستایی و شهری ممکن است متفاوت باشد.
تحولات اخیر
در سالهای اخیر، به ویژه در شهرهای بزرگ مانند کابل، استفاده از پوشش غربی مانند کت و شلوار در میان کارمندان دولت، دانشجویان و قشر تحصیلکرده رواج بیشتری یافته است. با این حال، اکثریت جامعه همچنان به پوشش سنتی وفادار ماندهاند. در زمینه کفش نیز اگرچه انواع سنتی چرمی و پارچهای هنوز استفاده میشوند، اما کفشهای وارداتی لاستیکی و پلاستیکی جایگاه مهمی یافتهاند.
الگوهای آرایش مو و ریش
الگوهای آرایش مو و ریش در افغانستان نیز تحت تأثیر عوامل فرهنگی و مذهبی است. در حالی که سنت بلند نگه داشتن ریش و کوتاه کردن موی سر هنوز رواج دارد، در سالهای اخیر به ویژه میان جوانان، مدلهای موی کوتاه و ریشهای کوتاهتر محبوبیت یافتهاست.
این تنوع پوششی نه تنها بیانگر غنای فرهنگی افغانستان است، بلکه نشاندهنده تعامل پیچیده بین سنت و مدرنیته در این جامعه نیز میباشد. هر تغییر در سبک پوشش، بازتابی از تحولات اجتماعی و فرهنگی گستردهتر در این کشور محسوب میشود.[۱]
چپن، لباس سنتی و محلی در افغانستان.
چَپَن، لباسی سنتی در افغانستان است که از جمله صنایع دستی زنان در تمامی ولایات این کشور محسوب میشود. برخی، چپن را بهدلیل خاستگاه اصلی آن، یکی از میراثهای فرهنگی ساکنان شمال این کشور، بهویژه قوم اُزبَک میشناسند. چپن، جایگاه ویژهای در فرهنگ افغانستان دارد و بهعنوان لباس ارزشمند ملی، به افراد محترم و مهمانهای خارجی هدیه داده میشود.
مفهومشناسی
چپن که در افغانستان به خِرقه،[۲] بالاپوش[۳] و جِیلَک[۴] نیز معروف است، به لباس بلندی گفته میشود که مانند ردا و عبا، روی لباسهای دیگر، بر شانه میاندازند و آستین بلند آن را نمیپوشند.[۵] جنس این لباس، بیشتر از پنبه و پارچههای مختلف است.[۶]
تاریخچه
شواهد نشان میدهد که چپن، از دوران کوشانیها در افغانستان رایج بوده است.[۷] در دوران پارتها این لباس بسیار گشاد بوده و با دکمهای در وسط به هم وصل و با کمربندی در ناحیۀ کمر بسته میشده است.[۸] تصاویر و سکههای کوشانی نشان میدهد که مردان آن زمان همه چپن و پیراهنی میپوشیدهاند که تا سر زانو میرسیده است.[۹] به باور بعضی از مردم، چپن که در گذشته بهنام خرقه خوانده میشده، بیشتر لباس پیامبران و رهبران قومی و مورد احترام مردم بوده است.[۱۰]
گسترۀ جغرافیایی
پوشیدن چپن در سراسر افغانستان مرسوم است؛ اما در مناطق شمال افغانستان بیشتر رواج دارد و میراث فرهنگی و هویت اجتماعی آنها، بهخصوص، قوم ازبک محسوب میشود.[۱۱]
انواع
چپن انواع مختلفی داشته و برای هر فصلی از سال، چپن متناسب با آبوهوای آن فصل تولید میشود.[۱۲]
طرح و رنگ
چپن در طرح و رنگهای مختلفی ساخته میشود که دو نوع ساده و پنبهای آن معروف هستند.[۱۳]
نقش زنان
این لباس، بهطور عموم، از صنایع دستی زنان افغانستان به شمار میرود.[۱۴]
اهمیت اجتماعی
چپن، مورد احترام مردم افغانستان بوده و امروزه بهعنوان لباس ملی خوانده میشود. در قدیم این لباس، مخصوص بزرگان، ریشسفیدان و افراد محترم بود که بهنوعی جایگاه اجتماعی آنها را نشان میداد؛ اما در حال حاضر، برخی از جوانان نیز در محافل رسمی آن را میپوشند.[۱۵]
هدیۀ ملی
بهدلیل جایگاه ارزشمند چپن در فرهنگ مردم افغانستان، این لباس بهعنوان هدیۀ ملی محسوب میشود که در جشنها و مناسبتهای مختلف، به مقامات دولتی، شخصیتها و افراد مهم داخلی و مهمانهای خارجی هدیه میدهند.[۱۶]
تجارت
