پیشنویس:اعتیاد در افغانستان: تفاوت میان نسخهها
حمید گلزار (بحث | مشارکتها) ابرابزار |
حمید گلزار (بحث | مشارکتها) زدن لینک داخلی |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''{{درشت|اعتیاد در افغانستان}}'''؛ آسیب روانی-اجتماعی ناشی از مصرف پایدار مواد روانگردان در افغانستان. | '''{{درشت|اعتیاد در افغانستان}}'''؛ آسیب روانی-اجتماعی ناشی از مصرف پایدار مواد روانگردان در افغانستان. | ||
اعتیاد در افغانستان، یک بحران مزمن اجتماعی-روانی با ریشههای عمیق سیاسی و اقتصادی، جنگهای طولانی و نهادینهشدن اقتصاد تولید مواد بوده و سلامت عمومی و سبک زندگی مردم را به شدت تحت تأثیر قرار داده است. | اعتیاد در افغانستان، یک بحران مزمن اجتماعی-روانی با ریشههای عمیق سیاسی و اقتصادی، جنگهای طولانی و نهادینهشدن اقتصاد تولید مواد بوده و سلامت عمومی و [[سبک زندگی]] مردم را به شدت تحت تأثیر قرار داده است. | ||
آمارها نشان میدهد حدود ۴ میلیون نفر از جمعیت کشور از اختلالات مصرف مواد رنج میبرند. نگرانکنندهترین تحول در حالحاضر، تغییر الگوی مصرف از مواد سنتی (تریاک) به مواد پرخطر صنعتی مانند هروئین و شیشه (متآمفتامین) است که آسیبهای روانی و شناختی شدیدتری به همراه دارد. | آمارها نشان میدهد حدود ۴ میلیون نفر از [[جمعیت]] کشور از اختلالات مصرف مواد [[رنج]] میبرند. نگرانکنندهترین تحول در حالحاضر، تغییر الگوی مصرف از مواد سنتی ([[تریاک]]) به مواد پرخطر صنعتی مانند هروئین و شیشه (متآمفتامین) است که آسیبهای روانی و شناختی شدیدتری به همراه دارد. | ||
اگرچه تلاشهایی برای جمعآوری اجباری معتادان و منع کشت خشخاش صورت گرفته، اما سیستم درمانی بهطور عمده به سمزدایی محدود مانده و در حوزهٔ بازتوانی شغلی و اجتماعی دچار ضعف جدی است. این خلأ، خطر بازگشت افراد به چرخهٔ اعتیاد را افزایش داده و توسعهٔ پایدار افغانستان را با مانع مواجه ساخته است. | اگرچه تلاشهایی برای جمعآوری اجباری معتادان و منع کشت خشخاش صورت گرفته، اما سیستم درمانی بهطور عمده به سمزدایی محدود مانده و در حوزهٔ بازتوانی شغلی و اجتماعی دچار ضعف جدی است. این خلأ، خطر بازگشت افراد به چرخهٔ اعتیاد را افزایش داده و توسعهٔ پایدار [[افغانستان]] را با مانع مواجه ساخته است. | ||
== مفهومشناسی {{درشت|اعتیاد در افغانستان}} == | ==مفهومشناسی {{درشت|اعتیاد در افغانستان}}== | ||
اعتیاد، حالتی است که در آن، فرد بهدلایل روانی در کنترل اعمال خود دچار ضعف اراده شده و آن عمل را بهصورت مستمر انجام میدهد. [[اعتیاد به مواد مخدر]] نیز یک نوع بیماری روانی ناشی از وابستگی شدید به مصرف مواد مخدر شیمیایی، طبیعی و مشتقات آن است که کارکرد و فعالیتهای مغز را مختل کرده و موجب بروز اختلالات هیجانی و ذهنی، [[افسردگی]]، رفتار نامناسب و [[پرخاشگری]] در مصرفکننده میشود.<ref>شاملو، بهداشت روانی، ۱۳۷۸ش، ص۲۱۹–۲۲۰.</ref> | اعتیاد، حالتی است که در آن، فرد بهدلایل روانی در کنترل اعمال خود دچار ضعف اراده شده و آن عمل را بهصورت مستمر انجام میدهد. [[اعتیاد به مواد مخدر]] نیز یک نوع بیماری روانی ناشی از وابستگی شدید به مصرف مواد مخدر شیمیایی، طبیعی و مشتقات آن است که کارکرد و فعالیتهای مغز را مختل کرده و موجب بروز اختلالات هیجانی و ذهنی، [[افسردگی]]، رفتار نامناسب و [[پرخاشگری]] در مصرفکننده میشود.<ref>شاملو، بهداشت روانی، ۱۳۷۸ش، ص۲۱۹–۲۲۰.</ref> | ||
از این منظر، [[اعتیاد]] یک [[بیماری مزمن]]، پیشرونده و حتی کشنده است که در مدارهای مربوط به پاداش و انگیزه در حافظه و مغز اختلال ایجاد میکند. این اختلالها موجب تغییراتی در ویژگیهای جسمی، روانی و اجتماعی فرد [[معتاد]] میشود.<ref>روزنهان و سلیگمن، آسیبشناسی روانی، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۲۵۱.</ref> | از این منظر، [[اعتیاد]] یک [[بیماری مزمن]]، پیشرونده و حتی کشنده است که در مدارهای مربوط به پاداش و انگیزه در حافظه و مغز اختلال ایجاد میکند. این اختلالها موجب تغییراتی در ویژگیهای جسمی، روانی و اجتماعی فرد [[معتاد]] میشود.<ref>روزنهان و سلیگمن، آسیبشناسی روانی، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۲۵۱.</ref> اعتیاد در افغانستان بهعنوان یک آسیب اجتماعی-روانی و بحران بهداشتی فراگیر (سونامی خاموش)، محصول ساختارهای بیمار سیاسی، فقر مزمن و نهادینهشدن اقتصاد تولید و توزیع مواد در بطن جامعه است.<ref>[https://www.jahannews.com/analysis/439187/سیر-صعودی-تولید-مواد-مخدر-افغانستان «سیر صعودی تولید مواد مخدر در افغانستان»، وبسایت جهان امروز.]</ref> | ||
اعتیاد در افغانستان بهعنوان یک آسیب اجتماعی | ==تاریخچه اعتیاد در افغانستان== | ||
===ریشههای کهن و آغاز مصرف مدرن=== | |||
در سبک زندگی سنتی افغانستان، استفاده از [[مواد مخدر]] بیشتر جنبهٔ درمانی و تسکینی داشت و بهشکل امروزی بهعنوان یک [[آسیب اجتماعی]] شناخته نمیشد. اما نقطه عطف این دگرگونی، از دوران سلطنت ظاهرشاه آغاز شد. در این دوره بود که مصرف مواد روانگردان، از مصارف محدود سنتی فراتر رفته و بهشکل اعتیادگونه و فراگیرتر در بطن جامعه ریشه دواند. این گسترش اولیه، پیشدرآمدی بر بحرانهای آینده بود که با ناآرامیهای سیاسی تشدید شد.<ref>[https://www.iichs.ir/fa/news/25/افغانستان-و-معضل-جهانی-مواد-مخدر ظهوری حسینی، «افغانستان و معضل جهانی مواد مخدر»، وبسایت پژوهشکده تاریخ معاصر.]</ref> | |||
== | ===دوران تجاوز اتحاد جماهیر شوروی سابق و اقتصاد جنگ=== | ||
مقطع حیاتی دیگر، دوران جهاد علیه شوروی بود. در این دوره، تولید مواد مخدر از یک فعالیت حاشیهای به یک الزام اقتصادی [[جنگ]] تبدیل شد و اعتیاد را در کشور گسترش داد. گروههای جهادی، برای تأمین مالی جنگ و نیازهای لجستیکی خود، به کشت خشخاش و تولید تریاک روی آوردند. این رویکرد نه تنها کشت را بهطور بیسابقه افزایش داد، بلکه بهدلیل فراوانی و ارزانشدن محصول، دسترسی به مواد مخدر برای شهروندان بهشدت آسانتر شد. در محیطی که با [[اضطراب]]، آوارگی و ناامنی جنگ همراه بود، مواد مخدر به یک راهحل موقت و ارزان برای مقابله با مشکلات تبدیل شد و بدین ترتیب، ارتباط مستقیمی میان اقتصادیشدن تولید مخدر و گسترش سریع و عمیق معضل اعتیاد در سطح جامعه شکل گرفت.<ref>[https://tolonews.com/fa/afghanistan-183946 «سازمان ملل: افغانستان بیشترین کشت تریاک را در 2022 داشت»، خبرگزاری طلوع نیوز.]</ref> | |||
در | |||
=== | ===دوره اول حاکمیت امارت اسلامی=== | ||
در آغاز حکومت اول طالبان (۱۳۷۵ش)، کشت خشخاش بهطور رسمی گسترش یافت و طالبان با اخذ عُشر و مالیات بر تولید و فروش تریاک، منابع مالی عمدهای کسب کردند. اگرچه [[ملا عمر]] در اواخر حکومتش کشت خشخاش را ممنوع اعلام کرد، اما کاهش محسوسی در عمل رخ نداد، زیرا طالبان همچنان به عواید مالی آن نیاز داشتند. گسترش سطح کشت خشخاش و ناامنی و هرج و مرج اجتماعی نیز گسترش اعتیاد در کشور را تشدید کرد.<ref>[https://iswnews.com/129164/واکاوی-ممنوعیت-کشت-خشخاش-و-آخرین-وضعیت/ «واکاوی ممنوعیت کشت خشخاش و آخرین وضعیت تولید مواد مخدر در افغانستان»، وبسایت تحولات جهان اسلام.]</ref> | |||
===دوره جمهوری اسلامی افغانستان=== | |||
=== دوره جمهوری اسلامی افغانستان === | |||
در دوران جمهوری اسلامی افغانستان، موضوع مبارزه با اعتیاد و کشت مواد مخدر بهطور رسمی با جدیت دنبال شد که تأسیس نهادهای تخصصی گواه آن است. برای مثال تأسیس ریاست مبارزه با مواد مخدر در ۲۰۰۲م زیر نظر شورای امنیت ملی و ارتقاء آن به وزارت مبارزه با مواد مخدر در ۲۰۰۵، نشاندهندهٔ عزم دولت افغانستان برای هماهنگسازی ملی و بینالمللی جهت مقابله با این معضل و حفاظت از سبک زندگی عمومی در برابر آسیبهای اعتیاد بود. با این وجود، پس از بیش از یک دهه فعالیت، این وزارتخانه در دستیابی به اهداف تعیینشده ناکام ماند و دولت مجبور به اتخاذ تصمیم ادغام این وزارتخانه در وزارت امور داخله شد. این ادغام، اگرچه در کوتاهمدت مشکلات اداری ایجاد کرد، اما هدف آن افزایش کیفیت و موثریت مبارزه در میدان عمل، بهویژه در بخشهای اجرایی و پلیسی و جلوگیری از گسترش روزافزون اعتیاد بود که تهدیدی مستقیم برای سلامت، امنیت و اقتصاد مردم بهشمار میرفت.<ref>[https://avapress.com/fa/report/177919/قطع-کمک-دونرها-ادغام-وزارت-مبارزه-مواد-مخدر-داخله-باعث-تطبیق-پروژه-های-اجرا-نشده-خواهد «قطع کمک دونرها؛ ادغام وزارت مبارزه با مواد مخدر به وزارت داخله باعث تطبیق پروژههای اجرا نشده خواهد شد»، خبرگزاری آوا.]</ref> | در دوران جمهوری اسلامی افغانستان، موضوع مبارزه با اعتیاد و کشت مواد مخدر بهطور رسمی با جدیت دنبال شد که تأسیس نهادهای تخصصی گواه آن است. برای مثال تأسیس ریاست مبارزه با مواد مخدر در ۲۰۰۲م زیر نظر شورای امنیت ملی و ارتقاء آن به وزارت مبارزه با مواد مخدر در ۲۰۰۵، نشاندهندهٔ عزم دولت افغانستان برای هماهنگسازی ملی و بینالمللی جهت مقابله با این معضل و حفاظت از سبک زندگی عمومی در برابر آسیبهای اعتیاد بود. با این وجود، پس از بیش از یک دهه فعالیت، این وزارتخانه در دستیابی به اهداف تعیینشده ناکام ماند و دولت مجبور به اتخاذ تصمیم ادغام این وزارتخانه در وزارت امور داخله شد. این ادغام، اگرچه در کوتاهمدت مشکلات اداری ایجاد کرد، اما هدف آن افزایش کیفیت و موثریت مبارزه در میدان عمل، بهویژه در بخشهای اجرایی و پلیسی و جلوگیری از گسترش روزافزون اعتیاد بود که تهدیدی مستقیم برای سلامت، امنیت و اقتصاد مردم بهشمار میرفت.<ref>[https://avapress.com/fa/report/177919/قطع-کمک-دونرها-ادغام-وزارت-مبارزه-مواد-مخدر-داخله-باعث-تطبیق-پروژه-های-اجرا-نشده-خواهد «قطع کمک دونرها؛ ادغام وزارت مبارزه با مواد مخدر به وزارت داخله باعث تطبیق پروژههای اجرا نشده خواهد شد»، خبرگزاری آوا.]</ref> | ||
=== دوره دوم حاکمیت امارت اسلامی === | ===دوره دوم حاکمیت امارت اسلامی=== | ||
وضعیت اعتیاد در افغانستان در دوران حاکمیت امارت اسلامی (پس از ۲۰۲۱) با تناقضی جدی همراه بوده است. این گروه با صدور فرمان رسمی منع کشت خشخاش، مبارزهای جدی با تولید تریاک آغاز کرد که منجر به کاهش چشمگیر کشت آن شد.<ref>[https://www.asriran.com/fa/news/938210/سیاست-طالبان-در-ممنوع-کردن-تولید-تریاک-تا-کی-دوام-می-آورد-کاهش-۹۲-درصدی-درآمد-کشاورزان-افغان-در-سال-۲۰۲۳ «سیاست طالبان در ممنوع کردن تولید تریاک تا کی دوام میآورد؟ /کاهش ۹۲ درصدی درآمد کشاورزان افغان در سال ۲۰۲۳»، وبسایت تحلیلی-خبری عصر ایران.]</ref> با این حال، گزارشها حاکی از آن است که آمار کلی معتادان پایین نیامده و بحران تغییر ماهیت داده است: [[الگوی مصرف]] بهشدت از مواد افیونی سنتی (مانند تریاک) به سمت مواد محرک صنعتی پرخطر تغییر کرده است. این دگرگونی، چالشهای درمانی و اجتماعی مربوط به اعتیاد را پیچیدهتر و حادتر کرده است.<ref>[https://amu.tv/fa/184098/ «مقام سازمان جهانی بهداشت: حدود ۴ میلیون تن در افغانستان به اختلالهای ناشی از اعتیاد گرفتاراند»، وبسایت آموز تی وی.]</ref> | وضعیت اعتیاد در افغانستان در دوران حاکمیت امارت اسلامی (پس از ۲۰۲۱) با تناقضی جدی همراه بوده است. این گروه با صدور فرمان رسمی منع کشت خشخاش، مبارزهای جدی با تولید تریاک آغاز کرد که منجر به کاهش چشمگیر کشت آن شد.<ref>[https://www.asriran.com/fa/news/938210/سیاست-طالبان-در-ممنوع-کردن-تولید-تریاک-تا-کی-دوام-می-آورد-کاهش-۹۲-درصدی-درآمد-کشاورزان-افغان-در-سال-۲۰۲۳ «سیاست طالبان در ممنوع کردن تولید تریاک تا کی دوام میآورد؟ /کاهش ۹۲ درصدی درآمد کشاورزان افغان در سال ۲۰۲۳»، وبسایت تحلیلی-خبری عصر ایران.]</ref> با این حال، گزارشها حاکی از آن است که آمار کلی معتادان پایین نیامده و بحران تغییر ماهیت داده است: [[الگوی مصرف]] بهشدت از مواد افیونی سنتی (مانند تریاک) به سمت مواد محرک صنعتی پرخطر تغییر کرده است. این دگرگونی، چالشهای درمانی و اجتماعی مربوط به اعتیاد را پیچیدهتر و حادتر کرده است.<ref>[https://amu.tv/fa/184098/ «مقام سازمان جهانی بهداشت: حدود ۴ میلیون تن در افغانستان به اختلالهای ناشی از اعتیاد گرفتاراند»، وبسایت آموز تی وی.]</ref> | ||
