پیشنویس:ریاضت: تفاوت میان نسخهها
حمید گلزار (بحث | مشارکتها) ابرابزار |
|||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:مرتاض-هندی.jpg|بندانگشتی|395x395px|یک مرتاض در حال مراقبه]] | [[پرونده:مرتاض-هندی.jpg|بندانگشتی|395x395px|یک مرتاض در حال مراقبه]] | ||
{{درشت|'''ریاضت؛'''}} اصلاح و تهذیب نفس در سه ساحت اعتقادی، اخلاقی و رفتاری. | |||
ریاضت، در فرهنگ اسلامی امری لازم برای تهذیب و تعالی نفس و بهدور از هرگونه افراط و تفریط است. | ریاضت، در فرهنگ اسلامی امری لازم برای تهذیب و تعالی نفس و بهدور از هرگونه افراط و تفریط است. تزکیهٔ نفوس در پرتو تعالیم کتاب و سنت، مقدمهٔ تربیت اجتماعی است تا به تکوین مدیریت سیاسی- اجتماعی برای احقاق حق و اقامهٔ عدل و قسط اجتماعی بینجامد. این نوع ریاضت در مقایسه با سایر ریاضتهای رایج در نحلههای فکری از لحاظ اهداف، حدود و کارکرد متمایز است. | ||
==مفهومشناسی ریاضت== | |||
== مفهومشناسی ریاضت == | |||
واژهٔ عربی «ریاضت» بهمعنای تعلیمدادن،<ref>فراهیدی، العین، 1409ق، ج7، ص55.</ref> به کنترل درآوردن،<ref>إبنمنظور، لسان العرب، بیتا، ج7، ص164.</ref> پروراندن،<ref>طریحی، مجمع البحرین، 1375ش، ج4، ص210.</ref> [[تربیت]] و تمرین دادن،<ref>راغب اصفهانی، مفردات ألفاظ القرآن، 1412ق، ص372.</ref> در فرهنگ فارسی بهمعنای کوشش همراه با رنج و سختی است.<ref>دهخدا، لغتنامه، ذیل واژهٔ ریاضت.</ref> ریاضت در اصطلاح حکمای [[مسلمان]] بهمعنای پیروینکردن از قوای نفسانی و رذایل اخلاقی برای رسیدن به کمال،<ref>نصیرالدین طوسی، اوصاف الأشراف، 1373ش، ص35.</ref> منع نفس از توجه به غیر خدا،<ref>حلی، الألفین، بیتا، ص130.</ref> مبارزه با خواهشهای نفسانی برای پیشگیری از طغیانگری نفس<ref>خمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و تعلیقات علی مصباح الأنس، 1442ق، ص17.</ref> و تمرین و آمادهسازی روح برای دریافت حقایق معرفتی در راستای اطاعت الهی، است.<ref>مطهری، مجموعهٔ آثار، 1376ش، ج23، ص75.</ref> | |||
== تاریخچه ریاضت == | == تاریخچه ریاضت == | ||
ادیان و آیینهای گوناگون در طول تاریخ با توجه به تعریفی که از | ادیان و آیینهای گوناگون در طول تاریخ با توجه به تعریفی که از نفس داشتهاند، شیوههای مختلفی از ریاضت را با هدف تزکیهٔ نفس از رذائل و پستیها به پیروان خود سفارش کرده و آن را لازمهٔ انسانیت در نظر گرفتهاند.<ref>طباطبایی، المیزان، 1385ش، ج6، ص267-273.</ref> | ||
== اهداف ریاضت == | == اهداف ریاضت == | ||
از منظر عارفان مسلمان، ریاضت وسیلهای برای دستیابی به کمال حقیقی و رضای خداوند است که سه هدف اصلی را بهدنبال دارد: | از منظر عارفان مسلمان، ریاضت وسیلهای برای دستیابی به کمال حقیقی و رضای خداوند است که سه هدف اصلی را بهدنبال دارد: | ||
*دوری از موانع رشد و کمال مانند [[تکبر]]، [[حسادت]]، [[ترس]]، تنبلی و ناامیدی؛ | * دوری از موانع رشد و کمال مانند [[تکبر]]، [[حسادت]]، [[ترس]]، تنبلی و ناامیدی؛ | ||
*انتظام قوای درونی و از بین بردن آشفتگیهای روحی؛ | *انتظام قوای درونی و از بین بردن آشفتگیهای روحی؛ | ||
*دستیابی به نورانیت دل و لطیفکردن روح و باطن آدمی.<ref>مطهری، | * دستیابی به نورانیت دل و لطیفکردن روح و باطن آدمی.<ref>مطهری، مجموعهٔ آثار، 1376ش، ج23، ص76.</ref> | ||
==اقسام ریاضت== | |||
== اقسام ریاضت == | |||
ریاضت در فرهنگ مسلمانان به دو نوع مشروع وغیر مشروع تقسیم میشود: | ریاضت در فرهنگ مسلمانان به دو نوع مشروع وغیر مشروع تقسیم میشود: | ||
[[پرونده:نماز.jpg|بندانگشتی|396x396px|نماز، ریاضت مشروع]] | [[پرونده:نماز.jpg|بندانگشتی|396x396px|نماز، ریاضت مشروع]] | ||
=== | === ریاضت مشروع و معقول === | ||
ریاضت مشروع از منظر مسلمانان، در قالب | ریاضت مشروع از منظر مسلمانان، در قالب آموزههای دینی و در چارچوب شریعت شکل میگیرد. فرد براساس معیارهای شرعی، اعمال عبادی خود مانند نماز و روزه را انجام میدهد و معناگرایی و سلوک را در گسست از زندگی اجتماعی نمیجوید. سلوک فردی و اجتماعی پیامبر اسلام و امامان و اهتمام آنها نسبت به هدایت و تربیت جامعه مصداق بارز این ریاضت دانسته شده است.<ref>رودگر، عرفان اجتماعی، 1400ش، ص100.</ref> | ||
=== | === ریاضت نامشروع === | ||
[[پرونده:مرتاض-هندی1.jpg|بندانگشتی|395x395پیکسل|ریاضت نامشروع]] | [[پرونده:مرتاض-هندی1.jpg|بندانگشتی|395x395پیکسل|ریاضت نامشروع]] | ||
