پرش به محتوا

پیش‌نویس:قوم ترکمن: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌ترتفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
خط ۲۶: خط ۲۶:
قوم ترکمن از چند ایل بزرگ به نام‌های آتا، آل‌علی (علی ایلی، آلیلی)، اِرساری (ایرساری، ارزاری، ارسالی)، تَکَه، چاودور (چُودُور)، ساریق (ساریک، سالور)، سقر (ساقار، قره)، یمیرلی (ایمیرلی، یمره‌لی)، یموت و کوکلان (گوکلان) تشکیل شده است که هرکدام شامل ده‌ها تیره و طایفة کوچک و بزرگ هستند. بعضی از ایلات ترکمن در قرون گذشته به‌واسطۀ رشد یکجانشینی و زراعت به دو گروه بزرگ چَمُور یا چومِر (که شامل زارع و دامدار و صیاد و بازرگان بوده‌اند) و چاروا یا کوچگر (که شامل دامدار و شترچران‌ بوده‌اند)، تقسیم شده‌اند.<ref>  [https://fa.wikifeqh.ir/%D9%82%D9%88%D9%85_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86?hilight=%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86++%D9%85%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF+%D8%B3%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%82%DB%8C . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.]</ref>
قوم ترکمن از چند ایل بزرگ به نام‌های آتا، آل‌علی (علی ایلی، آلیلی)، اِرساری (ایرساری، ارزاری، ارسالی)، تَکَه، چاودور (چُودُور)، ساریق (ساریک، سالور)، سقر (ساقار، قره)، یمیرلی (ایمیرلی، یمره‌لی)، یموت و کوکلان (گوکلان) تشکیل شده است که هرکدام شامل ده‌ها تیره و طایفة کوچک و بزرگ هستند. بعضی از ایلات ترکمن در قرون گذشته به‌واسطۀ رشد یکجانشینی و زراعت به دو گروه بزرگ چَمُور یا چومِر (که شامل زارع و دامدار و صیاد و بازرگان بوده‌اند) و چاروا یا کوچگر (که شامل دامدار و شترچران‌ بوده‌اند)، تقسیم شده‌اند.<ref>  [https://fa.wikifeqh.ir/%D9%82%D9%88%D9%85_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86?hilight=%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86++%D9%85%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF+%D8%B3%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%82%DB%8C . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.]</ref>


=== اقوام ترکمن در ایران ===
===اقوام ترکمن در ایران===
از جمله گروه‌های ترکمن که در ایران زندگی می‌کنند می‌توان به یموت، گوکلن و طوایف تکه اشاره کرد.
از جمله گروه‌های ترکمن که در ایران زندگی می‌کنند می‌توان به یموت، گوکلن و طوایف تکه اشاره کرد.


خط ۳۴: خط ۳۴:


ترکمن‌های تکه؛ گروه بزرگ دیگری از ترکمن‌های ایرانی، تکه نام دارند که از پرجمعیت‌ترین و نیرومندترین قبایل ترکمن به‌حساب می‌آیند.<ref>وامبری، سیاحت درویشی دروغین در خانات آسیای میانه، ۱۳۴۳ش، ص۳۷3.</ref>  تکه، نام فرزند اِبوکه، از نوادگان اغورجیک است.<ref>کمالی، ایرانیان ترکمن، ۱۳۷۴ش، ص43.</ref>  این قبیله نیز به دو طایفه اصلی به‌نام فرزندان تکه یعنی «اُتمیش» (اقتمش) و «تُقتِمیش» (توغتامِش) تقسیم شده‌اند.<ref>میرزا ابراهیم، سفرنامۀ استراباد و مازندران و گیلان و...، ۱۳۵۵ش، ص۶5.</ref>  طایفه سومی از این قبیله نیز به‌نام فرزند سوم تکه نام گرفته‌اند که به‌دلیل زردرنگ بودن چهره، به «ساروق» معروف شده‌اند.<ref>قره‌گوزلو همدانی، دیار ترکمن، ۱۳۷۱ش، ص۴۲-۴۳.</ref>
ترکمن‌های تکه؛ گروه بزرگ دیگری از ترکمن‌های ایرانی، تکه نام دارند که از پرجمعیت‌ترین و نیرومندترین قبایل ترکمن به‌حساب می‌آیند.<ref>وامبری، سیاحت درویشی دروغین در خانات آسیای میانه، ۱۳۴۳ش، ص۳۷3.</ref>  تکه، نام فرزند اِبوکه، از نوادگان اغورجیک است.<ref>کمالی، ایرانیان ترکمن، ۱۳۷۴ش، ص43.</ref>  این قبیله نیز به دو طایفه اصلی به‌نام فرزندان تکه یعنی «اُتمیش» (اقتمش) و «تُقتِمیش» (توغتامِش) تقسیم شده‌اند.<ref>میرزا ابراهیم، سفرنامۀ استراباد و مازندران و گیلان و...، ۱۳۵۵ش، ص۶5.</ref>  طایفه سومی از این قبیله نیز به‌نام فرزند سوم تکه نام گرفته‌اند که به‌دلیل زردرنگ بودن چهره، به «ساروق» معروف شده‌اند.<ref>قره‌گوزلو همدانی، دیار ترکمن، ۱۳۷۱ش، ص۴۲-۴۳.</ref>
== تبارشناسی قوم ترکمن ==
ترکمن‌ها بر اساس اسطوره‌ای، تبار سه طایفۀ بزرگ تکه، یموت و گوکلان را به ترتیب به قوچ کوهی، گرگ و گوسفند می‌رسانند. طبق این روایت، سه همسر نیای شکارچی آنها از گوشت این حیوانات خورده بودند. این باور منجر به نسبت دادن صفات (مانند قوچ) متفکر و هنرمند (مانند قوچ) به تکه‌ها، جسور و دلیر (مانند گرگ) به یموت‌ها و نرم‌خو و عاشق‌پیشه (مانند گوسفند) به این طایفه‌ها شده است. نسب یموت به شرف و دو برادر ناتنی او به نام‌های چونی و قجق می‌رسد. خاندان قجق بعداً به شرف می‌پیوندند. ترکمن‌ها، فرزندان شرف را از نظر تباری برتر از فرزندان چونی می‌دانند. شرف و چونی به گروه‌های نسبی و دسته‌های متحد سیاسی در اتحادیه‌های ایلی ترکمن اطلاق می‌شده است؛ اما نسب اصلی ترکمن‌ها به شخصیتی به نام اغوزخان می‌رسد. گوکلان و چاودور دو گروه، از نوادگان اغوزخان هستند. نیای یموت‌ها، شخصی به نام یموت بوده که گروه‌های فرعی متعدد یموت از او نسب می‌برند.<ref>[https://lib.eshia.ir/12293/12/32 بلوکباشی، «ترکمن، قوم»، 1398ش، ص32.]</ref>