اقدامات طالبان برای مقابله با گسترش اعتیاد شامل جمعآوری اجباری هزاران معتاد از خیابانها (مانند پُل سوخته) و انتقال پرازدحام آنان به زور به مراکز توانبخشی است. این رویکرد، که در ابتدا با خشونت و کمبود منابع همراه بود، بیشتر بر سطح جمعآوری و حذف فیزیکی معتادین تمرکز دارد تا درمان زیربنایی، زیرا با وجود ممنوعیت کشت تریاک، ناکامی در تأمین کار و درآمد پس از ترخیص، سبب بازگشت معتادان به چرخهٔ اعتیاد شده است.<ref>[https://fararu.com/fa/news/555558/درون-جهنم-مواد-مخدر-جدید-طالبان «درون جهنم مواد مخدر جدید طالبان»، خبرگزاری فرارو.]</ref> | اقدامات طالبان برای مقابله با گسترش اعتیاد شامل جمعآوری اجباری هزاران معتاد از خیابانها (مانند پُل سوخته) و انتقال پرازدحام آنان به زور به مراکز توانبخشی است. این رویکرد، که در ابتدا با خشونت و کمبود منابع همراه بود، بیشتر بر سطح جمعآوری و حذف فیزیکی معتادین تمرکز دارد تا درمان زیربنایی، زیرا با وجود ممنوعیت کشت تریاک، ناکامی در تأمین کار و درآمد پس از ترخیص، سبب بازگشت معتادان به چرخهٔ اعتیاد شده است.<ref>[https://fararu.com/fa/news/555558/درون-جهنم-مواد-مخدر-جدید-طالبان «درون جهنم مواد مخدر جدید طالبان»، خبرگزاری فرارو.]</ref> | ||
== انواع اعتیاد به مواد مخدر در افغانستان == | ==انواع اعتیاد به مواد مخدر در افغانستان== | ||
انواع مواد مخدر در افغانستان، با توجه به پیشینهٔ تولید و تغییرات اخیر در [[الگوی مصرف]]، به دو دستهٔ سنتی و صنعتی تقسیم میشوند. افغانستان از لحاظ تاریخی بهعنوان بزرگترین تولیدکنندهٔ تریاک و [[هروئین]] در جهان مطرح بوده، اما در سالاخیر مصرف [[مواد مخدر صنعتی]] افزایش چشمگیر یافته است:<ref>[https://8am.media/fa/new-developments-in-the-afghan-drug-industry-from-production-to-trafficking/ «تحولات جدید در صنعت مواد مخدر افغانستان: از تولید تا قاچاق»، وبسایت روزنامۀ ۸ صبح.]</ref> | انواع مواد مخدر در افغانستان، با توجه به پیشینهٔ تولید و تغییرات اخیر در [[الگوی مصرف]]، به دو دستهٔ سنتی و صنعتی تقسیم میشوند. [[افغانستان]] از لحاظ تاریخی بهعنوان بزرگترین تولیدکنندهٔ تریاک و [[هروئین]] در جهان مطرح بوده، اما در سالاخیر مصرف [[مواد مخدر صنعتی]] افزایش چشمگیر یافته است:<ref>[https://8am.media/fa/new-developments-in-the-afghan-drug-industry-from-production-to-trafficking/ «تحولات جدید در صنعت مواد مخدر افغانستان: از تولید تا قاچاق»، وبسایت روزنامۀ ۸ صبح.]</ref> | ||
=== مواد مخدر سنتی و افیونی === | ===مواد مخدر سنتی و افیونی=== | ||
* تریاک: استعمال آن در شهرهای مرزی افغانستان و سپس در سایر نقاط رواج پیدا کرده و افغانستان در طول چند دههٔ اخیر بهعنوان تأمینکنندهٔ بخش عظیمی از تریاک مصرفی جهان مطرح است؛ | *تریاک: استعمال آن در شهرهای مرزی افغانستان و سپس در سایر نقاط رواج پیدا کرده و افغانستان در طول چند دههٔ اخیر بهعنوان تأمینکنندهٔ بخش عظیمی از تریاک مصرفی جهان مطرح است؛ | ||
* شیره و سوختهٔ تریاک: استعمال این ماده نیز در کنار تریاک در این کشور رواج یافته است؛<ref>[https://8am.media/fa/new-developments-in-the-afghan-drug-industry-from-production-to-trafficking/ «تحولات جدید در صنعت مواد مخدر افغانستان: از تولید تا قاچاق»، وبسایت روزنامۀ ۸ صبح.]</ref> | *شیره و سوختهٔ تریاک: استعمال این ماده نیز در کنار تریاک در این کشور رواج یافته است؛<ref>[https://8am.media/fa/new-developments-in-the-afghan-drug-industry-from-production-to-trafficking/ «تحولات جدید در صنعت مواد مخدر افغانستان: از تولید تا قاچاق»، وبسایت روزنامۀ ۸ صبح.]</ref> | ||
* حشیش یا | *حشیش یا چرس: سابقهٔ استعمال این ماده نیز در افغانستان در کنار تریاک از دیرباز ذکر شده است؛<ref>[https://8am.media/fa/new-developments-in-the-afghan-drug-industry-from-production-to-trafficking/ «تحولات جدید در صنعت مواد مخدر افغانستان: از تولید تا قاچاق»، وبسایت روزنامۀ ۸ صبح.]</ref> | ||
با توجه به کشت خشخاش که منبع اصلی انواع مواد مخدر است و تبدیل شدن افغانستان به بزرگترین تولیدکنندهٔ تریاک و هروئین در جهان، این دو ماده (تریاک و هروئین) محور اصلی معضل مواد مخدر در این کشور محسوب میشوند.<ref>، [https://www.iichs.ir/fa/news/25/افغانستان-و-معضل-جهانی-مواد-مخدر ظهوری حسینی، «افغانستان و معضل جهانی مواد مخدر»، وبسایت پژوهشکده تاریخ معاصر.]</ref> | با توجه به کشت خشخاش که منبع اصلی انواع مواد مخدر است و تبدیل شدن افغانستان به بزرگترین تولیدکنندهٔ تریاک و هروئین در جهان، این دو ماده (تریاک و هروئین) محور اصلی معضل مواد مخدر در این کشور محسوب میشوند.<ref>، [https://www.iichs.ir/fa/news/25/افغانستان-و-معضل-جهانی-مواد-مخدر ظهوری حسینی، «افغانستان و معضل جهانی مواد مخدر»، وبسایت پژوهشکده تاریخ معاصر.]</ref> | ||
=== مواد مخدر صنعتی === | ===مواد مخدر صنعتی=== | ||
بر اساس گزارشهایی که با حمایت برنامه توسعه سازمان ملل (UNDP) تهیه شده و مورد توجه رسانههای داخلی قرار گرفته، الگوی مصرف مواد مخدر در افغانستان دستخوش تغییرات نگرانکنندهای شده است. برای مثال مصرف [[شیشه]] (متآمفتامین) به تدریج جای مواد سنتی را گرفته است. این مادهٔ محرک صنعتی در سالهای اخیر شاهد رشد چشمگیر در مصرف بوده و بر نگرانیها افزوده است.<ref>[https://8am.media/fa/new-developments-in-the-afghan-drug-industry-from-production-to-trafficking/ «تحولات جدید در صنعت مواد مخدر افغانستان: از تولید تا قاچاق»، وبسایت روزنامۀ ۸ صبح.]</ref> | بر اساس گزارشهایی که با حمایت برنامه توسعه سازمان ملل (UNDP) تهیه شده و مورد توجه رسانههای داخلی قرار گرفته، الگوی مصرف مواد مخدر در افغانستان دستخوش تغییرات نگرانکنندهای شده است. برای مثال مصرف [[شیشه]] (متآمفتامین) به تدریج جای مواد سنتی را گرفته است. این مادهٔ محرک صنعتی در سالهای اخیر شاهد رشد چشمگیر در مصرف بوده و بر نگرانیها افزوده است.<ref>[https://8am.media/fa/new-developments-in-the-afghan-drug-industry-from-production-to-trafficking/ «تحولات جدید در صنعت مواد مخدر افغانستان: از تولید تا قاچاق»، وبسایت روزنامۀ ۸ صبح.]</ref> | ||
مواد مخدر صنعتی، بهویژه شیشه، دارای عوارض بسیار شدیدتری نسبت به مواد سنتی هستند.<ref>[https://8am.media/fa/new-developments-in-the-afghan-drug-industry-from-production-to-trafficking/ «تحولات جدید در صنعت مواد مخدر افغانستان: از تولید تا قاچاق»، وبسایت روزنامۀ ۸ صبح.]</ref> این مواد آسیبهای جدی و گستردهای را به همراه دارند که عبارتند از: اعتیاد حاد، مسمومیت، بیماریهای عفونی، افسردگی و آسیبهای روانی و جسمی شدید. این تغییر در الگوی مصرف، فشار مضاعفی بر سیستم درمانی و بهداشتی افغانستان وارد کرده و مبارزه با اعتیاد را پیچیدهتر ساخته است.<ref>[https://iraf.ir/69126/social/افزایش-مصرف-هروئین-و-شیشه-در-افغانستان/ «افزایش مصرف هروئین و شیشه در افغانستان؛ ۲۷ هزار معتاد پرخطر، نیمی بیسواد»، وبسایت ایراف.]</ref> | مواد مخدر صنعتی، بهویژه شیشه، دارای عوارض بسیار شدیدتری نسبت به مواد سنتی هستند.<ref>[https://8am.media/fa/new-developments-in-the-afghan-drug-industry-from-production-to-trafficking/ «تحولات جدید در صنعت مواد مخدر افغانستان: از تولید تا قاچاق»، وبسایت روزنامۀ ۸ صبح.]</ref> این مواد آسیبهای جدی و گستردهای را به همراه دارند که عبارتند از: اعتیاد حاد، مسمومیت، بیماریهای عفونی، [[افسردگی]] و آسیبهای روانی و جسمی شدید. این تغییر در الگوی مصرف، فشار مضاعفی بر سیستم درمانی و بهداشتی افغانستان وارد کرده و مبارزه با اعتیاد را پیچیدهتر ساخته است.<ref>[https://iraf.ir/69126/social/افزایش-مصرف-هروئین-و-شیشه-در-افغانستان/ «افزایش مصرف هروئین و شیشه در افغانستان؛ ۲۷ هزار معتاد پرخطر، نیمی بیسواد»، وبسایت ایراف.]</ref> | ||
=== داروهای اعتیادآور === | ===داروهای اعتیادآور=== | ||
الگوی مصرف مواد مخدر در افغانستان دچار تغییرات نگرانکنندهای شده، بهطوری که قرصهای نشهآور مانند «تابلیت K» بهتدریج به جایگزینی برای مواد سنتی در میان جوانان تبدیل شدهاند. این دگرگونی الگوی مصرف، بار سنگینتری را بر دوش جامعه و سیستم بهداشتی میگذارد، زیرا قرصهای نشهآور عوارض شدیدتری ازجمله اختلالات دماغی، کاهش ایمنی بدن و پیری زودرس را به همراه دارند. با وجود تلاش نیروهای امنیتی، منشأ این مواد اغلب از خارج از کشور (ایران، پاکستان و آسیای میانه) قاچاق میشود، که نشان میدهد کنترل مرزها و جلوگیری از ورود این مواد محرک، بزرگترین چالش در مبارزه با این نوع جدید از اعتیاد است.<ref>[https://tolonews.com/fa/afghanistan-191557 «نگرانی مردم از افزایش مصرف قرصهای نشهآور از سوی جوانان»، وبسایت طلوع نیوز.]</ref> | الگوی مصرف مواد مخدر در افغانستان دچار تغییرات نگرانکنندهای شده، بهطوری که قرصهای نشهآور مانند «تابلیت K» بهتدریج به جایگزینی برای مواد سنتی در میان جوانان تبدیل شدهاند. این دگرگونی الگوی مصرف، بار سنگینتری را بر دوش جامعه و سیستم بهداشتی میگذارد، زیرا قرصهای نشهآور عوارض شدیدتری ازجمله اختلالات دماغی، کاهش ایمنی بدن و پیری زودرس را به همراه دارند. با وجود تلاش نیروهای امنیتی، منشأ این مواد اغلب از خارج از کشور (ایران، پاکستان و آسیای میانه) قاچاق میشود، که نشان میدهد کنترل مرزها و جلوگیری از ورود این مواد محرک، بزرگترین چالش در مبارزه با این نوع جدید از اعتیاد است.<ref>[https://tolonews.com/fa/afghanistan-191557 «نگرانی مردم از افزایش مصرف قرصهای نشهآور از سوی جوانان»، وبسایت طلوع نیوز.]</ref> | ||
== آمار اعتیاد در افغانستان == | ==آمار اعتیاد در افغانستان== | ||
=== آمار الگوهای مصرف مواد مخدر === | ===آمار الگوهای مصرف مواد مخدر=== | ||
تحقیقات آماری نشان داده است که علیرغم محدودیتهای قانونی و اجتماعی، الگوهای متفاوتی از افزایش مصرف مواد مخدر در افغانستان وجود داشته است. اولین نظرسنجی که در ۲۰۰۵م در مورد مصرف مواد مخدر در افغانستان انجام شد، بهصورت تخمینی نشان داد که ۸٫۳درصد از تمام گروههای سنی مردم افغانستان از مواد مخدر استفاده میکردهاند و در میان اقسام مواد مخدر، شایعترین مواد مصرفی آن، حشیش، تریاک، هروئین و انواع قرصها و مواد مخدر دارویی بوده است.<ref>. “[https://www.unodc.org/documents/data-and-analysis/Studies/Afghan-Drug-Survey-2009-Executive-Summary-web.pdf United Nations Office on Drugs and Crime .Drug Use in Afghanistan” 2009 Survey Executive summary. page 5].</ref> | تحقیقات آماری نشان داده است که علیرغم محدودیتهای قانونی و اجتماعی، الگوهای متفاوتی از افزایش مصرف مواد مخدر در افغانستان وجود داشته است. اولین نظرسنجی که در ۲۰۰۵م در مورد مصرف مواد مخدر در افغانستان انجام شد، بهصورت تخمینی نشان داد که ۸٫۳درصد از تمام گروههای سنی مردم افغانستان از مواد مخدر استفاده میکردهاند و در میان اقسام مواد مخدر، شایعترین مواد مصرفی آن، حشیش، تریاک، هروئین و انواع قرصها و مواد مخدر دارویی بوده است.<ref>. “[https://www.unodc.org/documents/data-and-analysis/Studies/Afghan-Drug-Survey-2009-Executive-Summary-web.pdf United Nations Office on Drugs and Crime .Drug Use in Afghanistan” 2009 Survey Executive summary. page 5].</ref> | ||
در ۲۰۰۹م یک بررسی دیگر نشان داد که ۸درصد از جمعیت این کشور از میان سنین ۱۵ تا ۶۴ ساله، مواد مخدر مصرف میکنند؛ از ۲۰۰۵م تا ۲۰۰۹م ۵۳درصد افزایش در تعداد مصرفکنندگان دایمی تریاک و ۱۴۰درصد افزایش در تعداد مصرفکنندگان هروئین وجود داشته است.<ref>. “[https://www.unodc.org/documents/data-and-analysis/Studies/Afghan-Drug-Survey-2009-Executive-Summary-web.pdf United Nations Office on Drugs and Crime .Drug Use in Afghanistan” 2009 Survey Executive summary. page 5].</ref> | در ۲۰۰۹م یک بررسی دیگر نشان داد که ۸درصد از جمعیت این کشور از میان سنین ۱۵ تا ۶۴ ساله، مواد مخدر مصرف میکنند؛ از ۲۰۰۵م تا ۲۰۰۹م ۵۳درصد افزایش در تعداد مصرفکنندگان دایمی تریاک و ۱۴۰درصد افزایش در تعداد مصرفکنندگان هروئین وجود داشته است.<ref>. “[https://www.unodc.org/documents/data-and-analysis/Studies/Afghan-Drug-Survey-2009-Executive-Summary-web.pdf United Nations Office on Drugs and Crime .Drug Use in Afghanistan” 2009 Survey Executive summary. page 5].</ref> | ||
