پرش به محتوا

پیش‌نویس:فارابی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌ترتفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
project>Mojtabakd
حذف رده‌ها
project>شاهرودی
خط ۱: خط ۱:
[[پرونده:فارابی..jpg|300px|thumb|left|ابونصر فارابی]]
[[پرونده:فارابی..jpg|300px|thumb|left|ابونصر فارابی]]
<big>'''فارابی،'''</big> اندیشمند برجستۀ مسلمان و بنیان‌گذار فلسفۀ اسلامی.
{{درشت|'''فارابی،'''}} اندیشمند برجستهٔ مسلمان و بنیان‌گذار فلسفهٔ اسلامی.


فارابی، فیلسوف بزرگ [[مسلمان]] در سده‌های سوم و چهارم هجری و مؤسس فلسفۀ اسلامی است كه تأثير زیادی در شکوفايي فرهنگ و تمدن اسلامي داشته است؛ امروزه از او به‌عنوان فیلسوف فرهنگ نام برده می‌شود.  
فارابی، فیلسوف بزرگ [[مسلمان]] در سده‌های سوم و چهارم هجری و مؤسس فلسفهٔ اسلامی است که تأثیر زیادی در شکوفایی فرهنگ و تمدن اسلامی داشته است؛ امروزه از او به‌عنوان فیلسوف فرهنگ نام برده می‌شود.
==کودکی و نوجوانی==
ابونصر، محمد بن محمد فارابي در سال 259ق،<ref>امینی، «فارابی»، 1389ش، ص86.</ref>  در روستای «وَسِیج» در نزدیکی شهر «فاراب» در اطراف رود «سیحون»، به دنیا آمد.<ref>[http://pajoohe.ir/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D9%86%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%AA/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87/%D9%85%D8%AD%D8%B6/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D9%86%D8%B5%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%A8%DB%8C-%D8%A2%D8%BA%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%DB%8C%DA%A9-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE__a-1331-31140-31729-35885-35887-39236.aspx نجابت، «فارابی»، وب‌سایت پژوهه.]</ref>  برخی، فاراب را همان فاریاب در ولایت جوزجان [[افغانستان]] می‌دانند.<ref>امینی، «فارابی»، 1389ش، ص86.</ref>  در عصر فارابی، بخش بزرگی از آسیای میانه، ماوراء‌النهر و افغانستان، جزء خراسان محسوب می‌شد.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A7%D8%A8%D9%88_%D9%86%D8%B5%D8%B1_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%A8%DB%8C#.D8.B4.D8.A7.DA.AF.D8.B1.D8.AF.D8.A7.D9.86_.D9.81.D8.A7.D8.B1.D8.A7.D8.A8.DB.8C «ابونصر فارابی»، وب‌سایت دانشنامۀ اسلامی.]</ref> پدر و پدربزرگ او، از نظامیان بلندمرتبه در حکومت «سامانی» بودند که موجب می‌شد شرایط تحصیل برای او فراهم شود.<ref>[http://pajoohe.ir/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D9%86%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%AA/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87/%D9%85%D8%AD%D8%B6/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D9%86%D8%B5%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%A8%DB%8C-%D8%A2%D8%BA%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%DB%8C%DA%A9-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE__a-1331-31140-31729-35885-35887-39236.aspx نجابت، «فارابی»، وب‌سایت پژوهه.]</ref>  تبار فارابي را برخی ترك‏ و بعضی فارس معرفی کرده‌اند.<ref>امینی، «فارابی»، 1389ش، ص86.</ref>


==جوانی==
== کودکی و نوجوانی ==
با توجه به تولد فارابي در خانواده‌ای [[مسلمان]]، تربيت اوليۀ او، پايۀ ديني داشته است. همچنین، نهضت فرهنگي و فكري در آغاز قرن سوم با ورود [[اسلام]]، در فاراب گسترش يافت و فارابي از آن شرایط به‌خوبی استفاده کرد. او [[زبان عربي]]، تركي و [[زبان فارسي|فارسي]] و همچنین دانش فقه، حديث و تفسير [[قرآن]] را در زادگاه خود آموخت.<ref>[http://marifat.nashriyat.ir/node/505 جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.]</ref>
ابونصر، محمد بن محمد فارابی در سال ۲۵۹ق،<ref>امینی، «فارابی»، 1389ش، ص86.</ref> در روستای «وَسِیج» در نزدیکی شهر «فاراب» در اطراف رود «سیحون»، به دنیا آمد.<ref>[http://pajoohe.ir/مقالات/مقالات-نشریات/فلسفه/محض/اسلامی/ابونصر-فارابی-آغازی-برای-یک-تاریخ__a-1331-31140-31729-35885-35887-39236.aspx نجابت، «فارابی»، وب‌سایت پژوهه.]</ref> برخی، فاراب را همان فاریاب در ولایت جوزجان [[افغانستان]] می‌دانند.<ref>امینی، «فارابی»، 1389ش، ص86.</ref> در عصر فارابی، بخش بزرگی از آسیای میانه، ماوراءالنهر و افغانستان، جزء خراسان محسوب می‌شد.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/ابو_نصر_فارابی#.D8.B4.D8.A7.DA.AF.D8.B1.D8.AF.D8.A7.D9.86_.D9.81.D8.A7.D8.B1.D8.A7.D8.A8.DB.8C «ابونصر فارابی»، وب‌سایت دانشنامۀ اسلامی.]</ref> پدر و پدربزرگ او، از نظامیان بلندمرتبه در حکومت «سامانی» بودند که موجب می‌شد شرایط تحصیل برای او فراهم شود.<ref>[http://pajoohe.ir/مقالات/مقالات-نشریات/فلسفه/محض/اسلامی/ابونصر-فارابی-آغازی-برای-یک-تاریخ__a-1331-31140-31729-35885-35887-39236.aspx نجابت، «فارابی»، وب‌سایت پژوهه.]</ref> تبار فارابی را برخی ترک و بعضی فارس معرفی کرده‌اند.<ref>امینی، «فارابی»، 1389ش، ص86.</ref>


==مأخذ فکری==
== جوانی ==
در زمان فارابی، دو مرکز مشهور علمی وجود داشت؛ «حَرّان» در جنوب شرقی ترکیۀ فعلی که وارث مکتب اسکندریه بود<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A7%D8%A8%D9%88_%D9%86%D8%B5%D8%B1_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%A8%DB%8C#.D8.B4.D8.A7.DA.AF.D8.B1.D8.AF.D8.A7.D9.86_.D9.81.D8.A7.D8.B1.D8.A7.D8.A8.DB.8C «ابونصر فارابی»، وب‌سایت دانشنامۀ اسلامی.]</ref>  و «بغداد»، که از درخشان‏ترين مراكز آموزشی محسوب می‌شد.<ref>[http://marifat.nashriyat.ir/node/505 جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.]</ref>  فارابی، برای تحصیل علوم و معارف به بغداد رفت و علم منطق را از «ابوبشر متّی بن یونس» فراگرفت و سپس به حران مسافرت کرد و نزد «یُوحَنّا بن حِیلان»، فیلسوف مسیحی به تکمیل علم منطق پرداخت. فارابی، برای تکمیل علوم فلسفی دوباره به [[بغداد]] بازگشت و در افکار فلسفی و منطقی ارسطو، بارها مطالعه و تحقیق کرد. به‌همین دلیل، برخی او را بزرگترین مفسر فلسفۀ ارسطو و «معلم‌ثانی» دانسته‌اند.<ref>[http://marifat.nashriyat.ir/node/505 جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.]</ref>  فارابي بعد از بيست سال تحصیل در [[بغداد]]، به [[سوریه]] مهاجرت کرد و تا پايان عمر در آن‌جا بود.<ref>[http://marifat.nashriyat.ir/node/505 جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.]</ref>
با توجه به تولد فارابی در خانواده‌ای [[مسلمان]]، تربیت اولیهٔ او، پایهٔ دینی داشته است. همچنین، نهضت فرهنگی و فکری در آغاز قرن سوم با ورود [[اسلام]]، در فاراب گسترش یافت و فارابی از آن شرایط به‌خوبی استفاده کرد. او [[زبان عربی]]، ترکی و [[زبان فارسی|فارسی]] و همچنین دانش فقه، حدیث و تفسیر [[قرآن]] را در زادگاه خود آموخت.<ref>[http://marifat.nashriyat.ir/node/505 جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.]</ref>
==سیرۀ عملی و اخلاقی==
===1. علاقه به‌تحصيل===
فارابی علاقۀ بسیار زیادی به فراگیری دانش داشت. به‌همین دلیل، در شب‌هایی كه چراغي براي مطالعه نداشت، در روشنایی چراغ پاسبانان شهر مطالعه می‌کرد. او، همچنین، كتاب «نفس» [[ارسطو]] را صد بار و كتاب «سماع طبيعي» را چهل بار خواند.<ref>[http://marifat.nashriyat.ir/node/505 جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.]</ref>
===2. زهد===
فارابي به لحاظ شخصيتي، زاهد و صوفی‌منش بود و با اندك درآمدي، زندگي خود را مي‏گذراند.<ref>[http://marifat.nashriyat.ir/node/505 جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.]</ref>