==شیوۀ زندگی قوم ترکمن==
==شیوۀ زندگی قوم ترکمن==
خط ۴۳: خط ۴۶:
قوم ترکمن از دو نوع مسکن به‌صورت متحرک و ثابت استفاده می‌کنند. شکل ساختمان و مصالح به‌کار رفته در هر یک از این دو نوع مسکن، وابسته به شیوۀ زندگی معیشتی، ویژگی‌های اقلیمی، اقتصادی و فرهنگی قوم ترکمن است. ترکمن‌های عشایر و کوچ‌رو عموماً در چادر‌های نمدی به‌نام اوی (آلاچیق) سکونت کرده؛ اما ترکمن‌های روستانشین در خانـه‌های گلی و در قلعه‌های تدافعی زندگی می‌کنند. چند نوع اوی ترکمنی وجود دارد که شامل اوی تکه با گنبد نیم‌گرد، اوی یموت با گنبد پهن و اوی چودور با گنبد بلند و گوشه‌دار است. در ایران دو نوع اوی (تکه و یموت) متداول بوده است. اسکلت اوی چوبی و قابل باز و بسته شدن بوده و سطح دیواره و سقف آن را از بیرون با چند تکه بزرگ نمدی می‌پوشانند. بزرگ و کوچک بودن آلاچیق‌ها به وضع اقتصادی، اجتماعی و عیال‌واری سرپرست [[خانواده]] بستگی دارد. این [[چادر]] نمدی را هنوز می‌توان میان برخی ترکمن‌های ساکن دشت ترکمن در ایران مشاهده کرد. اگرچه اوی امروزه بیشتر به‌صورت نوعی خانۀ فرعی یا فضای انباری در کنار مسکن دائمی به‌کار می‌رود، اما هنوز شبانان گوگچاداغ از این مسکن متحرک استفاده می‌کنند. ترکمن‌ها در گذشته هنگام خطر یا قرار گرفتن در معرض تاخت و تاز و حملۀ بیگانگان، اوی‌های خود را در نزدیکی یکدیگر برپا کرده و زمانی که خود را از حمله در امان می‌دیدند، اوی‌های خود را با فاصله از یکدیگر برپا می‌کردند.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/224199/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%D8%8C-%D9%82%D9%88%D9%85?entryviewid=241556 . بلوکباشی، «ترکمن، قوم»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>
قوم ترکمن از دو نوع مسکن به‌صورت متحرک و ثابت استفاده می‌کنند. شکل ساختمان و مصالح به‌کار رفته در هر یک از این دو نوع مسکن، وابسته به شیوۀ زندگی معیشتی، ویژگی‌های اقلیمی، اقتصادی و فرهنگی قوم ترکمن است. ترکمن‌های عشایر و کوچ‌رو عموماً در چادر‌های نمدی به‌نام اوی (آلاچیق) سکونت کرده؛ اما ترکمن‌های روستانشین در خانـه‌های گلی و در قلعه‌های تدافعی زندگی می‌کنند. چند نوع اوی ترکمنی وجود دارد که شامل اوی تکه با گنبد نیم‌گرد، اوی یموت با گنبد پهن و اوی چودور با گنبد بلند و گوشه‌دار است. در ایران دو نوع اوی (تکه و یموت) متداول بوده است. اسکلت اوی چوبی و قابل باز و بسته شدن بوده و سطح دیواره و سقف آن را از بیرون با چند تکه بزرگ نمدی می‌پوشانند. بزرگ و کوچک بودن آلاچیق‌ها به وضع اقتصادی، اجتماعی و عیال‌واری سرپرست [[خانواده]] بستگی دارد. این [[چادر]] نمدی را هنوز می‌توان میان برخی ترکمن‌های ساکن دشت ترکمن در ایران مشاهده کرد. اگرچه اوی امروزه بیشتر به‌صورت نوعی خانۀ فرعی یا فضای انباری در کنار مسکن دائمی به‌کار می‌رود، اما هنوز شبانان گوگچاداغ از این مسکن متحرک استفاده می‌کنند. ترکمن‌ها در گذشته هنگام خطر یا قرار گرفتن در معرض تاخت و تاز و حملۀ بیگانگان، اوی‌های خود را در نزدیکی یکدیگر برپا کرده و زمانی که خود را از حمله در امان می‌دیدند، اوی‌های خود را با فاصله از یکدیگر برپا می‌کردند.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/224199/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%D8%8C-%D9%82%D9%88%D9%85?entryviewid=241556 . بلوکباشی، «ترکمن، قوم»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>


==جایگاه خانواده در قوم ترکمن==
==خانواده و جایگاه آن در قوم ترکمن==
در قوم ترکمن، به‌دلیل سبک زندگی سنتی و اصالت فرهنگی، خانواده و بزرگ‌ترها از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند، به‌طوری که در بسیاری از تصمیم‌گیری‌ها مانند [[ازدواج]]، اولویت با نظر بزرگ‌تر‌های خانواده است. احترام و تکریم نظر ریش‌سفیدها و زنان سالخورده، جزء جدایی‌ناپذیر فرهنگ و سبک زندگی قوم ترکمن است.<ref>  [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%DB%8C . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص115.]</ref>
خانواده در میان مردم ترکمن، بیشتر به‌صورت گسترده بوده و پسران خانواده، پس از ازدواج نیز تا زمانی‌که برای کار مستقل شوند، از خانواده پدری جدا نمی‌شوند.<ref>Tapper, «The Tribes in 18th and 19th Century Iran», 1975-1976, P22.</ref>  مرد در خانواده‌های ترکمن، عضو مقتدر و بانفوذ خانواده است و سایر افراد خانواده از قبیل زن و فرزندان، تابع او هستند. تأثیر و نفوذ همسران بر مردان نیز امری شناخته‌شده و قابل قبول در میان این قوم است.<ref>.Irons, ''The Yomut Turkmen'', p. 104.</ref>
 
در گذشته، در هنگام ازدواج پسر ارشد، پدر برای او آلاچیقی در سمت راست آلاچیق خود برپا می‌کرده و برای پسران دیگر خود نیز به نوبت، آلاچیق‌هایی در سمت چپ می‌ساخته است. پسر آخر خانواده نیز که در میان مردم ترکمن به «کُرپه اوغلی» معروف است، در آلاچیق پدر می‌ماند.<ref>شوقی، دشت گرگان، ۱۳۱۴ش، ص۲۷.</ref>  سن ازدواج دختران ترکمنی بین 9 تا 10 سال و سن ازدواج پسران آنها بین 15 تا 16 سال بوده است. دختران، 2 تا 3 روز پس از ازدواج خود، به خانه پدری برمی‌گشتند تا آداب و هنرهای خانه‌داری و گله‌داری را یاد بگیرند. آنها، تا 3 سال در خانه پدری می‌ماندند و پس از آن نیز تا یک سال به خانه پدر و شوهر رفت و آمد داشتند تا هنرهای خود را تکمیل کنند.<ref>قورخانچی، نخبۀ سیفیه، ۱۳۶۰ش، ص44.</ref>
 
ساختار نظام خانوادۀ ترکمنی از گذشته تاکنون بیشتر بر پایۀ پدرمحوری بوده و مرد از جایگاه و اهمیت بالایی برخوردار است. پس از آن زن مُسِن و بزرگ خانواده از جایگاه و احترامِ خاصی برخوردار است. زنان و دختران جوان اقوام ترکمن، بیشتر تابع تصمیمات و نظرات خانواده به‌خصوص [[پدر]] خانواده هستند و احترام و تکریم نظر بزرگان جزء جدایی‌ناپذیر فرهنگ و سبک زندگی بانوان ترکمن است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%DB%8C . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص115.]</ref>
 
==[[زن در فرهنگ ترکمنی|نقش زنان در فعالیت‌های روزمره ترکمن‌ها]]==
1) خانواده: ترکمن‌ها در ابتدا به‌دلیل زندگی قبیله‌ای بسیار بزرگتر از امروزه بوده‌اند؛ این خانوادۀ بزرگ توسط یک رئیس خانواده مقتدر مدیریت می‌شد. در میان ترکمن‌ها، فعالیت‌های روزمرۀ زندگی متناسب با توانایی و نقش، میان زن و مرد تقسیم و مشخص شده است. در میان اقوام ترکمن معمولاً مردها به امور بیرون از خانه مانند کشاورزی و دامداری مشغول بوده‌اند و بانوان در انجام اموری مانند برپا کردن و برچیدن اُی (آلاچیق ترکمنی)، تهیۀ [[آرد]] و دوشیدن [[شیر|شیر گاو]] و گوسفند نقش اساسی داشته‌اند.<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان.]</ref> 2) نقش [[تربیت|تربیتی]]: زنان و به‌ویژه مادران از جایگاهی قدسی برخوردار هستند. <ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%DB%8C . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص115.]</ref> آنها علاوه بر خانه‌داری و انجام وظایف همسری،<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان.]</ref>  نقش ویژه‌ای در جایگاه مادری و تربیت فرزند ایفا می‌کنند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%DB%8C . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص115.]</ref>  همچنین تقویت بعد معنوی در میان زنان ترکمن امری رایج بوده که سبب شده آنها حاوی مؤلفه‌های اخلاقی والایی بوده و همواره پایبند به ارزش‌های جمعی و خانوادگی باشند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%DB%8C . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص111-112]</ref>  3) نقش سیاسی و نظامی: زنان ترکمن قهرمانانه به‌همراه مردان در دفاع از حریم ایل و دیار خود مبارزه کرده‌اند. حفظ فضیلت انسانی، [[عزت نفس]]، شهامت و دلاوری زنان قبیله سبب شده آنها همواره در فرهنگ ترکمن مورد احترام و تکریم قرار گیرند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%DB%8C . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص115.]</ref>  4) نقش اقتصادی: بانوان در فرهنگ ترکمن از جمله فعالان اقتصادی به‌ شمار می‌روند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%DB%8C . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص118.]</ref>  از جمله فعالیت‌های اقتصادی آنها قالی‌بافی است. قالی‌های ترکمنی یکی از صنایع‌دستی مهم قوم ترکمن بوده است. هنر قالی‌بافی از جمله هنر‌هایی است که از همان دوران کودکی و نوجوانی به دختران توسط مادران آموزش داده می‌شود. زنان رنگ‌ریزان نخ‌های قالی و بافندگان اصلی تار و پود آن هستند. همچنین نمدمالی، نگهداری و تولید پیله‌های [[ابریشم]]، تهیه و تولید محصولات دامی، چیدن و خشک کردن میوه، تمیز کردن [[پشم]] و نخ ریسی نیز از دیگر دستاوردهای اقتصادی بانوان ترکمنی است.<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان.]</ref>