=== تحولات آماری و دگرگونی الگوی مصرف مواد مخدر === | ===تحولات آماری و دگرگونی الگوی مصرف مواد مخدر=== | ||
اعتیاد در افغانستان در سالهای ۱۴۰۳ تا ۱۴۰۴ش، یک بحران پیچیدهٔ اجتماعی و بهداشتی را نشان میدهد که نه تنها از نظر تعداد، بلکه از لحاظ تغییر نوع مواد مصرفی نیز نگرانکننده توصیف شده است: | اعتیاد در افغانستان در سالهای ۱۴۰۳ تا ۱۴۰۴ش، یک بحران پیچیدهٔ اجتماعی و بهداشتی را نشان میدهد که نه تنها از نظر تعداد، بلکه از لحاظ تغییر نوع مواد مصرفی نیز نگرانکننده توصیف شده است: | ||
* تعداد تقریبی معتادان: آمار سازمان جهانی صحت نشان میدهد که در حالحاضر حدود ۴ میلیون نفر در افغانستان (نزدیک به ۱۰ درصد از کل جمعیت) از اختلالات ناشی از مصرف مواد مخدر رنج میبرند.<ref>[https://amu.tv/fa/184098/ «مقام سازمان جهانی بهداشت: حدود ۴ میلیون تن در افغانستان به اختلالهای ناشی از اعتیاد گرفتاراند»، وبسایت آموز تی وی.]</ref> | *تعداد تقریبی معتادان: آمار سازمان جهانی صحت نشان میدهد که در حالحاضر حدود ۴ میلیون نفر در افغانستان (نزدیک به ۱۰ درصد از کل جمعیت) از اختلالات ناشی از مصرف مواد مخدر [[رنج]] میبرند.<ref>[https://amu.tv/fa/184098/ «مقام سازمان جهانی بهداشت: حدود ۴ میلیون تن در افغانستان به اختلالهای ناشی از اعتیاد گرفتاراند»، وبسایت آموز تی وی.]</ref> | ||
* دگرگونی نوع مواد: این گزارشها حاکی از آن است که اگرچه مصرف مواد سنتی در مقایسه با گذشته کاهش یافته، اما استفاده از مواد افیونی پرخطر مانند هروئین و مواد محرک صنعتی همچون شیشه (متآمفتامین) بهطور چشمگیری افزایش پیدا کرده است.<ref>[https://amu.tv/fa/184098/ «مقام سازمان جهانی بهداشت: حدود ۴ میلیون تن در افغانستان به اختلالهای ناشی از اعتیاد گرفتاراند»، وبسایت آموز تی وی.]</ref> | *دگرگونی نوع مواد: این گزارشها حاکی از آن است که اگرچه مصرف مواد سنتی در مقایسه با گذشته کاهش یافته، اما استفاده از مواد افیونی پرخطر مانند هروئین و مواد محرک صنعتی همچون شیشه (متآمفتامین) بهطور چشمگیری افزایش پیدا کرده است.<ref>[https://amu.tv/fa/184098/ «مقام سازمان جهانی بهداشت: حدود ۴ میلیون تن در افغانستان به اختلالهای ناشی از اعتیاد گرفتاراند»، وبسایت آموز تی وی.]</ref> | ||
=== اقدامات جمعآوری و چالشهای بازتوانی === | ===اقدامات جمعآوری و چالشهای بازتوانی=== | ||
در پاسخ به این بحران، مقامات رسمی افغانستان (طالبان) | در پاسخ به این بحران، مقامات رسمی افغانستان (طالبان) تلاشهایی برای مدیریت معتادان متجاهر آغاز کردهاند: | ||
* درمان متمرکز: وزارت صحت عامه (بهداشت) اعلام کرده است که در یک دورهٔ ششماهه (منتهی به سنبلهٔ ۱۴۰۴ش)، ۴۲ هزار و ۶۸۳ نفر از مبتلایان به مواد مخدر در مراکز درمانی تحت تداوی قرار گرفتهاند.<ref>[https://af.shafaqna.com/FA/635373 «وزارت صحت طالبان: بیش از ۴۲ هزار معتاد در شش ماه درمان شدند»، خبرگزاری شفقنا.]</ref> | *درمان متمرکز: وزارت صحت عامه (بهداشت) اعلام کرده است که در یک دورهٔ ششماهه (منتهی به سنبلهٔ ۱۴۰۴ش)، ۴۲ هزار و ۶۸۳ نفر از مبتلایان به مواد مخدر در مراکز درمانی تحت تداوی قرار گرفتهاند.<ref>[https://af.shafaqna.com/FA/635373 «وزارت صحت طالبان: بیش از ۴۲ هزار معتاد در شش ماه درمان شدند»، خبرگزاری شفقنا.]</ref> | ||
* جمعآوری فراگیر: معینیت مبارزه با مواد مخدر وزارت داخله در اواخر ۱۴۰۲ش از گردآوری نزدیک به ۱۰۰ هزار معتاد خبر داد و این روند در سال ۱۴۰۳ش نیز ادامه یافته است.<ref>[https://tolonews.com/fa/afghanistan-186422 «معینیت مبارزه با مواد مخدر: نزدیک به ۱۰۰ هزار معتاد را گردآوری کردیم»، خبرگزاری طلوع نیوز.]</ref> | *جمعآوری فراگیر: معینیت مبارزه با مواد مخدر وزارت داخله در اواخر ۱۴۰۲ش از گردآوری نزدیک به ۱۰۰ هزار معتاد خبر داد و این روند در سال ۱۴۰۳ش نیز ادامه یافته است.<ref>[https://tolonews.com/fa/afghanistan-186422 «معینیت مبارزه با مواد مخدر: نزدیک به ۱۰۰ هزار معتاد را گردآوری کردیم»، خبرگزاری طلوع نیوز.]</ref> | ||
* خطر بازگشت: با وجود هزینههای هنگفت (نزدیک به یک میلیارد افغانی سالانه)، کارشناسان هشدار میدهند که [[فقر]]، [[بیکاری]] و فقدان حمایت روانی و کاری پس از [[ترک اعتیاد]]، خطر بازگشت افراد به چرخهٔ اعتیاد را جدی نگه میدارد و بر پیچیدگی بازگشت به سبک زندگی سالم میافزاید.<ref>[https://tolonews.com/fa/afghanistan-186422 «معینیت مبارزه با مواد مخدر: نزدیک به ۱۰۰ هزار معتاد را گردآوری کردیم»، خبرگزاری طلوع نیوز.]</ref> | *خطر بازگشت: با وجود هزینههای هنگفت (نزدیک به یک میلیارد افغانی سالانه)، کارشناسان هشدار میدهند که [[فقر]]، [[بیکاری]] و فقدان حمایت روانی و کاری پس از [[ترک اعتیاد]]، خطر بازگشت افراد به چرخهٔ اعتیاد را جدی نگه میدارد و بر پیچیدگی بازگشت به سبک زندگی سالم میافزاید.<ref>[https://tolonews.com/fa/afghanistan-186422 «معینیت مبارزه با مواد مخدر: نزدیک به ۱۰۰ هزار معتاد را گردآوری کردیم»، خبرگزاری طلوع نیوز.]</ref> | ||
== عوامل و زمینههای اعتیاد در افغانستان == | ==عوامل و زمینههای اعتیاد در افغانستان== | ||
=== زمینههای فردی و چالشهای روانشناختی === | ===زمینههای فردی و چالشهای روانشناختی=== | ||
در سطح فردی، گرایش به اعتیاد با جراحتهای روانی ناشی از جنگهای داخلی طولانیمدت درآمیخته است. آثاری چون [[افسردگی]]، روانپریشی حاصل از معلولیت، خصومت، کینههای انباشتهشده و حس انتقامجویی، زمینهساز فرار از واقعیت شدهاند.<ref>[https://pooyanclinic.ir/رابطه-بیماریهای-روانی-و-اعتیاد-کلینی/ «رابطه بیماریهای روانی و اعتیاد»، وبسایت کلینیک پویان.]</ref> از دیگر عوامل تأثیرگذار بر انحراف در سبک | در سطح فردی، گرایش به اعتیاد با جراحتهای روانی ناشی از جنگهای داخلی طولانیمدت درآمیخته است. آثاری چون [[افسردگی]]، روانپریشی حاصل از معلولیت، خصومت، کینههای انباشتهشده و حس انتقامجویی، زمینهساز فرار از واقعیت شدهاند.<ref>[https://pooyanclinic.ir/رابطه-بیماریهای-روانی-و-اعتیاد-کلینی/ «رابطه بیماریهای روانی و اعتیاد»، وبسایت کلینیک پویان.]</ref> از دیگر عوامل تأثیرگذار بر انحراف در [[سبک زندگی]]، میتوان به موارد زیر اشاره کرد: | ||
* باورهای غلط: این باور که مواد مخدر میتوانند بهعنوان دارو یا نوعی [[خوددرمانی]] برای تسکین آلام روانی استفاده شوند؛ | *باورهای غلط: این باور که مواد مخدر میتوانند بهعنوان دارو یا نوعی [[خوددرمانی]] برای تسکین آلام روانی استفاده شوند؛ | ||
* بحران هویت و مالی: اعتمادبهنفس پایین و اضطراب ناشی از فقر شدید و بیکاری که تأمین مالی خانواده را مختل کرده است؛ | *بحران هویت و مالی: [[اعتماد به نفس|اعتمادبهنفس]] پایین و اضطراب ناشی از فقر شدید و بیکاری که تأمین مالی خانواده را مختل کرده است؛ | ||
* انحرافات رفتاری: ستیزیهجویی، داشتن شخصیت ضداجتماعی و تضعیف باورهای اسلامی، ارزشهای مذهبی و اخلاقی فرد.<ref>،[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9743815/#:~:text=Poverty%2C%20unemployment%2C%20lack%20of%20awareness,drug%20use%20and%20drug%20addiction. Shayan and others، “Epidemiology of Drug Use in Herat – Afghanistan”، National Library of Medicine].</ref> | *انحرافات رفتاری: ستیزیهجویی، داشتن شخصیت ضداجتماعی و تضعیف باورهای اسلامی، ارزشهای مذهبی و [[اخلاق|اخلاقی]] فرد.<ref>،[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9743815/#:~:text=Poverty%2C%20unemployment%2C%20lack%20of%20awareness,drug%20use%20and%20drug%20addiction. Shayan and others، “Epidemiology of Drug Use in Herat – Afghanistan”، National Library of Medicine].</ref> | ||
=== عوامل فرهنگی و هنجارهای پذیرفتهشده اجتماعی === | ===عوامل فرهنگی و هنجارهای پذیرفتهشده اجتماعی=== | ||
در برخی مناطق افغانستان، اعتیاد از یک آسیب اجتماعی به امری پذیرفتهشده تبدیل شده است؛ زیرا سبک زندگی ناشی از سنتها و هنجارهای حاکم بر قبیله با فعالیتهایی مانند کاشت، برداشت و تجارت فرآوردههای مخدر درآمیخته است. این امر سبب قبحزدایی از مواد مخدر و اعتیاد شده، بهگونهای که شهروندان در هر ردهٔ سنی به دسترسی آسان و ارزان به انواع مواد مخدر دست یافتهاند.<ref>[https://anisdaily.com/?p=23067 سروش، «عوامل اعتیاد به مواد مخدر»، وبسایت روزنامه ملی انیس.]</ref> همچنین: | در برخی مناطق افغانستان، اعتیاد از یک [[آسیب اجتماعی]] به امری پذیرفتهشده تبدیل شده است؛ زیرا سبک زندگی ناشی از سنتها و هنجارهای حاکم بر قبیله با فعالیتهایی مانند کاشت، برداشت و [[تجارت]] فرآوردههای مخدر درآمیخته است. این امر سبب قبحزدایی از مواد مخدر و اعتیاد شده، بهگونهای که شهروندان در هر ردهٔ سنی به دسترسی آسان و ارزان به انواع مواد مخدر دست یافتهاند.<ref>[https://anisdaily.com/?p=23067 سروش، «عوامل اعتیاد به مواد مخدر»، وبسایت روزنامه ملی انیس.]</ref> همچنین: | ||
* خلاء فعالیتهای جایگزین: فقدان برنامههای فرهنگی و تفریحی مناسب برای | *خلاء فعالیتهای جایگزین: فقدان برنامههای فرهنگی و [[تفریح|تفریحی]] مناسب برای [[جوانی|جوانان]]؛ | ||
*خانواده: ناسازگاریها، اختلالات رفتاری و از هم گسیختگی [[خانواده]]، که نتیجهٔ روشهای نامناسب [[تربیت|تربیتی]] است؛ | |||
* کمبود زیرساختهای درمانی: دسترسی محدود به امکانات بهداشتی، درمانی و خدمات آموزشی برای آگاهیبخشی از مخاطرات اعتیاد و پیشگیری؛ | *کمبود زیرساختهای درمانی: دسترسی محدود به امکانات بهداشتی، درمانی و خدمات آموزشی برای آگاهیبخشی از مخاطرات اعتیاد و پیشگیری؛ | ||
* نفوذ اجتماعی: تقلید و اثرپذیری جوانان از بزرگان در قالب سلسله مراتب اجتماعی که خود زمینهساز گرایش به مصرف است.<ref>[https://anisdaily.com/?p=23067 سروش، «عوامل اعتیاد به مواد مخدر»، وبسایت روزنامه ملی انیس.]</ref> | *نفوذ اجتماعی: تقلید و اثرپذیری جوانان از بزرگان در قالب سلسله مراتب اجتماعی که خود زمینهساز گرایش به [[مصرف]] است.<ref>[https://anisdaily.com/?p=23067 سروش، «عوامل اعتیاد به مواد مخدر»، وبسایت روزنامه ملی انیس.]</ref> | ||
=== زمینههای سیاسی و امنیتی در مدیریت کلان === | ===زمینههای سیاسی و امنیتی در مدیریت کلان=== | ||
بستر سیاسی و امنیتی افغانستان محیط مساعدی برای رشد تجارت مواد مخدر فراهم کرده است. ناکارآمدی حاکمیت در مدیریت کلان سیاسی، ناتوانی در ارائه خدمات شهروندی و فقدان چشمانداز مثبت به آینده در مردم، به یأس دامن زده است.<ref>، سیفی و فضلی، «اقدامات آمریکا در گسترش تجارت مواد مخدر در افغانستان و رویکردهای رسانهای به آن»، 1397ش، ص210-216.</ref> از دیگر عوامل سیاسی و امنیتی میتوان به موارد زیر اشاره کرد: | بستر سیاسی و امنیتی افغانستان محیط مساعدی برای رشد تجارت مواد مخدر فراهم کرده است. ناکارآمدی حاکمیت در مدیریت کلان سیاسی، ناتوانی در ارائه خدمات شهروندی و فقدان چشمانداز مثبت به آینده در مردم، به یأس دامن زده است.<ref>، سیفی و فضلی، «اقدامات آمریکا در گسترش تجارت مواد مخدر در افغانستان و رویکردهای رسانهای به آن»، 1397ش، ص210-216.</ref> از دیگر عوامل سیاسی و امنیتی میتوان به موارد زیر اشاره کرد: | ||
* ضعف حاکمیت قانون: عدم اجرای قاطع قوانین مبارزه علیه فعالیتها و جرایم مربوط به مواد مخدر؛ | *ضعف حاکمیت قانون: عدم اجرای قاطع قوانین مبارزه علیه فعالیتها و جرایم مربوط به مواد مخدر؛ | ||
* خشونت و فساد: خشونت فزاینده ناشی از تقابلهای سیاسی و قومی و فساد گسترده در دستگاه اداری که راه را برای نفوذ مافیای بینالمللی بهمنظور بهرهبرداری و انتفاع از تجارت مواد مخدر هموار کرده است؛ | *خشونت و فساد: خشونت فزاینده ناشی از تقابلهای سیاسی و قومی و فساد گسترده در دستگاه اداری که راه را برای نفوذ مافیای بینالمللی بهمنظور بهرهبرداری و انتفاع از تجارت مواد مخدر هموار کرده است؛ | ||