ریاضت نامشروع شامل آن دسته از تلاشهای انسان میشود که از راه به سختی انداختن جسم در تکاپوی دستیابی به مهارتها و توانمندیهای فرامادی است؛ این نوع ریاضت، کرامت انسانی را زیر سؤال برده، باعث سرکوب خواستههای معقول شده و انسان را از مسیر رشد حقیقی بازمیدارد؛ مانند تلاشهای مرتاضان هندی، رهبانیت و دوری از اموری که خداوند حلال کرده است.<ref>[https://journals.iau.ir/article%20542298.html ناصری و احمدپور، «ریاضت؛ اقسام، درجات و مراتب آن»، 1395ش، ص98.]</ref> | ریاضت نامشروع شامل آن دسته از تلاشهای انسان میشود که از راه به سختی انداختن جسم در تکاپوی دستیابی به مهارتها و توانمندیهای فرامادی است؛ این نوع ریاضت، کرامت انسانی را زیر سؤال برده، باعث سرکوب خواستههای معقول شده و انسان را از مسیر رشد حقیقی بازمیدارد؛ مانند تلاشهای مرتاضان هندی، رهبانیت و دوری از اموری که خداوند حلال کرده است.<ref>[https://journals.iau.ir/article%20542298.html ناصری و احمدپور، «ریاضت؛ اقسام، درجات و مراتب آن»، 1395ش، ص98.]</ref> | ||
در فرهنگ مسلمانان و بهویژه در عرفان شیعی، همواره بر پرهیز از ریاضتهای غیرمعقول، تأکید شده است. ریاضتی که در آموزههای اسلام، | در فرهنگ مسلمانان و بهویژه در عرفان شیعی، همواره بر پرهیز از ریاضتهای غیرمعقول، تأکید شده است. ریاضتی که در آموزههای اسلام، سیرهٔ امامان و معارف شیعی، تجلی یافته منوط به التزام به اوامر و نواهی الهی است که با ریاضت موجود در هندوئیسم، بودیسم، رهبانیت مسیحی و گونههایی از تصوف، تفاوتهای اساسی دارد: | ||
#در ریاضت شرعی انسان | # در ریاضت شرعی انسان اجازهٔ ضرر زدن به خود و دیگران را ندارد و اعمال او باید فایدهٔ عقلایی داشته باشد، مانند روزه که در صورت آسیب جسمانی، حرام میشود.<ref>[https://journals.iau.ir/article_542298.html ناصری و احمدپور، «ریاضت؛ اقسام، درجات و مراتب آن»، 1395ش، ص105.]</ref> | ||
#ریاضت مشروع و معقول در جهت بندگی خداوند صورت میگیرد؛ اما هدف ریاضتهای غیرشرعی برای رسیدن به قدرتهای خاص، تسخیر بدن و طبیعت | # ریاضت مشروع و معقول در جهت بندگی خداوند صورت میگیرد؛ اما هدف ریاضتهای غیرشرعی برای رسیدن به قدرتهای خاص، تسخیر بدن و طبیعت یا تقویت اراده است.<ref>[https://journals.iau.ir/article%20542298.html ناصری و احمدپور، «ریاضت؛ اقسام، درجات و مراتب آن»، 1395ش، ص107؛] [http://pajoohe.ir/رياضت-مشروع-آثار-معنوي---معرفتي-آن__a-61835.aspx رودگر، «ریاضت مشروع(آثار معنوی – معرفتی آن)»، 1391ش، ص95.]</ref> | ||
#ریاضت شرعی با هرگونه جامعهگریزی و درونگرایی محض مخالف است و توجه و کمک به خلق را از اهداف اصلی خود میداند؛ اما ریاضت غیرشرعی از توجه به وظایف اجتماعی، گریزان است.<ref>[http://pajoohe.ir/ | # ریاضت شرعی با هرگونه جامعهگریزی و درونگرایی محض مخالف است و توجه و کمک به خلق را از اهداف اصلی خود میداند؛ اما ریاضت غیرشرعی از توجه به وظایف اجتماعی، گریزان است.<ref>[http://pajoohe.ir/رياضت-مشروع-آثار-معنوي---معرفتي-آن__a-61835.aspx رودگر، «ریاضت مشروع(آثار معنوی – معرفتی آن)»، 1391ش، ص99-100.]</ref> | ||
#در ریاضت غیرمشروع، تلاشها بر آموزش و تمرین استوار است و ممکن است در راه نادرست استفاده شود؛ اما هدف ریاضت معقول، قرب الهی بوده و از کمال بهدست آمده سوءاستفاده نمیشود.<ref> [https://journals.iau.ir/article%20542298.html ناصری و احمدپور، «ریاضت؛ اقسام، درجات و مراتب آن»، 1395ش، ص108.]</ref> | # در ریاضت غیرمشروع، تلاشها بر آموزش و تمرین استوار است و ممکن است در راه نادرست استفاده شود؛ اما هدف ریاضت معقول، قرب الهی بوده و از کمال بهدست آمده سوءاستفاده نمیشود.<ref>[https://journals.iau.ir/article%20542298.html ناصری و احمدپور، «ریاضت؛ اقسام، درجات و مراتب آن»، 1395ش، ص108.]</ref> | ||
== ضرورت، مفهوم و جایگاه ریاضت در اسلام == | == ضرورت، مفهوم و جایگاه ریاضت در اسلام == | ||
[[پرونده:اعمال_حج.jpg|بندانگشتی|409x409px|تحمل سختیها و مشقتهای مناسک حج، با ریاضت ارتباط وثیقی دارد]] | [[پرونده:اعمال_حج.jpg|بندانگشتی|409x409px|تحمل سختیها و مشقتهای مناسک حج، با ریاضت ارتباط وثیقی دارد]] | ||
کسب موفقیت در انسان میتواند منشأ حس بزرگی، غرور و خودبینی شود. در نظامهای تربیتی، شکوفایی هر استعدادی نیازمند شکستن غرور ناشی از آن است. بههمین دلیل، انسان نیاز به ریاضت نفس دارد تا از چنگال منیّتها و خودبرتربینیها رهایی یابد و با تمرین و پرورش روح خود از بروز بسیاری از رذایل اخلاقی مانند تنبلی، حسادت، دروغ، بهانهتراشی و پرخاشگری و مفاسد اجتماعی ناشی از آن مانند دزدی، کمکاری، طلاق، اعتیاد و جنایت پیشگیری کند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/361227/جایگاه-ریاضت-در-تربیت-اخلاقی-از-منظر-قرآن-و- موسوی و فنایی اشکوری، «جایگاه ریاضت در تربیت اخلاقی از منظر قرآن و حدیث»، 1394ش، ص14-16.]</ref> | |||