==نقش زنان در فعالیت‌های روزمره ترکمن‌ها==
زنان ترکمن علاوه بر همیاری در امور روزمرۀ خانواده، در احیا و انتقال فرهنگ اصیل ترکمنی نیز نقش اساسی بر عهده دارند. <ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%DB%8C . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص111-112]</ref> زنان در اقوام ترکمن، روح حیات را به زندگی داده و سنبل نیکی‌ها و زیبایی‌ها هستند.<ref>[https://www.ulkamiz.ir/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D8%B1%D9%81%DB%8C%D8%B9-%D9%88-%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B3%D8%AA/ . «جایگاه زن در فرهنگ ترکمن رفیع و بالا است»، وب‌سایت آلکامیز]</ref>  در تمامی آثار ادبی و هنری اقوام ترکمن، زن نمادی از روحیۀ قوی، لطیف و مبارز است که نقش اصلی را در انسجام خانواده و قوم بر عهده دارد. این امر در قالب [[شعر فارسی|شعر]]، نثر، داستان و [[نقاشی]] مخصوص ترکمن‌ها به‌خوبی به تصویر کشیده شده است.<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان.]</ref> سرودن [[ترانه|ترانه‌ها]] و شعرهای محلی یکی از راه‌های بیان نظرات، خواسته‌ها و آمال زنان در جامعۀ ترکمنـی است. <ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%DB%8C . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص111-112]</ref> لاله‌خوانی از جمله سروده‌های زنان ترکمن است که به‌صورت دسته‌جمعی و در قالب شعر، <ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان.]</ref> سروده می‌شود و از دیرباز تاکنون میان آنها متداول بوده است. آنها با سرودن این اشعار به بیان افکار و احساسات خود می‌پردازند. <ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%DB%8C . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص118.]</ref> هودی نیز از دیگر سرودخوانی‌های مادران ترکمن است که مانند [[لالایی]] مادرانه بر بالین فرزندان خوانده می‌شود.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%DB%8C . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص117.]</ref>
در میان ترکمن‌ها، فعالیت‌های روزمرۀ زندگی متناسب با توانایی و نقش، میان زن و مرد تقسیم و مشخص شده است. در میان اقوام ترکمن معمولاً مردها به امور بیرون از خانه مانند کشاورزی و دامداری مشغول هستند. بانوان ترکمن علاوه بر انجام مسئولیت‌های همسری، <ref> [https://www.pishkhan.com/news/82353 . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان.]</ref> مادری و تربیت فرزندان، <ref> [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%DB%8C . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص115.]</ref> در انجام فعالیت‌های روزمرۀ خانواده مانند [[خانه داری|خانه‌داری]]، کمک به همسران خود در فعالیت‌های کشاورزی، دامپروری، تولید محصولات و فرآورده‌های دامی و صنایع دستی نیز نقش اساسی بر عهده دارند، به‌طوری که علاوه بر رفع نیاز خانواده با فروش محصولات و تولیدات خود، کمک شایانی به اقتصاد خانواده و قوم خود می‌کنند. همچنین بانوان هنرمند ترکمنی با تولید [[صنایع دستی]]، دوختن لباس محلی ترکمن و فروش آن در آشنایی مردم با فرهنگ قوم ترکمن و ترویج آن به سایر نقاط کشور و جهان، نقش بسزایی دارند.<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان.]</ref>


==فرهنگ قوم ترکمن==
==فرهنگ قوم ترکمن==
خط ۱۰۹: خط ۱۱۸:
*«در مورد عشایر ترکمن در ویکی‌تابناک بیشتر بخوانید»، ویکی‌تابناک، تاریخ درج مطلب: 9 فروردین 1402ش.
*«در مورد عشایر ترکمن در ویکی‌تابناک بیشتر بخوانید»، ویکی‌تابناک، تاریخ درج مطلب: 9 فروردین 1402ش.
*ذبیحی، مسیح، گرگان‌نامه، به‌کوشش ایرج افشار، تهران، بابک، ۱۳۶۳ش.
*ذبیحی، مسیح، گرگان‌نامه، به‌کوشش ایرج افشار، تهران، بابک، ۱۳۶۳ش.
*شوقی، عباس، دشت گرگان، تهران، خاور، ۱۳۱۴ش.
*عزت‌اللهی‌نژاد، طیبه، «زن در فرهنگ ترکمنی»، مجله پژواک زنان در تاریخ، شمارۀ 3، 1400ش.
*عزت‌اللهی‌نژاد، طیبه، «زن در فرهنگ ترکمنی»، مجله پژواک زنان در تاریخ، شمارۀ 3، 1400ش.
*عمید، حسن، فرهنگ فارسی، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 26 تیر 1404ش.
*عمید، حسن، فرهنگ فارسی، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 26 تیر 1404ش.
*قره‌گوزلو همدانی، عبدالله، دیار ترکمن، قائم‌شهر، یاختی، ۱۳۷۱ش.
*قره‌گوزلو همدانی، عبدالله، دیار ترکمن، قائم‌شهر، یاختی، ۱۳۷۱ش.
*قورخانچی، محمدعلی (صولت نظام)، نخبۀ سیفیه، به‌تحقیق منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان، تهران، تاریخ ایران، ۱۳۶۰ش.
*«قوم ترکمن»، ویکی‌فقه، تاریخ بازدید: 9 دی 1402ش.
*«قوم ترکمن»، ویکی‌فقه، تاریخ بازدید: 9 دی 1402ش.
*گردیزی، عبدالحی، زین‌الاخبار، به‌تحقیق عبدالحی حبیبی، تهران، بنیاد فرهنگ، ۱۳۴۷ش.
*گردیزی، عبدالحی، زین‌الاخبار، به‌تحقیق عبدالحی حبیبی، تهران، بنیاد فرهنگ، ۱۳۴۷ش.
خط ۱۲۴: خط ۱۳۵:
*واژه‌نامه آزاد، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 26 تیر 1404ش.
*واژه‌نامه آزاد، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 26 تیر 1404ش.
*وامبری، آرمینیوس، سیاحت درویشی دروغین در خانات آسیای میانه، ترجمۀ فتحعلی خواجه نوریان، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۴۳ش.
*وامبری، آرمینیوس، سیاحت درویشی دروغین در خانات آسیای میانه، ترجمۀ فتحعلی خواجه نوریان، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۴۳ش.
*Irons, W., The Yomut Turkmen, Ann Arbor, 1975.
*.Irons, W. 1974. «Nomadism as a Political Adaptation the Case of the Yomut Turkmen». American Ethnologist 4
*.Irons, W. 1974. «Nomadism as a Political Adaptation the Case of the Yomut Turkmen». American Ethnologist 4
*.Tapper, R., «The Tribes in 18th and 19th Century Iran», (Paper), California, 1975-1976
*Yate, C. E. Khurasan and Sistan. Edinburgh, 1977.
*Yate, C. E. Khurasan and Sistan. Edinburgh, 1977.
[[رده: ویکی‌زندگی]]
[[رده: ویکی‌زندگی]]
[[رده: خرده‌فرهنگ]]
[[رده: خرده‌فرهنگ]]

نسخهٔ ۲۸ تیر ۱۴۰۴، ساعت ۱۱:۰۵

قوم ترکمن؛ از اقوام ترک‌زبان ساکن در ساحل شرقی دریای خزر و نواحی اطراف آن.

قوم ترکمن، گروهی از افراد سفیدپوست و ترک‌زبانی هستند که به دو صورت کوچ‌رو و یکجا‌نشین زندگی کرده و عمدتاً به شغل کشاورزی، دامپروری، صیادی و تجارت مشغول هستند. سبک زندگی و آداب و رسوم خاص این قوم در گذر زمان کمتر دچار تغییر و تحول شده است.