* مداخلهٔ خارجی: مداخلهٔ عوامل خارجی در برنامهها و روندهای قانونی بهدلیل اثرات سیاسی-امنیتی آن بر تحولات منطقه که رونق فعالیتهای مربوط به مواد مخدر را تقویت میکند.<ref>سیفی و فضلی، «اقدامات آمریکا در گسترش تجارت مواد مخدر در افغانستان و رویکردهای رسانهای به آن»، 1397ش، ص210-216.</ref> | *مداخلهٔ خارجی: مداخلهٔ عوامل خارجی در برنامهها و روندهای قانونی بهدلیل اثرات سیاسی-امنیتی آن بر تحولات منطقه که رونق فعالیتهای مربوط به مواد مخدر را تقویت میکند.<ref>سیفی و فضلی، «اقدامات آمریکا در گسترش تجارت مواد مخدر در افغانستان و رویکردهای رسانهای به آن»، 1397ش، ص210-216.</ref> | ||
=== عوامل محیطی و اقتصادی تأثیرگذار بر معیشت === | ===عوامل محیطی و اقتصادی تأثیرگذار بر معیشت=== | ||
زمینههای محیطی و اقتصادی این معضل به محیط زندگی و تعامل روزمره فرد گره خورده است: | زمینههای محیطی و اقتصادی این معضل به محیط زندگی و تعامل روزمره فرد گره خورده است: | ||
* مجاورت جغرافیایی: زندگی و تعامل در مناطقی که فعالیتهای مربوط به بهرهبرداری از مواد مخدر، یا کارگاههای فرآوری مواد مخدر مصنوعی و هروئین در آن صورت میگیرد. همچنین زندگی در اماکن متراکم شهرها، کمپهای مهاجرتی و مجاورت با مناطق معتادنشین، تعامل با افراد معتاد را ناگزیر میسازد.<ref>[https://social.um.ac.ir/article_42560.html شاهآبادی و فیروزی، «عوامل اجتماعی مؤثر بر گرایش به مواد مخدر در بین جوانان شهرکابل»، ۱۴۰۱ش، ص۱۱۵.]</ref> | *مجاورت جغرافیایی: زندگی و تعامل در مناطقی که فعالیتهای مربوط به بهرهبرداری از مواد مخدر، یا کارگاههای فرآوری مواد مخدر مصنوعی و هروئین در آن صورت میگیرد. همچنین زندگی در اماکن متراکم شهرها، کمپهای مهاجرتی و مجاورت با مناطق معتادنشین، تعامل با افراد معتاد را ناگزیر میسازد.<ref>[https://social.um.ac.ir/article_42560.html شاهآبادی و فیروزی، «عوامل اجتماعی مؤثر بر گرایش به مواد مخدر در بین جوانان شهرکابل»، ۱۴۰۱ش، ص۱۱۵.]</ref> | ||
* اقتصاد غیرقانونی: سودآوری هنگفت ناشی از بهرهبرداری و [[قاچاق مواد مخدر در افغانستان]] به گروههای شورشی و تروریستی دسترسی گسترده به منابع پولی داده و از آن در نفوذ سیاسی، پولشویی و فساد اداری سازمانیافته بهره میگیرند.<ref>[https://social.um.ac.ir/article_42560.html شاهآبادی و فیروزی، «عوامل اجتماعی مؤثر بر گرایش به مواد مخدر در بین جوانان شهرکابل»، ۱۴۰۱ش، ص۱۱۵.]</ref> | *اقتصاد غیرقانونی: سودآوری هنگفت ناشی از بهرهبرداری و [[قاچاق مواد مخدر در افغانستان]] به گروههای شورشی و تروریستی دسترسی گسترده به منابع پولی داده و از آن در نفوذ سیاسی، پولشویی و فساد اداری سازمانیافته بهره میگیرند.<ref>[https://social.um.ac.ir/article_42560.html شاهآبادی و فیروزی، «عوامل اجتماعی مؤثر بر گرایش به مواد مخدر در بین جوانان شهرکابل»، ۱۴۰۱ش، ص۱۱۵.]</ref> | ||
* بیکاری و فقر: فقر و بیکاری جوانان، آنان را مجبور به جذبشدن در گروههای کجرو اجتماعی و مافیایی برای تأمین زندگی خود و خانواده میکند.<ref>[https://social.um.ac.ir/article_42560.html شاهآبادی و فیروزی، «عوامل اجتماعی مؤثر بر گرایش به مواد مخدر در بین جوانان شهرکابل»، ۱۴۰۱ش، ص۱۱۵.]</ref> | *بیکاری و فقر: [[فقر]] و بیکاری جوانان، آنان را مجبور به جذبشدن در گروههای کجرو اجتماعی و مافیایی برای تأمین [[زندگی]] خود و خانواده میکند.<ref>[https://social.um.ac.ir/article_42560.html شاهآبادی و فیروزی، «عوامل اجتماعی مؤثر بر گرایش به مواد مخدر در بین جوانان شهرکابل»، ۱۴۰۱ش، ص۱۱۵.]</ref> | ||
* چالشهای زنان: در مورد زنان، افزون بر عوامل فوق، [[خشونت خانوادگی در افغانستان]]، [[طلاق]] و از همگسیختگی خانوادگی و فشارهای ناشی از نابرابری جنسیتی در افغانستان نیز بهعنوان عوامل کلیدی گرایش به اعتیاد اضافه شده است.<ref>[https://social.um.ac.ir/article_42560.html شاهآبادی و فیروزی، «عوامل اجتماعی مؤثر بر گرایش به مواد مخدر در بین جوانان شهرکابل»، ۱۴۰۱ش، ص۱۱۵.]</ref> | *چالشهای زنان: در مورد زنان، افزون بر عوامل فوق، [[خشونت خانوادگی در افغانستان]]، [[طلاق]] و از همگسیختگی خانوادگی و فشارهای ناشی از نابرابری جنسیتی در افغانستان نیز بهعنوان عوامل کلیدی گرایش به اعتیاد اضافه شده است.<ref>[https://social.um.ac.ir/article_42560.html شاهآبادی و فیروزی، «عوامل اجتماعی مؤثر بر گرایش به مواد مخدر در بین جوانان شهرکابل»، ۱۴۰۱ش، ص۱۱۵.]</ref> | ||
=== عوامل مهاجرت و گسترش الگوهای نو اعتیاد === | ===عوامل مهاجرت و گسترش الگوهای نو اعتیاد=== | ||
مهاجرت گسترده به کشورهای همسایه، بهویژه | [[مهاجرت]] گسترده به کشورهای همسایه، بهویژه [[ایران]]، و بازگشت این مهاجران به [[وطن]]، یکی از عوامل اصلی و نگرانکننده در گسترش اعتیاد در افغانستان بوده است. بسیاری از گزارشها و اظهارات معتادین نشان میدهد که آنها در دوران کارگری و مهاجرت در کشورهای همسایه، برای کسب انرژی بیشتر یا تحمل شرایط سخت کاری و دوری از خانواده، به مصرف مواد مخدر روی آوردهاند. | ||
این روند دو اثر عمده بر افغانستان داشته است: | این روند دو اثر عمده بر افغانستان داشته است: | ||
# ورود موجی از معتادین: بازگشت این مهاجران معتاد، بهخصوص در پی مشکلات اقتصادی یا اخراجها، موجی از مصرفکنندگان با تجربهٔ اعتیاد شدید (اغلب به هروئین و شیشه) را وارد جامعه کرده است. | #ورود موجی از معتادین: بازگشت این مهاجران معتاد، بهخصوص در پی مشکلات اقتصادی یا اخراجها، موجی از مصرفکنندگان با تجربهٔ اعتیاد شدید (اغلب به هروئین و شیشه) را وارد جامعه کرده است. | ||
#انتقال الگوهای مصرف جدید: بسیاری از این افراد با الگوهای مصرف مواد جدیدتر و صنعتی مانند شیشه آشنا شده و آن را به داخل کشور منتقل کردهاند که خود سبب تغییر الگوی مصرف مواد سنتی به سمت مواد محرک خطرناکتر شده است.<ref>[https://www.jomhornews.com/fa/news/34072 «بیکاری و مهاجرت؛ علل عمده اعتیاد جوانان به موادمخدر خوانده شد»، خبرگازری جمهور.]</ref> | #انتقال الگوهای مصرف جدید: بسیاری از این افراد با الگوهای مصرف مواد جدیدتر و صنعتی مانند شیشه آشنا شده و آن را به داخل کشور منتقل کردهاند که خود سبب تغییر الگوی مصرف مواد سنتی به سمت مواد محرک خطرناکتر شده است.<ref>[https://www.jomhornews.com/fa/news/34072 «بیکاری و مهاجرت؛ علل عمده اعتیاد جوانان به موادمخدر خوانده شد»، خبرگازری جمهور.]</ref> | ||
=== نقش قدرتهای غربی در گسترش اعتیاد در افغانستان === | ===نقش قدرتهای غربی در گسترش اعتیاد در افغانستان=== | ||
==== نهادینهسازی فرهنگ کشت پر سود و تضعیف معیشت سنتی ==== | ====نهادینهسازی فرهنگ کشت پر سود و تضعیف معیشت سنتی==== | ||
سبک زندگی کشاورزی سنتی مردم افغانستان، تحت تأثیر اقتصاد جنگ و سیاستهای خارجی، دستخوش دگرگونی شد. با فروپاشی ساختارهای رسمی در دوران جنگ شوروی و پس از حضور کشورهای غربی در افغانستان بعد از ۲۰۰۱م کشت خشخاش بهعنوان یک الزام اقتصادی جنگی و یک کشت پر سود نهادینه شد. این فرایند، محصول مستقیم سیاستهایی بود که سودآوری کلان را بر ثبات معیشت پایدار ترجیح داد. در نتیجه، بسیاری از خانوادهها برای بقا در شرایط جنگی و فقر، به این چرخهٔ پرسود کشیده شدند که این خود به قبول فرهنگی مواد مخدر و دسترسی آسان به آن در بطن جامعه منجر شد.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/842486/نقش-آمریکا-در-کشت-مواد-مخدر-در-افغانستان «نقش آمریکا در کشت مواد مخدر در افغانستان»، وبسایت روزنامۀ مشرق.]</ref> | سبک زندگی کشاورزی سنتی مردم افغانستان، تحت تأثیر اقتصاد [[جنگ]] و سیاستهای خارجی، دستخوش دگرگونی شد. با فروپاشی ساختارهای رسمی در دوران جنگ شوروی و پس از حضور کشورهای غربی در افغانستان بعد از ۲۰۰۱م کشت خشخاش بهعنوان یک الزام اقتصادی جنگی و یک کشت پر سود نهادینه شد. این فرایند، محصول مستقیم سیاستهایی بود که سودآوری کلان را بر ثبات معیشت پایدار ترجیح داد. در نتیجه، بسیاری از خانوادهها برای بقا در شرایط جنگی و فقر، به این چرخهٔ پرسود کشیده شدند که این خود به قبول فرهنگی مواد مخدر و دسترسی آسان به آن در بطن جامعه منجر شد.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/842486/نقش-آمریکا-در-کشت-مواد-مخدر-در-افغانستان «نقش آمریکا در کشت مواد مخدر در افغانستان»، وبسایت روزنامۀ مشرق.]</ref> | ||
==== | ====اقتصاد مواد مخدر، ابزاری برای تثبیت حضور و مدیریت بحران==== | ||
از منظر جامعهشناسی سیاسی، حجم بالای تولید مواد مخدر به یک ابزار استراتژیک برای قدرتهای خارجی تبدیل شد. این حجم عظیم تولید که در دوران حضور نظامی آمریکا و ناتو بیش از ۱۰۰ برابر افزایش یافت و اغلب در مناطق تحت نفوذ آنان (نظیر | از منظر جامعهشناسی سیاسی، حجم بالای تولید مواد مخدر به یک ابزار استراتژیک برای قدرتهای خارجی تبدیل شد. این حجم عظیم تولید که در دوران حضور نظامی آمریکا و ناتو بیش از ۱۰۰ برابر افزایش یافت و اغلب در مناطق تحت نفوذ آنان (نظیر هلمند) صورت میگرفت، شک و تردیدها را به سمت عدم مبارزه عمدی سوق داد. سود کلان حاصل از این تجارت (میلیاردها دلار)، علاوهبر تغذیهٔ شبکههای اطلاعاتی و نظامی، به واشینگتن اجازه داد تا منابع مالی تروریستها را مدیریت کند و به بهانهٔ مبارزه با این تروریسمِ وابسته به مواد مخدر، حضور نظامی خود را تثبیت کند. این رویکرد، امنیت انسانی و سلامت جامعه را قربانی منافع استراتژیک و سود اقتصادی کرد.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/842486/نقش-آمریکا-در-کشت-مواد-مخدر-در-افغانستان «نقش آمریکا در کشت مواد مخدر در افغانستان»، وبسایت روزنامۀ مشرق.]</ref> | ||
==== تسهیل مسیرهای ترانزیت و گسترش جهانی آسیب ==== | ====تسهیل مسیرهای ترانزیت و گسترش جهانی آسیب==== | ||
حجم بیسابقهٔ تولید تریاک و هروئین (که در ۲۰۱۷م به ۹ هزار تن رسید)، مستلزم یک شبکهٔ لجستیکی فرامرزی قوی بود. نفوذ قدرتهای خارجی در این حوزه، بهشکل تسهیل ترانزیت از طریق فرودگاههای نظامی بدون بازرسی، مسیرهای انتقال هوایی مواد مخدر به اروپا و آمریکا را هموار کرد. این عمل، نشاندهندهٔ یک نقش فعال در تبدیل افغانستان از یک تولیدکنندهٔ محلی به مهمترین منبع مواد مخدر جهان بود. این موضوع، نه تنها سبب تضعیف وجهه و اعتبار بینالمللی افغانستان شد، بلکه سلامت و امنیت کشورهای همسایه (مانند ایران و روسیه) را نیز بهطور مستقیم تحت تأثیر قرار داد.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/842486/نقش-آمریکا-در-کشت-مواد-مخدر-در-افغانستان «نقش آمریکا در کشت مواد مخدر در افغانستان»، وبسایت روزنامۀ مشرق.]</ref> | حجم بیسابقهٔ تولید تریاک و هروئین (که در ۲۰۱۷م به ۹ هزار تن رسید)، مستلزم یک شبکهٔ لجستیکی فرامرزی قوی بود. نفوذ قدرتهای خارجی در این حوزه، بهشکل تسهیل ترانزیت از طریق فرودگاههای نظامی بدون بازرسی، مسیرهای انتقال هوایی مواد مخدر به اروپا و آمریکا را هموار کرد. این عمل، نشاندهندهٔ یک نقش فعال در تبدیل افغانستان از یک تولیدکنندهٔ محلی به مهمترین منبع مواد مخدر جهان بود. این موضوع، نه تنها سبب تضعیف وجهه و اعتبار بینالمللی افغانستان شد، بلکه سلامت و امنیت کشورهای همسایه (مانند ایران و روسیه) را نیز بهطور مستقیم تحت تأثیر قرار داد.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/842486/نقش-آمریکا-در-کشت-مواد-مخدر-در-افغانستان «نقش آمریکا در کشت مواد مخدر در افغانستان»، وبسایت روزنامۀ مشرق.]</ref> | ||
== توزیع جمعیتی اعتیاد در افغانستان == | ==توزیع جمعیتی اعتیاد در افغانستان== | ||
بر اساس گزارش پژوهشگران، مصرف انواع مواد مخدر و دیگر مشتقات آن امروزه در میان جمعیتهای مختلف افغانستان در میان مردان و زنان در ردههای سنی متفاوت بزرگسالان، جوانان و حتی [[نوجوانی|نوجوانان]] و [[کودک|کودکان]] و در مناطق مختلف شهری و روستایی بهروشنی قابل مشاهده است که هر کدام عوامل و آثار متفاوت خود را دارد. | بر اساس گزارش پژوهشگران، مصرف انواع مواد مخدر و دیگر مشتقات آن امروزه در میان جمعیتهای مختلف افغانستان در میان مردان و زنان در ردههای سنی متفاوت بزرگسالان، [[جوانی|جوانان]] و حتی [[نوجوانی|نوجوانان]] و [[کودک|کودکان]] و در مناطق مختلف شهری و روستایی بهروشنی قابل مشاهده است که هر کدام عوامل و آثار متفاوت خود را دارد. | ||