تجارت چپن در دوران نظام جمهوری، بیش از پیش رونق پیدا کرد[۱۷] که علاوه بر بازار داخلی، به کشورهای ایران، ترکیه و آلمان نیز صادر میشد.[۱۸]
بازتاب
شهرت جهانی
چپن افغانستان، توسط حامد کرزی، رئیس جمهور پیشین افغانستان، به شهرتی جهانی رسید. او در طول 13 سال ریاست جمهوری خود، در محافل رسمی داخلی و خارجی، همواره با این لباس ویژۀ افغانستانی ظاهر میشد. چپن سبز کرزی، الهامبخش طراحان لباس در داخل و خارج افغانستان قرار گرفت.[۱۹]
موزۀ بریتانیا
موزۀ بریتانیا که نمادهای معروف ملتها و نشان هویتهای فرهنگی جهان را نگهداری میکند، چپن حامد کرزی، رئیس جمهور پیشین افغانستان را نیز بهعنوان میراث فرهنگی افغانستان، در میان نماد سایر کشورها، جای داده است.[۲۰]
وضعیت امروزی
جایگاه اجتماعی چپن در میان مردم تغییر نکرده است، اما بهدلیل فقر، بیکاری و افزایش واردات لباسهای ارزان قیمت خارجی، تجارت این صنعت دستی زنان، رونق سابق را ندارد.[۲۱]
اَرَخچِی، کلاه هزارگی و از صنایع دستی مردم هزاره.
ارخچی هزارگی، جزء صنایع دستی و هنری مردم هزارۀ افغانستان است که با بهرهگیری از مواد اولیه، قابل دسترس و بومی، به کمک دست و ابزار مورد نیاز و با کاربری در زندگی فردی و جمعی تولید میشوند.
نامگذاری
ارخچی، گویش هزارگی عرقچین است که بهنامهای عرقچی، ارقچی[۲۲] و ارقچین [۲۳] نیز خوانده میشود. عرقچین، در لغت بهمعنای جذبکنندۀ عرق است[۲۴] و در اصطلاح نیز کلاهی سنتی است که در گروه پوشاک قرار میگیرد و بهصورت معمول، از جنس نخ یا ابریشم بافته میشود.[۲۵]
تاریخچه
سابقۀ استفاده از عرقچین بهصورت کلی، به هزارۀ چهارم پیش از میلاد مسیح بر میگردد و بعد از آن، در میان اقوام مختلف در کشورهای زیادی رواج بوده است.[۲۶] در میان هزارهها نیز دوختودوز و استفاده از کلاه ارخچی، مانند دیگر صنایع دستی هزاره، ریشه در تاریخ کهن این مردم دارد و بازگوکنندۀ فضای فرهنگی، آدابورسوم و بخشی از ملزومات زندگی روزمرۀ آنها است. همچنین، این هنر دستی علاقه، ذوق هنری، شیوۀ گذراندن اوقات فراغت و امکانات اقتصادی این مردم را نشان میدهد.[۲۷]
ویژگی
کلاه عرقچین، تنوع، طرح و رنگ زیادی دارد و توسط مردم غیرهزاره نیز تولید و استفاده میشود[۲۸] اما ارخچی هزارگی ویژگیهای دارد که آن را از انواع دیگر متمایز میکند؛ این کلاه، به رنگ سفید و از صنایع دستی زنان هزاره است و جنس آن نیز از نخ نایلونی سفید است که بر پارچۀ سفیدی بهنام «تَفتَه»، با نقشونگارهای بسیار ظریف و زیبا دوخته میشود.[۲۹]
نوع
ارخچی، از نوع هنر دستی «سوزن دوزی» است که زنان و دختران جوان و نوجوان، بهمدت یک تا دو ماه میدوزند.[۳۰]
جغرافیای کاربرد
پوشیدن کلاه ارخچی، بیشتر در ولایت (استان) غزنی، بهخصوص در اُلسوالیهای (شهرستان) مالستان و جاغوری رایج است.[۳۱]
مردانه و زنانه
ارخچی بیشتر کلاه مردانه است [۳۲] اما در بعض از مناطق هزارهنشین، به نوعی از کلاه زنانه نیز ارخچی گفته میشود که زنان با نخی بهنام «زَرتار» میدوزند و زیر شال یا چادر میپوشند. این کلاه، بهشکل استوانه و بسیار زمخت است.[۳۳]
کارکرد
کارکرد اصلی ارخچی، پوشاندن سر و جذب عرق است؛ اما کاربرد زیباییشناختی و تزیینی نیز دارد.[۳۴]
ارخچی در ادبیات عامیانه
واژۀ ارخچی گاهی وارد ادبیات عامیانه شده و در دوبیتیهای هزارگی بازتاب پیدا میکند؛ برای مثال:[۳۵]
الگو:آغاز نستعلیق
الگو:ب الگو:ب الگو:پایان شعر
الگو:پایان نستعلیققَرَهقُل نام نژادی از گوسفندان و محصولات پوستی آن در افغانستان.
قرهقل، نامی است که در فرهنگ و سبکزندگی مردم افغانستان، جایگاه ویژهای دارد. این نام، به نسلی از گوسفندان، صنایع و محصولات پوستی آن اشاره دارد که در تاریخ افغانستان روابط اجتماعی، تجارت، کار، اشتغال و نوع پوشاک بخشی از مردم این کشور را تحت تأثیر قرار داده است. محصولات پوستی قرهقل افغانستان شهرتی جهانی داشته و شرکتهای بزرگ مد جهان از آن استفاده میکنند.
گوسفند قرهقل
1. خاستگاه
قرهقل که در ایران قرهگل خوانده میشود، یکی از بهترین نژادهای گوسفند در دنیا است [۳۶] که از حدود یک و نیم قرن پیش از میلاد شناسایی شده و پوست آن مورد استفادۀ بشر بوده است. محل تولد این گوسفند، منطقهای به نام قرهقل در ازبکستان است[۳۷] و امروزه در سایر کشورهای آسیای میانه، از جمله، ایران و افغانستان نیز پرورش داده میشود.[۳۸]
2. نامگذاری
قرهقل ریشۀ ترکی داشته و ترکیبی از دو واژۀ «قره» بهمعنای سیاه و «قُل» بهمعنای مو و کُرک است.[۳۹] گروهی دیگر، دلیل این نامگذاری را نوع مرغوب این حیوان (یعنی گوسفندی که پوست سیاهرنگ دارد) میدانند. آنها معتقدند که قرهقل، بهمعنای سیاهموی است.[۴۰] برخی دیگر نیز بر این باورند که نام این گوسفند، از نام محل تولد آن گرفته شده است.[۴۱]
3. ویژگیها
موهای پوست این گوسفند، فرفری و به رنگهای مختلف است. از نظر زیستبوم، پرورش آن در مناطق خشک، گرم و بیابانی، بیشترین بازدهی و سود را دارد. همچنین، این نژاد در برابر گرما و سرما، بسیار مقاوم بوده و توانایی تحمل شرایط مختلف را دارد؛ برای مثال علاوه بر تحمل گرمای 40 درجه، سرمای 30 درجه زیر صفر را نیز تحمل میکند.[۴۲]
4. پرورش در افغانستان
گوسفند قرهقل در سراسر افغانستان پرورش داده میشود اما محل اصلی پرورش و نگهداری آن، بین اقوام ترکمن و ازبک در ولایتهای شمالی افغانستان مانند قُندُوز، فاریاب، جوزجان، بلخ، سمنگان و اندخوی است.[۴۳]
5. شرایط پرورش
از شرایط مهم مرغوبشدن پوست قرهقل این است که این نوع گوسفند، در هوای گرم و خشک پرورش داده و نگهداری شود.[۴۴]
پوست قرهقل
1. تولید در افغانستان
در سطح کشورهای آسیای جنوبی، مرغوبترین و بهترین نوع پوست قرهقل، در افغانستان تولید میشود که شهرت جهانی داشته[۴۵] و هویت افغانستانی دارد.[۴۶]
2. محل فرآوری
صنایع پوست قرهقل بیشتر بین اقوام ترکمن و ازبک در ولایتهای شمالی افغانستان مانند قندوز، فاریاب، جوزجان، بلخ و سمنگان رواج دارد.[۴۷] از این مناطق در سال، بهصورت میانگین، ۵۰۰ هزار پوست قرهقل، به خارج صادر میشود.[۴۸]
3. درجهبندی
بهترین کیفیت را پوست برهای دارد که هنوز در شکم مادر است؛ بههمین دلیل، کشتن بره قبل از تولد، در افغانستان رایج بوده است. پوست برههای متولده شده از روی رنگ و طرح آن درجهبندی میشوند که بهترتیب عبارتاند از: سیاه، کبود، خاکستری و قهوهای.[۴۹]
4. تجارت
تجارت قرهقل، بعد از تجارت قالی و پسته، در جایگاه سوم قرار دارد و یکی از بزرگترین منابع صادرات و درآمد ارزی افغانستان محسوب میشود. تاجران انگلیس، فنلاندی، دانمارکی و چینی، از خریداران اصلی این محصول هستند. شرکتهای بزرگ مد دنیا نیز از پوست قرهقل افغانستان برای تهیۀ لباس، استفاده میکنند.[۵۰] صادرات صنایع قرهقل در افغانستان از قرن نوزدهم میلادی آغاز شد و شاه امانالله در سفرهای رسمی به خارج، محصولات قرهقل را به جهان بیشتر معرفی کرد. در زمان ظاهرشاه، تجارت پوست قرهقل به انگلیس و آمریکا آغاز شد. در سال ١٣٢١ش، به ارزش 2 ميليون دلار پوست قرهقل به آمریکا صادر شد. پس از آغاز جنگهای داخلی، صنعت قرهقل و تجارت آن، آسیب زیادی دید و از رونق افتاد، اما بعد از حاکمیت نظام جمهوری در سال 1380ش، این صنعت دوباره احیا شد.[۵۱]
کلاه قرهقل
1. تاریخچه
در افغانستان، اولینبار مردم اُزبَک و ترکمن شمال افغانستان، برای گرم نگهداشتن سر خود، از پوست قرهقل، کلاه ساختند و بهتدریج در تمام افغانستان رواج پیدا کرد.[۵۲] بعد از آن، بهعنوان یک کلاه شاهانه و شیک برای افراد ثروتمند وخانوادههای بزرگ، افراد متشخص و مأموران دولتی افغانستان مورد استفاده قرار گرفت و در سدههای 18 تا 20م، بهجای لُنگِی (عمامه) در میان کارمندان دولتی، مرسوم شد. امیر حبیبالله، نادرخان و ظاهرخان از شاهان افغانستان و داودخان، اولین رئیسجمهور افغانستان نیز از این کلاه استفاده میکردند.[۵۳] در دوران اول حکومت طالبان استفاده از آن ممنوع شد. بعد از روی کارآمدن نظام جمهوری در افغانستان، حامد کرزی، رئیسجمهور سابق افغانستان، در سفرها و محافل رسمی، کلاه قرهقل میپوشید که سبب شهرت جهانی این کلاه شد.[۵۴] در حال حاضر مردم عوام نیز از آن استفاده میکنند، اما بهدلیل ورود کالای خارجی و تغییر سبکزندگی و پوشش مردم، استفاده از این کلاه کم شد؛ با این وجود این کلاه، هنوز، در داخل و خارج افغانستان طرفداران خاص خود را دارد.[۵۵]
2. مواد اولیه
کلاه قرهقل، از پوست برۀ تازه متولدشدۀ گوسفند قرهقل ساخته میشود. موهای این بره، در ماه چهارم آبستنی، درخشندگی و پیچوتاب ویژهای پیدا میکند. این حالت تا چهار هفته پس از تولد نیز ادامه داشته و بعد از آن به تدریج از بین میرود؛ بههمین دلیل، برۀ قرهقل را در چهار هفتۀ بعد از تولد میکشند.[۵۶]
3. مراحل ساخت
- برۀ تازه متولدشده را میکشند و پوست آن را جدا میکنند؛
- پوست بره را بهمدت یک روز نمک میزنند تا پشم بره خوب بخوابد؛
- روز بعد پوست بره را در معرض آفتاب قرار میدهند تا خوب خشک شود؛
- بعد از خشکشدن، پوست بره را بهمدت ۱۸ تا ۲۰ روز، نمک و آبجو میزنند و در میان پوست گاو قرار میدهند تا نرم شود؛
- پس از بیرون آوردن پوست بره از میان پوست گاو، نوبت به تراشکاری، شستن و خشککردن پوست میرسد؛
- در مرحلۀ ششم، پوست را بهوسیلۀ چوب میتکانند و قسمتهای نازک آن را با قیچی میبرند؛
- در نهایت، کلاه قرهقل، صورتبندی و ساخته میشود.[۵۷]
شهرت و اعتبار
این کلاه، از مشهورترین صنایع دستی افغانستان[۵۸] و به کلاه افغانستانی نیز معروف است. کلاه قرهقل، در یک دورۀ زمانی، نماد تشخص و احترام اجتماعی در این کشور بوده است.[۵۹]
وضعیت امروز
در حال حاضر، پرورش گوسفند قرهقل، صنایع پوستی و تجارت آن در افغانستان، بهدلیل فقر، نبود زمینههای پرورش، ورود پوشاک خارجی و عدم حمایت دولتی، رونق گذشته را ندارد.[۶۰]
بَرَک؛ پارچۀ دستباف از پشم برۀ گوسفند در مناطق هزارهنشین افغانستان.
برک، محصولی از صنایع دستی زنان و وابسته به اقتصاد روستایی و دامداری مناطق هزارهنشین است که شهرت و اعتبار جهانی دارد. این صنعت، بخشی از میراث فرهنگی و نمادی از نوع زندگی، هنر و زیباییشناسی مردم هزاره است.
مفهومشناسی
برک، لباس یا پارچۀ دستباف از جنس پشم شتر و گوسفند یا کُرک بز است.[۶۱] برک هزارگی نیز نوعی پارچۀ نرم، چسبان و ضخیم از جنس پشم است که زنان هزاره با دست میبافند.[۶۲] در بعضی از مناطق هزارهنشین، به برک، شال نیز گفته میشود. برکبافی هزارگی، از صنایع دستی مردم هزاره و گونهای از پارچهبافی سنتی است که با دار چوبی (داربست چوبی برکبافی)، محصول برک را تولید میکند.[۶۳]
تاریخچه
برک، میراث ماندگار و هنر زنان هزاره است که از قدیم در میان این مردم رواج داشته و داری اعتبار جهانی بوده است.[۶۴] در گذشته، هنر برکبافی برای دختران هزاره اعتبار و منزلت اجتماعی خلق میکرد و به دختران که مهارت برکبافی را بلد بودند، «تانِستَهباف» نیز گفته میشد و این دختران خواستگار بیشتری داشتند[۶۵] که در ادبیات عامیانه نیز بازتاب پیدا کرده است:[۶۶]الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر
الگو:ب الگو:ب الگو:پایان شعر
الگو:پایان نستعلیقصنعت برکبافی، تا حدود 30 سال پیش، بخش عمدۀ لباس مردم هزاره را تأمین میکرد اما در حال حاضر، از رونق افتاده است و فقط در بعضی مناطق هزارهنشین رواج دارد.[۶۷] بحرانهای سیاسی، جنگ، مهاجرت، ضعف اقتصاد روستایی، خشکسالی، انقراض نسل گوسفندان هزارگی، واردات پارچههای صنعتی و عدم حمایت دولت از صنایع دستی، این صنعت دیرینۀ زنان هزاره را در معرض نابودی قرار داده است.[۶۸]
مواد اولیۀ برک
مادۀ اولیۀ پارچۀ برک، پشم است که از گُل اولین پشم برههای گوسفندان مخصوص هزارگی که رنگ و لطافت خاص دارد، چیده میشود.[۶۹]
مراحل تولید برک
- چیدن پشم از برۀ گوسفند؛
- شانهزدن و آمادهکردن پشم؛
- رنگآمیزی پشم؛
- ریسیدن و تبدیل پشم به نخ برک؛
- بافتن برک از تار و پود نخ پشمی؛
- مالشدادن پارچۀ برک و آمادهسازی برای استفاده؛
- طراحی و خیاطی.[۷۰]
بافتن برک
بافتن پارچۀ برک، از مهمترین مراحل صنعت برکبافی است؛ بعد از طی مراحل اولیه، پشم گوسفند را میریسند و به نخ مرغوب تبدیل میکنند. سپس، «پود» برک را روی دستگاه چوبی (داربست افقی و روی زمین) میتنند و دستگاه را آمادۀ برکبافی میکنند. برکباف، در یک سمت دستگاه نشسته و «تار»های رنگارنگ برک را از میان پودِ آن رد میکند، نقش میاندازد و سپس، با شانههای دستساز، روی نخها میکوبد. بعد از اتمام مرحلۀ بافت، پارچۀ خام را روی سنگ داغ، با پا میمالند تا مو (کرک) در آورد.[۷۱]
برک و اشتغال زنان
زنان در تمام مراحل صنعت برکبافی از نقشآفرینان و کنشگران فعال به شمار میروند؛ بهخصوص مرحلۀ ریسیدن نخ و بافتن برک که توسط زنان ماهر یا دختران جوان زیر نظر یک زن استادکار با کمک دستگاههای سنتی و دستساز، صورت میگیرد.[۷۲]
توصیف برک در ادبیات عامیانه
در دوبیتیهای هزارگی، این هنر دستی، توصیف و با پارچههای خارجی مقایسه شده است. برای مثال:[۷۳]الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر
الگو:ب الگو:ب الگو:پایان شعر
موارد استفاده از برک
محصولات صنعت برکبافی متنوع است و در گذشته، بخش عمدۀ لباس مردان هزاره را تشکیل داده و عبارت بود از: چپن (عبا)، کُت، پَتلُون (شلوار)، بالاپوش (پالتو)، پتو، دَرِیشِی (کت شلوار)، واسکَت (جلیقه)، کلاه و پَایپِیچ (ساقبند سنتی).[۷۴]
طرحها
برک، در طرحها و نقشونگارهای مختلفی بافته میشود که بهنامهای خنجری، شمشیرباف، چهارخانه و دندان موش خوانده میشود.[۷۵]
رنگها
برک بهطور معمول خودرنگ است و در رنگهای شیرغه (زردگون)، سیاه، سفید، شیری، شکری و خاکستری وجود دارد؛ اما برای مرغوبشدن بیشتر آن، ابتدا پشم را با پوست گردو، ریشۀ گیاه «ایلهرنگ» (نوعی گیاه بومی) و ساقۀ گل نسترن، رنگ میکنند و سپس، زنان با تجربه، از پشم رنگشده، نخ میریسند.[۷۶]
دوخت برک
دوختودوز لباس برک، بسیار سخت و پیچیده است و به مهارت خاصی نیاز دارد. در گذشته، خیاط لباس برک، از احترام و اعتبار زیاد اجتماعی در میان مردم برخوردار بود و به آن «خلیفه» میگفتند.[۷۷]
کارکردها
لباس برک هزارگی، بهعنوان لباس گرم زمستانی استفاده شده و در مقابل رطوبت مقاومت دارد. علاوه بر آن، این نوع لباس، در برف و باران زود خیس نمیشود. به باور بعضی از مردم، پوشیدن لباس برک هزارگی، برای درمان دردهای مفاصل و عضلانی، مفید است.[۷۸]
وضعیت کنونی
در گذشته، کیفیت پارچۀ برک، پائین بود و مرغوبیت نداشت؛ بههمین دلیل، افراد فقیر جامعه از آن لباس میساختند. بهمرور زمان که کیفیت برک بهبود پیدا کرد، میرها، خوانین، ثروتمندان و مقامات دولتی نیز به آن علاقه پیدا کردند.[۷۹] در حال حاضر، با اینکه صنعت برکبافی از رواج افتاده است؛ اما بهدلیل زیبایی و مرغوبیت لباس برک، قیمت آن نیز بیشتر شده و بهمنظور فروش به مقامات بلندرتبۀ دولتی، ثروتمندان و گردشگران خارجی ساخته میشود.[۸۰]
پانویس
- ↑ علی آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص 294-297.
- ↑ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهور.
- ↑ «لباسهای محلی؛ هويت فرهنگی جامعه افغانستان»، وبسایت آی فیلم2
- ↑ «لباسهای محلی؛ هويت فرهنگی جامعه افغانستان»، وبسایت آی فیلم2
- ↑ قاموس کبیر افغانستان، ذیل واژۀ چپن، وبسایت قاموس کبیر افغانستان.
- ↑ «کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری آوا.
- ↑ «لباسهای محلی؛ هويت فرهنگی جامعه افغانستان»، وبسایت آی فیلم2
- ↑ مایار، «پوشش لباس خانمها در طول تاریخ و هم از کوچیها» وبلاگ زندگی کوچیها.
- ↑ مایار، «پوشش لباس خانمها در طول تاریخ و هم از کوچیها» وبلاگ زندگی کوچیها.
- ↑ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهور.
- ↑ «لباسهای محلی؛ هويت فرهنگی جامعه افغانستان»، وبسایت آی فیلم2
- ↑ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهور.
- ↑ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهور.
- ↑ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهور.
- ↑ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهور.
- ↑ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهور.
- ↑ «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهور.
- ↑ «کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری آوا.
- ↑ «عبای حامد کرزی به موزۀ بریتانیا اهدا میشود»، وبسایت فرهنگ نیوز.
- ↑ «چپن حامد کرزی به موزیم بریتانیا اهدا میشود»، وبسایت افغانستان ما.
- ↑ «کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری آوا.
- ↑ «ارخچی»، وبسایت هزاره کالچر.
- ↑ شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وبسایت پیام دایکندی.
- ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل واژۀ عرقچین، وبسایت واژهیاب.
- ↑ «کلاه عرقچین، از گذشته تا امروز»، وبسایت رومو.
- ↑ «کلاه عرقچین، از گذشته تا امروز»، وبسایت رومانگ.
- ↑ شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وبسایت پیام دایکندی.
- ↑ حسنزاده، «انواع کلاه افغانی و کاربرد آن»، وبسایت مجلۀ خامک.
- ↑ شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وبسایت پیام دایکندی.
- ↑ شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وبسایت پیام دایکندی.
- ↑ «انواع کلاه هزارگی»، وبسایت عصر سلام.
- ↑ شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وبسایت پیام دایکندی.
- ↑ شهرستانی، «انواع لباسهای کهن زنان هزاره»، وبسایت هزاره کالچر.
- ↑ حسنزاده، «انواع کلاه افغانی و کاربرد آن»، وبسایت مجلۀ خامک.
- ↑ صفدری، «دوبیتیهای هزارگی»، وبلاگ دوبیتیهای عامیانۀ هزارگی.
- ↑ ذوقی، «ساخت کلاه از گوسفند قرهقل»، وبلاگ دامداری.
- ↑ پوپل، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پژواک.
- ↑ ذوقی، «ساخت کلاه از گوسفند قرهقل»، وبلاگ دامداری.
- ↑ «کلاه قرهقل، زینت مراسمات افغانستان »، وبسایت مجلۀ خامک.
- ↑ «کلاه قرهقل، زینت مراسمات افغانستان »، وبسایت مجلۀ خامک.
- ↑ پوپل، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پژواک.
- ↑ پوپل، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پژواک.
- ↑ «نگاهی به تولید کلاه و پوست قرهقل در افغانستان»، وبسایت ایانا.
- ↑ پوپل، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پژواک.
- ↑ «نگاهی به تولید کلاه و پوست قرهقل در افغانستان»، وبسایت ایانا.
- ↑ «گزارش پیام آفتاب از صنعت قرهقل صنعت پوست قرهقل در آستانه ورشکستگی است»، خبرگزاری پیام آفتاب.
- ↑ «نگاهی به تولید کلاه و پوست قرهقل در افغانستان»، وبسایت ایانا.
- ↑ پوپل، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پژواک.
- ↑ پوپل، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پژواک.
- ↑ «نگاهی به تولید کلاه و پوست قرهقل در افغانستان»، وبسایت ایانا.
- ↑ پوپل، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پژواک.
- ↑ پوپل، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پژواک.
- ↑ پوپل، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پژواک.
- ↑ «کلاه قرهقل، زینت مراسمات افغانستان »، وبسایت مجلۀ خامک.
- ↑ «کلاه قرهقل، زینت مراسمات افغانستان »، وبسایت مجلۀ خامک.
- ↑ ذوقی، «آشنایی با نژاد گوسفند قرهگل سرخس»، وبلاگ دامداری.
- ↑ ذوقی، «ساخت کلاه از گوسفند قرهقل» وبلاگ دامداری.
- ↑ «نگاهی به تولید کلاه و پوست قرهقل در افغانستان»، وبسایت ایانا.
- ↑ «آشنایی با کلاه قرهقل»، وبسایت کلاهت.
- ↑ «گزارش پیام آفتاب از صنعت قرهقل صنعت پوست قرهقل در آستانه ورشکستگی است»، خبرگزاری پیام آفتاب.
- ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل واژۀ برک، وبسایت واژه یاب.
- ↑ «برک»، وبسایت هزاره کالچر.
- ↑ شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وبسایت پیام دایکندی.
- ↑ «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.
- ↑ «برکبافی؛ هنری به بلندای تاريخ افغانستان»، وبسایت پارس تودی.
- ↑ «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.
- ↑ «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.
- ↑ «برکبافی؛ هنری به بلندای تاريخ افغانستان»، وبسایت اقتصادگردان.
- ↑ «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.
- ↑ «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.
- ↑ شریعتی، «صنایع دستی هزارگی»، وبسایت پیام دایکندی.
- ↑ «برکبافی؛ هنری به بلندای تاريخ افغانستان»، وبسایت پارس تودی.
- ↑ «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.
- ↑ «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.
- ↑ «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.
- ↑ «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.
- ↑ «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها.
- ↑ «لباس هزاره گی»، وبسایت مجلۀ خامک.
- ↑ «برکبافی؛ هنری به بلندای تاريخ افغانستان»، وبسایت اقتصادگردان.
- ↑ «برکبافی؛ هنری به بلندای تاريخ افغانستان»، وبسایت اقتصادگردان.
منابع
- «آشنایی با کلاه قرهقل»، وبسایت کلاهت، تاریخ درج مطلب: ۱۵ شهریور ۱۴۰۱ش.
- «ارخچی»، وبسایت هزاره کالچر، تاریخ بازدید: ۱۶ آذر ۱۴۰۱ش.
- «انواع کلاه هزارگی»، وبسایت عصر سلام، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
- «برکبافی؛ هنری به بلندای تاريخ افغانستان»، وبسایت اقتصادگردان، تاریخ درج مطلب: 11 شهریور 1396ش.
- «برکبافی؛ هنری بهبلندای تاريخ افغانستان»، وبسایت پارس تودی، تاریخ درج مطلب: 11 مهر 1400ش.
- «برک»، وبسایت هزاره کالچر، تاریخ بازدید: 16 آذر 1401ش.
- پوپل، کریم، «پوست قرهقل»، خبرگزاری پزواک، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مهر ۱۳۹۱ش.
- «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید میشود»، خبرگزاری جمهوری، تاریخ درج مطلب: ۲۱ دی ۱۳۹۲ش.
- حسنزاده، «انواع کلاه افغانی و کاربرد آن»، وبسایت مجلۀ خامک، تاریخ بازدید: ۱۹ آذر ۱۴۰۱ش.
- دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، ذیل واژۀ عرقچین، وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید، ۱۶ آذر ۱۴۰۱ش.
- ذوقی، فرشاد، «آشنایی با نژاد گوسفند قره گل سرخس»، وبلاگ دامداری، تاریخ بازدید: ۲۰ آذر ۱۴۰۱ش.
- ذوقی، فرشاد، «ساخت کلاه از گوسفند قرهقل»، وبلاگ دامداری، تاریخ درج مطلب: ۱۴ بهمن ۱۳۹۹ش.
- ذوقی، فرشاد، «ساخت کلاه از گوسفند قرهقل»، وبلاگ دامداری، ۱ شهریور ۱۳۹۹ش.
- راهنمای جامع کلاههای سنتی افغانستان، وزارت اطلاعات و فرهنگ، ۱۳۹۸ش.
- شریعتی، حفیظالله، «صنایع دستی هزارگی»، وبسایت پیام دایکندی، تاریخ درج مطلب: ۸ دی ۱۳۹۲ش.
- شهرستانی، علیاکبر، «انواع لباسهای کهن زنان هزاره»، وبسایت هزاره کالچر، تاریخ درج مطلب: ۲۰۲۰م.
- صفدری، محمد، «دوبیتیهای هزارگی»، وبلاگ دوبیتیهای عامیانۀ هزارگی، تاریخ درج مطلب: ۸ بهمن ۱۳۸۶ش.
- «صنعت برکبافی در هزارهجات»، وبسایت برگزیدهها، تاریخ بازدید: 16 آذر 1401ش.
- «عبای حامد کرزی به موزۀ بریتانیا اهدا میشود»، وبسایت فرهنگ نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۸ فروردین ۱۳۹۴ش.
- علی آبادی، علیرضا، جامعه و فرهنگ افغانستان، تهران، موسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی، ۱۳۹۵ش.
- قاموس کبیر افغانستان، وبسایت قاموس کبیر افغانستان، تاریخ بازدید: ۲۳ آذر ۱۴۰۱ش.
- «کلاه عرقچین، از گذشته تا امروز»، وبسایت رومو، تاریخ درج مطلب: ۱۵ آذر ۱۴۰۱ش.
- «کلاه قرهقل، زینت مراسمات افغانستان»، وبسایت مجلۀ خامک، تاریخ بازدید: ۱۸ آذر ۱۴۰۱ش.
- «کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری آوا، تاریخ در ج مطلب: ۱ آذر ۱۴۰۱ش.
- «گزارش پیام آفتاب از صنعت قرهقل | صنعت پوست قرهقل در آستانه ورشکستگی است»، خبرگزاری پیام آفتاب، تاریخ درج مطلب: ۱۳ آبان ۱۴۰۰ش.
- «لباسهای محلی؛ هويت فرهنگی جامعه افغانستان»، وبسایت آی فیلم۲، تاریخ بازدید: ۲۳ آذر ۱۴۰۱ش.
- مجیدی، عبدالطیف، «لباس هزارهگی»، وبسایت مجلۀ خامک، تاریخ بازدید: 16 آذر 1401ش.
- نجلا مایار، «پوشش لباس خانمها در طول تاریخ و هم از کوچیها» وبلاگ زندگی کوچیها، تاریخ درج مطلب: ۱۲ تیر ۱۳۹۶ش.
- «نگاهی به تولید کلاه و پوست قرهقل در افغانستان»، وبسایت ایانا، تاریخ درج مطلب: ۴ مرداد ۱۳۹۶ش.