در این چارچوب، ریاضت با هدف تزکیه و تهذیب نفس، همواره مورد توجه آموزههای قرآن و سنت بوده و در تقابل با رویهٔ برخی فرقهها مانند گروههایی از صوفیه است. در اسلام، ریاضت مطلوب شامل عمل به احکام شرعی و رعایت آداب و اخلاق اسلامی است.<ref>موسوی، جایگاه ریاضت از منظر قرآن و حدیث، 1394ش، ص48.</ref> | |||
در این چارچوب، ریاضت با هدف تزکیه و تهذیب نفس، همواره مورد توجه آموزههای قرآن و سنت بوده و در تقابل با | |||
انجام عبادات از قبیل نماز و خضوع و خشوع در برابر خدا، <ref> | انجام عبادات از قبیل نماز و خضوع و خشوع در برابر خدا،<ref>سورهٔ بقره، آیهٔ 45.</ref> روزه و خودداری نفس از لذات جسمانی،<ref>سورهٔ بقره، آیهٔ 183-185.</ref> حج و تحمل سختیها و مشقتهای مناسک آن<ref>سورهٔ حج، آیهٔ 27.</ref> و رعایت افعال اخلاقی مانند صدق، صبر و استقامت، ایثار و زهد با ریاضت ارتباط وثیقی دارند. در سیرهٔ ائمه نیز، ریاضتهایی از قبیل عبادات مستحبی، خوراک و پوشاک ساده، انفاق در راه خدا، دوری از تجملات و پیادهرفتن به حج بیان شده است.<ref>موسوی، جایگاه ریاضت از منظر قرآن و حدیث، 1394ش، ص95-116.</ref> مطابق تعالیم اسلام، پرهیز از محرمات شرعی و انجام وظایف دینی و اخلاقی در قبال خود، خدا و مردم، بالاترین ریاضت است.<ref>[http://kalam.saminatech.ir/Article/18610/FullText صادقپور و دیگران «بررسی تطبیقی ریاضت و تهذیب نفس در اسلام با ادیان هند و آئین بودا»، 1396ش، ص87.]</ref> | ||
== سبک زندگی اسلامی: از تهذیب نفس تا مسئولیت اجتماعی == | == سبک زندگی اسلامی: از تهذیب نفس تا مسئولیت اجتماعی == | ||
تضارب فرهنگها منجر به ترویج سبکهای متنوع از زندگی میشود و امروزه سبک زندگی مبتنی بر هواپرستی و مصرفگرایی، فرهنگ مسلمانان را تهدید میکند. در همین راستا، بهرهگیری از آموزههای اصیل اسلامی برای کنترل و مهار هوای نفس و تسلط بر عواطف و احساسات، ضرورت مییابد. <ref>عطایی نظری و اسلامی، «بررسی مشروعیت سبک زندگی ریاضتی براساس | تضارب فرهنگها منجر به ترویج سبکهای متنوع از زندگی میشود و امروزه سبک زندگی مبتنی بر هواپرستی و مصرفگرایی، فرهنگ مسلمانان را تهدید میکند. در همین راستا، بهرهگیری از آموزههای اصیل اسلامی برای کنترل و مهار هوای نفس و تسلط بر عواطف و احساسات، ضرورت مییابد.<ref>عطایی نظری و اسلامی، «بررسی مشروعیت سبک زندگی ریاضتی براساس قاعدهٔ لاضرر»، 1398ش، ص11-12.</ref> | ||
در این مدل سبک زندگی، فرد سعی در اصلاح نفس داشته و این رویکرد اصلاحی را تا | در این مدل سبک زندگی، فرد سعی در اصلاح نفس داشته و این رویکرد اصلاحی را تا گسترهٔ اجتماع، توسعه میدهد. در این فرایند، انسان با پاکسازی درون خویشتن از آلودگیها، رذائل اخلاقی و گناه، قوای نفسانی خود را به کنترل درآورده و با التزام به اعتقادات و باورها از لحاظ شخصیتی و فردی خود را پرورش میدهد و به رعایت ارزشها و هنجارهای دینی، دست مییابد. از منظر قرآن، تغییر حالات درونی به سمت مطلوب، سبب تغییر سرنوشت یک جامعه به سمت فلاح و رستگاری شده<ref>سورهٔ رعد، آیهٔ 11.</ref> و زمینهٔ ورود فرد به ارتباطات اجتماعی سالم را فراهم میسازد. | ||
در این وضعیت، فرد نسبت به حقوق خانواده، نیازهای خانواده و مدیریت صحیح خانواده اهتمام | در این وضعیت، فرد نسبت به حقوق خانواده، نیازهای خانواده و مدیریت صحیح خانواده اهتمام میورزد و در چارچوب همبستگی اجتماعی برای رفع گرفتاری همنوعان تلاش میکند؛ در کنار فعالیتهای اجتماعی، نیازهای جسمی مانند اوقات فراغت، مسافرت، تفریح و صلهٔ رحم را برآورده میسازد. رفاه اقتصادی و برخورداری از ثروت را برای تکامل معنوی و رشد اخلاقی، میداند و بههمین دلیل با انفاق در راه خدا برای زدودن محرومیت و فقر از جامعه، تلاش میکند.<ref>[https://journal.manaviyat.ir/article%2083028.html کافی، «سبک زندگی در پرتو قرآن» 1397ش، ص25-35.]</ref> همچنین نظارت و ارزشیابی دقیق شرایط جامعه، دفاع از جامعه و امنیت را از مهمترین وظایف خود تلقی میکند.<ref>ضیایی و عیسی، «ریاضت معقول، مشروع و معتدل و نقش آن بر شاخصهای مدیریت آموزشی موفق»، 1402ش، ص9-12.</ref> | ||
==حدود ریاضت== | == حدود ریاضت == | ||
ریاضت مطلوب در فرهنگ اسلامی، خدمت به فرد و جامعه را با هدف تحقق | ریاضت مطلوب در فرهنگ اسلامی، خدمت به فرد و جامعه را با هدف تحقق جامعهٔ آرمانی اسلام، مورد توجه قرار داده و از جامعهگریزی و عزلتنشینی بهدور است. سالک در عرفان اسلامی، اهتمام ویژهای برای بیرون آمدن از تنگنای خود و رفع مشکلات دیگر انسانها دارد. این ویژگی، عرفان اسلامی را به مکتبی پویا، فعال و سازنده در عرصهٔ عدالت اجتماعی تبدیل کرده است.<ref>رودگر، عرفان اجتماعی، 1400ش، ص39-61.</ref> | ||