=== مردان معتاد === | ===مردان معتاد=== | ||
بر اساس گزارش و آمار نهادهای بینالمللی، گرایش و مصرف مواد مخدر در میان مردان افغانستان روند فزاینده داشته است. مردان بهدلیل بر دوش گرفتن بار [[خانواده]]، ناگزیر از پذیرش هر نوع فعالیت اقتصادی هستند؛ از همینرو بیشتر در معرض گرایش و ابتلا به مواد مخدر بوده است.<ref>[https://social.um.ac.ir/article_42560.html شاهآبادی و فیروزی، «عوامل اجتماعی مؤثر بر گرایش به مواد مخدر در بین جوانان شهرکابل»، 1۱۴۰۱ش ص۱۱۶.]</ref> | بر اساس گزارش و آمار نهادهای بینالمللی، گرایش و مصرف مواد مخدر در میان مردان افغانستان روند فزاینده داشته است. مردان بهدلیل بر دوش گرفتن بار [[خانواده]]، ناگزیر از پذیرش هر نوع فعالیت اقتصادی هستند؛ از همینرو بیشتر در معرض گرایش و ابتلا به مواد مخدر بوده است.<ref>[https://social.um.ac.ir/article_42560.html شاهآبادی و فیروزی، «عوامل اجتماعی مؤثر بر گرایش به مواد مخدر در بین جوانان شهرکابل»، 1۱۴۰۱ش ص۱۱۶.]</ref> | ||
=== زنان معتاد === | ===زنان معتاد=== | ||
براساس گزارشها بیشتر از ۱ میلیون معتادان افغانستان را زنان و کودکان تشکیل میدهد. در ۲۰۰۵م اولین بررسی رسمی دربارهٔ میزان مصرف مواد مخدر در افغانستان، نشان داد که ۱۲۰۰۰۰ زن، معتاد هستند و در سال ۲۰۱۵م بررسی رسمی دولت افغانستان گزارش میدهد که ۸۵۰۰۰۰ زن افغانستانی مصرفکنندهٔ مواد مخدر بودهاند. | براساس گزارشها بیشتر از ۱ میلیون معتادان افغانستان را زنان و کودکان تشکیل میدهد. در ۲۰۰۵م اولین بررسی رسمی دربارهٔ میزان مصرف مواد مخدر در افغانستان، نشان داد که ۱۲۰۰۰۰ زن، معتاد هستند و در سال ۲۰۱۵م بررسی رسمی دولت افغانستان گزارش میدهد که ۸۵۰۰۰۰ زن افغانستانی مصرفکنندهٔ مواد مخدر بودهاند. | ||
بر اساس گزارش رسانهها، در میان زنان مصرفکننده، ۷۸درصد، به فرزند یا دیگر اعضای خانواده خود تریاک دادهاند. زنانی که مصرفکنندهٔ مواد مخدر هستند، بیشتر از میان زنان [[بیوه]]، مطلقه و با تحصیلات پایین بودهاند. خوددرمانی یکی از عوامل گرایش اعتیاد زنان بهشمار میآید.<ref>، [https://www.unodc.org/documents/data-and-analysis/Studies/Afghan-Drug-Survey-2009-Executive-Summary-web.pdf “United Nations Office on Drugs and Crime. Drug Use in Afghanistan” 2009 Survey Executive summary.]</ref> ۶۹٪ از زنان معتاد، اظهار داشتهاند که اولین بار از مواد مخدر بهعنوان دارو استفاده کردهاند.<ref>[https://www.unodc.org/documents/data-and-analysis/Studies/Afghan-Drug-Survey-2009-Executive-Summary-web.pdf “United Nations Office on Drugs and Crime. Drug Use in Afghanistan” 2009 Survey Executive summary.]</ref> | بر اساس گزارش رسانهها، در میان زنان مصرفکننده، ۷۸درصد، به فرزند یا دیگر اعضای خانواده خود تریاک دادهاند. زنانی که مصرفکنندهٔ مواد مخدر هستند، بیشتر از میان زنان [[بیوه]]، [[زن مطلقه|مطلقه]] و با تحصیلات پایین بودهاند. خوددرمانی یکی از عوامل گرایش اعتیاد زنان بهشمار میآید.<ref>، [https://www.unodc.org/documents/data-and-analysis/Studies/Afghan-Drug-Survey-2009-Executive-Summary-web.pdf “United Nations Office on Drugs and Crime. Drug Use in Afghanistan” 2009 Survey Executive summary.]</ref> ۶۹٪ از زنان معتاد، اظهار داشتهاند که اولین بار از مواد مخدر بهعنوان دارو استفاده کردهاند.<ref>[https://www.unodc.org/documents/data-and-analysis/Studies/Afghan-Drug-Survey-2009-Executive-Summary-web.pdf “United Nations Office on Drugs and Crime. Drug Use in Afghanistan” 2009 Survey Executive summary.]</ref> | ||
با توجه به فرهنگ سنتی حاکم بر افغانستان، مصرف مواد مخدر در پوشش درمانی و دارویی و این شیوهٔ اعتراف، از نظر اجتماعی قابل قبولتر از دیگر شیوههای مصرف است و به این روش موجه میسازد که مصرف برای اهداف درمانی بوده است. همچنین بیش از نیمی از زنان مصرفکننده اظهار داشتند که اولینبار با دعوت یکی از اعضای نزدیک خانواده، بهویژه شوهر، مواد مخدر را مصرف کردهاند و نیمی از زنانی که مصرف مواد خود را اظهار داشتند، بیکار بودهاند.<ref>، [https://www.unodc.org/documents/data-and-analysis/Studies/Afghan-Drug-Survey-2009-Executive-Summary-web.pdf “United Nations Office on Drugs and Crime. Drug Use in Afghanistan” 2009 Survey Executive summary.]</ref> | با توجه به فرهنگ سنتی حاکم بر افغانستان، مصرف مواد مخدر در پوشش درمانی و دارویی و این شیوهٔ اعتراف، از نظر اجتماعی قابل قبولتر از دیگر شیوههای مصرف است و به این روش موجه میسازد که مصرف برای اهداف درمانی بوده است. همچنین بیش از نیمی از زنان مصرفکننده اظهار داشتند که اولینبار با دعوت یکی از اعضای نزدیک خانواده، بهویژه شوهر، مواد مخدر را مصرف کردهاند و نیمی از زنانی که مصرف مواد خود را اظهار داشتند، بیکار بودهاند.<ref>، [https://www.unodc.org/documents/data-and-analysis/Studies/Afghan-Drug-Survey-2009-Executive-Summary-web.pdf “United Nations Office on Drugs and Crime. Drug Use in Afghanistan” 2009 Survey Executive summary.]</ref> | ||
| خط ۱۲۵: | خط ۱۲۳: | ||
زنان در افغانستان در تولید تریاک نیز نقش مهمی ایفا میکنند و این فعالیت در کنار سایر تولیدات مانند [[قالی بافی|قالیبافی]]، درآمد اصلی خانوار را تشکیل میدهد. امروزه در نقاط مختلف شهرهای افغانستان، زنان مصرفکننده مواد مخدر به آسانی مشاهده میشوند.<ref>، [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7100898/ Momand and Jones، “Drug Use Among Women and Children in Afghanistan: The Complexities of An Important Public Health Issue”، Published online 2020 Jan 31.]</ref> زنانی که شاغل و مصرفکننده بودند، بهصورت عمده به مشاغل قالیبافی، [[گلدوزی]] و کشاورزی مشغول بودهاند. طبق این گزارش میان نوع مشاغل و اعتیاد رابطهٔ مثبت برقرار است.<ref>، [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7100898/ Momand and Jones، “Drug Use Among Women and Children in Afghanistan: The Complexities of An Important Public Health Issue”، Published online 2020 Jan 31.]</ref> | زنان در افغانستان در تولید تریاک نیز نقش مهمی ایفا میکنند و این فعالیت در کنار سایر تولیدات مانند [[قالی بافی|قالیبافی]]، درآمد اصلی خانوار را تشکیل میدهد. امروزه در نقاط مختلف شهرهای افغانستان، زنان مصرفکننده مواد مخدر به آسانی مشاهده میشوند.<ref>، [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7100898/ Momand and Jones، “Drug Use Among Women and Children in Afghanistan: The Complexities of An Important Public Health Issue”، Published online 2020 Jan 31.]</ref> زنانی که شاغل و مصرفکننده بودند، بهصورت عمده به مشاغل قالیبافی، [[گلدوزی]] و کشاورزی مشغول بودهاند. طبق این گزارش میان نوع مشاغل و اعتیاد رابطهٔ مثبت برقرار است.<ref>، [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7100898/ Momand and Jones، “Drug Use Among Women and Children in Afghanistan: The Complexities of An Important Public Health Issue”، Published online 2020 Jan 31.]</ref> | ||
=== نوجوانان و جوانان === | ===نوجوانان و جوانان=== | ||
اعتیاد در میان جوانان و نوجوانان افغانستان به یک معضل اجتماعی با ابعاد رقتبار تبدیل شده است، به طوری که در مشاهدات عینی در مکانهای تجمع معتادان، درصد قابل توجهی از معتادین را افراد نوجوان و جوان تشکیل میدهند. بر اساس گزارشهای اخیر دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل (UNODC) و سازمانهای بهداشتی بینالمللی، گرچه آمار رسمی تفکیکشده در دسترس نیست، اما شواهد نشان میدهد که تعداد زیاد نوجوانان و جوانان در افغانستان بهدلیل عوامل متعدد اجتماعی و اقتصادی، بهشدت در معرض خطر اعتیاد قرار دارند و بخش قابل توجهی از میلیونها معتاد کشور را تشکیل میدهند. این روند نگرانکننده با افزایش دسترسی به مواد مخدر صنعتی و محرک، تشدید شده است.<ref>[http://www.dailyafghanistan.com/opinion_detail.php?post_id=125898 «اعتیاد، بلای خانمانسوز در جامعه!»، وبسایت رونامۀ افغانستان ما.]</ref> | اعتیاد در میان جوانان و نوجوانان افغانستان به یک معضل اجتماعی با ابعاد رقتبار تبدیل شده است، به طوری که در مشاهدات عینی در مکانهای تجمع معتادان، درصد قابل توجهی از معتادین را افراد نوجوان و جوان تشکیل میدهند. بر اساس گزارشهای اخیر دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل (UNODC) و سازمانهای بهداشتی بینالمللی، گرچه آمار رسمی تفکیکشده در دسترس نیست، اما شواهد نشان میدهد که تعداد زیاد نوجوانان و جوانان در افغانستان بهدلیل عوامل متعدد اجتماعی و اقتصادی، بهشدت در معرض خطر اعتیاد قرار دارند و بخش قابل توجهی از میلیونها معتاد کشور را تشکیل میدهند. این روند نگرانکننده با افزایش دسترسی به مواد مخدر صنعتی و محرک، تشدید شده است.<ref>[http://www.dailyafghanistan.com/opinion_detail.php?post_id=125898 «اعتیاد، بلای خانمانسوز در جامعه!»، وبسایت رونامۀ افغانستان ما.]</ref> | ||
=== کودکان معتاد === | ===کودکان معتاد=== | ||
مطالعات مصرف مواد مخدر در ۲۰۰۵م نشان داده است که ۶۰۰۰۰ کودک مصرفکننده مواد مخدر در افغانستان وجود داشته است، در حالی که در سال ۲۰۱۵م این رقم به ۱۱۰۰۰۰ افزایش یافت. بر اساس این گزارش ۹۰٪ کودکان توسط عوامل محیطی، در معرض اعتیاد به مواد مخدر قرار گرفتهاند یا توسط مراقبانشان به آنها دارو داده شده است.<ref>، [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7100898/ Momand and Jones، “Drug Use Among Women and Children in Afghanistan: The Complexities of An Important Public Health Issue”، Published online 2020 Jan 31.]</ref> | مطالعات مصرف مواد مخدر در ۲۰۰۵م نشان داده است که ۶۰۰۰۰ [[کودک]] مصرفکننده مواد مخدر در افغانستان وجود داشته است، در حالی که در سال ۲۰۱۵م این رقم به ۱۱۰۰۰۰ افزایش یافت. بر اساس این گزارش ۹۰٪ کودکان توسط عوامل محیطی، در معرض اعتیاد به مواد مخدر قرار گرفتهاند یا توسط مراقبانشان به آنها دارو داده شده است.<ref>، [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7100898/ Momand and Jones، “Drug Use Among Women and Children in Afghanistan: The Complexities of An Important Public Health Issue”، Published online 2020 Jan 31.]</ref> | ||
تحقیقات نشان میدهد که مصرف مواد مخدر و دیگر داروهای روانگردان در سنین پایین، منجر به اختلالات زیادی در کودکان شده و امکان آسیبهای شدید به رشد مغزی و جسمی کودکان از این ناحیه وجود دارد.<ref>، [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2827693/ “Squeglia and others, The influence of substance use on adolescent brain development. ” Clinical EEG and neuroscience.]</ref> در کنار عوامل و زمینههای کلی، آسیبهای عمیق روحی و جسمی ناشی از [[جنگ]] و دیگر جراحتهای روانی ناشی از مشکلات اجتماعی از عوامل گرایش کودکان به اعتیاد بیان شده است.<ref>، [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7100898/ Momand and Jones، “Drug Use Among Women and Children in Afghanistan: The Complexities of An Important Public Health Issue”، Published online 2020 Jan 31.]</ref> | تحقیقات نشان میدهد که مصرف مواد مخدر و دیگر داروهای روانگردان در سنین پایین، منجر به اختلالات زیادی در کودکان شده و امکان آسیبهای شدید به رشد مغزی و جسمی کودکان از این ناحیه وجود دارد.<ref>، [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2827693/ “Squeglia and others, The influence of substance use on adolescent brain development. ” Clinical EEG and neuroscience.]</ref> در کنار عوامل و زمینههای کلی، آسیبهای عمیق روحی و جسمی ناشی از [[جنگ]] و دیگر جراحتهای روانی ناشی از مشکلات اجتماعی از عوامل گرایش کودکان به اعتیاد بیان شده است.<ref>، [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7100898/ Momand and Jones، “Drug Use Among Women and Children in Afghanistan: The Complexities of An Important Public Health Issue”، Published online 2020 Jan 31.]</ref> | ||
