پیش‌نویس:راحت‌طلبی

راحت‌طلبی؛ تن‌آسایی و تنبلی.

راحت‌طلبی یکی از مهم‌ترین خطرهای درونی برای انسان است که با گرفتن نشاط و حرکت از او، مانع رسیدن به کمال و سعادت می‌شود. میل به راحتی در همه وجود دارد و برای حرکت به‌سوی اهداف، اولین گام، مقاومت در برابر راحت‌طلبی است. همچنانکه راحت‌طلبی دامنگیر فرد می‌شود یک جامعه نیز ممکن است به راحت‌طلبی مبتلا شود. اصلاح سبک زندگی و پرهیز از عادت‌هایی که موجب راحت‌طلبی می‌شود از مهم‌ترین راهکارها برای پیشگیری از روحیهٔ راحت‌طلبی است.

مفهوم‌شناسی راحت طلبی

راحت‌طلبی به‌معنای تنبلی، آسایش‌خواهی، گریزان‌بودن از کار و تلاش و تن‌ندادن به کار است. راحت‌طلبی به‌معنای نفی راحتی و استراحت نیست، اما هنگامی استراحت معنا می‌یابد که پس از کار و تلاش و برای تجدید قوا باشد.

مصادیق راحت‌طلبی

راحت‌طلبی مصداق‌های زیادی می‌تواند داشته باشد و فقط «روی مبل نشستن» یا «کم‌کار کردن» نیست بلکه برای هر فرد و متناسب با موقعیت‌های مختلف مصداق‌های راحت‌طلبی تفاوت می‌کند. بعضی مصادیق آن عبارت است از:

راحت‌طلبی در تولید علم

تلاش نکردن یک دانشمند برای به‌دست آوردن مطالب علمی و ترجیح دادن استفاده از دست‌رنج دانشی دیگران بر تلاش علمی، یکی از مصداق‌های راحت‌طلبی است.

راحت‌طلبی در کار اقتصادی

گاهی فرد یا حتی یک جامعه دچار روحیهٔ راحت‌طلبی شده و از کار اقتصادی گریزان می‌شود. بی‌میلی در کسب توانایی‌ها و تخصص‌های مورد نیاز و عدم جدیت برای رسیدن به آن، راحت‌طلبی در کار اقتصادی است. همچنانکه در دهه‌های اخیر، روحیهٔ راحت‌طلبی در بعضی جوانان موجب شده است که آنها به‌جای کسب تخصص و مهارت و کارآفرینی، به‌دنبال کار اداری و استخدام دولتی باشند.

راحت‌طلبی فکری

بعضی ممکن است فکر خود را تعطیل کرده و ترجیح بدهند بدون اینکه زحمت فکر کردن را به خود بدهند، دیگران برای آنها فکر کرده و جواب را بدهند.

راحت‌طلبی در دفاع از حق

فردی که حاضر نباشد برای دفاع از حق خود را به دردسر بیندازد، دچار نوعی راحت‌طلبی است.

اهمیت مبارزه با راحت‌طلبی

راحت‌طلبی در نهاد انسان سرشته شده و انسان میل به راحت‌طلبی دارد. با این‌حال صاحب‌نظران، راحت‌طلبی را دشمن‌ترین چیز برای انسان برشمرده‌اند که موجب می‌شود فرد با وجود شناخت کمال و راه سعادت، به‌سوی آن قدمی برندارد و مشکلات راه را تحمل نکند.

از منظر آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، تنها افرادی به موفقیت می‌رسند که در مرحلهٔ اول در مبارزه با میل راحت‌طلبی خود پیروز شوند. پرکاری و تلاش لازمهٔ هر موفقیتی است و هیچ ملت و جامعه‌ای با تن‌آسایی به‌جایی نرسیده است.

پیامدهای راحت‌طلبی

فرهنگ راحت‌طلبی موجب آسیب‌های اجتماعی مانند دیر ازدواج کردن یا تأخیر در فرزندآوری پس از ازدواج می‌شود. همچنین فرهنگ راحت‌طلبی موجب شده بعضی خانواده‌ها وظیفهٔ تربیت فرزند را بر عهده نگرفته و آن را به مؤسسات بیرونی بسپارند. بعضی کارشناسان یکی از عوامل افزایش مؤسسات تربیت کودک، شیرخوارگاه‌ها و مانند آن در دهه‌های اخیر را همین مسئله دانسته‌اند.

از نظر اقتصادی نیز راحت‌طلبی موجب خروج سرمایه‌های مالی از جریان تولید و اشتغال شده و در نتیجه موجب سکون، اختلال و بی‌نظمی در اقتصاد کشور می‌شود. همچنین توسعه نیافتگی و وابسته بودن به تولیدات و محصولات کشورهای دیگر با این‌که توانایی تولید را داشته‌اند یا استفاده از ذخیره‌هایی مانند نفت و گاز بدون این‌که کار و تلاشی را بر روی آن انجام دهند از دیگر نتایج گسترش راحت‌طلبی در یک جامعه است.

از نظر کارشناسان، راحت‌طلبی در مصرف انرژی و اسراف در آن نیز تأثیرگذار است. برای مثال در زمستان به‌جای پوشیدن لباس گرم، دمای محیط را بالا برده که موجب مشکلات ملی در تأمین انرژی در سراسر کشور می‌شود.

از نظر پیامدهای فردی نیز، راحت‌طلبی زمینه‌ساز فردگرایی و انزواطلبی شده و مانع ادای وظایف و حقوق خود و دیگران می‌شود. همچنین عقب افتادن کارها و در نتیجه کاهش بازدهی و پشیمانی و کاهش اعتماد به نفس، از پیامدهای فردی راحت‌طلبی است.

عوامل راحت‌طلبی

سبک زندگی مدرن

سبک زندگی مدرن از عوامل مهم در ایجاد روحیهٔ راحت‌طلبی در افراد است و در این سبک زندگی آنچه اولویت پیدا می‌کند راحتی افراد است نه سلامتی آنها.

لذت‌طلبی

لذت‌جویی افراطی از جمله عوامل ایجاد راحت‌طلبی در فرد است.

عادت به بیکاری

عادت به بطالت و بیکاری موجب ایجاد روحیهٔ راحت‌طلبی در افراد می‌شود.

شیوه‌های نادرست فرزندپروری در بعضی خانواده‌ها

روش‌ها و الگوهای تربیتی ناصحیح در خانواده‌ها موجب شکل‌گیری راحت‌طلبی در فرزندان آنها می‌شود. برای مثال نسپردن مسئولیت‌های سخت به فرزندان و متکفل شدن وظایف آنها یا فرهنگ فرزندسالاری در بعضی از خانواده‌ها از جمله موارد آن است.

رسانه‌ها

راحت‌طلبی از طریق رسانه‌ها نیز می‌تواند به جامعه القا شود. برای مثال فیلمی که دیر بیدارشدن از خواب را به‌عنوان یک چیز عادی به مخاطب نمایش می‌دهد، در واقع راحت‌طلبی را به مخاطب خود یاد می‌دهد.

دوستان راحت‌طلب

دوستان تنبل و راحت‌طلب موجب سرایت راحت‌طلبی به هم‌نشینان خود می‌شوند.

بی‌برنامگی

بی‌نظمی و نداشتن برنامه به‌مرور زمان موجب انباشتن کارها شده و در نتیجه خود را ناتوان از انجام آن همه کار تصور کرده و دست از تلاش می‌کشد.

غفلت‌کردن

غافل شدن از وظایف و اهداف ازجمله عوامل راحت‌طلبی است.

افسردگی

افسردگی روحی و روانی از دیگر عوامل گوشه‌گیری و دست از کار کشیدن است.

نکوهش راحت‌طلبی در آموزه‌های دینی

راحت‌طلبی در آموزه‌های دینی، از مصادیق محبت به دنیا معرفی شده است. پیشوایان شیعه به پیروان خود سفارش کرده‌اند که از آفت راحت‌طلبی به خدا پناه ببرند و از او مدد بگیرند. در بعضی روایات به تنگ‌دستی، غم و اندوه و ازدست دادن اعتماد مردمی، به‌عنوان پیامدهای راحت‌طلبی اشاره شده است. امام علی تأخیر انداختن در کارها را نشانهٔ تنبلی و راحت‌طلبی دانسته و راه مقابله با آن را عزم و تصمیم جدی بیان کرده است.

همچنین در آموزه‌های دینی توصیه شده که افراد تا می‌توانند هیچ‌کاری را به دیگران نسپرده و همهٔ وظایف شخصی را خود بر عهده گیرند و مؤمن را به‌عنوان کسی معرفی می‌کند که راحتی دیگران را بر راحتی خود ترجیح می‌دهد.

راحت‌طلبی و سبک‌زندگی ایرانیان

ایرانیان به‌صورت فرهنگی، جامعه‌ای پرکار و پرتلاش بوده و با الهام از آموزه‌های دینی، کار و تلاش را تقدیس می‌کنند. حکمت‌های فراوانی در فرهنگ ایرانیان وجود دارد که افراد را به دوری از راحت‌طلبی توصیه می‌کند، مانند «راحت‌طلبی ز کام دندان برکن»، «بعد از رنج، راحت است»، «نیست بی‌رنج، راحت دنیا». سعدی شیرازی به افراد راحت‌طلب هشدار می‌دهد که حرم در پیش است و حرامی در پس:

خوش است زیرِ مُغیلان به راه بادیه خُفت شبِ رَحیل ولی ترکِ جان بباید گفت

بزرگان فرهنگ ایرانی علاوه‌بر توصیه به دوری از راحت‌طلبی برای رسیدن به کمال و سعادت، خود نیز با راحت‌طلبی مبارزه کرده و به‌گونه‌ای زندگی می‌کردند که به راحت‌طلبی عادت نکنند. خانواده‌های ایرانی در دوره‌های نه‌چندان دور با گذشتن از راحتی خود، زندگی را آسان گرفته و چه‌بسا در یک خانه چند خانواده زندگی می‌کردند و همین موجب خوشی در زندگی آنها بوده است. همچنانکه یکی از عوامل مهم در موفقیت دانشمندان فرهیختهٔ ایرانی، سبک زندگی و تربیت در خانوادهٔ آنها بوده است.

همچنین روحیهٔ سخت‌کوشی و گذشتن از راحت‌طلبی در حوادث اجتماعی زیادی نیز خود را نشان داده که مردم با کار و تلاش و گذشتن از راحتی خود به کمک حادثه‌دیدگان رفته‌اند. با این حال در دهه‌های اخیر و با ورود فرهنگ مدرنیته به ایران، فرهنگ و سبک زندگی دچار چالش‌هایی شده که در نتیجه بعضی جوانان با مسئولیت‌پذیری کمتر و وابستگی اقتصادی به خانواده رشد کرده و راحت‌طلب شده‌اند.

پیشگیری و درمان راحت‌طلبی

از نظر صاحب‌نظران، راحت‌طلبی مانع رشد می‌شود و فرصت‌ها را از دست انسان می‌رباید. برای پیشگیری از راحت‌طلبی، وظایفی برای فرد، خانواده و مسؤلان توصیه شده است، ازجمله:

اصلاح سبک زندگی

هدفمند کردن سبک زندگی و داشتن برنامه در زندگی به افراد، انگیزه می‌دهد، ازجمله سحرخیزی، پرهیز از پرخوابی، قراردادن بعضی از برنامه‌های کاری در اول صبح و ورزش روزانه به‌ویژه کوه‌نوردی گروهی.

عاقبت‌اندیشی: تفکر در پیامدهای لذت‌جویی‌های موقت، درمانی برای لذت‌جویی‌های کاذب مانند راحت‌طلبی است. برای مثال لذت‌جویی‌های شب امتحان شاید ساعت خوشی را برای او فراهم کند، اما ناکامی در رسیدن به مرحلهٔ بالاتر برای مدت طولانی برای او باقی خواهد ماند.

تنبیه

قرار دادن تنبیه برای خود در صورت تنبلی، یکی از روش‌های درمانی بوده که برای بعضی افراد مانند محرک عمل می‌کند. نوع تنبیه به میل و سلیقهٔ فرد بستگی داشته و می‌تواند تنبیه مالی، رفتاری یا چیز دیگری باشد.

دقت در انتخاب دوست و همنشین

انسان‌ها روحیات و ویژگی‌های دوستان و همنشین خود را کسب می‌کنند. انتخاب دوستان سخت‌کوش کمک مؤثری در دوری از راحت‌طلبی و کسب ویژگی سخت‌کوشی است.

عهد بستن با خود

فرد می‌تواند با خود عهد ببندد که روحیهٔ نامطلوب را کنار بگذارد، سپس در طول روز بر اجرای آن مراقبت کرده و در شب نحوهٔ انجام آن را محاسبه کند و در صورت کوتاهی، خود را سرزنش کند.

اجتناب از بیکاری

از آنجا که عادت به بیکاری به‌تدریج موجب راحت‌طلبی در فرد می‌شود اجتناب از بیکاری و مشغول نگهداشتن خود با کارهای مختلف، عامل مهمی در پیشگیری از این روحیه است. دستور قرآن کریم به پیامبر اسلام این است که بعد از فراغت از یک کار، کار دیگری شروع شود.

درمان با ضد

یکی از درمان‌های عملی برای مشکلات اخلاقی و رفتاری، درمان به ضد آن است. کار نیز ضد راحت‌طلبی بوده و درمان آن است. با این‌حال از آنجا که تغییر، تدریجی است، لازم است برای تبدیل‌شدن به فرد سخت‌کوش، از تصمیمات کوچک شروع کرده و به‌تدریج بر حجم آن افزوده و خود را برای کارهای سخت‌تر آماده کنند.

رویکردهای تربیتی و مدیریتی به پدیدهٔ راحت‌طلبی

توصیهٔ کارشناسان به پدر و مادر برای جلوگیری از رشد راحت‌طلبی در فرزندان، این است که با بعضی سختگیری‌ها و محرومیت‌های جزئی و همچنین پرهیز از محبت‌های بی‌جا و اضافی، از شکل‌گیری روحیهٔ راحت‌طلبی در فرزندان پیشگیری کرده و به آنها بیاموزند که با راحت‌طلبی مبارزه کنند.

افزون‌بر روش‌های بیان‌شده، متناسب با بعضی موارد راحت‌طلبی، روش‌های خاصی نیز وجود دارد. برای مثال در راحت‌طلبی مربوط به فکر، بعضی پیشنهاد داده‌اند که در مدرسه، اندیشه و اشکال کردن به سخن استاد، ارزش تلقی شود.

همچنانکه در مدارس علمیهٔ ایران، بعضی استادان برای پرورش شاگردان خود به کسانی که زحمت فکر کردن را به خود نداده و اشکال یا نقضی مطرح نمی‌کردند، بی‌اعتنایی می‌کنند تا از این طریق آنها را به تفکر وادار کنند.

همچنین در راحت‌طلبی مربوط‌ به کم‌کاری کارمندان، بعضی صاحب‌نظران پیشنهاد کرده‌اند که کارکنان به‌ازای مقدار کاری که در یک‌ماه انجام داده‌اند حقوق دریافت کنند نه چون یک‌ماه کار کرده‌اند.

مسئولان نیز اگر به شوق‌آفرینیِ کار و تلاش جهادی توجه کنند و آن را وظیفهٔ خود تلقی کنند، وزن فرهنگ ایرانی در مبارزه با راحت‌طلبی تقویت شده و فرهنگ کار به‌عنوان یک عبادت در جامعه، نهادینه می‌شود. از این منظر، راحت‌طلبی، کفران نعمت الهی و عامل خطر در جامعه است.

منابع

• قرآن کریم.
• آقاتهرانی، مرتضی، اهمال‌کاری، بررسی علل و راهکارهای درمان، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۳ش.
• انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن، چ۳، ۱۳۸۶ش.
• بافکار، حسین، تعاون و همیاری در حج و زیارت، تهران، مشعر، ۱۳۹۱ش.
• پناهیان، علی‌رضا، «تنها مسیر؛ راهبرد اصلی در نظام تربیت دینی- ۱۲»، وب‌سایت پناهیان، تاریخ درج مطلب: ۲ مرداد ۱۳۹۲ش.
• پناهیان، علی‌رضا، «راحت‌طلبی جلوه‌های متنوعی دارد»، وب‌سایت پناهیان، تاریخ بازدید: ۱۸ خرداد ۱۳۹۳ش.
• پناهیان، علی‌رضا، «قسمت سوم، جلسه ۷، شوق، عامل اصلی مبارزه با راحت‌طلبی»، وب‌سایت تنهامسیر، تاریخ بازدید: ۱ آذر ۱۴۰۳ش.
• پناهیان، علی‌رضا، «مقابله با تهاجم فرهنگی نیازمند سخت‌کوشی و دوری ازراحت‌طلبی است»، خبرگزاری دفاع مقدس، تاریخ درج مطلب: ۷ اردیبهشت ۱۳۹۷ش.
• تمیمی أمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، چ۱، ۱۳۶۶س.
• «تنبلی و راحت‌طلبی مانع بزرگ خودسازی»، وب‌سایت پرسمان، تاریخ درج مطلب: ۵ خرداد ۱۳۹۵ش.
• جوکار، محمد صالح، «شعار فرزند کمتر زندگی بهتر اشتباه بزرگی بود/ خانواده‌ها راحت‌طلب شده‌اند»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۸ دی ۱۴۰۱ش.
• حائری شیرازی، محی‌الدین، تفکر، قم، نشر معارف، ۱۳۹۷ش.
• خامنه‌ای، سیدعلی، «بیانات در دیدار پرسنل نیروی هوایی»، وب‌سایت آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: ۱۸ بهمن ۱۳۸۴ش.
• خامنه‌ای، سیدعلی، «بیانات در دیدار سفرا و رؤسای نمایندگی‌های سیاسی ایران»، وب‌سایت آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: ۷ دی ۱۳۹۰ش.
• خامنه‌ای، سیدعلی، زندگی به سبک جهادی، قم، مؤسسه شهید کاظمی، ۱۳۹۴ش.
• خامنه‌ای، سیدعلی، حماسه امام سجاد علیه السلام، تهران، انتشارات انقلاب اسلامی، ۱۳۹۹ش.
• خامنه‌ای، سیدعلی، «بیانات در اجتماع زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی»، وب‌سایت آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: ۱ فروردین ۱۳۸۶ش.
• خامنه‌ای، سیدعلی، «بیانات در دیدار جمعی از مداحان»، وب‌سایت آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: ۱۱ اردیبهشت ۱۳۹۲ش.
• خامنه‌ای، سیدعلی، «بیانات در مراسم تنفیذ ریاست‌جمهوری سال»، وب‌سایت آثار آیت‌الله خامنه‌ای. تاریخ درج مطلب: ۱۱ مرداد ۱۳۸۰ش.
• خمینی، سیدروح‌الله، اجتهاد و تقلید، ترجمه وهاب دانش‌پژوه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۷ش.
• خمینی، سیدروح‌الله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چ۲۰، ۱۳۷۸ش.
• خمینی، سید روح‌الله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چ۷، ۱۳۷۸ش.
• خوانساری، جمال‌الدین محمد بن حسین، شرح غرر الحکم و دُرَر الکَلم، تهران، دانشگاه تهران، چ۴، ۱۳۶۶ش.
• درودی، هما، «فرهنگ کار از دیدگاه اسلام»، مجله کار و جامعه، شمارهٔ ۶۳، ۱۳۸۴ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت آبادیس، تاریخ بازدید: ۲۰ آبان ۱۴۰۳ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، امثال و حکم، تهران، امیرکبیر، چ۱۲، ۱۳۸۳ش.
• ساکی، رضا، «راحت‌طلبی ممنوع/ درجه حرارت را تنظیم کنید»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۲ دی ۱۳۹۴ش.
• سعدی، مشرف الدین مصلح بن عبدالله، گلستان، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۷ آذر ۱۴۰۳ش.
• شبر، سیدعبدالله، اخلاق، قم، هجرت، ۱۳۷۴ش.
• شریف‌پور، مریم، «سیر سقوط جمعیت ایران کاهشی شده است»، خبرگزاری آنا، تاریخ درج مطلب: ۲۰ خرداد ۱۴۰۳ش.
• شهریور، سیاوش، «حضور مردمان فرهنگ‌مدار و پرتلاش رمز ماندگاری ایران است»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۶ آبان ۱۳۹۵ش.
• عباسی ولدی، محسن، دنیای قشنگ خدمت‌گذاری و تربیت بچه‌های کاری، قم، آیین فطرت، ۱۴۰۱ش.
• فاضلی، نعمت‌الله، خودمردم‌نگاری هویت دانشگاهی، تهران، تیسا، ۱۳۹۶ش.
• قربی، سیدمحمدجواد و جمشیدی‌ها، غلامرضا، «تهدیدات تولید ملی در نظام سیاسی اسلام از منظر اندیشه آیت‌الله محمدعلی شاه‌آبادی»، الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی، دورهٔ ۷، شمارهٔ ۱۴، ۱۳۹۸ش.
• کثیری، امین، «راحت‌طلبی آفت جدی کسب‌وکار»، وب‌سایت رادیو اقتصاد، تاریخ درج مطلب: ۳۱ تیر ۱۳۹۶ش.
• مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث، چ۳، ۱۴۰۳ق.
• مشکینی، علی، گفتارها و نوشتارها در نشریات و مقدمه کتاب‌ها، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۹۲ش.
• مشکینی، علی، اخلاق در اسلام، مجله پاسدار اسلام، شمارهٔ ۱۴، ۱۳۶۱ش.
• مصباح‌یزدی، محمدتقی، «نگاهی گذرا بر عوامل کاهش جمعیت و وظایف روحانیت در جبران آن»، وب‌سایت آیت‌الله مصباح‌یزدی، تاریخ درج مطلب: ۹ تیر ۱۳۹۷ش.
• مطهری، مرتضی، احیای تفکر اسلامی، تهران، صدرا، چ۵۴، ۱۴۰۱ش.
• مطهری، مرتضی، انسان‌شناسی قرآن، تهران، صدرا، چ۱۴، ۱۴۰۲ش.
• مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران، صدرا، چ۷، ۱۳۷۶ش.
• مظاهری، حسین، اخلاق در خانه، قم، اخلاق، ۱۳۸۹ش.
• مؤسسه فرهنگی‌هنری قدر ولایت، تنبلی اجتماعی مانع اساسی در پیشرفت ملی، تهران، مؤسسه فرهنگی‌هنری قدر ولایت، ۱۳۹۵ش.
• نوبهار، صدیقه، «خانواده، در چنبره مشکلات ریز و درشت/ «راحت‌طلبی» پدیده نوظهور در میان جوانان»، وب‌سایت افکارنیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۷ مهر ۱۳۹۵ش.