# ''' | == کارکردهای ریاضت مشروع == | ||
# ''' | انجام ریاضت بهشیوهٔ صحیح، کارکردها و نتایج مثبتی را در سه عرصه فردی، خانوادگی و اجتماعی بههمراه دارد: | ||
# ''' | # '''عرصهٔ فردی:''' تعالیدهندهٔ بینش، گرایش و کنش توحیدی، رشد همهجانبهٔ وجودی در سطح خودشکوفایی، معنابخشی به زندگی، ایجاد آرامش، معنویتآفرینی، تکامل ظرفیتهای وجودی انسان در رویارویی با تضادها و چالشهای زندگی مانند صبر، توکل، رضایتباطن و نشاطبخشی و شورآفرینی. | ||
# '''عرصهٔ خانوادگی:''' تحکیم روابط خانوادگی بر محور خداباوری، تدبیر امور خصوصی و معیشتی خانواده، ایجاد تعادل کلامی و رفتاری در راستای معنویتآفرینی در محیط خانواده، تلاش برای توسعهٔ نشاط خانوادگی مانند تفریحات سالم، مسافرت و صلهٔ رحم.<ref>رودگر، عرفان اجتماعی، 1400ش، ص63-64؛ عطایی نظری، حدود و کارکردهای اخلاقی گونههای ریاضت بدنی از منظر قرآن و حدیث، 1398ش، ص164-206.</ref> | |||
# '''عرصهٔ اجتماعی:''' ریاضتهای شرعی، سبب جلب توجه سالک به مسائل اجتماعی میشود؛ از جمله: حاکمیت نگرش و گرایش توحیدی در جامعه، خدمت به خلق، اصلاح امور جامعه و سوقیافتن آن بهسمت زیست اخلاقی-معنوی، احقاق حق و اقامهٔ عدل اجتماعی.<ref>رودگر، عرفان اجتماعی، 1400ش، ص51-53.</ref> | |||
==پیامدهای ریاضت نامشروع== | == پیامدهای ریاضت نامشروع == | ||
مهمترین آسیبهای ناشی از ریاضت نامشروع عبارتند از: | مهمترین آسیبهای ناشی از ریاضت نامشروع عبارتند از: | ||
*تحلیل قوای جسمانی؛ | * تحلیل قوای جسمانی؛ | ||
*آسیبهای روحی مانند ناامیدی، افسردگی و اضطراب روحی و روانی؛ | * آسیبهای روحی مانند ناامیدی، افسردگی و اضطراب روحی و روانی؛ | ||
*برهم خوردن تعادل فکری و از دستدادن عقلانیت؛<ref>عطایی نظری، حدود و کارکردهای اخلاقی گونههای ریاضت بدنی از منظر قرآن و حدیث، 1398ش، ص44.</ref> | * برهم خوردن تعادل فکری و از دستدادن عقلانیت؛<ref>عطایی نظری، حدود و کارکردهای اخلاقی گونههای ریاضت بدنی از منظر قرآن و حدیث، 1398ش، ص44.</ref> | ||
*رواج یکجانبهنگری و انحصارطلبی در جامعه؛ | * رواج یکجانبهنگری و انحصارطلبی در جامعه؛ | ||
*مخدوش شدن | * مخدوش شدن چهرهٔ دین و رواج دینزدگی؛ | ||
*گسترش بیاعتمادی و ناامنی روانی در جامعه؛ | * گسترش بیاعتمادی و ناامنی روانی در جامعه؛ | ||
*ترک تعهدات اجتماعی؛ | * ترک تعهدات اجتماعی؛ | ||
*رواج ریاکاری، تزویر و فریب؛<ref>[https://motounadabi.razi.ac.ir/article%201581.html مصطفوی و شجری، «آسیبشناسی اجتماعی زهد صوفیانه از نگاه سعدی»، 1399ش، ص94-96.]</ref> | * رواج ریاکاری، تزویر و فریب؛<ref>[https://motounadabi.razi.ac.ir/article%201581.html مصطفوی و شجری، «آسیبشناسی اجتماعی زهد صوفیانه از نگاه سعدی»، 1399ش، ص94-96.]</ref> | ||
*عدم ظهور برخی فضائل اخلاقی اجتماعی مانند ایثار و فداکاری، نیکوکاری و خدمترسانی به خلق؛ | * عدم ظهور برخی فضائل اخلاقی اجتماعی مانند ایثار و فداکاری، نیکوکاری و خدمترسانی به خلق؛ | ||
*بیتوجهی به خانواده و بروز مشکلات خانوادگی؛ | * بیتوجهی به خانواده و بروز مشکلات خانوادگی؛ | ||
*بازماندگی از پیشرفتهای فرهنگی؛ | * بازماندگی از پیشرفتهای فرهنگی؛ | ||
*عدم اهتمام به کیفیت امور اقتصادی مانند فشار اقتصادی بر افراد خانواده؛ | * عدم اهتمام به کیفیت امور اقتصادی مانند فشار اقتصادی بر افراد خانواده؛ | ||
*بیتوجهی نسبت به مسائل سیاسی و تندادن به حکومت ظالم؛ | * بیتوجهی نسبت به مسائل سیاسی و تندادن به حکومت ظالم؛ | ||
*و بازدارندگی از انجام وظایف شغلی مانند عدم نشاط کاری.<ref>عطایی نظری، حدود و کارکردهای اخلاقی گونههای ریاضت بدنی از منظر قرآن و حدیث، 1398ش، ص45-49.</ref> | * و بازدارندگی از انجام وظایف شغلی مانند عدم نشاط کاری.<ref>عطایی نظری، حدود و کارکردهای اخلاقی گونههای ریاضت بدنی از منظر قرآن و حدیث، 1398ش، ص45-49.</ref> | ||
==پانویس== | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | == منابع == | ||
*إبنمنظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، بیتا. | {{آغاز منابع}} | ||
*بهشتی، محمد، «گفتمان | * إبنمنظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، بیتا. | ||
*حلی، حسن بن یوسف، الألفین: فی إمامة امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب، کویت، مکتبة الألفین، بیتا. | * بهشتی، محمد، «گفتمان معرفةالنفس و ریاضت در سبک زندگی اشراقی عرفانی»، نشریهٔ پژوهشنامه سبکزندگی، شمارهٔ ۲، بهار و تابستان ۱۳۹۵ش. | ||
*خمینی، روحالله، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و تعلیقات علی مصباح الأنس، تهران، | * حلی، حسن بن یوسف، الألفین: فی إمامة امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب، کویت، مکتبة الألفین، بیتا. | ||
*دهخدا، علی اکبر، لغتنامه، تهران، دانشگاه تهران، | * خمینی، روحالله، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و تعلیقات علی مصباح الأنس، تهران، مؤسسهٔ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۴۲ق. | ||
*راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، دارالشامیة، | * دهخدا، علی اکبر، لغتنامه، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش. | ||
*رودگر، محمد جواد، «ریاضت مشروع (آثار معنوی – معرفتی آن)»، | * راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، دارالشامیة، ۱۴۱۲ق. | ||
*رودگر، محمد جواد، عرفان اجتماعی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و | * رودگر، محمد جواد، «ریاضت مشروع (آثار معنوی – معرفتی آن)»، نشریهٔ مطالعات معنوی، شمارهٔ ۴–۵، تابستان و پاییز ۱۳۹۱ش. | ||
*صادقپور، امید و دیگران «بررسی تطبیقی ریاضت و تهذیب نفس در اسلام با ادیان هند و آئین بودا»، | * رودگر، محمد جواد، عرفان اجتماعی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشهٔ اسلامی، ۱۴۰۰ش. | ||
*ضیایی، خدیجه و عیسی، فائزه، «ریاضت معقول، مشروع و معتدل و نقش آن بر شاخصهای مدیریت آموزشی موفق»، کنفرانس بینالمللی پژوهشهای مدیریت و علوم انسانی در ایران، تابستان | * صادقپور، امید و دیگران «بررسی تطبیقی ریاضت و تهذیب نفس در اسلام با ادیان هند و آئین بودا»، نشریهٔ پژوهشهای اعتقادی-کلامی، شمارهٔ ۲۸، زمستان ۱۳۹۶ش. | ||
*طباطبایی، محمدحسین، المیزان، | * ضیایی، خدیجه و عیسی، فائزه، «ریاضت معقول، مشروع و معتدل و نقش آن بر شاخصهای مدیریت آموزشی موفق»، کنفرانس بینالمللی پژوهشهای مدیریت و علوم انسانی در ایران، تابستان ۱۴۰۲ش. | ||
*طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران، مکتبة المرتضویة، | * طباطبایی، محمدحسین، المیزان، ترجمهٔ محمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۸۵ش. | ||
*عطایی نظری، مجید، حدود و کارکردهای اخلاقی گونههای ریاضت بدنی از منظر قرآن و حدیث، | * طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران، مکتبة المرتضویة، ۱۳۷۵ش. | ||
*عطایی نظری، مجید و اسلامی، | * عطایی نظری، مجید، حدود و کارکردهای اخلاقی گونههای ریاضت بدنی از منظر قرآن و حدیث، پایاننامهٔ دورهٔ دکتری، قم، دانشگاه قرآن و حدیث، ۱۳۹۸ش. | ||
*فراهیدی، خلیل بن أحمد، العین، قم، مؤسسة دارالهجرة، | * عطایی نظری، مجید و اسلامی، سیدحسن، «بررسی مشروعیت سبک زندگی ریاضتی براساس قاعدهٔ لاضرر»، نشریهٔ پژوهشنامهٔ سبک زندگی، شمارهٔ ۸، بهار و تابستان ۱۳۹۸ش | ||
*کافی، مجید، «سبک زندگی در پرتو قرآن» | * فراهیدی، خلیل بن أحمد، العین، قم، مؤسسة دارالهجرة، ۱۴۰۹ق. | ||
*مصطفوی، ندا سادات و شجری، رضا، «آسیبشناسی اجتماعی زهد صوفیانه از نگاه سعدی»، | * کافی، مجید، «سبک زندگی در پرتو قرآن» نشریهٔ پژوهشنامهٔ سبک زندگی، شمارهٔ ۷، پاییز و زمستان ۱۳۹۷ش. | ||
*مطهری، مرتضی، | * مصطفوی، ندا سادات و شجری، رضا، «آسیبشناسی اجتماعی زهد صوفیانه از نگاه سعدی»، نشریهٔ کارنامهٔ متون ادبی دور، عراقی، شمارهٔ ۲، تابستان ۱۳۹۹ش. | ||
*موسوی، سید ابوالفضل، جایگاه ریاضت از منظر قرآن و حدیث، | * مطهری، مرتضی، مجموعهٔ آثار، تهران، صدرا، ۱۳۷۴ش. | ||
*موسوی، سید ابوالفضل و فنایی اشکوری، محمد، «جایگاه ریاضت در تربیت اخلاقی از منظر قرآن و حدیث»، | * موسوی، سید ابوالفضل، جایگاه ریاضت از منظر قرآن و حدیث، پایاننامهٔ دورهٔ دکتری، قم، دانشگاه معارف اسلامی، ۱۳۹۴ش. | ||
*ناصری، محمود و احمدپور، علی، «ریاضت؛ اقسام، درجات و مراتب آن»، | * موسوی، سید ابوالفضل و فنایی اشکوری، محمد، «جایگاه ریاضت در تربیت اخلاقی از منظر قرآن و حدیث»، نشریهٔ پژوهشنامهٔ اخلاق، شمارهٔ ۳۰، زمستان ۱۳۹۴ش. | ||
* ناصری، محمود و احمدپور، علی، «ریاضت؛ اقسام، درجات و مراتب آن»، نشریهٔ عرفان اسلامی، شمارهٔ ۴۹، پاییز ۱۳۹۵ش. | |||
{{پایان منابع}} | |||
نسخهٔ ۲۳ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۱۶:۳۱
ریاضت؛ اصلاح و تهذیب نفس در سه ساحت اعتقادی، اخلاقی و رفتاری.
ریاضت، در فرهنگ اسلامی امری لازم برای تهذیب و تعالی نفس و بهدور از هرگونه افراط و تفریط است. تزکیهٔ نفوس در پرتو تعالیم کتاب و سنت، مقدمهٔ تربیت اجتماعی است تا به تکوین مدیریت سیاسی- اجتماعی برای احقاق حق و اقامهٔ عدل و قسط اجتماعی بینجامد. این نوع ریاضت در مقایسه با سایر ریاضتهای رایج در نحلههای فکری از لحاظ اهداف، حدود و کارکرد متمایز است.
مفهومشناسی ریاضت
واژهٔ عربی «ریاضت» بهمعنای تعلیمدادن،[۱] به کنترل درآوردن،[۲] پروراندن،[۳] تربیت و تمرین دادن،[۴] در فرهنگ فارسی بهمعنای کوشش همراه با رنج و سختی است.[۵] ریاضت در اصطلاح حکمای مسلمان بهمعنای پیروینکردن از قوای نفسانی و رذایل اخلاقی برای رسیدن به کمال،[۶] منع نفس از توجه به غیر خدا،[۷] مبارزه با خواهشهای نفسانی برای پیشگیری از طغیانگری نفس[۸] و تمرین و آمادهسازی روح برای دریافت حقایق معرفتی در راستای اطاعت الهی، است.[۹]
تاریخچه ریاضت
ادیان و آیینهای گوناگون در طول تاریخ با توجه به تعریفی که از نفس داشتهاند، شیوههای مختلفی از ریاضت را با هدف تزکیهٔ نفس از رذائل و پستیها به پیروان خود سفارش کرده و آن را لازمهٔ انسانیت در نظر گرفتهاند.[۱۰]
اهداف ریاضت
از منظر عارفان مسلمان، ریاضت وسیلهای برای دستیابی به کمال حقیقی و رضای خداوند است که سه هدف اصلی را بهدنبال دارد:
- دوری از موانع رشد و کمال مانند تکبر، حسادت، ترس، تنبلی و ناامیدی؛
- انتظام قوای درونی و از بین بردن آشفتگیهای روحی؛
- دستیابی به نورانیت دل و لطیفکردن روح و باطن آدمی.[۱۱]
اقسام ریاضت
ریاضت در فرهنگ مسلمانان به دو نوع مشروع وغیر مشروع تقسیم میشود:
ریاضت مشروع و معقول
ریاضت مشروع از منظر مسلمانان، در قالب آموزههای دینی و در چارچوب شریعت شکل میگیرد. فرد براساس معیارهای شرعی، اعمال عبادی خود مانند نماز و روزه را انجام میدهد و معناگرایی و سلوک را در گسست از زندگی اجتماعی نمیجوید. سلوک فردی و اجتماعی پیامبر اسلام و امامان و اهتمام آنها نسبت به هدایت و تربیت جامعه مصداق بارز این ریاضت دانسته شده است.[۱۲]
ریاضت نامشروع
ریاضت نامشروع شامل آن دسته از تلاشهای انسان میشود که از راه به سختی انداختن جسم در تکاپوی دستیابی به مهارتها و توانمندیهای فرامادی است؛ این نوع ریاضت، کرامت انسانی را زیر سؤال برده، باعث سرکوب خواستههای معقول شده و انسان را از مسیر رشد حقیقی بازمیدارد؛ مانند تلاشهای مرتاضان هندی، رهبانیت و دوری از اموری که خداوند حلال کرده است.[۱۳] در فرهنگ مسلمانان و بهویژه در عرفان شیعی، همواره بر پرهیز از ریاضتهای غیرمعقول، تأکید شده است. ریاضتی که در آموزههای اسلام، سیرهٔ امامان و معارف شیعی، تجلی یافته منوط به التزام به اوامر و نواهی الهی است که با ریاضت موجود در هندوئیسم، بودیسم، رهبانیت مسیحی و گونههایی از تصوف، تفاوتهای اساسی دارد:
- در ریاضت شرعی انسان اجازهٔ ضرر زدن به خود و دیگران را ندارد و اعمال او باید فایدهٔ عقلایی داشته باشد، مانند روزه که در صورت آسیب جسمانی، حرام میشود.[۱۴]
- ریاضت مشروع و معقول در جهت بندگی خداوند صورت میگیرد؛ اما هدف ریاضتهای غیرشرعی برای رسیدن به قدرتهای خاص، تسخیر بدن و طبیعت یا تقویت اراده است.[۱۵]
- ریاضت شرعی با هرگونه جامعهگریزی و درونگرایی محض مخالف است و توجه و کمک به خلق را از اهداف اصلی خود میداند؛ اما ریاضت غیرشرعی از توجه به وظایف اجتماعی، گریزان است.[۱۶]
- در ریاضت غیرمشروع، تلاشها بر آموزش و تمرین استوار است و ممکن است در راه نادرست استفاده شود؛ اما هدف ریاضت معقول، قرب الهی بوده و از کمال بهدست آمده سوءاستفاده نمیشود.[۱۷]
ضرورت، مفهوم و جایگاه ریاضت در اسلام
کسب موفقیت در انسان میتواند منشأ حس بزرگی، غرور و خودبینی شود. در نظامهای تربیتی، شکوفایی هر استعدادی نیازمند شکستن غرور ناشی از آن است. بههمین دلیل، انسان نیاز به ریاضت نفس دارد تا از چنگال منیّتها و خودبرتربینیها رهایی یابد و با تمرین و پرورش روح خود از بروز بسیاری از رذایل اخلاقی مانند تنبلی، حسادت، دروغ، بهانهتراشی و پرخاشگری و مفاسد اجتماعی ناشی از آن مانند دزدی، کمکاری، طلاق، اعتیاد و جنایت پیشگیری کند.[۱۸]
در این چارچوب، ریاضت با هدف تزکیه و تهذیب نفس، همواره مورد توجه آموزههای قرآن و سنت بوده و در تقابل با رویهٔ برخی فرقهها مانند گروههایی از صوفیه است. در اسلام، ریاضت مطلوب شامل عمل به احکام شرعی و رعایت آداب و اخلاق اسلامی است.[۱۹]
انجام عبادات از قبیل نماز و خضوع و خشوع در برابر خدا،[۲۰] روزه و خودداری نفس از لذات جسمانی،[۲۱] حج و تحمل سختیها و مشقتهای مناسک آن[۲۲] و رعایت افعال اخلاقی مانند صدق، صبر و استقامت، ایثار و زهد با ریاضت ارتباط وثیقی دارند. در سیرهٔ ائمه نیز، ریاضتهایی از قبیل عبادات مستحبی، خوراک و پوشاک ساده، انفاق در راه خدا، دوری از تجملات و پیادهرفتن به حج بیان شده است.[۲۳] مطابق تعالیم اسلام، پرهیز از محرمات شرعی و انجام وظایف دینی و اخلاقی در قبال خود، خدا و مردم، بالاترین ریاضت است.[۲۴]
سبک زندگی اسلامی: از تهذیب نفس تا مسئولیت اجتماعی
تضارب فرهنگها منجر به ترویج سبکهای متنوع از زندگی میشود و امروزه سبک زندگی مبتنی بر هواپرستی و مصرفگرایی، فرهنگ مسلمانان را تهدید میکند. در همین راستا، بهرهگیری از آموزههای اصیل اسلامی برای کنترل و مهار هوای نفس و تسلط بر عواطف و احساسات، ضرورت مییابد.[۲۵]
در این مدل سبک زندگی، فرد سعی در اصلاح نفس داشته و این رویکرد اصلاحی را تا گسترهٔ اجتماع، توسعه میدهد. در این فرایند، انسان با پاکسازی درون خویشتن از آلودگیها، رذائل اخلاقی و گناه، قوای نفسانی خود را به کنترل درآورده و با التزام به اعتقادات و باورها از لحاظ شخصیتی و فردی خود را پرورش میدهد و به رعایت ارزشها و هنجارهای دینی، دست مییابد. از منظر قرآن، تغییر حالات درونی به سمت مطلوب، سبب تغییر سرنوشت یک جامعه به سمت فلاح و رستگاری شده[۲۶] و زمینهٔ ورود فرد به ارتباطات اجتماعی سالم را فراهم میسازد.
در این وضعیت، فرد نسبت به حقوق خانواده، نیازهای خانواده و مدیریت صحیح خانواده اهتمام میورزد و در چارچوب همبستگی اجتماعی برای رفع گرفتاری همنوعان تلاش میکند؛ در کنار فعالیتهای اجتماعی، نیازهای جسمی مانند اوقات فراغت، مسافرت، تفریح و صلهٔ رحم را برآورده میسازد. رفاه اقتصادی و برخورداری از ثروت را برای تکامل معنوی و رشد اخلاقی، میداند و بههمین دلیل با انفاق در راه خدا برای زدودن محرومیت و فقر از جامعه، تلاش میکند.[۲۷] همچنین نظارت و ارزشیابی دقیق شرایط جامعه، دفاع از جامعه و امنیت را از مهمترین وظایف خود تلقی میکند.[۲۸]
حدود ریاضت
ریاضت مطلوب در فرهنگ اسلامی، خدمت به فرد و جامعه را با هدف تحقق جامعهٔ آرمانی اسلام، مورد توجه قرار داده و از جامعهگریزی و عزلتنشینی بهدور است. سالک در عرفان اسلامی، اهتمام ویژهای برای بیرون آمدن از تنگنای خود و رفع مشکلات دیگر انسانها دارد. این ویژگی، عرفان اسلامی را به مکتبی پویا، فعال و سازنده در عرصهٔ عدالت اجتماعی تبدیل کرده است.[۲۹]
کارکردهای ریاضت مشروع
انجام ریاضت بهشیوهٔ صحیح، کارکردها و نتایج مثبتی را در سه عرصه فردی، خانوادگی و اجتماعی بههمراه دارد:
- عرصهٔ فردی: تعالیدهندهٔ بینش، گرایش و کنش توحیدی، رشد همهجانبهٔ وجودی در سطح خودشکوفایی، معنابخشی به زندگی، ایجاد آرامش، معنویتآفرینی، تکامل ظرفیتهای وجودی انسان در رویارویی با تضادها و چالشهای زندگی مانند صبر، توکل، رضایتباطن و نشاطبخشی و شورآفرینی.
- عرصهٔ خانوادگی: تحکیم روابط خانوادگی بر محور خداباوری، تدبیر امور خصوصی و معیشتی خانواده، ایجاد تعادل کلامی و رفتاری در راستای معنویتآفرینی در محیط خانواده، تلاش برای توسعهٔ نشاط خانوادگی مانند تفریحات سالم، مسافرت و صلهٔ رحم.[۳۰]
- عرصهٔ اجتماعی: ریاضتهای شرعی، سبب جلب توجه سالک به مسائل اجتماعی میشود؛ از جمله: حاکمیت نگرش و گرایش توحیدی در جامعه، خدمت به خلق، اصلاح امور جامعه و سوقیافتن آن بهسمت زیست اخلاقی-معنوی، احقاق حق و اقامهٔ عدل اجتماعی.[۳۱]
پیامدهای ریاضت نامشروع
مهمترین آسیبهای ناشی از ریاضت نامشروع عبارتند از:
- تحلیل قوای جسمانی؛
- آسیبهای روحی مانند ناامیدی، افسردگی و اضطراب روحی و روانی؛
- برهم خوردن تعادل فکری و از دستدادن عقلانیت؛[۳۲]
- رواج یکجانبهنگری و انحصارطلبی در جامعه؛
- مخدوش شدن چهرهٔ دین و رواج دینزدگی؛
- گسترش بیاعتمادی و ناامنی روانی در جامعه؛
- ترک تعهدات اجتماعی؛
- رواج ریاکاری، تزویر و فریب؛[۳۳]
- عدم ظهور برخی فضائل اخلاقی اجتماعی مانند ایثار و فداکاری، نیکوکاری و خدمترسانی به خلق؛
- بیتوجهی به خانواده و بروز مشکلات خانوادگی؛
- بازماندگی از پیشرفتهای فرهنگی؛
- عدم اهتمام به کیفیت امور اقتصادی مانند فشار اقتصادی بر افراد خانواده؛
- بیتوجهی نسبت به مسائل سیاسی و تندادن به حکومت ظالم؛
- و بازدارندگی از انجام وظایف شغلی مانند عدم نشاط کاری.[۳۴]
پانویس
- ↑ فراهیدی، العین، 1409ق، ج7، ص55.
- ↑ إبنمنظور، لسان العرب، بیتا، ج7، ص164.
- ↑ طریحی، مجمع البحرین، 1375ش، ج4، ص210.
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات ألفاظ القرآن، 1412ق، ص372.
- ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل واژهٔ ریاضت.
- ↑ نصیرالدین طوسی، اوصاف الأشراف، 1373ش، ص35.
- ↑ حلی، الألفین، بیتا، ص130.
- ↑ خمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و تعلیقات علی مصباح الأنس، 1442ق، ص17.
- ↑ مطهری، مجموعهٔ آثار، 1376ش، ج23، ص75.
- ↑ طباطبایی، المیزان، 1385ش، ج6، ص267-273.
- ↑ مطهری، مجموعهٔ آثار، 1376ش، ج23، ص76.
- ↑ رودگر، عرفان اجتماعی، 1400ش، ص100.
- ↑ ناصری و احمدپور، «ریاضت؛ اقسام، درجات و مراتب آن»، 1395ش، ص98.
- ↑ ناصری و احمدپور، «ریاضت؛ اقسام، درجات و مراتب آن»، 1395ش، ص105.
- ↑ ناصری و احمدپور، «ریاضت؛ اقسام، درجات و مراتب آن»، 1395ش، ص107؛ رودگر، «ریاضت مشروع(آثار معنوی – معرفتی آن)»، 1391ش، ص95.
- ↑ رودگر، «ریاضت مشروع(آثار معنوی – معرفتی آن)»، 1391ش، ص99-100.
- ↑ ناصری و احمدپور، «ریاضت؛ اقسام، درجات و مراتب آن»، 1395ش، ص108.
- ↑ موسوی و فنایی اشکوری، «جایگاه ریاضت در تربیت اخلاقی از منظر قرآن و حدیث»، 1394ش، ص14-16.
- ↑ موسوی، جایگاه ریاضت از منظر قرآن و حدیث، 1394ش، ص48.
- ↑ سورهٔ بقره، آیهٔ 45.
- ↑ سورهٔ بقره، آیهٔ 183-185.
- ↑ سورهٔ حج، آیهٔ 27.
- ↑ موسوی، جایگاه ریاضت از منظر قرآن و حدیث، 1394ش، ص95-116.
- ↑ صادقپور و دیگران «بررسی تطبیقی ریاضت و تهذیب نفس در اسلام با ادیان هند و آئین بودا»، 1396ش، ص87.
- ↑ عطایی نظری و اسلامی، «بررسی مشروعیت سبک زندگی ریاضتی براساس قاعدهٔ لاضرر»، 1398ش، ص11-12.
- ↑ سورهٔ رعد، آیهٔ 11.
- ↑ کافی، «سبک زندگی در پرتو قرآن» 1397ش، ص25-35.
- ↑ ضیایی و عیسی، «ریاضت معقول، مشروع و معتدل و نقش آن بر شاخصهای مدیریت آموزشی موفق»، 1402ش، ص9-12.
- ↑ رودگر، عرفان اجتماعی، 1400ش، ص39-61.
- ↑ رودگر، عرفان اجتماعی، 1400ش، ص63-64؛ عطایی نظری، حدود و کارکردهای اخلاقی گونههای ریاضت بدنی از منظر قرآن و حدیث، 1398ش، ص164-206.
- ↑ رودگر، عرفان اجتماعی، 1400ش، ص51-53.
- ↑ عطایی نظری، حدود و کارکردهای اخلاقی گونههای ریاضت بدنی از منظر قرآن و حدیث، 1398ش، ص44.
- ↑ مصطفوی و شجری، «آسیبشناسی اجتماعی زهد صوفیانه از نگاه سعدی»، 1399ش، ص94-96.
- ↑ عطایی نظری، حدود و کارکردهای اخلاقی گونههای ریاضت بدنی از منظر قرآن و حدیث، 1398ش، ص45-49.
منابع
- إبنمنظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، بیتا.
- بهشتی، محمد، «گفتمان معرفةالنفس و ریاضت در سبک زندگی اشراقی عرفانی»، نشریهٔ پژوهشنامه سبکزندگی، شمارهٔ ۲، بهار و تابستان ۱۳۹۵ش.
- حلی، حسن بن یوسف، الألفین: فی إمامة امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب، کویت، مکتبة الألفین، بیتا.
- خمینی، روحالله، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و تعلیقات علی مصباح الأنس، تهران، مؤسسهٔ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۴۲ق.
- دهخدا، علی اکبر، لغتنامه، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، دارالشامیة، ۱۴۱۲ق.
- رودگر، محمد جواد، «ریاضت مشروع (آثار معنوی – معرفتی آن)»، نشریهٔ مطالعات معنوی، شمارهٔ ۴–۵، تابستان و پاییز ۱۳۹۱ش.
- رودگر، محمد جواد، عرفان اجتماعی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشهٔ اسلامی، ۱۴۰۰ش.
- صادقپور، امید و دیگران «بررسی تطبیقی ریاضت و تهذیب نفس در اسلام با ادیان هند و آئین بودا»، نشریهٔ پژوهشهای اعتقادی-کلامی، شمارهٔ ۲۸، زمستان ۱۳۹۶ش.
- ضیایی، خدیجه و عیسی، فائزه، «ریاضت معقول، مشروع و معتدل و نقش آن بر شاخصهای مدیریت آموزشی موفق»، کنفرانس بینالمللی پژوهشهای مدیریت و علوم انسانی در ایران، تابستان ۱۴۰۲ش.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان، ترجمهٔ محمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۸۵ش.
- طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران، مکتبة المرتضویة، ۱۳۷۵ش.
- عطایی نظری، مجید، حدود و کارکردهای اخلاقی گونههای ریاضت بدنی از منظر قرآن و حدیث، پایاننامهٔ دورهٔ دکتری، قم، دانشگاه قرآن و حدیث، ۱۳۹۸ش.
- عطایی نظری، مجید و اسلامی، سیدحسن، «بررسی مشروعیت سبک زندگی ریاضتی براساس قاعدهٔ لاضرر»، نشریهٔ پژوهشنامهٔ سبک زندگی، شمارهٔ ۸، بهار و تابستان ۱۳۹۸ش
- فراهیدی، خلیل بن أحمد، العین، قم، مؤسسة دارالهجرة، ۱۴۰۹ق.
- کافی، مجید، «سبک زندگی در پرتو قرآن» نشریهٔ پژوهشنامهٔ سبک زندگی، شمارهٔ ۷، پاییز و زمستان ۱۳۹۷ش.
- مصطفوی، ندا سادات و شجری، رضا، «آسیبشناسی اجتماعی زهد صوفیانه از نگاه سعدی»، نشریهٔ کارنامهٔ متون ادبی دور، عراقی، شمارهٔ ۲، تابستان ۱۳۹۹ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعهٔ آثار، تهران، صدرا، ۱۳۷۴ش.
- موسوی، سید ابوالفضل، جایگاه ریاضت از منظر قرآن و حدیث، پایاننامهٔ دورهٔ دکتری، قم، دانشگاه معارف اسلامی، ۱۳۹۴ش.
- موسوی، سید ابوالفضل و فنایی اشکوری، محمد، «جایگاه ریاضت در تربیت اخلاقی از منظر قرآن و حدیث»، نشریهٔ پژوهشنامهٔ اخلاق، شمارهٔ ۳۰، زمستان ۱۳۹۴ش.
- ناصری، محمود و احمدپور، علی، «ریاضت؛ اقسام، درجات و مراتب آن»، نشریهٔ عرفان اسلامی، شمارهٔ ۴۹، پاییز ۱۳۹۵ش.