| خط ۱۳۵: | خط ۱۳۳: | ||
از کودکان مصاحبهشده در افغانستان، ۴٫۸۲٪ درصد اظهار داشتهاند که حداقل تجربهٔ یک رویداد مربوط به جنگ را در طول زندگی خود داشتهاند. افزون بر این، ۳٫۱۰ درصد از کودکان ۵ تا ۱۴ ساله کودکان درگیر کارهای سخت هستند. ۴٫۷۴ درصد از کودکان ۲ تا ۱۴ ساله با خشونت یا [[تنبیه بدنی]] غیرقابل تحمل مجازات شدهاند.<ref>، [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7100898/ Momand and Jones، “Drug Use Among Women and Children in Afghanistan: The Complexities of An Important Public Health Issue”، Published online 2020 Jan 31.]</ref> هماکنون کودکانی که در پی درمان اعتیاد خود هستند، از مشکلات اجتماعی و روانی شدید رنج میبرند.<ref>، [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7100898/ Momand and Jones، “Drug Use Among Women and Children in Afghanistan: The Complexities of An Important Public Health Issue”، Published online 2020 Jan 31].</ref> | از کودکان مصاحبهشده در افغانستان، ۴٫۸۲٪ درصد اظهار داشتهاند که حداقل تجربهٔ یک رویداد مربوط به جنگ را در طول زندگی خود داشتهاند. افزون بر این، ۳٫۱۰ درصد از کودکان ۵ تا ۱۴ ساله کودکان درگیر کارهای سخت هستند. ۴٫۷۴ درصد از کودکان ۲ تا ۱۴ ساله با خشونت یا [[تنبیه بدنی]] غیرقابل تحمل مجازات شدهاند.<ref>، [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7100898/ Momand and Jones، “Drug Use Among Women and Children in Afghanistan: The Complexities of An Important Public Health Issue”، Published online 2020 Jan 31.]</ref> هماکنون کودکانی که در پی درمان اعتیاد خود هستند، از مشکلات اجتماعی و روانی شدید رنج میبرند.<ref>، [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7100898/ Momand and Jones، “Drug Use Among Women and Children in Afghanistan: The Complexities of An Important Public Health Issue”، Published online 2020 Jan 31].</ref> | ||
== آثار و پیامدهای اعتیاد در افغانستان == | ==آثار و پیامدهای اعتیاد در افغانستان== | ||
اعتیاد در افغانستان نه تنها یک بحران بهداشتی، بلکه عاملی تخریبکننده در مقیاس فردی و اجتماعی است که آثار و آسیبهای بیشماری را بر سلامت عمومی، ساختار خانواده، اقتصاد ملی و جایگاه بینالمللی کشور به همراه داشته است.<ref>[https://www.jomhornews.com/fa/news/14678/ «وزارت صحت: افغانستان مستعد رشد ویروس HIV ــ ایدز است»، خبرگزاری جمهور.]</ref> | اعتیاد در افغانستان نه تنها یک بحران بهداشتی، بلکه عاملی تخریبکننده در مقیاس فردی و اجتماعی است که آثار و آسیبهای بیشماری را بر سلامت عمومی، ساختار خانواده، اقتصاد ملی و جایگاه بینالمللی کشور به همراه داشته است.<ref>[https://www.jomhornews.com/fa/news/14678/ «وزارت صحت: افغانستان مستعد رشد ویروس HIV ــ ایدز است»، خبرگزاری جمهور.]</ref> | ||
=== آثار بهداشتی و بحران سلامت عمومی === | ===آثار بهداشتی و بحران سلامت عمومی=== | ||
پیامدهای اعتیاد بر سلامت جسم و روان مصرفکنندگان بسیار گسترده بوده است. تحقیقات نشان میدهد که افراد مبتلا به اعتیاد بیش از سایر شهروندان در معرض ابتلا به بیماریهای قلبی، ریوی، | پیامدهای اعتیاد بر سلامت جسم و روان مصرفکنندگان بسیار گسترده بوده است. تحقیقات نشان میدهد که افراد مبتلا به اعتیاد بیش از سایر شهروندان در معرض ابتلا به بیماریهای قلبی، ریوی، [[سرطان]]، هپاتیت، بیماریهای پوستی، اختلالات بینایی و شنوایی و انواع بیماریهای روانی و اختلالات شناختی قرار دارند. این آسیبها در بزرگسالان نمود شدیدتری دارد.<ref>[https://www.jomhornews.com/fa/news/14678/ «وزارت صحت: افغانستان مستعد رشد ویروس HIV ــ ایدز است»، خبرگزاری جمهور.]</ref> | ||
* خطر ابتلا به ایدز (HIV): با توجه به پایینبودن سطح آگاهی عمومی در مورد بیماریهای مقاربتی و تزریق مواد، گسترش ویروس HIV (ایدز) در بین معتادان تزریقی یک خطر جدی برای سلامت جامعهٔ افغانستان محسوب میشود. بر اساس مطالعهٔ ۲۰۰۶م بانک جهانی، حداقل ۳درصد از معتادان تزریقی در کابل به ویروس HIV مبتلا بودهاند؛ این امر اعتیاد به مواد مخدر و HIV را «سونامی خاموش» افغانستان مینامد.<ref>[https://www.jomhornews.com/fa/news/14678/ «وزارت صحت: افغانستان مستعد رشد ویروس HIV ــ ایدز است»، خبرگزاری جمهور.]</ref> | *خطر ابتلا به ایدز (HIV): با توجه به پایینبودن سطح آگاهی عمومی در مورد بیماریهای مقاربتی و تزریق مواد، گسترش ویروس HIV (ایدز) در بین معتادان تزریقی یک خطر جدی برای سلامت جامعهٔ افغانستان محسوب میشود. بر اساس مطالعهٔ ۲۰۰۶م بانک جهانی، حداقل ۳درصد از معتادان تزریقی در [[کابل]] به ویروس HIV مبتلا بودهاند؛ این امر اعتیاد به مواد مخدر و HIV را «سونامی خاموش» افغانستان مینامد.<ref>[https://www.jomhornews.com/fa/news/14678/ «وزارت صحت: افغانستان مستعد رشد ویروس HIV ــ ایدز است»، خبرگزاری جمهور.]</ref> | ||
* مسیرهای انتقال: عواملی نظیر استفاده از سوزن، سرنگ و تجهیزات تزریق آلوده، و همچنین مقاربت جنسی پرخطر در میان معتادان، خطر انتشار HIV، هپاتیت و سایر بیماریهای مسری از طریق خون به دیگر افراد جامعه را تشدید میکند.<ref>[https://www.jomhornews.com/fa/news/14678/ «وزارت صحت: افغانستان مستعد رشد ویروس HIV ــ ایدز است»، خبرگزاری جمهور.]</ref> | *مسیرهای انتقال: عواملی نظیر استفاده از سوزن، سرنگ و تجهیزات تزریق آلوده، و همچنین مقاربت جنسی پرخطر در میان معتادان، خطر انتشار HIV، هپاتیت و سایر بیماریهای مسری از طریق خون به دیگر افراد جامعه را تشدید میکند.<ref>[https://www.jomhornews.com/fa/news/14678/ «وزارت صحت: افغانستان مستعد رشد ویروس HIV ــ ایدز است»، خبرگزاری جمهور.]</ref> | ||
=== آثار فرهنگی، اخلاقی و فروپاشی خانواده === | ===آثار فرهنگی، اخلاقی و فروپاشی خانواده=== | ||
از منظر فرهنگی و | از منظر فرهنگی و [[زیست اخلاقی|اخلاقی]]، اعتیاد باعث تضعیف انسجام اجتماعی و افزایش ناهنجاریهای رفتاری در افغانستان شده است: | ||
* افزایش ناهنجاریها: افزایش ناامنی و خشونت در فضای اجتماعی، گسترش انواع فحشا و منکرات، بیمبالاتی، و افزایش جرایمی نظیر [[سرقت]]، آدمربایی و پرخاشگری از پیامدهای مستقیم این معضل بوده است؛<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/04/30/1470053/آسیب-های-اخلاقی-و-مواد-مخدر-در-صدر-آسیب-ه . «آسیبهای اخلاقی و مواد مخدر»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> | *افزایش ناهنجاریها: افزایش ناامنی و [[خشونت]] در فضای اجتماعی، گسترش انواع فحشا و منکرات، بیمبالاتی، و افزایش جرایمی نظیر [[سرقت]]، آدمربایی و [[پرخاشگری]] از پیامدهای مستقیم این معضل بوده است؛<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/04/30/1470053/آسیب-های-اخلاقی-و-مواد-مخدر-در-صدر-آسیب-ه . «آسیبهای اخلاقی و مواد مخدر»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> | ||
* رویدادهای ناگوار: رویدادهای زیانبار مانند آتشسوزیهای بزرگ و تصادفات نیز اغلب ناشی از اختلالات شناختی مصرفکنندگان مواد مخدر گزارش شده است؛<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/04/30/1470053/آسیب-های-اخلاقی-و-مواد-مخدر-در-صدر-آسیب-ه . «آسیبهای اخلاقی و مواد مخدر»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> | *رویدادهای ناگوار: رویدادهای زیانبار مانند آتشسوزیهای بزرگ و تصادفات نیز اغلب ناشی از اختلالات شناختی مصرفکنندگان مواد مخدر گزارش شده است؛<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/04/30/1470053/آسیب-های-اخلاقی-و-مواد-مخدر-در-صدر-آسیب-ه . «آسیبهای اخلاقی و مواد مخدر»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> | ||
* فروپاشی خانواده: با توجه به اهمیت جایگاه زن در استواری خانواده و [[تربیت فرزند]] در فرهنگ افغانستان، اعتیاد زنان بهعنوان یکی از عوامل اصلی فروپاشی خانواده شناخته میشود. در افکار عمومی سنتی، زنان مصرفکننده نسبت به مردان بیشتر محکوم و مطرود شده و همین امر بار سنگین روانی مضاعفی را بر آنها تحمیل میکند که یکی از عوامل تشدیدکنندهٔ اعتیاد در این قشر است.<ref>، [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7100898/ Momand and Jones، “Drug Use Among Women and Children in Afghanistan: The Complexities of An Important Public Health Issue”، Published online 2020 Jan 31.]</ref> | *فروپاشی خانواده: با توجه به اهمیت جایگاه زن در استواری خانواده و [[تربیت فرزند]] در فرهنگ افغانستان، اعتیاد زنان بهعنوان یکی از عوامل اصلی فروپاشی خانواده شناخته میشود. در افکار عمومی سنتی، زنان مصرفکننده نسبت به مردان بیشتر محکوم و مطرود شده و همین امر بار سنگین روانی مضاعفی را بر آنها تحمیل میکند که یکی از عوامل تشدیدکنندهٔ اعتیاد در این قشر است.<ref>، [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7100898/ Momand and Jones، “Drug Use Among Women and Children in Afghanistan: The Complexities of An Important Public Health Issue”، Published online 2020 Jan 31.]</ref> | ||
=== پیامدهای اقتصادی و چالشهای توسعه === | ===پیامدهای اقتصادی و چالشهای توسعه=== | ||
اعتیاد و تجارت مواد مخدر توسعهٔ افغانستان را با چالشهای بنیادی مواجه ساخته است. این آثار زیانبار بر پیکر اقتصاد ملی شامل موارد زیر است: | اعتیاد و [[تجارت]] مواد مخدر توسعهٔ افغانستان را با چالشهای بنیادی مواجه ساخته است. این آثار زیانبار بر پیکر اقتصاد ملی شامل موارد زیر است: | ||
* هزینههای مستقیم و پنهان: تضعیف اقتصاد ملی بهدلیل هزینههای بالای تأمین مواد مخدر توسط مصرفکنندگان، هزینههای سنگین درمان و نگهداری معتادان و هزینههای مربوط به تصادفات و کاهش راندمان کاری کارکنان؛<ref>[https://vista.ir/m/a/rzja5/افغانستان-و-اقتصاد-تریاک «افغانستان و اقتصاد تریاک»، وبسایت مجلۀ ویستا.]</ref> | *هزینههای مستقیم و پنهان: تضعیف اقتصاد ملی بهدلیل هزینههای بالای تأمین مواد مخدر توسط مصرفکنندگان، هزینههای سنگین درمان و نگهداری معتادان و هزینههای مربوط به تصادفات و کاهش راندمان کاری کارکنان؛<ref>[https://vista.ir/m/a/rzja5/افغانستان-و-اقتصاد-تریاک «افغانستان و اقتصاد تریاک»، وبسایت مجلۀ ویستا.]</ref> | ||
* هزینههای مبارزه: هزینههای هنگفتی که صرف مبارزه با تمامی فعالیتهای مرتبط با مواد مخدر میشود، از جمله هزینههای دستگاه قضایی و نظامی، و همچنین هزینههای مربوط به مطالعه، تحقیق و برگزاری سمینارها و کلاسهای آموزشی.<ref>[https://vista.ir/m/a/rzja5/افغانستان-و-اقتصاد-تریاک «افغانستان و اقتصاد تریاک»، وبسایت مجلۀ ویستا.]</ref> | *هزینههای مبارزه: هزینههای هنگفتی که صرف مبارزه با تمامی فعالیتهای مرتبط با مواد مخدر میشود، از جمله هزینههای دستگاه قضایی و نظامی، و همچنین هزینههای مربوط به مطالعه، تحقیق و برگزاری سمینارها و کلاسهای آموزشی.<ref>[https://vista.ir/m/a/rzja5/افغانستان-و-اقتصاد-تریاک «افغانستان و اقتصاد تریاک»، وبسایت مجلۀ ویستا.]</ref> | ||
=== آثار بینالمللی و تضعیف اعتبار افغانستان === | ===آثار بینالمللی و تضعیف اعتبار افغانستان=== | ||
شیوع اعتیاد، پیامدهای منفی بر جایگاه افغانستان در جامعه جهانی و تعاملات فرامرزی داشته است: | شیوع اعتیاد، پیامدهای منفی بر جایگاه افغانستان در جامعه جهانی و تعاملات فرامرزی داشته است: | ||
* کاهش اعتبار: تضعیف اعتبار و حیثیت افغانستان در سطح بینالمللی بهعنوان یک معضل جهانی؛ | *کاهش اعتبار: تضعیف اعتبار و حیثیت افغانستان در سطح بینالمللی بهعنوان یک معضل جهانی؛ | ||
* تخریب وجهه: تخریب وجههٔ شهرها و فضاهای جمعی برای فعالیتهایی نظیر [[گردشگری]]؛ | *تخریب وجهه: تخریب وجههٔ شهرها و فضاهای جمعی برای فعالیتهایی نظیر [[گردشگری]]؛ | ||