==مسئولیت‌ها==
== مأخذ فکری ==
فارابی مدتی از زندگی خود را به شغل قضاوت گذراند اما به‌دلیل علاقه به مطالعۀ فلسفه، این شغل را در 40 سالگی رها و به [[بغداد]] مهاجرت کرد.<ref>[http://pajoohe.ir/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D9%86%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%AA/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87/%D9%85%D8%AD%D8%B6/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D9%86%D8%B5%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%A8%DB%8C-%D8%A2%D8%BA%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%DB%8C%DA%A9-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE__a-1331-31140-31729-35885-35887-39236.aspx میرلو، «ابونصر فارابی آغازی برای یک تاریخ»، وب‌سایت پژوهه.]</ref>  
در زمان فارابی، دو مرکز مشهور علمی وجود داشت؛ «حَرّان» در جنوب شرقی ترکیهٔ فعلی که وارث مکتب اسکندریه بود<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/ابو_نصر_فارابی#.D8.B4.D8.A7.DA.AF.D8.B1.D8.AF.D8.A7.D9.86_.D9.81.D8.A7.D8.B1.D8.A7.D8.A8.DB.8C «ابونصر فارابی»، وب‌سایت دانشنامۀ اسلامی.]</ref> و «بغداد»، که از درخشان‌ترین مراکز آموزشی محسوب می‌شد.<ref>[http://marifat.nashriyat.ir/node/505 جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.]</ref> فارابی، برای تحصیل علوم و معارف به بغداد رفت و علم منطق را از «ابوبشر متّی بن یونس» فراگرفت و سپس به حران مسافرت کرد و نزد «یُوحَنّا بن حِیلان»، فیلسوف مسیحی به تکمیل علم منطق پرداخت. فارابی، برای تکمیل علوم فلسفی دوباره به [[بغداد]] بازگشت و در افکار فلسفی و منطقی ارسطو، بارها مطالعه و تحقیق کرد. به‌همین دلیل، برخی او را بزرگ‌ترین مفسر فلسفهٔ ارسطو و «معلم‌ثانی» دانسته‌اند.<ref>[http://marifat.nashriyat.ir/node/505 جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.]</ref> فارابی بعد از بیست سال تحصیل در [[بغداد]]، به [[سوریه]] مهاجرت کرد و تا پایان عمر در آن‌جا بود.<ref>[http://marifat.nashriyat.ir/node/505 جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.]</ref>
==دیدگاه‌ها==
===1. هستی‌شناسی===
#عالم هستي از دو بعد مادی و معنوی (عالم ناسوت و عالم لاهوت) تشکیل شده است؛
#بين این دو عالم از اين نظر كه عالم معنوی فیض‌دهنده و عالم مادی فیض‌گیرنده است، ارتباط وجود دارد؛
#موجودات عالم معنا به حد كامل خود رسيده‏ اند؛
#نظام هستي منشأ آفرينش (موجود اول) دارد؛
#بين موجودات نظام هستي سلسله مراتب وجود دارد؛
#موجودات ناسوتي به‌صورت طبیعی سير تكاملي دارند؛
#بين خود موجودات ناسوتي با رعايت شدت و ضعف، ارتباط وجود دارد؛
#عالم هستي غايتمند است و در جهت كمال قرار دارد.<ref>[http://marifat.nashriyat.ir/node/505 جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.]</ref>


===2. راهنماشناسی===  
== سیرهٔ عملی و اخلاقی ==
از دیدگاه فارابی، براي مدينۀ فاضله، هم از لحاظ سياست و هم از لحاظ اخلاق، پيامبر لازم است. ارزش پيامبر تنها به لحاظ مقام متعالي او نيست، بلكه به‌دليل تأثيري است كه او در جامعه دارد.<ref>[http://marifat.nashriyat.ir/node/505 جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.]</ref>
=== ۱. علاقه به‌تحصیل ===
===3. انسان‏شناسي===
فارابی علاقهٔ بسیار زیادی به فراگیری دانش داشت. به‌همین دلیل، در شب‌هایی که چراغی برای مطالعه نداشت، در روشنایی چراغ پاسبانان شهر مطالعه می‌کرد. او، همچنین، کتاب «نفس» [[ارسطو]] را صد بار و کتاب «سماع طبیعی» را چهل بار خواند.<ref>[http://marifat.nashriyat.ir/node/505 جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.]</ref>
فارابي انسان را مرکب از دو عنصر می‌داند؛ یکی جوهر روحانی که منشأ آن، عالم معنا است و دیگری بدن که منشأ آن در عالم مادی است. از نظر او، مراحل قوام وجودي انسان دارای سه مرحله است: مرحلۀ اول وضع نباتي است كه در اين وضع قواي غازيه، ناميه، هاضمه، ماسكه و دافعه به انسان داده می‌شود. مرحلۀ دوم وضع حيواني است که قوۀ محرّكۀ او پرورش پیدا می‌کند. مرحلۀ سوم وضع انساني است كه سه قوۀ حاسّه، متخيّله و ناطقه، به‌عنوان رئيس قواي بدن به انسان داده می‌شود و نفس شایستگی دریافت عقل فعّال را پیدا می‌کند.<ref>[http://marifat.nashriyat.ir/node/505 جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.]</ref>


===4. شناخت‌شناسی===
=== ۲. زهد ===
از نظر فارابي وحي، عقل نظري، عقل عملي، حس، خيال و وهم از منابع شناخت است.<ref>[http://marifat.nashriyat.ir/node/505 جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.]</ref> 
فارابی به لحاظ شخصیتی، زاهد و صوفی‌منش بود و با اندک درآمدی، زندگی خود را می‌گذراند.<ref>[http://marifat.nashriyat.ir/node/505 جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.]</ref>
===5. جامعه‌شناسی===
====پیدایش اجتماع====
به‌نظر فارابی، تقسیم کار به‌منظور برآوردن نیازهای انسان، علت عمدۀ پیدایش اجتماعات انسانی است.<ref>[http://pajoohe.ir/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D9%86%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%AA/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87/%D9%85%D8%AD%D8%B6/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D9%86%D8%B5%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%A8%DB%8C-%D8%A2%D8%BA%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%DB%8C%DA%A9-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE__a-1331-31140-31729-35885-35887-39236.aspx میرلو، «ابونصر فارابی آغازی برای یک تاریخ»، وب‌سایت پژوهه.]</ref>
====مدينۀ فاضله====
فارابی معتقد بود که «مدينۀ فاضله»، بر اساس شناخت عقلي و وحياني شکل می‌گیرد و جایی است که مقصود حقیقی از اجتماع در آن، همکاری است که سبب رسیدن به سعادت ‌می‌شود.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4473/6320/70532/%DB%8C%DA%A9-%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%DB%8C%DA%A9-%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87 طالبی، « ویژگی‌های مدینه فاضله از دیدگاه اسلام»، وب‌سایت اطلاع‌رسانی حوزه.] </ref>  به نظر او، مدينۀ فاضله مانند موجود زنده است كه همۀ اعضاي آن در راه حفظ و ادامۀ زندگي همكاري می‌کنند؛ همان‏گونه كه در مراحل تكويني انسان، ابتدا قلب به وجود مي‏‌آيد و بعد ساير اعضا شكل مي‏گيرند، در مدينۀ فاضله نيز جايگاه هر يك از بخش‏هاي جامعه به‌همين شكل است. فارابی معتقد است که رئيس مدينۀ فاضله از نظر بدنی، اخلاقی و آگاهی دارای اوصاف زیادی است که در سلسله مراتب تكامل وجودي به آخرين مرحلۀ رشد نفساني، رسيده و هيچ امري بر او پوشیده نيست.<ref>[http://marifat.nashriyat.ir/node/505 جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.]</ref>


====5،3. مدینۀ غیرفاضله====
== مسئولیت‌ها ==
همان‏گونه كه شكل‌‏گيري مدينۀ فاضله مبتني بر شناخت عقلي و وحياني است، اساس شكل‌‏گيري مدينۀ «غيرفاضله» نیز خيال، حس و وهم است. مدینۀ غیرفاضله خود شامل  چهار مدینۀ جاهله، فاسقه، و مبتذله می‌شود که هرکدام اوصاف ویژۀ خود را دارند.<ref>[http://marifat.nashriyat.ir/node/505 جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.]</ref>
فارابی مدتی از زندگی خود را به شغل قضاوت گذراند اما به‌دلیل علاقه به مطالعهٔ فلسفه، این شغل را در ۴۰ سالگی رها و به [[بغداد]] مهاجرت کرد.<ref>[http://pajoohe.ir/مقالات/مقالات-نشریات/فلسفه/محض/اسلامی/ابونصر-فارابی-آغازی-برای-یک-تاریخ__a-1331-31140-31729-35885-35887-39236.aspx میرلو، «ابونصر فارابی آغازی برای یک تاریخ»، وب‌سایت پژوهه.]</ref>
==طبقه‌بندی علوم==
فارابی، علوم زمانۀ خود را از نظر موضوع، به علوم نظری و عملی تقسیم می‌کند. علوم سه‌گانۀ رياضي، طبيعي و الهیات را از شاخۀ علوم نظری دانسته و سه رشتۀ علمی «سیاست نفس وعلوم اخلاقی»، «سیاست خانواده یا اقتصاد» و «سیاست کشور و مردم» را در شاخۀ‌ علوم عملی جای می‌دهد. همچین، فارابی علوم را از نگاه دیگر، به ابزاری و غیرابزاری دسته‌بندی می‌کند که علوم ابزاری، زبان و منطق را در بر گرفته و علوم غیرابزاری، حساب و هندسه، مناظر، نجوم تعليمي، موسيقي، اَثقال و حِيَل، علوم طبيعي و الهي، اخلاق، سياست، فقه و كلام را شامل مي‌شود.<ref>[http://marifat.nashriyat.ir/node/505 جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.]</ref>   
==شاگردان==
یحیی بن ‌عدی، ابوسلیمان سجستانی، ابوالحسن محمد بن‌یوسف عامری و ابوحیان توحیدی، از شاگردان و پیروان مشهور فارابی هستند.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A7%D8%A8%D9%88_%D9%86%D8%B5%D8%B1_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%A8%DB%8C#.D8.B4.D8.A7.DA.AF.D8.B1.D8.AF.D8.A7.D9.86_.D9.81.D8.A7.D8.B1.D8.A7.D8.A8.DB.8C «ابونصر فارابی»، وب‌سایت دانشنامۀ اسلامی.]</ref>  اب ن‏سينا، ابن ‏رشد، ابن‌ ميمون، آلبرت كبير، محمّد عبده و سيد جمال‏الدين حسینی (معروف به افغانی یا اسدآبادی)، کسانی هستند که از اندیشۀ فارابی تأثیر پذیرفته‌اند.<ref>[http://marifat.nashriyat.ir/node/505 جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.]</ref>


==آثار==
== دیدگاه‌ها ==
از فارابی حدود 200 رساله در رشته‌های مختلف به‌جا مانده که بیشتر آنها در سراسر جهان به زبان‌های [[زبان عربی|عربی]]، [[زبان فارسی|فارسی]]، ترکی، [[زبان انگلیسی|انگلیسی]]، اسپانیولی، فرانسه، ایتالیایی، لهستانی و روسی ترجمه شده‌اند.<ref>[https://ana.press/fa/news/658971/%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%87-%D8%AA%D8%B5%D9%88%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D8%B9%D9%85%DB%8C%D9%82%E2%80%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%81%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%88-%D8%A7%D8%A8%D8%AA%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%AB%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DB%8C%DA%A9-%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%AF-%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C «ارائۀ تصویری عمیق‌ از افکار و ابتکارات معلم ثانی در یک رویداد علمی»، خبرگزای آنا.]</ref>
=== ۱. هستی‌شناسی ===
==نقش فارابی در فرهنگ و سبک ‌زندگی مسلمانان==  
# عالم هستی از دو بعد مادی و معنوی (عالم ناسوت و عالم لاهوت) تشکیل شده است؛
فارابی در شکل‌گیری و تکامل حکومت اسلامی نقش داشت؛ زیرا تفکر فلسفی او از طریق [[ابن‌سینا]] و سهروردی و متفکرانی همچون [[علامه طباطبایی]] و [[امام خمینی]] در دورۀ معاصر، امتداد پیدا کرده است.<ref>[https://ana.press/fa/news/658971/%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%87-%D8%AA%D8%B5%D9%88%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D8%B9%D9%85%DB%8C%D9%82%E2%80%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%81%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%88-%D8%A7%D8%A8%D8%AA%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%AB%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DB%8C%DA%A9-%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%AF-%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C «ارائۀ تصویری عمیق‌ از افکار و ابتکارات معلم ثانی در یک رویداد علمی»، خبرگزای آنا.]</ref>  
# بین این دو عالم از این نظر که عالم معنوی فیض‌دهنده و عالم مادی فیض‌گیرنده است، ارتباط وجود دارد؛
# موجودات عالم معنا به حد کامل خود رسیده‌اند؛
# نظام هستی منشأ آفرینش (موجود اول) دارد؛
# بین موجودات نظام هستی سلسله مراتب وجود دارد؛
# موجودات ناسوتی به‌صورت طبیعی سیر تکاملی دارند؛
# بین خود موجودات ناسوتی با رعایت شدت و ضعف، ارتباط وجود دارد؛
# عالم هستی غایتمند است و در جهت کمال قرار دارد.<ref>[http://marifat.nashriyat.ir/node/505 جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.]</ref>


==نوآوری‌ها==
=== ۲. راهنماشناسی ===
#بسط و عمق دادن به مسائل فلسفی و تأسیس فلسفۀ اسلامی؛
از دیدگاه فارابی، برای مدینهٔ فاضله، هم از لحاظ سیاست و هم از لحاظ اخلاق، پیامبر لازم است. ارزش پیامبر تنها به لحاظ مقام متعالی او نیست، بلکه به‌دلیل تأثیری است که او در جامعه دارد.<ref>[http://marifat.nashriyat.ir/node/505 جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.]</ref>
#عینیت دادن به فلسفۀ اسلامی و بازشناسی مرز آن با فلسفۀ یونانی؛
#تبیین علوم انسانی اسلامی بر مبنای نقش ذاتی دین در سعادت بشر و ساخت مدینۀ فاضله (جامعۀ آرمانی)؛
#ترویج آزاداندیشی در مواجهه با معرفت دینی و خرافه‌زدایی از معارف دینی؛<ref>[https://ana.press/fa/news/658971/%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%87-%D8%AA%D8%B5%D9%88%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D8%B9%D9%85%DB%8C%D9%82%E2%80%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%81%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%88-%D8%A7%D8%A8%D8%AA%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%AB%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DB%8C%DA%A9-%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%AF-%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C «ارائۀ تصویری عمیق‌ از افکار و ابتکارات معلم ثانی در یک رویداد علمی»، خبرگزای آنا.]</ref>
#مصالحه بین فلسفه و [[دین]]؛
#جمع بین فلسفۀ [[افلاطون]] و [[ارسطو]]؛<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/859014/%D9%86%D9%88-%D8%A2%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%A8%DB%8C مهاجرنیا، «نوآوری‌های فارابی»، وب‌سایت راسخون.] </ref>
#تقسیم‌بندی و ارائۀ قالب جدید برای منطق ارسطویی.<ref>[http://pajoohe.ir/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D9%86%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%AA/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87/%D9%85%D8%AD%D8%B6/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D9%86%D8%B5%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%A8%DB%8C-%D8%A2%D8%BA%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%DB%8C%DA%A9-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE__a-1331-31140-31729-35885-35887-39236.aspx نجابت، «فارابی»، وب‌سایت پژوهه.]</ref>


==فارابی در ایران==
=== ۳. انسان‌شناسی ===
[[پرونده:فارابی.jpg|بندانگشتی|قدیمی ترین نسخه خطی از فارابی در کتابخانه و موزه ملی ملک]]
فارابی انسان را مرکب از دو عنصر می‌داند؛ یکی جوهر روحانی که منشأ آن، عالم معنا است و دیگری بدن که منشأ آن در عالم مادی است. از نظر او، مراحل قوام وجودی انسان دارای سه مرحله است: مرحلهٔ اول وضع نباتی است که در این وضع قوای غازیه، نامیه، هاضمه، ماسکه و دافعه به انسان داده می‌شود. مرحلهٔ دوم وضع حیوانی است که قوهٔ محرّکهٔ او پرورش پیدا می‌کند. مرحلهٔ سوم وضع انسانی است که سه قوهٔ حاسّه، متخیّله و ناطقه، به‌عنوان رئیس قوای بدن به انسان داده می‌شود و نفس شایستگی دریافت عقل فعّال را پیدا می‌کند.<ref>[http://marifat.nashriyat.ir/node/505 جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.]</ref>
#تألیف ده‌ها کتاب و اثر دربارۀ فارابی؛
#برگزاری صدها جشنواره، سمینار، کنگره و نشست ملی و بین‌المللی از گذشته تا امروز؛
#برگزاری هر سالۀ جشنوارۀ بین‌المللی فارابی؛<ref>[https://www.icro.ir/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4/-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%A8%DB%8C%D8%8C-%D8%AA%D8%A3%D8%AB%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%D9%88--%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B2%D8%A7%D9%82%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%88-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86- فارابی، تأثیر او در قزاقستان و آثار او در ایران»، وب‌سایت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.]</ref>
#نام‌گذاری ۳۰ [[آبان]]، به‌عنوان روز ملی حکمت و فلسفه و بزرگداشت فارابی.<ref>[https://www.irna.ir/news/84497462/%DA%86%D8%B1%D8%A7-%DB%B3%DB%B0-%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%AD%DA%A9%D9%85%D8%AA-%D9%88-%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87-%D9%88-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%A8%DB%8C-%D8%B4%D8%AF «چرا ۳۰ آبان روز حکمت و فلسفه و بزرگداشت فارابی شد؟»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>


==فارابی در قزاقستان==
=== ۴. شناخت‌شناسی ===
از نظر فارابی وحی، عقل نظری، عقل عملی، حس، خیال و وهم از منابع شناخت است.<ref>[http://marifat.nashriyat.ir/node/505 جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.]</ref>
#ساخت بناهای یادبود در شهرها و مناطق مسکونی بزرگ به‌نام فارابی؛
#نام‌گذاری خیابان‌های مرکزی پاتخت و شهرهای بزرگ به‌نام فارابی؛
#نام‌گذاری جایزۀ دولتی در زمینۀ علم و فن‌آوری به‌نام فارابی؛
#چاپ تصویر فارابی بر سکه‌های یادبود بانک مرکزی در سال 2011م؛
#تولید مستند فارابی با نام «چراغ راه».<ref>[https://www.icro.ir/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4/-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%A8%DB%8C%D8%8C-%D8%AA%D8%A3%D8%AB%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%D9%88--%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B2%D8%A7%D9%82%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%88-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86- فارابی، تأثیر او در قزاقستان و آثار او در ایران»، وب‌سایت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.]</ref>


==دیدگاه‌ها دربارۀ فارابی==
=== ۵. جامعه‌شناسی ===
===1. ابن ‏سينا===
==== پیدایش اجتماع ====
كتاب مابعدالطبيعۀ ارسطو را چهل بار خواندم و نفهميدم تا آنكه به كتاب «اغراض مابعدالطبيعه» فارابي دست يافتم و چون آن را خواندم درهاي علم بر من باز شد.<ref>[http://marifat.nashriyat.ir/node/505 جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.]</ref>
به‌نظر فارابی، تقسیم کار به‌منظور برآوردن نیازهای انسان، علت عمدهٔ پیدایش اجتماعات انسانی است.<ref>[http://pajoohe.ir/مقالات/مقالات-نشریات/فلسفه/محض/اسلامی/ابونصر-فارابی-آغازی-برای-یک-تاریخ__a-1331-31140-31729-35885-35887-39236.aspx میرلو، «ابونصر فارابی آغازی برای یک تاریخ»، وب‌سایت پژوهه.]</ref>
===2. غزالي===
غزالی، فارابی را در کنار [[ابن‌سینا]] قرارداده و هر دو را در فلسفۀ اسلامی بی‌نظیر می‌داند.<ref>[http://marifat.nashriyat.ir/node/505 جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.]</ref>
===3. آیت‌الله خامنه‌ای===  
هزار سال است که در ایران دربارۀ آثار فارابی به‌عنوان یک فیلسوف و دانشمند اسلامی، تحقیق و مطالعه شده است.<ref> [https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=50485 «دیدار رئیس‌جمهور قزاقستان با رهبر انقلاب»، وب‌سایت خامنه‌ای دات‌آی‌آر.]</ref>
===4. اندیشمندان غربی===
شناخت [[افلاطون]] و [[ارسطو]]، در جهان [[اسلام]] و غرب، مدیون فارابی است.<ref>[https://www.isna.ir/news/1401022516776/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D9%85%D9%87%D9%85-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%A8%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AF-%D8%AA%DA%A9%D8%A7%D9%85%D9%84-%D8%AA%D9%85%D8%AF%D9%86-%D8%B4%DA%A9%D9%88%D9%87%D9%85%D9%86%D8%AF-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «نقش مهم فارابی در فرایند تکامل تمدن شکوهمند اسلامی»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>
==درگذشت==
فارابی در سال 339ق، در سن 80 سالگی، در دمشق درگذشت.<ref>[http://pajoohe.ir/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D9%86%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%AA/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87/%D9%85%D8%AD%D8%B6/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D9%86%D8%B5%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%A8%DB%8C-%D8%A2%D8%BA%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%DB%8C%DA%A9-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE__a-1331-31140-31729-35885-35887-39236.aspx میرلو، «ابونصر فارابی آغازی برای یک تاریخ»، وب‌سایت پژوهه.]</ref>  در سال 1386ش، دولت‌های قزاقستان و [[سوریه]]، برای همکاری در ساخت مرکز تاریخی، فرهنگی و آرامگاه فارابی، در پایتخت سوریه موافقت کردند.<ref>[https://www.icro.ir/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4/-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%A8%DB%8C%D8%8C-%D8%AA%D8%A3%D8%AB%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%D9%88--%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B2%D8%A7%D9%82%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%88-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86- فارابی، تأثیر او در قزاقستان و آثار او در ایران»، وب‌سایت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.]</ref>  


==پانویس==
==== مدینهٔ فاضله ====
فارابی معتقد بود که «مدینهٔ فاضله»، بر اساس شناخت عقلی و وحیانی شکل می‌گیرد و جایی است که مقصود حقیقی از اجتماع در آن، همکاری است که سبب رسیدن به سعادت می‌شود.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4473/6320/70532/یک-پایان-نامه-در-یک-مقاله طالبی، « ویژگی‌های مدینه فاضله از دیدگاه اسلام»، وب‌سایت اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> به نظر او، مدینهٔ فاضله مانند موجود زنده است که همهٔ اعضای آن در راه حفظ و ادامهٔ زندگی همکاری می‌کنند؛ همان‌گونه که در مراحل تکوینی انسان، ابتدا قلب به وجود می‌آید و بعد سایر اعضا شکل می‌گیرند، در مدینهٔ فاضله نیز جایگاه هر یک از بخش‌های جامعه به‌همین شکل است. فارابی معتقد است که رئیس مدینهٔ فاضله از نظر بدنی، اخلاقی و آگاهی دارای اوصاف زیادی است که در سلسله مراتب تکامل وجودی به آخرین مرحلهٔ رشد نفسانی، رسیده و هیچ امری بر او پوشیده نیست.<ref>[http://marifat.nashriyat.ir/node/505 جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.]</ref>
 
==== ۵٬۳. مدینهٔ غیرفاضله ====
همان‌گونه که شکل‌گیری مدینهٔ فاضله مبتنی بر شناخت عقلی و وحیانی است، اساس شکل‌گیری مدینهٔ «غیرفاضله» نیز خیال، حس و وهم است. مدینهٔ غیرفاضله خود شامل چهار مدینهٔ جاهله، فاسقه، و مبتذله می‌شود که هرکدام اوصاف ویژهٔ خود را دارند.<ref>[http://marifat.nashriyat.ir/node/505 جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.]</ref>
 
== طبقه‌بندی علوم ==
فارابی، علوم زمانهٔ خود را از نظر موضوع، به علوم نظری و عملی تقسیم می‌کند. علوم سه‌گانهٔ ریاضی، طبیعی و الهیات را از شاخهٔ علوم نظری دانسته و سه رشتهٔ علمی «سیاست نفس وعلوم اخلاقی»، «سیاست خانواده یا اقتصاد» و «سیاست کشور و مردم» را در شاخهٔ علوم عملی جای می‌دهد. همچین، فارابی علوم را از نگاه دیگر، به ابزاری و غیرابزاری دسته‌بندی می‌کند که علوم ابزاری، زبان و منطق را دربر گرفته و علوم غیرابزاری، حساب و هندسه، مناظر، نجوم تعلیمی، موسیقی، اَثقال و حِیَل، علوم طبیعی و الهی، اخلاق، سیاست، فقه و کلام را شامل می‌شود.<ref>[http://marifat.nashriyat.ir/node/505 جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.]</ref>
 
== شاگردان ==
یحیی بن عدی، ابوسلیمان سجستانی، ابوالحسن محمد بن‌یوسف عامری و ابوحیان توحیدی، از شاگردان و پیروان مشهور فارابی هستند.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/ابو_نصر_فارابی#.D8.B4.D8.A7.DA.AF.D8.B1.D8.AF.D8.A7.D9.86_.D9.81.D8.A7.D8.B1.D8.A7.D8.A8.DB.8C «ابونصر فارابی»، وب‌سایت دانشنامۀ اسلامی.]</ref> اب ن‌سینا، ابن رشد، ابن میمون، آلبرت کبیر، محمّد عبده و سید جمال‌الدین حسینی (معروف به افغانی یا اسدآبادی)، کسانی هستند که از اندیشهٔ فارابی تأثیر پذیرفته‌اند.<ref>[http://marifat.nashriyat.ir/node/505 جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.]</ref>
 
== آثار ==
از فارابی حدود ۲۰۰ رساله در رشته‌های مختلف به‌جا مانده که بیشتر آنها در سراسر جهان به زبان‌های [[زبان عربی|عربی]]، [[زبان فارسی|فارسی]]، ترکی، [[زبان انگلیسی|انگلیسی]]، اسپانیولی، فرانسه، ایتالیایی، لهستانی و روسی ترجمه شده‌اند.<ref>[https://ana.press/fa/news/658971/ارائه-تصویری-عمیق‌-از-افکار-و-ابتکارات-معلم-ثانی-در-یک-رویداد-علمی «ارائۀ تصویری عمیق از افکار و ابتکارات معلم ثانی در یک رویداد علمی»، خبرگزای آنا.]</ref>
 
== نقش فارابی در فرهنگ و سبک زندگی مسلمانان ==
فارابی در شکل‌گیری و تکامل حکومت اسلامی نقش داشت؛ زیرا تفکر فلسفی او از طریق [[ابن‌سینا]] و سهروردی و متفکرانی همچون [[علامه طباطبایی]] و [[امام خمینی]] در دورهٔ معاصر، امتداد پیدا کرده است.<ref>[https://ana.press/fa/news/658971/ارائه-تصویری-عمیق‌-از-افکار-و-ابتکارات-معلم-ثانی-در-یک-رویداد-علمی «ارائۀ تصویری عمیق از افکار و ابتکارات معلم ثانی در یک رویداد علمی»، خبرگزای آنا.]</ref>
 
== نوآوری‌ها ==
# بسط و عمق دادن به مسائل فلسفی و تأسیس فلسفهٔ اسلامی؛
# عینیت دادن به فلسفهٔ اسلامی و بازشناسی مرز آن با فلسفهٔ یونانی؛
# تبیین علوم انسانی اسلامی بر مبنای نقش ذاتی دین در سعادت بشر و ساخت مدینهٔ فاضله (جامعهٔ آرمانی)؛
# ترویج آزاداندیشی در مواجهه با معرفت دینی و خرافه‌زدایی از معارف دینی؛<ref>[https://ana.press/fa/news/658971/ارائه-تصویری-عمیق‌-از-افکار-و-ابتکارات-معلم-ثانی-در-یک-رویداد-علمی «ارائۀ تصویری عمیق از افکار و ابتکارات معلم ثانی در یک رویداد علمی»، خبرگزای آنا.]</ref>
# مصالحه بین فلسفه و [[دین]]؛
# جمع بین فلسفهٔ [[افلاطون]] و [[ارسطو]]؛<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/859014/نو-آوری-های-فارابی مهاجرنیا، «نوآوری‌های فارابی»، وب‌سایت راسخون.]</ref>
# تقسیم‌بندی و ارائهٔ قالب جدید برای منطق ارسطویی.<ref>[http://pajoohe.ir/مقالات/مقالات-نشریات/فلسفه/محض/اسلامی/ابونصر-فارابی-آغازی-برای-یک-تاریخ__a-1331-31140-31729-35885-35887-39236.aspx نجابت، «فارابی»، وب‌سایت پژوهه.]</ref>
 
== فارابی در ایران ==
[[پرونده:فارابی.jpg|بندانگشتی|قدیمی‌ترین نسخه خطی از فارابی در کتابخانه و موزه ملی ملک]]
# تألیف ده‌ها کتاب و اثر دربارهٔ فارابی؛
# برگزاری صدها جشنواره، سمینار، کنگره و نشست ملی و بین‌المللی از گذشته تا امروز؛
# برگزاری هر سالهٔ جشنوارهٔ بین‌المللی فارابی؛<ref>[https://www.icro.ir/گزارش/-فارابی،-تأثیر-او--در-قزاقستان-و-آثار-او-در-ایران- فارابی، تأثیر او در قزاقستان و آثار او در ایران»، وب‌سایت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.]</ref>
# نام‌گذاری ۳۰ [[آبان]]، به‌عنوان روز ملی حکمت و فلسفه و بزرگداشت فارابی.<ref>[https://www.irna.ir/news/84497462/چرا-۳۰-آبان-روز-حکمت-و-فلسفه-و-بزرگداشت-فارابی-شد «چرا ۳۰ آبان روز حکمت و فلسفه و بزرگداشت فارابی شد؟»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
 
== فارابی در قزاقستان ==
# ساخت بناهای یادبود در شهرها و مناطق مسکونی بزرگ به‌نام فارابی؛
# نام‌گذاری خیابان‌های مرکزی پاتخت و شهرهای بزرگ به‌نام فارابی؛
# نام‌گذاری جایزهٔ دولتی در زمینهٔ علم و فن‌آوری به‌نام فارابی؛
# چاپ تصویر فارابی بر سکه‌های یادبود بانک مرکزی در سال ۲۰۱۱م؛
# تولید مستند فارابی با نام «چراغ راه».<ref>[https://www.icro.ir/گزارش/-فارابی،-تأثیر-او--در-قزاقستان-و-آثار-او-در-ایران- فارابی، تأثیر او در قزاقستان و آثار او در ایران»، وب‌سایت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.]</ref>
 
== دیدگاه‌ها دربارهٔ فارابی ==
=== ۱. ابن سینا ===
کتاب مابعدالطبیعهٔ ارسطو را چهل بار خواندم و نفهمیدم تا آنکه به کتاب «اغراض مابعدالطبیعه» فارابی دست یافتم و چون آن را خواندم درهای علم بر من باز شد.<ref>[http://marifat.nashriyat.ir/node/505 جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.]</ref>
 
=== ۲. غزالی ===
غزالی، فارابی را در کنار [[ابن‌سینا]] قرارداده و هر دو را در فلسفهٔ اسلامی بی‌نظیر می‌داند.<ref>[http://marifat.nashriyat.ir/node/505 جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.]</ref>
 
=== ۳. آیت‌الله خامنه‌ای ===
هزار سال است که در ایران دربارهٔ آثار فارابی به‌عنوان یک فیلسوف و دانشمند اسلامی، تحقیق و مطالعه شده است.<ref>[https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=50485 «دیدار رئیس‌جمهور قزاقستان با رهبر انقلاب»، وب‌سایت خامنه‌ای دات‌آی‌آر.]</ref>
 
=== ۴. اندیشمندان غربی ===
شناخت [[افلاطون]] و [[ارسطو]]، در جهان [[اسلام]] و غرب، مدیون فارابی است.<ref>[https://www.isna.ir/news/1401022516776/نقش-مهم-فارابی-در-فرایند-تکامل-تمدن-شکوهمند-اسلامی «نقش مهم فارابی در فرایند تکامل تمدن شکوهمند اسلامی»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>
 
== درگذشت ==
فارابی در سال ۳۳۹ق، در سن ۸۰ سالگی، در دمشق درگذشت.<ref>[http://pajoohe.ir/مقالات/مقالات-نشریات/فلسفه/محض/اسلامی/ابونصر-فارابی-آغازی-برای-یک-تاریخ__a-1331-31140-31729-35885-35887-39236.aspx میرلو، «ابونصر فارابی آغازی برای یک تاریخ»، وب‌سایت پژوهه.]</ref> در سال ۱۳۸۶ش، دولت‌های قزاقستان و [[سوریه]]، برای همکاری در ساخت مرکز تاریخی، فرهنگی و آرامگاه فارابی، در پایتخت سوریه موافقت کردند.<ref>[https://www.icro.ir/گزارش/-فارابی،-تأثیر-او--در-قزاقستان-و-آثار-او-در-ایران- فارابی، تأثیر او در قزاقستان و آثار او در ایران»، وب‌سایت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.]</ref>
 
== پانویس ==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
==منابع==
 
*«ارائه تصویری عمیق‌ از افکار و ابتکارات معلم ثانی در یک رویداد علمی»، خبرگزای آنا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ ارديبهشت ۱۴۰۱ش.
== منابع ==
*امینی، فرشید، «فارابی» نشریۀ کتاب ماه علوم و فنون، شماره 132، آذر 1389ش.
* «ارائه تصویری عمیق از افکار و ابتکارات معلم ثانی در یک رویداد علمی»، خبرگزای آنا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
*جوکار، قاسم، «انديشه‌‏هاي اجتماعي فارابي»، وب‌سایت معرفت، تاریخ درج مطلب: 26 شهرویور 1389ش.
* امینی، فرشید، «فارابی» نشریهٔ کتاب ماه علوم و فنون، شماره ۱۳۲، آذر ۱۳۸۹ش.
*«چرا ۳۰ آبان روز حکمت و فلسفه و بزرگداشت فارابی شد؟»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 17 مهر 1400ش.
* جوکار، قاسم، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت، تاریخ درج مطلب: ۲۶ شهرویور ۱۳۸۹ش.
*«دیدار رئیس‌جمهور قزاقستان با رهبر انقلاب»، وب‌سایت خامنه‌ای دات‌آی‌آر، تاریخ درج مطلب: 29 خرداد 1401ش.
* «چرا ۳۰ آبان روز حکمت و فلسفه و بزرگداشت فارابی شد؟»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مهر ۱۴۰۰ش.
*طالبی، مرتضی، «ویژگی‌های مدینه فاضله از دیدگاه اسلام»، وب‌سایت اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 3 دی 1401ش.
* «دیدار رئیس‌جمهور قزاقستان با رهبر انقلاب»، وب‌سایت خامنه‌ای دات‌آی‌آر، تاریخ درج مطلب: ۲۹ خرداد ۱۴۰۱ش.
*«فارابی، تأثیر او در قزاقستان و آثار او در ایران»، وب‌سایت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، تاریخ درج مطلب: 29 آبان 1401ش.
* طالبی، مرتضی، «ویژگی‌های مدینه فاضله از دیدگاه اسلام»، وب‌سایت اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: ۳ دی ۱۴۰۱ش.
*کفشگر جلودار، حسین، «ابونصر فارابی»، وب‌سایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: 24 آبان 1393ش.
* «فارابی، تأثیر او در قزاقستان و آثار او در ایران»، وب‌سایت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۹ آبان ۱۴۰۱ش.
*مهاجرنیا، محسن، «نوآوری‌های فارابی»، وب‌سایت راسخون، تاریخ بازدید: 3 دی 1401ش.
* کفشگر جلودار، حسین، «ابونصر فارابی»، وب‌سایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آبان ۱۳۹۳ش.
*میرلو، محمدمهدی، «ابونصر فارابی آغازی برای یک تاریخ»، وب‌سایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: 10 بهمن 1396ش.
* مهاجرنیا، محسن، «نوآوری‌های فارابی»، وب‌سایت راسخون، تاریخ بازدید: ۳ دی ۱۴۰۱ش.
*نجابت، علی اصغر، «فارابی»، وب‌سایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: 24 آبان 1393ش.
* میرلو، محمدمهدی، «ابونصر فارابی آغازی برای یک تاریخ»، وب‌سایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: ۱۰ بهمن ۱۳۹۶ش.
*«نقش مهم فارابی در فرایند تکامل تمدن شکوهمند اسلامی»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۱ش
* نجابت، علی اصغر، «فارابی»، وب‌سایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آبان ۱۳۹۳ش.
* «نقش مهم فارابی در فرایند تکامل تمدن شکوهمند اسلامی»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۱ش
 
{{خراسان رضوی-افقی}}
 
[[رده:اهالی استان خراسان رضوی]]
[[رده:درگذشتگان ۳۳۹ (قمری)]]
[[رده:زادگان ۲۵۹ (قمری)]]
[[رده:زادگان افغانستان]]
[[رده:فیلسوفان مسلمان]]

نسخهٔ ۲۷ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۲۰:۰۹

ابونصر فارابی

فارابی، اندیشمند برجستهٔ مسلمان و بنیان‌گذار فلسفهٔ اسلامی.

فارابی، فیلسوف بزرگ مسلمان در سده‌های سوم و چهارم هجری و مؤسس فلسفهٔ اسلامی است که تأثیر زیادی در شکوفایی فرهنگ و تمدن اسلامی داشته است؛ امروزه از او به‌عنوان فیلسوف فرهنگ نام برده می‌شود.

کودکی و نوجوانی

ابونصر، محمد بن محمد فارابی در سال ۲۵۹ق،[۱] در روستای «وَسِیج» در نزدیکی شهر «فاراب» در اطراف رود «سیحون»، به دنیا آمد.[۲] برخی، فاراب را همان فاریاب در ولایت جوزجان افغانستان می‌دانند.[۳] در عصر فارابی، بخش بزرگی از آسیای میانه، ماوراءالنهر و افغانستان، جزء خراسان محسوب می‌شد.[۴] پدر و پدربزرگ او، از نظامیان بلندمرتبه در حکومت «سامانی» بودند که موجب می‌شد شرایط تحصیل برای او فراهم شود.[۵] تبار فارابی را برخی ترک و بعضی فارس معرفی کرده‌اند.[۶]

جوانی

با توجه به تولد فارابی در خانواده‌ای مسلمان، تربیت اولیهٔ او، پایهٔ دینی داشته است. همچنین، نهضت فرهنگی و فکری در آغاز قرن سوم با ورود اسلام، در فاراب گسترش یافت و فارابی از آن شرایط به‌خوبی استفاده کرد. او زبان عربی، ترکی و فارسی و همچنین دانش فقه، حدیث و تفسیر قرآن را در زادگاه خود آموخت.[۷]

مأخذ فکری

در زمان فارابی، دو مرکز مشهور علمی وجود داشت؛ «حَرّان» در جنوب شرقی ترکیهٔ فعلی که وارث مکتب اسکندریه بود[۸] و «بغداد»، که از درخشان‌ترین مراکز آموزشی محسوب می‌شد.[۹] فارابی، برای تحصیل علوم و معارف به بغداد رفت و علم منطق را از «ابوبشر متّی بن یونس» فراگرفت و سپس به حران مسافرت کرد و نزد «یُوحَنّا بن حِیلان»، فیلسوف مسیحی به تکمیل علم منطق پرداخت. فارابی، برای تکمیل علوم فلسفی دوباره به بغداد بازگشت و در افکار فلسفی و منطقی ارسطو، بارها مطالعه و تحقیق کرد. به‌همین دلیل، برخی او را بزرگ‌ترین مفسر فلسفهٔ ارسطو و «معلم‌ثانی» دانسته‌اند.[۱۰] فارابی بعد از بیست سال تحصیل در بغداد، به سوریه مهاجرت کرد و تا پایان عمر در آن‌جا بود.[۱۱]

سیرهٔ عملی و اخلاقی

۱. علاقه به‌تحصیل

فارابی علاقهٔ بسیار زیادی به فراگیری دانش داشت. به‌همین دلیل، در شب‌هایی که چراغی برای مطالعه نداشت، در روشنایی چراغ پاسبانان شهر مطالعه می‌کرد. او، همچنین، کتاب «نفس» ارسطو را صد بار و کتاب «سماع طبیعی» را چهل بار خواند.[۱۲]

۲. زهد

فارابی به لحاظ شخصیتی، زاهد و صوفی‌منش بود و با اندک درآمدی، زندگی خود را می‌گذراند.[۱۳]

مسئولیت‌ها

فارابی مدتی از زندگی خود را به شغل قضاوت گذراند اما به‌دلیل علاقه به مطالعهٔ فلسفه، این شغل را در ۴۰ سالگی رها و به بغداد مهاجرت کرد.[۱۴]

دیدگاه‌ها

۱. هستی‌شناسی

  1. عالم هستی از دو بعد مادی و معنوی (عالم ناسوت و عالم لاهوت) تشکیل شده است؛
  2. بین این دو عالم از این نظر که عالم معنوی فیض‌دهنده و عالم مادی فیض‌گیرنده است، ارتباط وجود دارد؛
  3. موجودات عالم معنا به حد کامل خود رسیده‌اند؛
  4. نظام هستی منشأ آفرینش (موجود اول) دارد؛
  5. بین موجودات نظام هستی سلسله مراتب وجود دارد؛
  6. موجودات ناسوتی به‌صورت طبیعی سیر تکاملی دارند؛
  7. بین خود موجودات ناسوتی با رعایت شدت و ضعف، ارتباط وجود دارد؛
  8. عالم هستی غایتمند است و در جهت کمال قرار دارد.[۱۵]

۲. راهنماشناسی

از دیدگاه فارابی، برای مدینهٔ فاضله، هم از لحاظ سیاست و هم از لحاظ اخلاق، پیامبر لازم است. ارزش پیامبر تنها به لحاظ مقام متعالی او نیست، بلکه به‌دلیل تأثیری است که او در جامعه دارد.[۱۶]

۳. انسان‌شناسی

فارابی انسان را مرکب از دو عنصر می‌داند؛ یکی جوهر روحانی که منشأ آن، عالم معنا است و دیگری بدن که منشأ آن در عالم مادی است. از نظر او، مراحل قوام وجودی انسان دارای سه مرحله است: مرحلهٔ اول وضع نباتی است که در این وضع قوای غازیه، نامیه، هاضمه، ماسکه و دافعه به انسان داده می‌شود. مرحلهٔ دوم وضع حیوانی است که قوهٔ محرّکهٔ او پرورش پیدا می‌کند. مرحلهٔ سوم وضع انسانی است که سه قوهٔ حاسّه، متخیّله و ناطقه، به‌عنوان رئیس قوای بدن به انسان داده می‌شود و نفس شایستگی دریافت عقل فعّال را پیدا می‌کند.[۱۷]

۴. شناخت‌شناسی

از نظر فارابی وحی، عقل نظری، عقل عملی، حس، خیال و وهم از منابع شناخت است.[۱۸]

۵. جامعه‌شناسی

پیدایش اجتماع

به‌نظر فارابی، تقسیم کار به‌منظور برآوردن نیازهای انسان، علت عمدهٔ پیدایش اجتماعات انسانی است.[۱۹]

مدینهٔ فاضله

فارابی معتقد بود که «مدینهٔ فاضله»، بر اساس شناخت عقلی و وحیانی شکل می‌گیرد و جایی است که مقصود حقیقی از اجتماع در آن، همکاری است که سبب رسیدن به سعادت می‌شود.[۲۰] به نظر او، مدینهٔ فاضله مانند موجود زنده است که همهٔ اعضای آن در راه حفظ و ادامهٔ زندگی همکاری می‌کنند؛ همان‌گونه که در مراحل تکوینی انسان، ابتدا قلب به وجود می‌آید و بعد سایر اعضا شکل می‌گیرند، در مدینهٔ فاضله نیز جایگاه هر یک از بخش‌های جامعه به‌همین شکل است. فارابی معتقد است که رئیس مدینهٔ فاضله از نظر بدنی، اخلاقی و آگاهی دارای اوصاف زیادی است که در سلسله مراتب تکامل وجودی به آخرین مرحلهٔ رشد نفسانی، رسیده و هیچ امری بر او پوشیده نیست.[۲۱]

۵٬۳. مدینهٔ غیرفاضله

همان‌گونه که شکل‌گیری مدینهٔ فاضله مبتنی بر شناخت عقلی و وحیانی است، اساس شکل‌گیری مدینهٔ «غیرفاضله» نیز خیال، حس و وهم است. مدینهٔ غیرفاضله خود شامل چهار مدینهٔ جاهله، فاسقه، و مبتذله می‌شود که هرکدام اوصاف ویژهٔ خود را دارند.[۲۲]

طبقه‌بندی علوم

فارابی، علوم زمانهٔ خود را از نظر موضوع، به علوم نظری و عملی تقسیم می‌کند. علوم سه‌گانهٔ ریاضی، طبیعی و الهیات را از شاخهٔ علوم نظری دانسته و سه رشتهٔ علمی «سیاست نفس وعلوم اخلاقی»، «سیاست خانواده یا اقتصاد» و «سیاست کشور و مردم» را در شاخهٔ علوم عملی جای می‌دهد. همچین، فارابی علوم را از نگاه دیگر، به ابزاری و غیرابزاری دسته‌بندی می‌کند که علوم ابزاری، زبان و منطق را دربر گرفته و علوم غیرابزاری، حساب و هندسه، مناظر، نجوم تعلیمی، موسیقی، اَثقال و حِیَل، علوم طبیعی و الهی، اخلاق، سیاست، فقه و کلام را شامل می‌شود.[۲۳]

شاگردان

یحیی بن عدی، ابوسلیمان سجستانی، ابوالحسن محمد بن‌یوسف عامری و ابوحیان توحیدی، از شاگردان و پیروان مشهور فارابی هستند.[۲۴] اب ن‌سینا، ابن رشد، ابن میمون، آلبرت کبیر، محمّد عبده و سید جمال‌الدین حسینی (معروف به افغانی یا اسدآبادی)، کسانی هستند که از اندیشهٔ فارابی تأثیر پذیرفته‌اند.[۲۵]

آثار

از فارابی حدود ۲۰۰ رساله در رشته‌های مختلف به‌جا مانده که بیشتر آنها در سراسر جهان به زبان‌های عربی، فارسی، ترکی، انگلیسی، اسپانیولی، فرانسه، ایتالیایی، لهستانی و روسی ترجمه شده‌اند.[۲۶]

نقش فارابی در فرهنگ و سبک زندگی مسلمانان

فارابی در شکل‌گیری و تکامل حکومت اسلامی نقش داشت؛ زیرا تفکر فلسفی او از طریق ابن‌سینا و سهروردی و متفکرانی همچون علامه طباطبایی و امام خمینی در دورهٔ معاصر، امتداد پیدا کرده است.[۲۷]

نوآوری‌ها

  1. بسط و عمق دادن به مسائل فلسفی و تأسیس فلسفهٔ اسلامی؛
  2. عینیت دادن به فلسفهٔ اسلامی و بازشناسی مرز آن با فلسفهٔ یونانی؛
  3. تبیین علوم انسانی اسلامی بر مبنای نقش ذاتی دین در سعادت بشر و ساخت مدینهٔ فاضله (جامعهٔ آرمانی)؛
  4. ترویج آزاداندیشی در مواجهه با معرفت دینی و خرافه‌زدایی از معارف دینی؛[۲۸]
  5. مصالحه بین فلسفه و دین؛
  6. جمع بین فلسفهٔ افلاطون و ارسطو؛[۲۹]
  7. تقسیم‌بندی و ارائهٔ قالب جدید برای منطق ارسطویی.[۳۰]

فارابی در ایران

قدیمی‌ترین نسخه خطی از فارابی در کتابخانه و موزه ملی ملک
  1. تألیف ده‌ها کتاب و اثر دربارهٔ فارابی؛
  2. برگزاری صدها جشنواره، سمینار، کنگره و نشست ملی و بین‌المللی از گذشته تا امروز؛
  3. برگزاری هر سالهٔ جشنوارهٔ بین‌المللی فارابی؛[۳۱]
  4. نام‌گذاری ۳۰ آبان، به‌عنوان روز ملی حکمت و فلسفه و بزرگداشت فارابی.[۳۲]

فارابی در قزاقستان

  1. ساخت بناهای یادبود در شهرها و مناطق مسکونی بزرگ به‌نام فارابی؛
  2. نام‌گذاری خیابان‌های مرکزی پاتخت و شهرهای بزرگ به‌نام فارابی؛
  3. نام‌گذاری جایزهٔ دولتی در زمینهٔ علم و فن‌آوری به‌نام فارابی؛
  4. چاپ تصویر فارابی بر سکه‌های یادبود بانک مرکزی در سال ۲۰۱۱م؛
  5. تولید مستند فارابی با نام «چراغ راه».[۳۳]

دیدگاه‌ها دربارهٔ فارابی

۱. ابن سینا

کتاب مابعدالطبیعهٔ ارسطو را چهل بار خواندم و نفهمیدم تا آنکه به کتاب «اغراض مابعدالطبیعه» فارابی دست یافتم و چون آن را خواندم درهای علم بر من باز شد.[۳۴]

۲. غزالی

غزالی، فارابی را در کنار ابن‌سینا قرارداده و هر دو را در فلسفهٔ اسلامی بی‌نظیر می‌داند.[۳۵]

۳. آیت‌الله خامنه‌ای

هزار سال است که در ایران دربارهٔ آثار فارابی به‌عنوان یک فیلسوف و دانشمند اسلامی، تحقیق و مطالعه شده است.[۳۶]

۴. اندیشمندان غربی

شناخت افلاطون و ارسطو، در جهان اسلام و غرب، مدیون فارابی است.[۳۷]

درگذشت

فارابی در سال ۳۳۹ق، در سن ۸۰ سالگی، در دمشق درگذشت.[۳۸] در سال ۱۳۸۶ش، دولت‌های قزاقستان و سوریه، برای همکاری در ساخت مرکز تاریخی، فرهنگی و آرامگاه فارابی، در پایتخت سوریه موافقت کردند.[۳۹]

پانویس

  1. ↑ امینی، «فارابی»، 1389ش، ص86.
  2. ↑ نجابت، «فارابی»، وب‌سایت پژوهه.
  3. ↑ امینی، «فارابی»، 1389ش، ص86.
  4. ↑ «ابونصر فارابی»، وب‌سایت دانشنامۀ اسلامی.
  5. ↑ نجابت، «فارابی»، وب‌سایت پژوهه.
  6. ↑ امینی، «فارابی»، 1389ش، ص86.
  7. ↑ جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.
  8. ↑ «ابونصر فارابی»، وب‌سایت دانشنامۀ اسلامی.
  9. ↑ جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.
  10. ↑ جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.
  11. ↑ جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.
  12. ↑ جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.
  13. ↑ جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.
  14. ↑ میرلو، «ابونصر فارابی آغازی برای یک تاریخ»، وب‌سایت پژوهه.
  15. ↑ جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.
  16. ↑ جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.
  17. ↑ جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.
  18. ↑ جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.
  19. ↑ میرلو، «ابونصر فارابی آغازی برای یک تاریخ»، وب‌سایت پژوهه.
  20. ↑ طالبی، « ویژگی‌های مدینه فاضله از دیدگاه اسلام»، وب‌سایت اطلاع‌رسانی حوزه.
  21. ↑ جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.
  22. ↑ جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.
  23. ↑ جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.
  24. ↑ «ابونصر فارابی»، وب‌سایت دانشنامۀ اسلامی.
  25. ↑ جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.
  26. ↑ «ارائۀ تصویری عمیق از افکار و ابتکارات معلم ثانی در یک رویداد علمی»، خبرگزای آنا.
  27. ↑ «ارائۀ تصویری عمیق از افکار و ابتکارات معلم ثانی در یک رویداد علمی»، خبرگزای آنا.
  28. ↑ «ارائۀ تصویری عمیق از افکار و ابتکارات معلم ثانی در یک رویداد علمی»، خبرگزای آنا.
  29. ↑ مهاجرنیا، «نوآوری‌های فارابی»، وب‌سایت راسخون.
  30. ↑ نجابت، «فارابی»، وب‌سایت پژوهه.
  31. ↑ فارابی، تأثیر او در قزاقستان و آثار او در ایران»، وب‌سایت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.
  32. ↑ «چرا ۳۰ آبان روز حکمت و فلسفه و بزرگداشت فارابی شد؟»، خبرگزاری ایرنا.
  33. ↑ فارابی، تأثیر او در قزاقستان و آثار او در ایران»، وب‌سایت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.
  34. ↑ جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.
  35. ↑ جوکار، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت.
  36. ↑ «دیدار رئیس‌جمهور قزاقستان با رهبر انقلاب»، وب‌سایت خامنه‌ای دات‌آی‌آر.
  37. ↑ «نقش مهم فارابی در فرایند تکامل تمدن شکوهمند اسلامی»، خبرگزاری ایسنا.
  38. ↑ میرلو، «ابونصر فارابی آغازی برای یک تاریخ»، وب‌سایت پژوهه.
  39. ↑ فارابی، تأثیر او در قزاقستان و آثار او در ایران»، وب‌سایت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.

منابع

  • «ارائه تصویری عمیق از افکار و ابتکارات معلم ثانی در یک رویداد علمی»، خبرگزای آنا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
  • امینی، فرشید، «فارابی» نشریهٔ کتاب ماه علوم و فنون، شماره ۱۳۲، آذر ۱۳۸۹ش.
  • جوکار، قاسم، «اندیشه‌های اجتماعی فارابی»، وب‌سایت معرفت، تاریخ درج مطلب: ۲۶ شهرویور ۱۳۸۹ش.
  • «چرا ۳۰ آبان روز حکمت و فلسفه و بزرگداشت فارابی شد؟»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مهر ۱۴۰۰ش.
  • «دیدار رئیس‌جمهور قزاقستان با رهبر انقلاب»، وب‌سایت خامنه‌ای دات‌آی‌آر، تاریخ درج مطلب: ۲۹ خرداد ۱۴۰۱ش.
  • طالبی، مرتضی، «ویژگی‌های مدینه فاضله از دیدگاه اسلام»، وب‌سایت اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: ۳ دی ۱۴۰۱ش.
  • «فارابی، تأثیر او در قزاقستان و آثار او در ایران»، وب‌سایت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۹ آبان ۱۴۰۱ش.
  • کفشگر جلودار، حسین، «ابونصر فارابی»، وب‌سایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آبان ۱۳۹۳ش.
  • مهاجرنیا، محسن، «نوآوری‌های فارابی»، وب‌سایت راسخون، تاریخ بازدید: ۳ دی ۱۴۰۱ش.
  • میرلو، محمدمهدی، «ابونصر فارابی آغازی برای یک تاریخ»، وب‌سایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: ۱۰ بهمن ۱۳۹۶ش.
  • نجابت، علی اصغر، «فارابی»، وب‌سایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آبان ۱۳۹۳ش.
  • «نقش مهم فارابی در فرایند تکامل تمدن شکوهمند اسلامی»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۱ش
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:فارابی&oldid=5343»