واژه‌شناسی

ترکمن به قومی سفیدپوست از نژاد ترک در آسیای میانه، ترکمنستان و شمال‌غربی ایران گفته می‌شود.[۱] واژه ترکمن در فرهنگ‌نامه‌های فارسی و عربی کهن، در حدود سده 4ق، به‌صورت «ترکمان» و «ترکمانان» آمده است. برخی از مورخان گروهی از اُغُزها را برای نخستین بار «ترکمانیین» یا ترکمن‌ها نامیدند.[۲] بیهقی و برخی مورخان دیگر نیز از گروه غُزان با نام ترکمن یاد کرده‌اند.[۳] گروهی از زبان‌شناسان، واژه ترکمان را به‌معنی گروه، پایگاه و منزلت ترک‌ها می‌دانند.[۴] پسوند «من» یا «مان» در زبان ترکی، از جمله پسوندهای کم‌کاربرد است که تنها به‌منظور تأکید و مبالغه استفاده می‌شود. برخی از متخصصان بر این باورند که ترکمن، به‌معنی «من ترک‌ام» است و این اشاره به برترانگاری قوم ترکمن دارد.[۵] برخی دیگر، واژه ترکمان را به‌معنای ترک‌مانند در نظر گرفته‌اند. گفته شده که ذوالقرنین با دیدن این مردم که نشانه‌هایی شبیه به ترکان داشتند، آنها را ترکمان نامیده است.[۶]


ترکمن‌های ایران با تکیه بر اصالت قومی، از سبک زندگی و آداب و رسوم‌ خاصی برخوردار هستند [۷] و در گذشته، کوچ‌رو بوده‌اند [۸] و امروزه نیز از بزرگ‌ترین قبایل کوچنده در ایران به‌شمار می‌روند.[۹]

تاریخچه و خاستگاه

ترکان غُز تا اواخر سده 4ق و پیش از آمدن به‌سمت ایران، در صحرای وسیعی در ناحیه سیحون، میان دریای آل و دریای خزر زندگی می‌کردند.[۱۰] قوم ترکمن تا قبل از حملۀ مغول شهر‌نشین بودند [۱۱] و پس از آن تا اوایل قرن بیستم میلادی، اغلب زندگی کوچ‌نشینی داشته‌اند؛ [۱۲] اما پس از این دوران، دوباره به زندگی دِه‌نشینی و شهر‌نشینی بازگشتند.[۱۳] قوم ترکمن که تا حدود قرن هفتم میلادی، جزیی از قوم بزرگ اُغُزها و امپراطوری گوگ‌تورک بودند، پس از زوال این امپراتوری، به طرف آرال و سیردریا کوچ کردند.[۱۴] قبیله‌های اُغوز، از ترکیب چند قوم و گروه اجتماعی تشکیل شده بودند که در سده‌های 7 و 8ق، با یکی شدن این قبایل و گروه‌ها، اساس قومیت یک‌پارچه‌ای برای ترکمن‌ها ایجاد شد.[۱۵] اُغُزها پیش از اسلام، به‌علت آمیختگی با ایرانیان در آسیای میانه، با آنها شباهت‌های ظاهری بسیاری پیدا کرده بودند.[۱۶] در دوره سامانیان، گروهی از این قبایل به رهبری فردی به‌نام سلجوق، اسلام آورده و از آن پس به «ترکمن» مشهور شدند.[۱۷]

جغرافیا و جمعیت

زیستگاه اولیۀ قوم ترکمن در گذار تاریخی شامل سانک ترکمنستان، ایران، افغانستان، عراق، ترکیه، اردن، سوریه، چین، تاجیکستان، روسیه و ازبکستان بوده‌ است.[۱۸] امروزه بخش عمده‌ای از ترکمن‌ها در ترکمنستان ساکن هستند. در سال ۲۰۱۴م، جمعیت این کشور حدود ۵ میلیون نفر بوده که ۸۵درصد آنها را ترکمن‌ها تشکیل می‌دادند. در ایران ترکمن‌ها حدود ۲درصد از جمعیت را تشکیل می‌دهند که این میزان به‌طور تقریبی معادل ۱.۶ میلیون نفر است.[۱۹] ترکمن‌های ایران بیشتر در جنوب شرقی دریای خزر و در ترکمن‌صحرا سکونت دارند. از لحاظ استانی، سکونت‌گاه‌های آنها در استان‌های گلستان، خراسان رضوی (تربت جام) و خراسان شمالی است.[۲۰] شهرهای مهم ترکمن‌نشین در ایران عبارتند از بندر ترکمن، گنبد قابوس، کلاله، آق قلا، گمیشان، مراوه‌تپه و اینچه‌برون.[۲۱] قلمرو اقوام ترکمنی که در آسیای میانه زندگی می‌کنند، از شمال به دریاچۀ آرال و فلات اُوسِت یورت، از جنوب به رودخانۀ گرگان و کوه‌های شمال خراسان و مرز‌های شمالی افغانستان، از مشرق به آمودریا و از مغرب به دریای مازندران محدود می‌شود.[۲۲]

در افغانستان نیز ترکمن‌ها اغلب در شمال غربی این کشور، به‌ویژه در امتداد مرز با ترکمنستان در ولایت‌های فاریاب و جوزجان، سکونت دارند.[۲۳]

زبان و مذهب

زبان ترکمنی شعبه‌ای از تُرکی اُغُزی است که با دو نوع گویش (گویش قبایل بزرگ و گویش قبایل کوچک) صحبت می‌کنند؛ اما امروزه زبان ادبی جدید ترکمن‌ها، ترکیبی از گویش‌های اصلی است.[۲۴] ترکمن‌ها مسلمان و عمدتاً حنفی‌مذهب‌ هستند و طریقت نقش‌بندیه در میان آن‌ها نیز پیروان فراوانی دارد.[۲۵] این قوم پیش از گرایش به مسیحیت و اسلام، آیین شمنی داشته‌اند.[۲۶]

تقسیمات قوم ترکمن

قوم ترکمن از چند ایل بزرگ به نام‌های آتا، آل‌علی (علی ایلی، آلیلی)، اِرساری (ایرساری، ارزاری، ارسالی)، تَکَه، چاودور (چُودُور)، ساریق (ساریک، سالور)، سقر (ساقار، قره)، یمیرلی (ایمیرلی، یمره‌لی)، یموت و کوکلان (گوکلان) تشکیل شده است که هرکدام شامل ده‌ها تیره و طایفة کوچک و بزرگ هستند. بعضی از ایلات ترکمن در قرون گذشته به‌واسطۀ رشد یکجانشینی و زراعت به دو گروه بزرگ چَمُور یا چومِر (که شامل زارع و دامدار و صیاد و بازرگان بوده‌اند) و چاروا یا کوچگر (که شامل دامدار و شترچران‌ بوده‌اند)، تقسیم شده‌اند.[۲۷]

اقوام ترکمن در ایران

از جمله گروه‌های ترکمن که در ایران زندگی می‌کنند می‌توان به یموت، گوکلن و طوایف تکه اشاره کرد.

ترکمن‌های یموت؛ به دو گروه یموت خیوه (خوارزم) و یموت استرآبادی (گرگان) تقسیم می‌شوند. یموت‌های خیوه، در سمت غربی شهر خیوه و یموت‌های گرگان در دشت گرگان (ترکمن صحرا) و برخی مناطق مجاور با ترکمنستان زندگی می‌کنند.[۲۸] بزرگ‌ترین طوایف یموت در ایران را دو طایفه بزرگ «جعفربای» و «آتابای» می‌دانند. این طوایف، هرکدام به طایفه‌های کوچک‌تری تبدیل می‌شوند که در نهایت نام 91 طایفه از آنها، در فهرست رده‌بندی قوم یموت ثبت شده است.[۲۹] پیشه‌ی اصلی این طوایف، گله‌داری و دام‌داری بوده است و به‌صورت ییلاق و قشلاق، روزگار می‌گذراندند. دشت گرگان محل قشلاقی آنها و کوه‌های بالخان، در آن سوی رود اترک، به‌عنوان محل ییلاق آنها بود.[۳۰]

ترکمن‌های گوکلن؛ قبیله گوکلن یا گوکلنگ به‌معنای «سرزمین سبز» نیز از دیگر قبایل ترکمن است. این قبیله از دو طایفه اصلی به نام‌های «دودورغه» و «حلقه داغلو» تشکیل شده‌اند.[۳۱]

ترکمن‌های تکه؛ گروه بزرگ دیگری از ترکمن‌های ایرانی، تکه نام دارند که از پرجمعیت‌ترین و نیرومندترین قبایل ترکمن به‌حساب می‌آیند.[۳۲] تکه، نام فرزند اِبوکه، از نوادگان اغورجیک است.[۳۳] این قبیله نیز به دو طایفه اصلی به‌نام فرزندان تکه یعنی «اُتمیش» (اقتمش) و «تُقتِمیش» (توغتامِش) تقسیم شده‌اند.[۳۴] طایفه سومی از این قبیله نیز به‌نام فرزند سوم تکه نام گرفته‌اند که به‌دلیل زردرنگ بودن چهره، به «ساروق» معروف شده‌اند.[۳۵]