* جرایم فرامرزی: گسترش فرامرزی دامنهٔ جرایم و دیگر آثار مربوط به فعالیتهای مواد مخدر، که به نوبهٔ خود هزینههای امنیتی و سیاسی برای کشور به همراه دارد.<ref>، [https://www.mehrnews.com/news/3651/اعتياد-به-مواد-مخدر-چالشي-بين-المللي «اعتیاد به مواد مخدر چالشی بینالمللی»، خبرگزاری مهر.]</ref> | *جرایم فرامرزی: گسترش فرامرزی دامنهٔ جرایم و دیگر آثار مربوط به فعالیتهای مواد مخدر، که به نوبهٔ خود هزینههای امنیتی و سیاسی برای کشور به همراه دارد.<ref>، [https://www.mehrnews.com/news/3651/اعتياد-به-مواد-مخدر-چالشي-بين-المللي «اعتیاد به مواد مخدر چالشی بینالمللی»، خبرگزاری مهر.]</ref> | ||
== سیاستهای کاهش اعتیاد در افغانستان == | ==سیاستهای کاهش اعتیاد در افغانستان== | ||
سیاستهای کاهش اعتیاد در افغانستان بهطور عمده بر رویکردهای اجرایی-امنیتی، درمانی و پیشگیری محدود متمرکز بوده است. با توجه به حکومت کنونی و منابع محدود، این سیاستها در سه محور اصلی اجرا میشوند: | سیاستهای کاهش اعتیاد در افغانستان بهطور عمده بر رویکردهای اجرایی-امنیتی، درمانی و پیشگیری محدود متمرکز بوده است. با توجه به حکومت کنونی و منابع محدود، این سیاستها در سه محور اصلی اجرا میشوند: | ||
=== رویکردهای اجرایی و درمانی === | ===رویکردهای اجرایی و درمانی=== | ||
سیاستهای کاهش اعتیاد بهطور عمده بر مداخلهٔ مستقیم با معتادان متمرکز است: | سیاستهای کاهش اعتیاد بهطور عمده بر مداخلهٔ مستقیم با معتادان متمرکز است: | ||
==== جمعآوری، تفکیک و درمان اجباری ==== | ====جمعآوری، تفکیک و درمان اجباری==== | ||
* جمعآوری معتادان متجاهر: تمرکز اصلی بر گردآوری اجباری معتادانی است که در سطح شهرها و در ملأ عام حضور دارند. این اقدام با هدف پاکسازی فضاهای عمومی و فراهمکردن زمینهٔ درمان صورت میگیرد.<ref>[https://af.shafaqna.com/FA/552998 «طالبان: بیش از ۸۰ هزار معتاد مواد مخدر را جمعآوری کردیم»، خبرگزاری شفقنا.]</ref> | *جمعآوری معتادان متجاهر: تمرکز اصلی بر گردآوری اجباری معتادانی است که در سطح شهرها و در ملأ عام حضور دارند. این اقدام با هدف پاکسازی فضاهای عمومی و فراهمکردن زمینهٔ درمان صورت میگیرد.<ref>[https://af.shafaqna.com/FA/552998 «طالبان: بیش از ۸۰ هزار معتاد مواد مخدر را جمعآوری کردیم»، خبرگزاری شفقنا.]</ref> | ||
* ایجاد مراکز درمانی: معتادان جمعآوریشده به مراکز درمانی بزرگ مانند شفاخانهٔ ۴۰۰۰ بستر (در کابل) یا مراکز درمانی ولایتی منتقل میشوند. هدف در این مراکز، سمزدایی و ترک اعتیاد است؛<ref>[https://af.shafaqna.com/FA/552998 «طالبان: بیش از ۸۰ هزار معتاد مواد مخدر را جمعآوری کردیم»، خبرگزاری شفقنا.]</ref> | *ایجاد مراکز درمانی: معتادان جمعآوریشده به مراکز درمانی بزرگ مانند شفاخانهٔ ۴۰۰۰ بستر (در کابل) یا مراکز درمانی ولایتی منتقل میشوند. هدف در این مراکز، سمزدایی و ترک اعتیاد است؛<ref>[https://af.shafaqna.com/FA/552998 «طالبان: بیش از ۸۰ هزار معتاد مواد مخدر را جمعآوری کردیم»، خبرگزاری شفقنا.]</ref> | ||
* تفکیک و طبقهبندی: تلاش میشود تا معتادان بر اساس شدت اعتیاد و نوع مواد مصرفی (سنتی یا صنعتی) تفکیک و خدمات درمانی متناسب به آنها ارائه شود.<ref>[https://www.irna.ir/news/8377690/افغانستان-استراتژی-جدید-برای-مبارزه-با-موا «افغانستان استراتژی جدید برای مبارزه با مواد مخدر تدوین میکند»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> | *تفکیک و طبقهبندی: تلاش میشود تا معتادان بر اساس شدت اعتیاد و نوع مواد مصرفی (سنتی یا صنعتی) تفکیک و خدمات درمانی متناسب به آنها ارائه شود.<ref>[https://www.irna.ir/news/8377690/افغانستان-استراتژی-جدید-برای-مبارزه-با-موا «افغانستان استراتژی جدید برای مبارزه با مواد مخدر تدوین میکند»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> | ||
==== بازپروری و حرفهآموزی ==== | ====بازپروری و حرفهآموزی==== | ||
* آموزشهای فنی و حرفهای: برنامههایی برای ارائه آموزشهای فنی و حرفهای (مانند [[خیاطی]]، [[نجاری]] یا [[برقکاری]]) در کنار درمان پزشکی، با هدف آمادهسازی افراد برای بازگشت به بازار کار و پیشگیری از عود در نظر گرفته شده است.<ref>سهیلا، ناصری و دیگران، «عوامل مؤثر بر اعتیاد زنان»، 1392ش، ص93.</ref> | *آموزشهای فنی و حرفهای: برنامههایی برای ارائه آموزشهای فنی و حرفهای (مانند [[خیاطی]]، [[نجاری]] یا [[برقکاری]]) در کنار درمان پزشکی، با هدف آمادهسازی افراد برای بازگشت به بازار کار و پیشگیری از عود در نظر گرفته شده است.<ref>سهیلا، ناصری و دیگران، «عوامل مؤثر بر اعتیاد زنان»، 1392ش، ص93.</ref> | ||
* مدیریت هزینهها: طالبان اعلام کرده است که بودجهای (نظیر نزدیک به یک میلیارد افغانی سالانه در یک دوره) برای مدیریت این مراکز و پوشش هزینههای درمانی اختصاص میدهد.<ref>[https://tolonews.com/index.php/fa/health-192409 «سالانه نزدیک به یک میلیارد افغانی برای درمان معتادان هزینه میشود»، وبسایت طلوع نیوز.]</ref> | *مدیریت هزینهها: طالبان اعلام کرده است که بودجهای (نظیر نزدیک به یک میلیارد افغانی سالانه در یک دوره) برای مدیریت این مراکز و پوشش هزینههای درمانی اختصاص میدهد.<ref>[https://tolonews.com/index.php/fa/health-192409 «سالانه نزدیک به یک میلیارد افغانی برای درمان معتادان هزینه میشود»، وبسایت طلوع نیوز.]</ref> | ||
=== رویکردهای امنیتی و مقابله با عرضه === | ===رویکردهای امنیتی و مقابله با عرضه=== | ||
از آنجا که افغانستان همچنان منبع اصلی تولید مواد افیونی است، در حالحاضر سیاستهای امنیتی و قضایی در کانون مبارزه قرار دارد: | از آنجا که افغانستان همچنان منبع اصلی تولید مواد افیونی است، در حالحاضر سیاستهای امنیتی و قضایی در کانون مبارزه قرار دارد: | ||
===== منع کشت و تولید ===== | =====منع کشت و تولید===== | ||
* فرمان منع کشت خشخاش: در آوریل ۲۰۲۲م (حمل ۱۴۰۱ش)، فرمان رسمی منع کشت از سوی رهبر طالبان | *فرمان منع کشت خشخاش: در آوریل ۲۰۲۲م (حمل ۱۴۰۱ش)، فرمان رسمی منع کشت [[خشخاش]] از سوی رهبر طالبان صادر شد. سیاستهای امنیتی بر اجرای قاطع این فرمان و نابودی مزارع خشخاش متمرکز شده است.<ref>[https://www.asriran.com/fa/news/938210/سیاست-طالبان-در-ممنوع-کردن-تولید-تریاک-تا-کی-دوام-می-آورد-کاهش-۹۲-درصدی-درآمد-کشاورزان-افغان-در-سال-۲۰۲۳ «سیاست طالبان در ممنوع کردن تولید تریاک تا کی دوام میآورد؟ /کاهش ۹۲ درصدی درآمد کشاورزان افغان در سال ۲۰۲۳»، وبسایت تحلیلی-خبری عصر ایران.]</ref> | ||
* تخریب کارخانههای تولید مواد: اجرای عملیات علیه کارگاههای تولید مواد مخدر صنعتی (مانند شیشه) و مراکز فرآوری هروئین برای کاهش تولید و عرضه.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1401/10/26/2837900/تخریب-بیش-از-62-کارخانه-تولید-مواد-مخدر-در-مرکز-افغانستان «تخریب بیش از ۶۲ کارخانه تولید مواد مخدر در مرکز افغانستان»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> | *تخریب کارخانههای تولید مواد: اجرای عملیات علیه کارگاههای تولید مواد مخدر صنعتی (مانند شیشه) و مراکز فرآوری هروئین برای کاهش تولید و عرضه.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1401/10/26/2837900/تخریب-بیش-از-62-کارخانه-تولید-مواد-مخدر-در-مرکز-افغانستان «تخریب بیش از ۶۲ کارخانه تولید مواد مخدر در مرکز افغانستان»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> | ||
==== مبارزه با قاچاق و شبکههای مافیایی ==== | ====مبارزه با قاچاق و شبکههای مافیایی==== | ||
* نظارت بر مرزها و مسیرها: تشدید کنترلها در مرزها و مسیرهای ترانزیتی اصلی برای جلوگیری از قاچاق مواد مخدر به کشورهای همسایه و بینالمللی؛ | *نظارت بر مرزها و مسیرها: تشدید کنترلها در مرزها و مسیرهای ترانزیتی اصلی برای جلوگیری از قاچاق مواد مخدر به کشورهای همسایه و بینالمللی؛ | ||
* برخورد قضایی: سیاست برخورد شدید با قاچاقچیان بزرگ و شبکههای مافیایی مرتبط با تجارت مواد مخدر و ارجاع پروندهها به نهادهای عدلی و قضایی.<ref>[https://social.um.ac.ir/article_42560.html شاهآبادی و فیروزی، «عوامل اجتماعی مؤثر بر گرایش به مواد مخدر در بین جوانان شهرکابل»، 1۱۴۰۱ش ص۱۱۶.]</ref> | *برخورد قضایی: سیاست برخورد شدید با قاچاقچیان بزرگ و شبکههای مافیایی مرتبط با تجارت مواد مخدر و ارجاع پروندهها به نهادهای عدلی و قضایی.<ref>[https://social.um.ac.ir/article_42560.html شاهآبادی و فیروزی، «عوامل اجتماعی مؤثر بر گرایش به مواد مخدر در بین جوانان شهرکابل»، 1۱۴۰۱ش ص۱۱۶.]</ref> | ||
=== سیاستهای پیشگیری و بازگشت به زندگی === | ===سیاستهای پیشگیری و بازگشت به زندگی=== | ||
در مقایسه با رویکردهای اجرایی، سیاستهای پیشگیری و بازتوانی اجتماعی ضعیفتر و محدودترند: | در مقایسه با رویکردهای اجرایی، سیاستهای پیشگیری و بازتوانی اجتماعی ضعیفتر و محدودترند: | ||
* نقش مدارس و [[مساجد]]: استفاده از نهادهای مذهبی و آموزشی برای افزایش آگاهی عمومی در مورد مضرات اعتیاد و ترویج ارزشهای اخلاقی و مذهبی بهعنوان مانعی در برابر مصرف مواد مخدر؛ | *نقش مدارس و [[مساجد]]: استفاده از نهادهای مذهبی و آموزشی برای افزایش آگاهی عمومی در مورد مضرات اعتیاد و ترویج ارزشهای اخلاقی و مذهبی بهعنوان مانعی در برابر مصرف مواد مخدر؛ | ||
* نقش رسانهها: استفاده از رسانههای داخلی برای پوشش اخبار مربوط به جمعآوری معتادان و بازگشت بهبودیافتگان به جامعه، با هدف ایجاد قبح اجتماعی برای اعتیاد.<ref>[https://social.um.ac.ir/article_42560.html شاهآبادی و فیروزی، «عوامل اجتماعی مؤثر بر گرایش به مواد مخدر در بین جوانان شهرکابل»، 1۱۴۰۱ش ص۱۱۶.]</ref> | *نقش رسانهها: استفاده از رسانههای داخلی برای پوشش اخبار مربوط به جمعآوری معتادان و بازگشت بهبودیافتگان به جامعه، با هدف ایجاد قبح اجتماعی برای اعتیاد.<ref>[https://social.um.ac.ir/article_42560.html شاهآبادی و فیروزی، «عوامل اجتماعی مؤثر بر گرایش به مواد مخدر در بین جوانان شهرکابل»، 1۱۴۰۱ش ص۱۱۶.]</ref> | ||
=== چالشهای بازتوانی اجتماعی === | ===چالشهای بازتوانی اجتماعی=== | ||
بزرگترین خلأ در سیاستهای اعتیادزدایی افغانستان، نبود یک سیاست مؤثر و فراگیر برای بازتوانی اجتماعی و شغلی است. تحلیلها نشان میدهند که: | بزرگترین خلأ در سیاستهای اعتیادزدایی افغانستان، نبود یک سیاست مؤثر و فراگیر برای بازتوانی اجتماعی و شغلی است. تحلیلها نشان میدهند که: | ||
* فقدان شغل: بدون تأمین مالی و شغلی برای افراد بهبودیافته، خطر عود به اعتیاد بالا است؛ زیرا فقر و بیکاری از دلایل ریشهای اعتیاد در این کشور محسوب میشود؛ | *فقدان شغل: بدون تأمین مالی و شغلی برای افراد بهبودیافته، خطر عود به اعتیاد بالا است؛ زیرا فقر و بیکاری از دلایل ریشهای اعتیاد در این کشور محسوب میشود؛ | ||
* حمایت خانواده: نیاز به ایجاد مکانیزمهایی برای حمایت خانوادهها در پذیرش مجدد فرد بهبودیافته و نظارت اجتماعی بر او احساس میشود، اما این تلاشها هنوز ساختارمند و کافی نیست.<ref>[https://social.um.ac.ir/article_42560.html شاهآبادی و فیروزی، «عوامل اجتماعی مؤثر بر گرایش به مواد مخدر در بین جوانان شهرکابل»، 1۱۴۰۱ش ص۱۱۶.]</ref> | *حمایت خانواده: نیاز به ایجاد مکانیزمهایی برای حمایت خانوادهها در پذیرش مجدد فرد بهبودیافته و نظارت اجتماعی بر او احساس میشود، اما این تلاشها هنوز ساختارمند و کافی نیست.<ref>[https://social.um.ac.ir/article_42560.html شاهآبادی و فیروزی، «عوامل اجتماعی مؤثر بر گرایش به مواد مخدر در بین جوانان شهرکابل»، 1۱۴۰۱ش ص۱۱۶.]</ref> | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
== منابع == | ==منابع== | ||
{{آغاز منابع}} | {{آغاز منابع}} | ||
* «آسیبهای اخلاقی و مواد مخدر»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۳۰ تیر ۱۳۹۶ش. | * «آسیبهای اخلاقی و مواد مخدر»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۳۰ تیر ۱۳۹۶ش. | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۸ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۷:۳۶
اعتیاد در افغانستان؛ آسیب روانی-اجتماعی ناشی از مصرف پایدار مواد روانگردان در افغانستان.
اعتیاد در افغانستان، یک بحران مزمن اجتماعی-روانی با ریشههای عمیق سیاسی و اقتصادی، جنگهای طولانی و نهادینهشدن اقتصاد تولید مواد بوده و سلامت عمومی و سبک زندگی مردم را به شدت تحت تأثیر قرار داده است.
آمارها نشان میدهد حدود ۴ میلیون نفر از جمعیت کشور از اختلالات مصرف مواد رنج میبرند. نگرانکنندهترین تحول در حالحاضر، تغییر الگوی مصرف از مواد سنتی (تریاک) به مواد پرخطر صنعتی مانند هروئین و شیشه (متآمفتامین) است که آسیبهای روانی و شناختی شدیدتری به همراه دارد.
اگرچه تلاشهایی برای جمعآوری اجباری معتادان و منع کشت خشخاش صورت گرفته، اما سیستم درمانی بهطور عمده به سمزدایی محدود مانده و در حوزهٔ بازتوانی شغلی و اجتماعی دچار ضعف جدی است. این خلأ، خطر بازگشت افراد به چرخهٔ اعتیاد را افزایش داده و توسعهٔ پایدار افغانستان را با مانع مواجه ساخته است.
مفهومشناسی اعتیاد در افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]اعتیاد، حالتی است که در آن، فرد بهدلایل روانی در کنترل اعمال خود دچار ضعف اراده شده و آن عمل را بهصورت مستمر انجام میدهد. اعتیاد به مواد مخدر نیز یک نوع بیماری روانی ناشی از وابستگی شدید به مصرف مواد مخدر شیمیایی، طبیعی و مشتقات آن است که کارکرد و فعالیتهای مغز را مختل کرده و موجب بروز اختلالات هیجانی و ذهنی، افسردگی، رفتار نامناسب و پرخاشگری در مصرفکننده میشود.[۱]
از این منظر، اعتیاد یک بیماری مزمن، پیشرونده و حتی کشنده است که در مدارهای مربوط به پاداش و انگیزه در حافظه و مغز اختلال ایجاد میکند. این اختلالها موجب تغییراتی در ویژگیهای جسمی، روانی و اجتماعی فرد معتاد میشود.[۲] اعتیاد در افغانستان بهعنوان یک آسیب اجتماعی-روانی و بحران بهداشتی فراگیر (سونامی خاموش)، محصول ساختارهای بیمار سیاسی، فقر مزمن و نهادینهشدن اقتصاد تولید و توزیع مواد در بطن جامعه است.[۳]
تاریخچه اعتیاد در افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]ریشههای کهن و آغاز مصرف مدرن
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در سبک زندگی سنتی افغانستان، استفاده از مواد مخدر بیشتر جنبهٔ درمانی و تسکینی داشت و بهشکل امروزی بهعنوان یک آسیب اجتماعی شناخته نمیشد. اما نقطه عطف این دگرگونی، از دوران سلطنت ظاهرشاه آغاز شد. در این دوره بود که مصرف مواد روانگردان، از مصارف محدود سنتی فراتر رفته و بهشکل اعتیادگونه و فراگیرتر در بطن جامعه ریشه دواند. این گسترش اولیه، پیشدرآمدی بر بحرانهای آینده بود که با ناآرامیهای سیاسی تشدید شد.[۴]
دوران تجاوز اتحاد جماهیر شوروی سابق و اقتصاد جنگ
[ویرایش | ویرایش مبدأ]مقطع حیاتی دیگر، دوران جهاد علیه شوروی بود. در این دوره، تولید مواد مخدر از یک فعالیت حاشیهای به یک الزام اقتصادی جنگ تبدیل شد و اعتیاد را در کشور گسترش داد. گروههای جهادی، برای تأمین مالی جنگ و نیازهای لجستیکی خود، به کشت خشخاش و تولید تریاک روی آوردند. این رویکرد نه تنها کشت را بهطور بیسابقه افزایش داد، بلکه بهدلیل فراوانی و ارزانشدن محصول، دسترسی به مواد مخدر برای شهروندان بهشدت آسانتر شد. در محیطی که با اضطراب، آوارگی و ناامنی جنگ همراه بود، مواد مخدر به یک راهحل موقت و ارزان برای مقابله با مشکلات تبدیل شد و بدین ترتیب، ارتباط مستقیمی میان اقتصادیشدن تولید مخدر و گسترش سریع و عمیق معضل اعتیاد در سطح جامعه شکل گرفت.[۵]
دوره اول حاکمیت امارت اسلامی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در آغاز حکومت اول طالبان (۱۳۷۵ش)، کشت خشخاش بهطور رسمی گسترش یافت و طالبان با اخذ عُشر و مالیات بر تولید و فروش تریاک، منابع مالی عمدهای کسب کردند. اگرچه ملا عمر در اواخر حکومتش کشت خشخاش را ممنوع اعلام کرد، اما کاهش محسوسی در عمل رخ نداد، زیرا طالبان همچنان به عواید مالی آن نیاز داشتند. گسترش سطح کشت خشخاش و ناامنی و هرج و مرج اجتماعی نیز گسترش اعتیاد در کشور را تشدید کرد.[۶]
دوره جمهوری اسلامی افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در دوران جمهوری اسلامی افغانستان، موضوع مبارزه با اعتیاد و کشت مواد مخدر بهطور رسمی با جدیت دنبال شد که تأسیس نهادهای تخصصی گواه آن است. برای مثال تأسیس ریاست مبارزه با مواد مخدر در ۲۰۰۲م زیر نظر شورای امنیت ملی و ارتقاء آن به وزارت مبارزه با مواد مخدر در ۲۰۰۵، نشاندهندهٔ عزم دولت افغانستان برای هماهنگسازی ملی و بینالمللی جهت مقابله با این معضل و حفاظت از سبک زندگی عمومی در برابر آسیبهای اعتیاد بود. با این وجود، پس از بیش از یک دهه فعالیت، این وزارتخانه در دستیابی به اهداف تعیینشده ناکام ماند و دولت مجبور به اتخاذ تصمیم ادغام این وزارتخانه در وزارت امور داخله شد. این ادغام، اگرچه در کوتاهمدت مشکلات اداری ایجاد کرد، اما هدف آن افزایش کیفیت و موثریت مبارزه در میدان عمل، بهویژه در بخشهای اجرایی و پلیسی و جلوگیری از گسترش روزافزون اعتیاد بود که تهدیدی مستقیم برای سلامت، امنیت و اقتصاد مردم بهشمار میرفت.[۷]
دوره دوم حاکمیت امارت اسلامی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]وضعیت اعتیاد در افغانستان در دوران حاکمیت امارت اسلامی (پس از ۲۰۲۱) با تناقضی جدی همراه بوده است. این گروه با صدور فرمان رسمی منع کشت خشخاش، مبارزهای جدی با تولید تریاک آغاز کرد که منجر به کاهش چشمگیر کشت آن شد.[۸] با این حال، گزارشها حاکی از آن است که آمار کلی معتادان پایین نیامده و بحران تغییر ماهیت داده است: الگوی مصرف بهشدت از مواد افیونی سنتی (مانند تریاک) به سمت مواد محرک صنعتی پرخطر تغییر کرده است. این دگرگونی، چالشهای درمانی و اجتماعی مربوط به اعتیاد را پیچیدهتر و حادتر کرده است.[۹]
اقدامات طالبان برای مقابله با گسترش اعتیاد شامل جمعآوری اجباری هزاران معتاد از خیابانها (مانند پُل سوخته) و انتقال پرازدحام آنان به زور به مراکز توانبخشی است. این رویکرد، که در ابتدا با خشونت و کمبود منابع همراه بود، بیشتر بر سطح جمعآوری و حذف فیزیکی معتادین تمرکز دارد تا درمان زیربنایی، زیرا با وجود ممنوعیت کشت تریاک، ناکامی در تأمین کار و درآمد پس از ترخیص، سبب بازگشت معتادان به چرخهٔ اعتیاد شده است.[۱۰]
انواع اعتیاد به مواد مخدر در افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]انواع مواد مخدر در افغانستان، با توجه به پیشینهٔ تولید و تغییرات اخیر در الگوی مصرف، به دو دستهٔ سنتی و صنعتی تقسیم میشوند. افغانستان از لحاظ تاریخی بهعنوان بزرگترین تولیدکنندهٔ تریاک و هروئین در جهان مطرح بوده، اما در سالاخیر مصرف مواد مخدر صنعتی افزایش چشمگیر یافته است:[۱۱]
مواد مخدر سنتی و افیونی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- تریاک: استعمال آن در شهرهای مرزی افغانستان و سپس در سایر نقاط رواج پیدا کرده و افغانستان در طول چند دههٔ اخیر بهعنوان تأمینکنندهٔ بخش عظیمی از تریاک مصرفی جهان مطرح است؛
- شیره و سوختهٔ تریاک: استعمال این ماده نیز در کنار تریاک در این کشور رواج یافته است؛[۱۲]
- حشیش یا چرس: سابقهٔ استعمال این ماده نیز در افغانستان در کنار تریاک از دیرباز ذکر شده است؛[۱۳]
با توجه به کشت خشخاش که منبع اصلی انواع مواد مخدر است و تبدیل شدن افغانستان به بزرگترین تولیدکنندهٔ تریاک و هروئین در جهان، این دو ماده (تریاک و هروئین) محور اصلی معضل مواد مخدر در این کشور محسوب میشوند.[۱۴]
مواد مخدر صنعتی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بر اساس گزارشهایی که با حمایت برنامه توسعه سازمان ملل (UNDP) تهیه شده و مورد توجه رسانههای داخلی قرار گرفته، الگوی مصرف مواد مخدر در افغانستان دستخوش تغییرات نگرانکنندهای شده است. برای مثال مصرف شیشه (متآمفتامین) به تدریج جای مواد سنتی را گرفته است. این مادهٔ محرک صنعتی در سالهای اخیر شاهد رشد چشمگیر در مصرف بوده و بر نگرانیها افزوده است.[۱۵]
مواد مخدر صنعتی، بهویژه شیشه، دارای عوارض بسیار شدیدتری نسبت به مواد سنتی هستند.[۱۶] این مواد آسیبهای جدی و گستردهای را به همراه دارند که عبارتند از: اعتیاد حاد، مسمومیت، بیماریهای عفونی، افسردگی و آسیبهای روانی و جسمی شدید. این تغییر در الگوی مصرف، فشار مضاعفی بر سیستم درمانی و بهداشتی افغانستان وارد کرده و مبارزه با اعتیاد را پیچیدهتر ساخته است.[۱۷]
داروهای اعتیادآور
[ویرایش | ویرایش مبدأ]الگوی مصرف مواد مخدر در افغانستان دچار تغییرات نگرانکنندهای شده، بهطوری که قرصهای نشهآور مانند «تابلیت K» بهتدریج به جایگزینی برای مواد سنتی در میان جوانان تبدیل شدهاند. این دگرگونی الگوی مصرف، بار سنگینتری را بر دوش جامعه و سیستم بهداشتی میگذارد، زیرا قرصهای نشهآور عوارض شدیدتری ازجمله اختلالات دماغی، کاهش ایمنی بدن و پیری زودرس را به همراه دارند. با وجود تلاش نیروهای امنیتی، منشأ این مواد اغلب از خارج از کشور (ایران، پاکستان و آسیای میانه) قاچاق میشود، که نشان میدهد کنترل مرزها و جلوگیری از ورود این مواد محرک، بزرگترین چالش در مبارزه با این نوع جدید از اعتیاد است.[۱۸]
آمار اعتیاد در افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]آمار الگوهای مصرف مواد مخدر
[ویرایش | ویرایش مبدأ]تحقیقات آماری نشان داده است که علیرغم محدودیتهای قانونی و اجتماعی، الگوهای متفاوتی از افزایش مصرف مواد مخدر در افغانستان وجود داشته است. اولین نظرسنجی که در ۲۰۰۵م در مورد مصرف مواد مخدر در افغانستان انجام شد، بهصورت تخمینی نشان داد که ۸٫۳درصد از تمام گروههای سنی مردم افغانستان از مواد مخدر استفاده میکردهاند و در میان اقسام مواد مخدر، شایعترین مواد مصرفی آن، حشیش، تریاک، هروئین و انواع قرصها و مواد مخدر دارویی بوده است.[۱۹]
در ۲۰۰۹م یک بررسی دیگر نشان داد که ۸درصد از جمعیت این کشور از میان سنین ۱۵ تا ۶۴ ساله، مواد مخدر مصرف میکنند؛ از ۲۰۰۵م تا ۲۰۰۹م ۵۳درصد افزایش در تعداد مصرفکنندگان دایمی تریاک و ۱۴۰درصد افزایش در تعداد مصرفکنندگان هروئین وجود داشته است.[۲۰]
تحولات آماری و دگرگونی الگوی مصرف مواد مخدر
[ویرایش | ویرایش مبدأ]اعتیاد در افغانستان در سالهای ