پیشنویس:کنشگری اجتماعی زنان در قرآن: تفاوت میان نسخهها
imported>محمدمهدی محمدی اصلاح ارقام، اصلاح نویسه، اصلاح فاصلهٔ مجازی، اصلاح نویسههای عربی |
imported>محمدمهدی محمدی لینک داخلی |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:کنشگری اجتماعی زنان در قرآن (2).jpg|بندانگشتی|اشاره قرآن به بیعت زنان با پیامبر در آیه ۱۲ سوره ممتحنه]]{{درشت|'''کنشگری اجتماعی زنان در قرآن'''}}؛ دیدگاه قرآن دربارهٔ حضور مؤثر و مسئولانه زنان در عرصههای مختلف جامعه. | [[پرونده:کنشگری اجتماعی زنان در قرآن (2).jpg|بندانگشتی|اشاره قرآن به بیعت زنان با پیامبر در آیه ۱۲ سوره ممتحنه]]{{درشت|'''کنشگری اجتماعی زنان در قرآن'''}}؛ دیدگاه قرآن دربارهٔ حضور مؤثر و مسئولانه زنان در عرصههای مختلف جامعه. | ||
کنشگری اجتماعی زنان بهمعنای مشارکت فعال و مسئولانه زنان در جامعه بر پایه برابری و مسئولیت مشترک با مردان، موضوعی است که در آیات و مفاهیم قرآنی به آن توجه شده است. این کنشگری از منظر قرآن، با رعایت ارزشهای اسلامی، برای اصلاح و پیشرفت فردی و اجتماعی بوده و هم حق و هم وظیفه برای رسیدن به عدالت است. آیات قرآن بر فعالیت اجتماعی زنان تأکید دارد و از آنان بهعنوان افرادی یاد میکند که میتوانند در پیشبرد جامعه نقش داشته باشند. | کنشگری اجتماعی زنان بهمعنای مشارکت فعال و مسئولانه زنان در جامعه بر پایه برابری و مسئولیت مشترک با مردان، موضوعی است که در آیات و مفاهیم قرآنی به آن توجه شده است. این کنشگری از منظر قرآن، با رعایت ارزشهای اسلامی، برای اصلاح و پیشرفت فردی و اجتماعی بوده و هم حق و هم وظیفه برای رسیدن به عدالت است. آیات [[قرآن]] بر [[مشارکت اجتماعی زن|فعالیت اجتماعی زنان]] تأکید دارد و از آنان بهعنوان افرادی یاد میکند که میتوانند در پیشبرد جامعه نقش داشته باشند. | ||
==تعریف کنشگری اجتماعی== | ==تعریف کنشگری اجتماعی== | ||
| خط ۹: | خط ۹: | ||
==اهمیت کنشگری اجتماعی زنان== | ==اهمیت کنشگری اجتماعی زنان== | ||
مشارکت فعال زنان در عرصههای اجتماعی، بر اساس آموزههای قرآنی، بخشی از مسئولیت فردی و اجتماعی آنان است که در راستای ارتقای جامعه و دستیابی به کمال انسانی انجام میشود. این نقشآفرینی اهداف متعالی دین را محقق میسازد.<ref>فاضلی بیارجمندی، نقش زنان شیعه در عصر امام علی، 1381ش، ص216.</ref> | مشارکت فعال زنان در عرصههای اجتماعی، بر اساس آموزههای قرآنی، بخشی از مسئولیت فردی و اجتماعی آنان است که در راستای ارتقای جامعه و دستیابی به کمال انسانی انجام میشود. این نقشآفرینی اهداف متعالی [[دین]] را محقق میسازد.<ref>فاضلی بیارجمندی، نقش زنان شیعه در عصر امام علی، 1381ش، ص216.</ref> | ||
===تحقق عدالت اجتماعی=== | ===تحقق عدالت اجتماعی=== | ||
| خط ۱۵: | خط ۱۵: | ||
===توسعه و پیشرفت جامعه=== | ===توسعه و پیشرفت جامعه=== | ||
زنان با حضور فعال در حوزههای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به پیشرفت جامعه کمک کرده و نقش مادری و همسریشان باعث استحکام [[خانواده]] و [[تربیت]] نسل آینده میشود.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1873821 حسینی و ولایتی فاضل، «نقش زن در تحکیم نهاد خانواده از منظر قرآن و حدیث»، 1401ش، ص25.]</ref> | زنان با حضور فعال در حوزههای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به پیشرفت جامعه کمک کرده و [[نقش مادری]] و [[نقش همسری زن|همسریشان]] باعث استحکام [[خانواده]] و [[تربیت]] نسل آینده میشود.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1873821 حسینی و ولایتی فاضل، «نقش زن در تحکیم نهاد خانواده از منظر قرآن و حدیث»، 1401ش، ص25.]</ref> | ||
===تقویت بنیانهای اخلاقی و معنوی=== | ===تقویت بنیانهای اخلاقی و معنوی=== | ||
| خط ۲۷: | خط ۲۷: | ||
===مشارکت سیاسی و اجتماعی=== | ===مشارکت سیاسی و اجتماعی=== | ||
در قرآن، خرد و بینش زنان در مدیریت ستوده شده و نشان میدهد آنان توانایی حضور لازم در سطوح بالای تصمیمگیری را دارند.<ref>سوره نمل، آیه 44.</ref> قرآن با اشاره به بیعت زنان با [[حضرت محمد|پیامبر]]، مشارکت سیاسی آنان را به رسمیت شناخته و این بیعت را نمادی از پذیرش نقش فعال و مسئولیتپذیری زنان در جامعه معرفی میکند.<ref>سوره ممتحنه، آیه 12.</ref> همچنین انجام امور خیر و نهی از منکر بهعنوان وظیفهای شرعی برای زنان مطرح شده است.<ref>سوره توبه، آیه 77.</ref> | در قرآن، خرد و بینش زنان در مدیریت ستوده شده و نشان میدهد آنان توانایی حضور لازم در سطوح بالای تصمیمگیری را دارند.<ref>سوره نمل، آیه 44.</ref> قرآن با اشاره به بیعت زنان با [[حضرت محمد|پیامبر]]، مشارکت سیاسی آنان را به رسمیت شناخته و این بیعت را نمادی از پذیرش نقش فعال و [[مسئولیتپذیری]] زنان در جامعه معرفی میکند.<ref>سوره ممتحنه، آیه 12.</ref> همچنین انجام امور خیر و نهی از منکر بهعنوان وظیفهای شرعی برای زنان مطرح شده است.<ref>سوره توبه، آیه 77.</ref> | ||
===فعالیتهای اقتصادی=== | ===فعالیتهای اقتصادی=== | ||
| خط ۳۳: | خط ۳۳: | ||
===فعالیتهای آموزشی و فرهنگی=== | ===فعالیتهای آموزشی و فرهنگی=== | ||
زنان با کسب دانش و [[مشارکت اجتماعی زنان|مشارکت]] در فعالیتهای اجتماعی، سهمی اساسی در بهبود سطح تحصیلات و ارتقای آگاهی عمومی جامعه دارند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/334849/ باقری، «خانواده و راهبردهای کاربردی رهنمودی برای دستگاههای فرهنگی»، 1388ش، ص271.]</ref> افزون بر این، آنان با خلق آثار ادبی و هنری، حفظ سنتها و آداب محلی، و انتقال فرهنگ به نسلهای آینده، نقشی برجسته در شکلدهی هویت فرهنگی جامعه ایفا میکنند.<ref>خامنهای، زن و بازیابی هویت حقیقی، 1390ش، ص239.</ref> این اقدامات به تقویت جایگاه اجتماعی زنان کمک میکند و موجب پیشرفت | زنان با کسب دانش و [[مشارکت اجتماعی زنان|مشارکت]] در فعالیتهای اجتماعی، سهمی اساسی در بهبود سطح تحصیلات و ارتقای آگاهی عمومی جامعه دارند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/334849/ باقری، «خانواده و راهبردهای کاربردی رهنمودی برای دستگاههای فرهنگی»، 1388ش، ص271.]</ref> افزون بر این، آنان با خلق آثار ادبی و هنری، حفظ سنتها و آداب محلی، و انتقال فرهنگ به نسلهای آینده، نقشی برجسته در شکلدهی هویت فرهنگی جامعه ایفا میکنند.<ref>خامنهای، زن و بازیابی هویت حقیقی، 1390ش، ص239.</ref> این اقدامات به تقویت جایگاه اجتماعی زنان کمک میکند و موجب پیشرفت دائمی جامعه میشود.<ref>نصیری، تحلیل مفاهیم شخصیتی زنان، 1394ش، ص90.</ref> | ||
==ویژگیهای زنان کنشگر اجتماعی در قرآن== | ==ویژگیهای زنان کنشگر اجتماعی در قرآن== | ||
| خط ۴۰: | خط ۴۰: | ||
===انگیزه و جرأت بیان دیدگاهها=== | ===انگیزه و جرأت بیان دیدگاهها=== | ||
[[پرونده:موسی کلیم الله.jpg|جایگزین=بهاره کیان افشار بازیگر نقش آسیه در موسی کلیمالله|بندانگشتی|بهاره کیان افشار بازیگر نقش آسیه در موسی کلیمالله]] | [[پرونده:موسی کلیم الله.jpg|جایگزین=بهاره کیان افشار بازیگر نقش آسیه در موسی کلیمالله|بندانگشتی|بهاره کیان افشار بازیگر نقش آسیه در موسی کلیمالله]] | ||
زنان تأثیرگذار مانند همسر فرعون که در برابر ظلم مقاومت کرد<ref>سوره تحریم، آیه 11.</ref> یا زنانی که پرسشهای خود را مستقیماً با پیامبر اکرم در میان میگذاشتند، از جرات و انگیزهٔ لازم برای بیان نظرات و تجربیات خود برخوردار بودند. این ویژگی، زمینهساز مشارکت فعال زنان در عرصههای اجتماعی و فرهنگی است.<ref>[https://pdf.lib.efatwa.ir/91003/4/306 هیثمی، مجمعالزوائد، 1408ق، ج4، ص306.]</ref> | زنان تأثیرگذار مانند همسر فرعون که در برابر ظلم مقاومت کرد<ref>سوره تحریم، آیه 11.</ref> یا زنانی که پرسشهای خود را مستقیماً با [[حضرت محمد|پیامبر اکرم]] در میان میگذاشتند، از جرات و انگیزهٔ لازم برای بیان نظرات و تجربیات خود برخوردار بودند. این ویژگی، زمینهساز مشارکت فعال زنان در عرصههای اجتماعی و فرهنگی است.<ref>[https://pdf.lib.efatwa.ir/91003/4/306 هیثمی، مجمعالزوائد، 1408ق، ج4، ص306.]</ref> | ||
===مدیریت چالشها و مقاومت=== | ===مدیریت چالشها و مقاومت=== | ||
| خط ۵۲: | خط ۵۲: | ||
===همسر فرعون الگوی مقاومت در برابر ظلم=== | ===همسر فرعون الگوی مقاومت در برابر ظلم=== | ||
یکی از نمونههای برجسته در کنشگری اجتماعی زنان، داستان همسر فرعون در قرآن است.<ref>سوره تحریم، آیه 11.</ref> او با وجود جایگاه قدرتمند فرعون و فشارهای اجتماعی سنگین، به خدا [[ایمان]] آورد و در برابر ظلم و بیعدالتی ایستادگی کرد.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/ قرائتی، تفسیر نور، 1383ش، ج10، ص140.]</ref> همسر فرعون با ایمان راسخ و اظهار عقاید خود، در برابر قدرت استبدادی ایستاد و به الگویی برای مقاومت و پایداری در برابر ستم تبدیل شد.<ref>[https://lib.eshia.ir/12023/10/64 الطبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، 1415ق، ج10، ص64.]</ref> | یکی از نمونههای برجسته در کنشگری اجتماعی زنان، داستان همسر فرعون در قرآن است.<ref>سوره تحریم، آیه 11.</ref> او با وجود جایگاه قدرتمند فرعون و فشارهای اجتماعی سنگین، به خدا [[ایمان]] آورد و در برابر ظلم و بیعدالتی ایستادگی کرد.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/ قرائتی، تفسیر نور، 1383ش، ج10، ص140.]</ref> همسر فرعون با [[ایمان]] راسخ و اظهار عقاید خود، در برابر قدرت استبدادی ایستاد و به الگویی برای مقاومت و پایداری در برابر ستم تبدیل شد.<ref>[https://lib.eshia.ir/12023/10/64 الطبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، 1415ق، ج10، ص64.]</ref> | ||
===مریم، نمادی از زهد، تقوا و تربیت دینی=== | ===مریم، نمادی از زهد، تقوا و تربیت دینی=== | ||
| خط ۵۹: | خط ۵۹: | ||
===زنان مدینه، حامی پیامبر اکرم=== | ===زنان مدینه، حامی پیامبر اکرم=== | ||
زنان مدینه با اثرپذیری از آموزههای قرآن، در عرصههای مختلف نقشآفرینی میکردند و پشتیبان اسلام و پیامبر اکرم بودند. فعالیتهای زنان مؤمن مدینه، نوعی کنشگری اجتماعی گروهی بود که در زمینههای متنوعی بروز میکرد.<ref>[https://lib.eshia.ir/44786/1/162/ام_عماره_احد المقریزی، ، امتاع الاسماع بما للنبی من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع، بیتا، ج1، ص162.]</ref> | زنان مدینه با اثرپذیری از آموزههای قرآن، در عرصههای مختلف نقشآفرینی میکردند و پشتیبان [[اسلام]] و پیامبر اکرم بودند. فعالیتهای زنان مؤمن مدینه، نوعی کنشگری اجتماعی گروهی بود که در زمینههای متنوعی بروز میکرد.<ref>[https://lib.eshia.ir/44786/1/162/ام_عماره_احد المقریزی، ، امتاع الاسماع بما للنبی من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع، بیتا، ج1، ص162.]</ref> | ||
===خدیجه الگوی فعالیت اقتصادی و حمایت از پیامبر=== | ===خدیجه الگوی فعالیت اقتصادی و حمایت از پیامبر=== | ||
خدیجه که یک زن موفق در عرصه اقتصادی بود با ثروت سرشار خود به حمایت از اسلام پرداخت. او با تدبیر مالی و مدیریتی خود، نقش مهمی در پیشبرد اهداف اسلام داشت.<ref>حسینی شاهعبدالعظیمی، تفسیر اثنیعشری، 1363ش، ج14، ص256.</ref> خدیجه نماد زنی توانمند و آیندهنگر است که نشان داد زنان میتوانند همزمان در [[خانهداری]] و کنشگری اجتماعی تأثیرگذار باشند و به پیشرفت جامعه کمک کنند.<ref>[https://lib.eshia.ir/11008/35/425 مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج35، ص425؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب، 1379ق، ج3، ص320.]</ref> | خدیجه که یک زن موفق در عرصه [[مدیریت اقتصادی زنان|اقتصادی]] بود با ثروت سرشار خود به حمایت از اسلام پرداخت. او با تدبیر مالی و مدیریتی خود، نقش مهمی در پیشبرد اهداف اسلام داشت.<ref>حسینی شاهعبدالعظیمی، تفسیر اثنیعشری، 1363ش، ج14، ص256.</ref> خدیجه نماد زنی توانمند و آیندهنگر است که نشان داد زنان میتوانند همزمان در [[خانهداری]] و کنشگری اجتماعی تأثیرگذار باشند و به پیشرفت جامعه کمک کنند.<ref>[https://lib.eshia.ir/11008/35/425 مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج35، ص425؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب، 1379ق، ج3، ص320.]</ref> | ||
==چالشهای نظری کنشگری اجتماعی زنان== | ==چالشهای نظری کنشگری اجتماعی زنان== | ||
===محدودیتهای جنسیتی در کنشگری اجتماعی=== | ===محدودیتهای جنسیتی در کنشگری اجتماعی=== | ||
برخی چنین میپندارند که آیه ۳۴ سوره نساء و آیات مربوط به | برخی چنین میپندارند که آیه ۳۴ سوره نساء و آیات مربوط به [[حجاب]]، به محدودیت زنان در فعالیتهای اجتماعی اشاره دارند. در مقابل، صاحبنظران دیگری بیان میکنند که آیه ۳۴ سورهٔ نساء به توزیع مسئولیتها در [[خانواده]] اشاره دارد و نشاندهنده برتری ذاتی مردان نیست.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/author/13915 حبیبی، شهلا، زن، فرهنگ اسلامی و توسعه، فصلنامة مجلس شورای اسلامی، 1372، ص89.]</ref> همچنین، قرآن بر برابری زن و مرد در حقوق بنیادین تأکید دارد. | ||
از سوی دیگر، حجاب به عنوان ابزاری برای حفظ [[کرامت]] زنان در نظر گرفته میشود و هدف آن محدود کردن حضور اجتماعی نیست. سیره پیامبر اکرم نیز مشارکت اجتماعی زنان را تأیید میکند.<ref>آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، 1362، ص324.</ref> | از سوی دیگر، حجاب به عنوان ابزاری برای حفظ [[کرامت]] زنان در نظر گرفته میشود و هدف آن محدود کردن حضور اجتماعی نیست. سیره پیامبر اکرم نیز مشارکت اجتماعی زنان را تأیید میکند.<ref>آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، 1362، ص324.</ref> | ||
| خط ۷۹: | خط ۷۹: | ||
===ترجیح نقش خانهداری زنان=== | ===ترجیح نقش خانهداری زنان=== | ||
دیدگاهی وجود دارد که با تکیه بر آموزههای قرآن، نقش زنان را فقط به خانهداری محدود میداند؛ اما از منظر دیگر صاحبنظران، قرآن بر اهمیت فعالیتهای اجتماعی زنان تأکید دارد و این دو نقش را در تضاد نمیداند. قرآن مسئولیتهای خانوادگی و اجتماعی را بهطور متوازن به زن و مرد واگذار کرده است.<ref>خمینی، صحیفه امام، 1389ش، ص300.</ref> | دیدگاهی وجود دارد که با تکیه بر آموزههای قرآن، نقش زنان را فقط به [[خانهداری]] محدود میداند؛ اما از منظر دیگر صاحبنظران، [[قرآن]] بر اهمیت فعالیتهای اجتماعی زنان تأکید دارد و این دو نقش را در تضاد نمیداند. قرآن مسئولیتهای خانوادگی و اجتماعی را بهطور متوازن به زن و مرد واگذار کرده است.<ref>خمینی، صحیفه امام، 1389ش، ص300.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۲ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۲۰:۵۹
.jpg)
کنشگری اجتماعی زنان در قرآن؛ دیدگاه قرآن دربارهٔ حضور مؤثر و مسئولانه زنان در عرصههای مختلف جامعه.
کنشگری اجتماعی زنان بهمعنای مشارکت فعال و مسئولانه زنان در جامعه بر پایه برابری و مسئولیت مشترک با مردان، موضوعی است که در آیات و مفاهیم قرآنی به آن توجه شده است. این کنشگری از منظر قرآن، با رعایت ارزشهای اسلامی، برای اصلاح و پیشرفت فردی و اجتماعی بوده و هم حق و هم وظیفه برای رسیدن به عدالت است. آیات قرآن بر فعالیت اجتماعی زنان تأکید دارد و از آنان بهعنوان افرادی یاد میکند که میتوانند در پیشبرد جامعه نقش داشته باشند.
تعریف کنشگری اجتماعی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]کنشگری اجتماعی بهمعنای مشارکت هوشمندانه، پویا و آگاهانه در حوزههای مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی است.[۱] آموزهها و الگوهای قرآنی، زنان را علاوه بر ایفای نقشهای مهم همسری و مادری، به اثرگذاری در مسیر ساخت جامعهای عادلانه، اخلاقمدار و پیشرفته، سفارش میکند.[۲]
قرآن کریم با معرفی نمونههایی از زنان اثرگذار در تاریخ، بر ضرورت مسئولیتپذیری اجتماعی زنان در راستای تحقق عدالت و برابری و همکاری در ترسیم آیندهای مطلوب تأکید میورزد.[۳]
اهمیت کنشگری اجتماعی زنان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]مشارکت فعال زنان در عرصههای اجتماعی، بر اساس آموزههای قرآنی، بخشی از مسئولیت فردی و اجتماعی آنان است که در راستای ارتقای جامعه و دستیابی به کمال انسانی انجام میشود. این نقشآفرینی اهداف متعالی دین را محقق میسازد.[۴]
تحقق عدالت اجتماعی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]قرآن کریم، مشارکت فعال زنان را عاملی برای مقابله با تبعیض و تقویت مسئولیت اجتماعی میداند. این مشارکت به بهبود توازن اجتماعی و ارتقای اخلاق و ارزشهای جامعه کمک میکند.[۵]
توسعه و پیشرفت جامعه
[ویرایش | ویرایش مبدأ]زنان با حضور فعال در حوزههای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به پیشرفت جامعه کمک کرده و نقش مادری و همسریشان باعث استحکام خانواده و تربیت نسل آینده میشود.[۶]
تقویت بنیانهای اخلاقی و معنوی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]کنشهای اجتماعی زنان تأثیر قابلتوجهی در گسترش ارزشهای اخلاقی و معنوی دارد. مشارکت آنها در فعالیتهای فرهنگی، موجب اصلاح عادات ناپسند و تقویت اخلاق در جامعه میشود.[۷]
تأمین سلامت روانی و اجتماعی زنان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]فعالیتهای اجتماعی زنان نه تنها حس مفید بودن آنها را افزایش میدهد، بلکه از انزوا و افسردگی میکاهد و منجر به رشد شخصیتی و بهبود روابط اجتماعی شده و در نهایت کیفیت زندگی فردی و جمعی را ارتقا میبخشد.[۸]
انواع کنشگری اجتماعی زنان از دیدگاه قرآن
[ویرایش | ویرایش مبدأ]کنشگری اجتماعی زنان بهعنوان یکی از عوامل کلیدی در ارتقای حقوق انسانی، مورد توجه قرآن است. قرآن بر نقش مؤثر زنان در تحولات اجتماعی و فرهنگی تأکید کرده است.
مشارکت سیاسی و اجتماعی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در قرآن، خرد و بینش زنان در مدیریت ستوده شده و نشان میدهد آنان توانایی حضور لازم در سطوح بالای تصمیمگیری را دارند.[۹] قرآن با اشاره به بیعت زنان با پیامبر، مشارکت سیاسی آنان را به رسمیت شناخته و این بیعت را نمادی از پذیرش نقش فعال و مسئولیتپذیری زنان در جامعه معرفی میکند.[۱۰] همچنین انجام امور خیر و نهی از منکر بهعنوان وظیفهای شرعی برای زنان مطرح شده است.[۱۱]
فعالیتهای اقتصادی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]خدیجه بهعنوان یکی از زنان تأثیرگذار مسلمان با مدیریت خود در شرایط دشوار، الگویی الهامبخش برای فعالیتهای اقتصادی زنان محسوب میشود.[۱۲] حضور فعال زنان در امور اقتصادی نهتنها رضایت فردی آنان را افزایش میدهد، بلکه بخشی از نیازهای مادیشان را نیز برآورده میسازد.[۱۳]
فعالیتهای آموزشی و فرهنگی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]زنان با کسب دانش و مشارکت در فعالیتهای اجتماعی، سهمی اساسی در بهبود سطح تحصیلات و ارتقای آگاهی عمومی جامعه دارند.[۱۴] افزون بر این، آنان با خلق آثار ادبی و هنری، حفظ سنتها و آداب محلی، و انتقال فرهنگ به نسلهای آینده، نقشی برجسته در شکلدهی هویت فرهنگی جامعه ایفا میکنند.[۱۵] این اقدامات به تقویت جایگاه اجتماعی زنان کمک میکند و موجب پیشرفت دائمی جامعه میشود.[۱۶]
ویژگیهای زنان کنشگر اجتماعی در قرآن
[ویرایش | ویرایش مبدأ]الگوهایی که قرآن کریم برای مشارکت فعال زنان در جامعه ارائه میدهد، دارای ویژگیهای زیر هستند:
انگیزه و جرأت بیان دیدگاهها
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
زنان تأثیرگذار مانند همسر فرعون که در برابر ظلم مقاومت کرد[۱۷] یا زنانی که پرسشهای خود را مستقیماً با پیامبر اکرم در میان میگذاشتند، از جرات و انگیزهٔ لازم برای بیان نظرات و تجربیات خود برخوردار بودند. این ویژگی، زمینهساز مشارکت فعال زنان در عرصههای اجتماعی و فرهنگی است.[۱۸]
مدیریت چالشها و مقاومت
[ویرایش | ویرایش مبدأ]زنان مؤمن در برابر مخالفتها و فشارهای اجتماعی استقامت میکنند. قرآن بر ضرورت صبر و ایستادگی در برابر دشواریها تأکید دارد. این پیام برای زنان کنشگر اجتماعی، الگویی از تحمل و مدیریت چالشها فراهم میکند تا با عزم راسخ در مسیر فعالیتهای خود باقی بمانند.[۱۹]
پایداری در مسیر هدف
[ویرایش | ویرایش مبدأ]آموزههای قرآن، زنان کنشگر اجتماعی را ترغیب میکند که همانند حضرت مریم، مادر موسی، خواهر موسی و زن فرعون برای رسیدن به هدف خود شرایط دشوار را تحمل کنند؛ این تلاشها در نهایت به شکوفایی شخصیت موسی و هدایت قومش منجر شد.[۲۰]
نمونههای کنشگری اجتماعی زنان در قرآن
[ویرایش | ویرایش مبدأ]قرآن کریم در آیات گوناگون، الگوها و مصادیقی از کنشگری اجتماعی زنان را نشان میدهد.
همسر فرعون الگوی مقاومت در برابر ظلم
[ویرایش | ویرایش مبدأ]یکی از نمونههای برجسته در کنشگری اجتماعی زنان، داستان همسر فرعون در قرآن است.[۲۱] او با وجود جایگاه قدرتمند فرعون و فشارهای اجتماعی سنگین، به خدا ایمان آورد و در برابر ظلم و بیعدالتی ایستادگی کرد.[۲۲] همسر فرعون با ایمان راسخ و اظهار عقاید خود، در برابر قدرت استبدادی ایستاد و به الگویی برای مقاومت و پایداری در برابر ستم تبدیل شد.[۲۳]
مریم، نمادی از زهد، تقوا و تربیت دینی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
حضرت مریم با ایمان استوار و تقوای خود، در برابر نابرابریها و قضاوتهای اجتماعی ایستاد[۲۴] و مسئولیت نگهداری از فرزندش را بر عهده گرفت و به الگویی قرآنی برای مقاومت در مقابل هنجارهای نادرست اجتماعی، تبدیل شد.[۲۵]
زنان مدینه، حامی پیامبر اکرم
[ویرایش | ویرایش مبدأ]زنان مدینه با اثرپذیری از آموزههای قرآن، در عرصههای مختلف نقشآفرینی میکردند و پشتیبان اسلام و پیامبر اکرم بودند. فعالیتهای زنان مؤمن مدینه، نوعی کنشگری اجتماعی گروهی بود که در زمینههای متنوعی بروز میکرد.[۲۶]
خدیجه الگوی فعالیت اقتصادی و حمایت از پیامبر
[ویرایش | ویرایش مبدأ]خدیجه که یک زن موفق در عرصه اقتصادی بود با ثروت سرشار خود به حمایت از اسلام پرداخت. او با تدبیر مالی و مدیریتی خود، نقش مهمی در پیشبرد اهداف اسلام داشت.[۲۷] خدیجه نماد زنی توانمند و آیندهنگر است که نشان داد زنان میتوانند همزمان در خانهداری و کنشگری اجتماعی تأثیرگذار باشند و به پیشرفت جامعه کمک کنند.[۲۸]
چالشهای نظری کنشگری اجتماعی زنان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]محدودیتهای جنسیتی در کنشگری اجتماعی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]برخی چنین میپندارند که آیه ۳۴ سوره نساء و آیات مربوط به حجاب، به محدودیت زنان در فعالیتهای اجتماعی اشاره دارند. در مقابل، صاحبنظران دیگری بیان میکنند که آیه ۳۴ سورهٔ نساء به توزیع مسئولیتها در خانواده اشاره دارد و نشاندهنده برتری ذاتی مردان نیست.[۲۹] همچنین، قرآن بر برابری زن و مرد در حقوق بنیادین تأکید دارد.
از سوی دیگر، حجاب به عنوان ابزاری برای حفظ کرامت زنان در نظر گرفته میشود و هدف آن محدود کردن حضور اجتماعی نیست. سیره پیامبر اکرم نیز مشارکت اجتماعی زنان را تأیید میکند.[۳۰]
عدم مشارکت زنان در امور سیاسی و رهبری
[ویرایش | ویرایش مبدأ].jpg)
عدهای بر این باور هستند که قرآن حضور زنان در سیاست و رهبری را محدود کرده است؛ اما قرآن زنان را بهطور مستقیم از مشارکت سیاسی منع نکرده و بر شایستگی افراد بهعنوان معیار اصلی تأکید دارد. نمونههای تاریخی فراوانی از نقشآفرینی سیاسی زنان در اسلام، نظیر بیعت زنان با پیامبر، وجود دارد.[۳۱]
زنان در زمان جنگ نیز نقش مهمی ایفا کرده و با پرستاری از مجروحان و حمایت از پیامبر و یارانش، تأثیر بسزایی در گسترش ارزشهای اسلامی و تقویت امنیت عاطفی جامعه داشتند.[۳۲]
آیات ۲۳ تا ۴۴ سورهٔ نمل بر صلاحیت و شایستگی ملکه سبا تأکید دارند و نشان میدهند که او با هوش و درایت خود بر سرزمینش حکومت میکرد.[۳۳] قرآن با نقل سخنان او، نقش مثبت زنان در موقعیتهای سیاسی را تأیید میکند.[۳۴]
ترجیح نقش خانهداری زنان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]دیدگاهی وجود دارد که با تکیه بر آموزههای قرآن، نقش زنان را فقط به خانهداری محدود میداند؛ اما از منظر دیگر صاحبنظران، قرآن بر اهمیت فعالیتهای اجتماعی زنان تأکید دارد و این دو نقش را در تضاد نمیداند. قرآن مسئولیتهای خانوادگی و اجتماعی را بهطور متوازن به زن و مرد واگذار کرده است.[۳۵]
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ سوره ممتحنه، آیه 12؛ سوره نساء، آیه 7؛ سوره مجادله، آیه 11.
- ↑ نصیری، تحلیل مفاهیم شخصیتی زنان، 1394ش، ص90.
- ↑ [3] سوره آلعمران، آیه 35؛ سوره قصص، آیه 7؛ سوره توبه، آیة 100.
- ↑ فاضلی بیارجمندی، نقش زنان شیعه در عصر امام علی، 1381ش، ص216.
- ↑ سوره نساء، آیه 1؛ سوره آلعمران، آیه 195؛ رضایی اصفهانی، پرسشها و پاسخهای قرآنی، 1385ش، ج7، ص21.
- ↑ حسینی و ولایتی فاضل، «نقش زن در تحکیم نهاد خانواده از منظر قرآن و حدیث»، 1401ش، ص25.
- ↑ خامنهای، نقش و رسالت زن، زن مسلمان و عرصههای حضور اجتماعی، 1392ش، ص99-100.
- ↑ خامنهای، نقش و رسالت زن، زن مسلمان و عرصههای حضور اجتماعی، 1392ش، ص37.
- ↑ سوره نمل، آیه 44.
- ↑ سوره ممتحنه، آیه 12.
- ↑ سوره توبه، آیه 77.
- ↑ کرمی فریدنی، جلوههایی از فروغ آسمان حجاز حضرت خدیجه (سلاماللهعلیها)، 1384ش، ص63.
- ↑ علی محمدی، اشتغال یا خانهداری کدام یک؟، 1387، ص65.
- ↑ باقری، «خانواده و راهبردهای کاربردی رهنمودی برای دستگاههای فرهنگی»، 1388ش، ص271.
- ↑ خامنهای، زن و بازیابی هویت حقیقی، 1390ش، ص239.
- ↑ نصیری، تحلیل مفاهیم شخصیتی زنان، 1394ش، ص90.
- ↑ سوره تحریم، آیه 11.
- ↑ هیثمی، مجمعالزوائد، 1408ق، ج4، ص306.
- ↑ طباطبایی، تفسیرالمیزان، 1374، ج19، ص579.
- ↑ جوادی آملی، زن در آیینة جلال و جمال، 1387ش، ص119.
- ↑ سوره تحریم، آیه 11.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، 1383ش، ج10، ص140.
- ↑ الطبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، 1415ق، ج10، ص64.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، 1415ق، ج3، ص232.
- ↑ عیاشی، تفسیر العیاشی، 1380ق، ج1، ص174.
- ↑ المقریزی، ، امتاع الاسماع بما للنبی من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع، بیتا، ج1، ص162.
- ↑ حسینی شاهعبدالعظیمی، تفسیر اثنیعشری، 1363ش، ج14، ص256.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج35، ص425؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب، 1379ق، ج3، ص320.
- ↑ حبیبی، شهلا، زن، فرهنگ اسلامی و توسعه، فصلنامة مجلس شورای اسلامی، 1372، ص89.
- ↑ آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، 1362، ص324.
- ↑ حلبی، سیره حلبی، بیتا، ج3، ص137.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، بیتا، ج8، ص414.
- ↑ ابنحبیب البغدادی، المحبر، ، بیتا، ص367.
- ↑ سورة نمل، آیة 44.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، 1389ش، ص300.
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ابنحبیب البغدادی، محمد، المحبر، بیروت، دارالآفاق الجدیدة، بیتا.
- ابنسعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، بیتا.
- ابنشهرآشوب، محمد بن علی، المناقب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.
- آیتی، محمدابراهیم، تاریخ پیامبر اسلام، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۶۲.
- باقری، شهلا، «خانواده و راهبردهای کاربردی رهنمودی برای دستگاههای فرهنگی»، بانوان شیعه، شمارة ۲۱، پاییز ۱۳۸۸ش.
- جوادی آملی، عبدالله، زن در آئینة جلال و جمال، قم، اسراء، ۱۳۸۷ش.
- حبیبی، شهلا، زن، فرهنگ اسلامی و توسعه، فصلنامة مجلس شورای اسلامی، اتهران، شماره اول، سال اول پاییز ۱۳۷۲ش.
- حسینی شاهعبدالعظیمی، حسین، تفسیر اثنیعشری، تهران، میقات، ۱۳۶۳ش.
- حسینی، سیدباقر و ولایتی فاضل، ابراهیم، «نقش زن در تحکیم نهاد خانواده از منظر قرآن و حدیث»، نشریة پیشرفتهای نوین در روانشناسی، علوم تربیتی و آموزش و پرورش، شمارة ۴۶، ۱۴۰۱ش.
- حلبی، علی بن ابراهیم، سیره حلبی، بیروت، دارالمعرفة، بیتا.
- خامنهای، سید علی، زن و بازیابی هویت حقیقی، تهران، انقلاب اسلامی، ۱۳۹۰ش.
- خامنهای، سید علی، نقش و رسالت زن، زن مسلمان و عرصههای حضور اجتماعی، تهران، انقلاب اسلامی، ۱۳۹۲ش.
- خمینی، روحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹ش.
- رضایی اصفهانی، محمدعلی، پرسشها و پاسخهای قرآنی، قم، پژوهشهای تفسیر و علوم قرآن، ۱۳۸۵ش.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان، ترجمة محمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۴ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۵ق.
- علیمحمدی، کاظم، اشتغال یا خانهداری کدامیک؟، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۷ش.
- عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تهران، المطبعة العلمیة، ۱۳۸۰ق.
- فاضلی بیارجمندی، سیداحمد، نقش زنان شیعه در عصر امام علی، قم، میثم تمار، ۱۳۸۱ش.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، ۱۳۸۳ش.
- کرمی فریدنی، علی، جلوههایی از فروغ آسمان حجاز حضرت خدیجه، قم، دلیل ما، ۱۳۸۴ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- المقریزی، تقیالدین، امتاع الاسماع بما للنبی من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع، بیجا، دارالکتب العلمیة، بیتا.
- نصیری، مریم، تحلیل مفاهیم شخصیتی زنان، قم، نشرهاجر، چاپ دوم، ۱۳۹۴ش.
- هیثمی، نورالدین، مجمعالزوائد، بیروت، دارالکتب العلمبه، ۱۱۴۰۸ق.