تبارشناسی قوم ترکمن

ترکمن‌ها بر اساس اسطوره‌ای، تبار سه طایفۀ بزرگ تکه، یموت و گوکلان را به ترتیب به قوچ کوهی، گرگ و گوسفند می‌رسانند. طبق این روایت، سه همسر نیای شکارچی آنها از گوشت این حیوانات خورده بودند. این باور منجر به نسبت دادن صفات (مانند قوچ) متفکر و هنرمند (مانند قوچ) به تکه‌ها، جسور و دلیر (مانند گرگ) به یموت‌ها و نرم‌خو و عاشق‌پیشه (مانند گوسفند) به این طایفه‌ها شده است. نسب یموت به شرف و دو برادر ناتنی او به نام‌های چونی و قجق می‌رسد. خاندان قجق بعداً به شرف می‌پیوندند. ترکمن‌ها، فرزندان شرف را از نظر تباری برتر از فرزندان چونی می‌دانند. شرف و چونی به گروه‌های نسبی و دسته‌های متحد سیاسی در اتحادیه‌های ایلی ترکمن اطلاق می‌شده است؛ اما نسب اصلی ترکمن‌ها به شخصیتی به نام اغوزخان می‌رسد. گوکلان و چاودور دو گروه، از نوادگان اغوزخان هستند. نیای یموت‌ها، شخصی به نام یموت بوده که گروه‌های فرعی متعدد یموت از او نسب می‌برند.[۳۶]

شیوۀ زندگی قوم ترکمن

از جمله شیوه‌های زندگی اقوام ترکمن عبارت‌اند از:

  1. عشایر یا کوچ‌رو: عشایر ترکمن به شغل دامپروری و تولید فراورده‌های دامی (شیر، ماست، کره، پنیر، روغن محلی و پشم) مشغول هستند و به‌دلیل کوچ‌های فصلی که دارند کمتر به کشاورزی می‌پردازند. [۳۷]
  2. یکجانشین: گروهی از اقوام ترکمن متناسب با سبک زندگی یکجانشینی در شهر و روستا اغلب به شغل کشاورزی مشغول هستند. وجود زمین‌های حاصلخیز در منطقۀ گوکلان و چشمه‌سار‌هایی که در آن جاری است، شرایط را برای کشت و زراعت برنج، ماش، کنجد، گندم و جو توسط ترکمن‌های این منطقه فراهم آورده است. همچنین گروهی از اقوام ترکمن که در منطقۀ سواحل دریاری خزر ساکن هستند، نوعی سبک زندگی شهری داشته و بیشتر به ماهی‌گیری، کشتی‌رانی و تجارت مشغول هستند.[۳۸]

نوع مسکن در قوم ترکمن

قوم ترکمن از دو نوع مسکن به‌صورت متحرک و ثابت استفاده می‌کنند. شکل ساختمان و مصالح به‌کار رفته در هر یک از این دو نوع مسکن، وابسته به شیوۀ زندگی معیشتی، ویژگی‌های اقلیمی، اقتصادی و فرهنگی قوم ترکمن است. ترکمن‌های عشایر و کوچ‌رو عموماً در چادر‌های نمدی به‌نام اوی (آلاچیق) سکونت کرده؛ اما ترکمن‌های روستانشین در خانـه‌های گلی و در قلعه‌های تدافعی زندگی می‌کنند. چند نوع اوی ترکمنی وجود دارد که شامل اوی تکه با گنبد نیم‌گرد، اوی یموت با گنبد پهن و اوی چودور با گنبد بلند و گوشه‌دار است. در ایران دو نوع اوی (تکه و یموت) متداول بوده است. اسکلت اوی چوبی و قابل باز و بسته شدن بوده و سطح دیواره و سقف آن را از بیرون با چند تکه بزرگ نمدی می‌پوشانند. بزرگ و کوچک بودن آلاچیق‌ها به وضع اقتصادی، اجتماعی و عیال‌واری سرپرست خانواده بستگی دارد. این چادر نمدی را هنوز می‌توان میان برخی ترکمن‌های ساکن دشت ترکمن در ایران مشاهده کرد. اگرچه اوی امروزه بیشتر به‌صورت نوعی خانۀ فرعی یا فضای انباری در کنار مسکن دائمی به‌کار می‌رود، اما هنوز شبانان گوگچاداغ از این مسکن متحرک استفاده می‌کنند. ترکمن‌ها در گذشته هنگام خطر یا قرار گرفتن در معرض تاخت و تاز و حملۀ بیگانگان، اوی‌های خود را در نزدیکی یکدیگر برپا کرده و زمانی که خود را از حمله در امان می‌دیدند، اوی‌های خود را با فاصله از یکدیگر برپا می‌کردند.[۳۹]

خانواده و جایگاه آن در قوم ترکمن

خانواده در میان مردم ترکمن، بیشتر به‌صورت گسترده بوده و پسران خانواده، پس از ازدواج نیز تا زمانی‌که برای کار مستقل شوند، از خانواده پدری جدا نمی‌شوند.[۴۰] مرد در خانواده‌های ترکمن، عضو مقتدر و بانفوذ خانواده است و سایر افراد خانواده از قبیل زن و فرزندان، تابع او هستند. تأثیر و نفوذ همسران بر مردان نیز امری شناخته‌شده و قابل قبول در میان این قوم است.[۴۱]

در گذشته، در هنگام ازدواج پسر ارشد، پدر برای او آلاچیقی در سمت راست آلاچیق خود برپا می‌کرده و برای پسران دیگر خود نیز به نوبت، آلاچیق‌هایی در سمت چپ می‌ساخته است. پسر آخر خانواده نیز که در میان مردم ترکمن به «کُرپه اوغلی» معروف است، در آلاچیق پدر می‌ماند.[۴۲] سن ازدواج دختران ترکمنی بین 9 تا 10 سال و سن ازدواج پسران آنها بین 15 تا 16 سال بوده است. دختران، 2 تا 3 روز پس از ازدواج خود، به خانه پدری برمی‌گشتند تا آداب و هنرهای خانه‌داری و گله‌داری را یاد بگیرند. آنها، تا 3 سال در خانه پدری می‌ماندند و پس از آن نیز تا یک سال به خانه پدر و شوهر رفت و آمد داشتند تا هنرهای خود را تکمیل کنند.[۴۳]

ساختار نظام خانوادۀ ترکمنی از گذشته تاکنون بیشتر بر پایۀ پدرمحوری بوده و مرد از جایگاه و اهمیت بالایی برخوردار است. پس از آن زن مُسِن و بزرگ خانواده از جایگاه و احترامِ خاصی برخوردار است. زنان و دختران جوان اقوام ترکمن، بیشتر تابع تصمیمات و نظرات خانواده به‌خصوص پدر خانواده هستند و احترام و تکریم نظر بزرگان جزء جدایی‌ناپذیر فرهنگ و سبک زندگی بانوان ترکمن است.[۴۴]

نقش زنان در فعالیت‌های روزمره ترکمن‌ها

1) خانواده: ترکمن‌ها در ابتدا به‌دلیل زندگی قبیله‌ای بسیار بزرگتر از امروزه بوده‌اند؛ این خانوادۀ بزرگ توسط یک رئیس خانواده مقتدر مدیریت می‌شد. در میان ترکمن‌ها، فعالیت‌های روزمرۀ زندگی متناسب با توانایی و نقش، میان زن و مرد تقسیم و مشخص شده است. در میان اقوام ترکمن معمولاً مردها به امور بیرون از خانه مانند کشاورزی و دامداری مشغول بوده‌اند و بانوان در انجام اموری مانند برپا کردن و برچیدن اُی (آلاچیق ترکمنی)، تهیۀ آرد و دوشیدن شیر گاو و گوسفند نقش اساسی داشته‌اند.[۴۵] 2) نقش تربیتی: زنان و به‌ویژه مادران از جایگاهی قدسی برخوردار هستند. [۴۶] آنها علاوه بر خانه‌داری و انجام وظایف همسری،[۴۷] نقش ویژه‌ای در جایگاه مادری و تربیت فرزند ایفا می‌کنند.[۴۸] همچنین تقویت بعد معنوی در میان زنان ترکمن امری رایج بوده که سبب شده آنها حاوی مؤلفه‌های اخلاقی والایی بوده و همواره پایبند به ارزش‌های جمعی و خانوادگی باشند.[۴۹] 3) نقش سیاسی و نظامی: زنان ترکمن قهرمانانه به‌همراه مردان در دفاع از حریم ایل و دیار خود مبارزه کرده‌اند. حفظ فضیلت انسانی، عزت نفس، شهامت و دلاوری زنان قبیله سبب شده آنها همواره در فرهنگ ترکمن مورد احترام و تکریم قرار گیرند.[۵۰] 4) نقش اقتصادی: بانوان در فرهنگ ترکمن از جمله فعالان اقتصادی به‌ شمار می‌روند.[۵۱] از جمله فعالیت‌های اقتصادی آنها قالی‌بافی است. قالی‌های ترکمنی یکی از صنایع‌دستی مهم قوم ترکمن بوده است. هنر قالی‌بافی از جمله هنر‌هایی است که از همان دوران کودکی و نوجوانی به دختران توسط مادران آموزش داده می‌شود. زنان رنگ‌ریزان نخ‌های قالی و بافندگان اصلی تار و پود آن هستند. همچنین نمدمالی، نگهداری و تولید پیله‌های ابریشم، تهیه و تولید محصولات دامی، چیدن و خشک کردن میوه، تمیز کردن پشم و نخ ریسی نیز از دیگر دستاوردهای اقتصادی بانوان ترکمنی است.[۵۲]

زنان ترکمن علاوه بر همیاری در امور روزمرۀ خانواده، در احیا و انتقال فرهنگ اصیل ترکمنی نیز نقش اساسی بر عهده دارند. [۵۳] زنان در اقوام ترکمن، روح حیات را به زندگی داده و سنبل نیکی‌ها و زیبایی‌ها هستند.[۵۴] در تمامی آثار ادبی و هنری اقوام ترکمن، زن نمادی از روحیۀ قوی، لطیف و مبارز است که نقش اصلی را در انسجام خانواده و قوم بر عهده دارد. این امر در قالب شعر، نثر، داستان و نقاشی مخصوص ترکمن‌ها به‌خوبی به تصویر کشیده شده است.[۵۵] سرودن ترانه‌ها و شعرهای محلی یکی از راه‌های بیان نظرات، خواسته‌ها و آمال زنان در جامعۀ ترکمنـی است. [۵۶] لاله‌خوانی از جمله سروده‌های زنان ترکمن است که به‌صورت دسته‌جمعی و در قالب شعر، [۵۷] سروده می‌شود و از دیرباز تاکنون میان آنها متداول بوده است. آنها با سرودن این اشعار به بیان افکار و احساسات خود می‌پردازند. [۵۸] هودی نیز از دیگر سرودخوانی‌های مادران ترکمن است که مانند لالایی مادرانه بر بالین فرزندان خوانده می‌شود.[۵۹]

فرهنگ قوم ترکمن

پوشش

پوشیدن لباس‌های محلی و بومی میان اقوام مختلف مانند ترکمن‌ها در ایران، نمادی از خودباوری در میان اقوام است. در بسیاری از مناطق ترکمن‌نشین، پوشش افراد همان لباس سنتی قوم ترکمن است که سبب یک‌دست شدن مردم، بدون در نظر گرفتن اختلاف طبقاتی میان افراد قوم می‌شود.[۶۰]

پوشش زنان ترکمن متشکل از کلاه، سربند، شلوار، پیراهن و پاپوش است. نوع لباس محلی بانوان ترکمن به‌گونه‌ای است که مانند سایر لباس‌های محلی در ایران پوشش کاملی را برای زنان تشکیل می‎‌دهد. [۶۱] استفاده از زیورآلات طلایی و نقره‌ای از قدیم مورد توجه زنان ترکمن بوده و ساخت این‌گونه زیورآلات هنوز در میان ترکمن‌ها رواج دارد.[۶۲]

لباس مردان ترکمن متشکل از:

  1. دُون: ردای بلندی از جنس ابریشم که تا زیر زانوی آن‌ها می‌آید.
  2. قوشاق یا تورمه شال: کمربندی به‌شکل شال است.
  3. چأكمن: بالاپوشی بلندتر از كت‌های كنونی كه از كُرك شتر تهیه شده است.
  4. اوچمك یا سیلكمه: پوستینی از پوست برۀ قره‌گل (برۀ 5-6 ماهه) و پوست گوسفند است كه در هوای سرد استفاده می‌شود.
  5. كوینك: پیراهنی ساده و فاقد یقه بوده و یا یقه‌ای كوتاه، مدور و بدون دکمه، با آستین‌هایی بلند كه به‌جای دکمه، بندهایی در آن به‌كار می‌رود. این یقه با سوزن‌دوزی‌های مفصلی تزئین می‌شود و سر آستین آن نیز گلدوزی شده است.
  6. جولبار: شلوار مردانه گشادی كه از رشته‌های پنبه‌ایِ لیفه‌ای‌شکل تشكیل شده است.
  7. كلاه‌ها: کلاه قوم ترکمن تلپك نام دارد که نوعی كلاه پوستی با پشم‌های نسبتاً بلند است كه انواع گوناگونی داشته و شامل دو مه تلپك، بوخار تلپك و شپیرما تلپك است.
  8. بوریك یا عرق‌چین.
  9. كفش: کفش‌های قوم ترکمن دو نوع بوده و شامل چكمه بلند چرمی با نوك برگردان (اصلی‌ترین پا‌پوش مردان ترکمن بوده که در زبان تركمنی، ادیك نام دارد) و چاریق (نوعی پا‌پوش كه چوپانان از پوست گاو تهیه کرده و مخصوص استفاده در صحرا و خاك نرم) است.
  10. دولاق: پارچه‌ای دستباف است که قبل از پوشیدن چارق، دور مچ پا تا ساق می‌پیچند كه حكم محافظ و یا جوراب را دارد.[۶۳]

آداب و رسوم

وفاداری از ویژگی‌های اخلاقی رایج میان اقوام ترکمن است. [۶۴] همچنین ترکمن‌ها تأکید بسیاری بر استفاده از لباس محلی دارند، حتی افرادی که داماد یا عروس قوم ترکمن می‌شوند، مطابق با آداب و رسوم این قوم باید لباس ترکمنی بپوشند. دختر یا پسر ترکمن اگر عروس یا داماد اقوام دیگر شود، طبق رسوم قومی باید از لباس ترکمنی استفاده کند. این قانون نانوشته، همه را ملزم به حفظ فرهنگ قومی می‌کند. [۶۵] حفظ پوشش و حیا در سخن‌گفتن به‌خصوص میان بانوان ترکمن، مرسوم بوده و نشانۀ احترام گذاشتن به طرف مقابل است.

در برخی مناطق ترکمن‌نشین مانند گمیشان، بندرترکمن، مراه تپه و کلاله، سوار کردن عروس بر کجاوه و آوردن آن با شتر به خانۀ داماد، مرسوم است. عروس به‌جای پوشیدن لباس عروس سفید، لباس‌های سنتی قرمز رنگ پوشیده و چارقد بزرگی از جنس چادرشب بر سرش می‌اندازد؛ داماد نیز به جای کت‌وشلوار، لباس محلی با کلاه پشمی بزرگی که جزیی از لباس سنتی ترکمن‌ها است، می‌پوشد. مبلغ مهریه طبق سنت ترکمن‌ها بسیار کمتر از جا‌های دیگر بوده و مقدار آن معمولاً توسط امام جمعه هر شهرستان اعلام می‌شود. به‌همین منظور دختران هر شهرستان و روستا اغلب مهریه‌ای شبیه به هم دارند. قبل از عروسی معمولاً از طرف داماد مبلغی به پدر عروس، هدیه داده می‌شود و پدر عروس برحسب توان مالی خود مبلغی را به آن اضافه کرده و آن را صرف خرید جهیزیۀ عروس می‌کند. طلاق در بین ترکمن‌ها امری منفور بوده و زوجین به‌منظور تحکیم بنیان خانواده‌های خود بر سازش و حل مشکلات خانوادگی تلاش می‌کنند. داشتن فرزند زیاد در میان قوم ترکمن، امری رایج بوده و باعث فخر و مباهات آنها است. [۶۶]

قوم ترکمن دارای موسیقی محلی و سنتی مخصوص به خود هستند که با دوتار نواخته می‌شود. خوانندگان ترکمن را «بخشی» می‌نامند.[۶۷] مراسم رقص خنجر، کشتی سنتی گورش و بازی‌های محلی، هودی‌خوانی و لاله‌خوانی، برگزاری مسابقات اسب‌دوانی، مهمان‌نوازی و احترام به ریش‌سفیدها، از دیگر رسوم رایج میان قوم ترکمن است. [۶۸]

ماه رمضان از مقدس‌ترین ماه‌ها و عید قربان از مهم‌ترین اعیاد مذهبی ترکمن‌ها است. آنها در عید قربان ۳ روز با آداب خاصـی جشن می‌گیـرند. آخوند (آموزش‌یافتۀ مدارس دینی)، ملا (درس‌خوانده نزد آخوند) و قارلی‌ملا (قاری‌های قرآن با اجازه‌نامه از مدارس دینی) از مراتب روحانیت در جامعۀ ترکمن است. در میان ترکمن‌های ساکن در مناطق کوهستانی ایران، روحیۀ مذهبی بر روحیۀ قومی و در میان ترکمن‌های ساکن در مناطق دشتی، روحیۀ قومی بر روحیۀ مذهبی برتری دارد.[۶۹]

سیستم آموزشی

تعلیم وتربیت کودکان به‌ویژه ترکمن‌های یکجانشین، از گذشته برعهدۀ روحانیان در مساجد و ملاها در مکتب‌خانه‌ها بوده است؛ اما پس از انقلاب اسلامی با گسترش مدارس و آموزش‌گاه‌های عالی، امکان تحصیل برای قوم ترکمن نیز فراهم شده است.[۷۰]

توانمندی اقتصادی

اقتصاد قوم ترکمن بر پایۀ مشاغلی مانند کشاورزی، دامپروری، [۷۱] ابریشم‌بافی، نمدمالی و قالی‌بافی استوار است. قالی و نمد از تولیدات معروف ترکمن‌ها است. همچنین آنها در پرورش اسب مهارت فراوانی داشته و اسب ترکمن از نژادهای اصیل به‌شمار می‌رود. اگر‌چه دامداری در گذشته از مشاغل اصلی قوم ترکمن بوده؛ اما با کاهش زندگی کوچ‌رو و افزایش یکجانشینی در قوم ترکمن، گرایش به مشاغلی مانند زراعت، صنعت و تجارت سبب شده اقتصاد آنها وابسته به این مشاغل باشد.[۷۲]

ظلم‌های حکومت قاجار و پهلوی بر قوم ترکمن

در دوران حکم‌رانی پادشاهان قاجار، ظلم‌های متعددی به قوم ترکمن شد. از جمله اقدامات حکومت قاجار بر علیه قوم ترکمن، وانمود کردن قوم ترکمن به‌عنوان دشمنان ایران و ستمگری و مطامع حکام خراسان و خوانین همسایۀ ترکمن‌ها و حکام و مأموران دولتی استرآباد بر آنها بود. همچنین پس از تعیین مرز‌های قطعی روسیه با ایران در دوران قاجار، مقدار بسیار زیادی از اراضی حاصلخیز دشت ترکمن به تصرف روسیه درآمد و چند هزار دهقان روس در اراضی میان رودخانه‌های گرگان و قره‌سو ساکن شدند. این امر سبب محدود شدن اراضی مناطق ترکمن‌نشین شده و اقتصاد آن‌ها را به‌شدت تحت تأثیر قرار داد. در دوران پهلوی اول به دستور رضاخان در سال ۱۳۰۲‌ش، نیروهای نظامی برای تثبیت اقتدار دولت مرکزی و دریافت مالیات‌ از اقوام ترکمن، روانۀ دشت ترکمن شدند که این امر منجر به بروز جنگ بین نظامیان و ترکمن‌ها شد و حدود دو سال ادامه داشت؛ اما سرانجام در سال ۱۳۰۴‌ش به سود ارتش حکومت پهلوی، جنگ خاتمه یافت. همچنین کشتار دسته‌جمعی و غارت اموال در مناطق ترکمن‌نشین از دیگر ظلم‌های حکومت پهلوی بر قوم ترکمن بود. در دوران پهلوی دشت ترکمن به‌صورت اردوگاهی بزرگ درآمد تا زندگی مردم آن منطقه تحت نظر نظامیان قرار گیرد. از دیگر اقدامات حکومت پهلوی علیه قوم ترکمن، اسکان اجباری عشایر چادرنشین ترکمن به دستور رضاخان بود که سبب کم‌رنگ شدن زندگی کوچ‌نشینی و از بین رفتن سبک زندگی سنتی در عشایر ترکمن و ترویج و تحمیل سبک زندگی مدرنیته و غربی بر قوم ترکمن شد، به‌طوری که در اواخر سلطنت رضاشاه، تعداد اندکی چادرنشین کوچ‌گر در دشت ترکمن وجود داشتند. همچنین در این دوره بخش وسیعی از اراضی دشت ترکمن به تملک رضاشاه در آمد که این تصرفات با فراز و نشیب‌هایی تا سقوط رژیم پهلوی و پیروزی انقلاب اسلامی تا سال ۱۳۵۷‌ش ادامه داشت.[۷۳]

نقش ترکمن‌ها در پیروزی انقلاب

ترکمن‌ها از جمله اقوامی بودند که به‌دلیل ظلم‌های فراوان حکومت پهلوی، اقدامات متعددی را در جهت پیروزی انقلاب اسلامی و تحقق آرمان‌های انقلابی مانند مشارکت در فعالیت‌ها و جنبش‌های انقلابی مانند راهپیمایی و تظاهرات انجام دادند. به‌دلیل مصادرۀ املاک و اراضی قوم ترکمن توسط دربار پهلوی در دشت ترکمن، منازعاتی میان آن‌ها پدید آمد که با پیروزی انقلاب اسلامی این منازعات با حل شدن مسائل ارضی از سوی دولت و اقدامات گوناگون خاتمه یافت.[۷۴]

چالش‌های فرهنگی و اجتماعی

زنده نگه‌داشتن فرهنگ بومی هر منطقه به‌معنی زنده نگه‌داشتن هویت و سنت‌های اصیل قومی و قبیله‌ای در آن منطقه است. در طول زمان، فرهنگ بومی قوم ترکمن در بسیاری از شهر‌ها و مناطق کشور از پوشش لباس گرفته تا برگزاری مراسم عروسی و سبک زندگی دستخوش تغییر شده و بسیاری از آداب و رسوم آنها با گسترش مدرنیته و تکنولوژی کم‌رنگ و یا نابود شده است. [۷۵]

زبان و گویش‌های محلی، مهم‌ترین بخش فرهنگ قوم ترکمن است که با نفوذ و گسترش وسایل ارتباط جمعی نظیر تلویزیون و گوشی‌های تلفن همراه و سبک زندگی مدرن، میان نسل جوان و جدید در حال کم‌رنگ شدن است. بسیاری از والدین با زبان محلی خود با فرزندان صحبت نکرده و نسل جدید با زبان محلی خود بیگانه هستند. با وجود این، قوم ترکمن نسبت به سایر اقوام در جهت مانایی فرهنگ اصیل و حفظ آداب و رسوم سنتی خود تلاش بیشتری کرده‌اند و بیشترین مقاومت را در برابر نفوذ فرهنگ بیگانه داشته‌اند.[۷۶]

پانویس

  1. ↑ عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژۀ ترکمن.
  2. ↑ مقدسی، احسن التقاسیم، ۱۹۰۶م، ص ۲۷۴-۲۷۵.
  3. ↑ گردیزی، زین‌الاخبار، ۱۳۴۷ش، ص190 و 192؛ بیهقی، تاریخ، ۱۳۶۲ش، ص444 و 446.
  4. ↑ خواجه نوریان، تعلیقات بر سیاحت درویشی دروغین، 1387ش، ص۳۶۹.
  5. ↑ واژه‌نامه آزاد، ذیل واژه ترکمن، وب‌سایت واژه‌یاب.
  6. ↑ کاشغری، دیوان لغات الترک، ۱۳۳۳- ۱۳۳۵ق، ج3، ص307.
  7. ↑ . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان.
  8. ↑ . حسنی، «روند و فرایند تحولات تاریخی ساختار فرهنگی-اجتماعی اقوام ایرانی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1388ش، ص141.
  9. ↑ . بردی آنامرادنژاد، «تحولات اجتماعی 50 سال اخیر در بین عشایر ترکمن (مطالعه موردی: بندر ترکمن)»، 1390ش، ص60.
  10. ↑ ابن‌خردادبه، المسالک والممالک، ۱۸۸۹م، ص31؛ اصطخری، مسالک الممالک، ۱۹۲۷م، ص9-10.
  11. ↑ . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص111.
  12. ↑ . بردی آنامرادنژاد، «تحولات اجتماعی 50 سال اخیر در بین عشایر ترکمن (مطالعه موردی: بندر ترکمن)»، 1390ش، ص60.
  13. ↑ . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص111.
  14. ↑ . حسنی، «روند و فرایند تحولات تاریخی ساختار فرهنگی-اجتماعی اقوام ایرانی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1388ش، ص141.
  15. ↑ لوگاشوا، ترکمن‌های ایران، ۱۳۵۹ش، ص۱۸.
  16. ↑ . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.
  17. ↑ مقدسی، احسن التقاسیم، ۱۹۰۶م، ص ۲۷۴؛ بیرونی، الجماهر فی الجواهر، ۱۳۷۴ش، ص۳۳۳.
  18. ↑ . حسنی، «روند و فرایند تحولات تاریخی ساختار فرهنگی-اجتماعی اقوام ایرانی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1388ش، ص141.
  19. ↑ «در مورد عشایر ترکمن در ویکی تابناک بیشتر بخوانید»، ویکی‌تابناک.
  20. ↑ . حسنی، «روند و فرایند تحولات تاریخی ساختار فرهنگی-اجتماعی اقوام ایرانی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1388ش، ص141.
  21. ↑ «در مورد عشایر ترکمن در ویکی تابناک بیشتر بخوانید»، ویکی‌تابناک.
  22. ↑ [۱]«قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.
  23. ↑ «در مورد عشایر ترکمن در ویکی تابناک بیشتر بخوانید»، ویکی‌تابناک.
  24. ↑ . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.
  25. ↑ . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.
  26. ↑ . بلوکباشی، «ترکمن، قوم»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.
  27. ↑ . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.
  28. ↑ Irons, «Nomadism as a Political Adaptation the Case of the Yomut .Turkmen», American Ethnologist 4: (144)
  29. ↑ .Yate, Khurasan and Sistan, p. 280
  30. ↑ پورکریم، «ترکمن‌های ایران: بررسی زمینه‌های اجتماعی (3)»، 1346ش، ص49.
  31. ↑ ذبیحی، گرگان‌نامه، ۱۳۶۳ش، ص126-127.
  32. ↑ وامبری، سیاحت درویشی دروغین در خانات آسیای میانه، ۱۳۴۳ش، ص۳۷3.
  33. ↑ کمالی، ایرانیان ترکمن، ۱۳۷۴ش، ص43.
  34. ↑ میرزا ابراهیم، سفرنامۀ استراباد و مازندران و گیلان و...، ۱۳۵۵ش، ص۶5.
  35. ↑ قره‌گوزلو همدانی، دیار ترکمن، ۱۳۷۱ش، ص۴۲-۴۳.
  36. ↑ بلوکباشی، «ترکمن، قوم»، 1398ش، ص32.
  37. ↑ . بلوکباشی، «ترکمن، قوم»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.
  38. ↑ . بلوکباشی، «ترکمن، قوم»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.
  39. ↑ . بلوکباشی، «ترکمن، قوم»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.
  40. ↑ Tapper, «The Tribes in 18th and 19th Century Iran», 1975-1976, P22.
  41. ↑ .Irons, The Yomut Turkmen, p. 104.
  42. ↑ شوقی، دشت گرگان، ۱۳۱۴ش، ص۲۷.
  43. ↑ قورخانچی، نخبۀ سیفیه، ۱۳۶۰ش، ص44.
  44. ↑ . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص115.
  45. ↑ . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان.
  46. ↑ . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص115.
  47. ↑ . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان.
  48. ↑ . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص115.
  49. ↑ . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص111-112
  50. ↑ . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص115.
  51. ↑ . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص118.
  52. ↑ . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان.
  53. ↑ . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص111-112
  54. ↑ . «جایگاه زن در فرهنگ ترکمن رفیع و بالا است»، وب‌سایت آلکامیز
  55. ↑ . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان.
  56. ↑ . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص111-112
  57. ↑ . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان.
  58. ↑ . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص118.
  59. ↑ . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص117.
  60. ↑ . «مانایی فرهنگ بومی و حفظ سنت های زیبای کهن در قوم ترکمن»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.
  61. ↑ . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان.
  62. ↑ . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.
  63. ↑ . «لباس‌های مردان ترکمن»، وب‌سایت ادارۀ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گلستان.
  64. ↑ . «مانایی فرهنگ بومی و حفظ سنت های زیبای کهن در قوم ترکمن»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.
  65. ↑ . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.
  66. ↑ . «مانایی فرهنگ بومی و حفظ سنت های زیبای کهن در قوم ترکمن»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.
  67. ↑ . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.
  68. ↑ . «مانایی فرهنگ بومی و حفظ سنت های زیبای کهن در قوم ترکمن»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.
  69. ↑ . بلوکباشی، «ترکمن، قوم»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.
  70. ↑ . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.
  71. ↑ . بلوکباشی، «ترکمن، قوم»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.
  72. ↑ . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.
  73. ↑ . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.
  74. ↑ . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.
  75. ↑ . «مانایی فرهنگ بومی و حفظ سنت های زیبای کهن در قوم ترکمن»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.
  76. ↑ . «مانایی فرهنگ بومی و حفظ سنت های زیبای کهن در قوم ترکمن»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.

منابع

  • ابن‌خردادبه، عبیدالله، المسالک والممالک، به‌تحقیق دخویه، لیدن، بی‌نا، ۱۸۸۹م.
  • اصطخری، ابراهیم، مسالک الممالک، لیدن، بی‌نا، ۱۹۲۷م.
  • بردی آنامرادنژاد، رحیم، «تحولات اجتماعی 50 سال اخیر در بین عشایر ترکمن (مطالعه موردی: بندر ترکمن)»، نشریۀ برنامه‌ریزی فضایی، شمارۀ 1، 1390ش.
  • بلوکباشی، علی، «ترکمن، قوم»، وب‌سایت مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 7 مهر 1398ش.
  • بیرونی، ابوریحان، الجماهر فی الجواهر، به‌تحقیق یوسف هادی، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۷۴ش.
  • پورکریم، هوشنگ، «ترکمن‌های ایران: بررسی زمینه‌های اجتماعی (3)»، هنر و مردم، شماره ۶۱-۶۲، آبان و آذر 1346ش.
  • حسنی، غلامرضا، «روند و فرایند تحولات تاریخی ساختار فرهنگی-اجتماعی اقوام ایرانی با تأکید بر قوم ترکمن»، نشریۀ پژوهش‌نامه علوم اجتماعی، شمارۀ1، 1388ش.
  • خواجه نوریان، فتحعلی، تعلیقات بر سیاحت درویشی دروغین، تهران، علمی و فرهنگی، 1387ش.
  • «در مورد عشایر ترکمن در ویکی‌تابناک بیشتر بخوانید»، ویکی‌تابناک، تاریخ درج مطلب: 9 فروردین 1402ش.
  • ذبیحی، مسیح، گرگان‌نامه، به‌کوشش ایرج افشار، تهران، بابک، ۱۳۶۳ش.
  • شوقی، عباس، دشت گرگان، تهران، خاور، ۱۳۱۴ش.
  • عزت‌اللهی‌نژاد، طیبه، «زن در فرهنگ ترکمنی»، مجله پژواک زنان در تاریخ، شمارۀ 3، 1400ش.
  • عمید، حسن، فرهنگ فارسی، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 26 تیر 1404ش.
  • قره‌گوزلو همدانی، عبدالله، دیار ترکمن، قائم‌شهر، یاختی، ۱۳۷۱ش.
  • قورخانچی، محمدعلی (صولت نظام)، نخبۀ سیفیه، به‌تحقیق منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان، تهران، تاریخ ایران، ۱۳۶۰ش.
  • «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه، تاریخ بازدید: 9 دی 1402ش.
  • گردیزی، عبدالحی، زین‌الاخبار، به‌تحقیق عبدالحی حبیبی، تهران، بنیاد فرهنگ، ۱۳۴۷ش.
  • کاشغری، محمود، دیوان لغات الترک، استانبول، ۱۳۳۳- ۱۳۳۵ق.
  • کمالی، محمدشریف و عسکری خانقاه، اصغر، ایرانیان ترکمن، تهران، اساطیر، ۱۳۷۴ش.
  • «لباس‌های مردان ترکمن»، وب‌سایت ادارۀ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گلستان، تاریخ بازدید: 9 دی 1402ش.
  • لوگاشوا، بی‌بی رابعه، ترکمن‌های ایران، ترجمۀ سیروس ایزدی و حسین تحویلـی، تهـران، شباهنگ، ۱۳۵۹ش.
  • «مانایی فرهنگ بومی و حفظ سنت های زیبای کهن در قوم ترکمن»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا، تاریخ درج مطلب: 10 مهر 1402ش.
  • مقدسی، محمد، احسن التقاسیم، به‌تحقیق دخویه، لیدن، ۱۹۰۶م.
  • میرزا ابراهیم، سفرنامۀ استراباد و مازندران و گیلان و...، به‌تحقیق مسعود گلزاری، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۵ش.
  • «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان، تاریخ درج مطلب: 5 اردیبهشت 1397ش.
  • واژه‌نامه آزاد، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 26 تیر 1404ش.
  • وامبری، آرمینیوس، سیاحت درویشی دروغین در خانات آسیای میانه، ترجمۀ فتحعلی خواجه نوریان، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۴۳ش.
  • Irons, W., The Yomut Turkmen, Ann Arbor, 1975.
  • .Irons, W. 1974. «Nomadism as a Political Adaptation the Case of the Yomut Turkmen». American Ethnologist 4
  • .Tapper, R., «The Tribes in 18th and 19th Century Iran», (Paper), California, 1975-1976
  • Yate, C. E. Khurasan and Sistan. Edinburgh, 1977.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:قوم_ترکمن&oldid=47494»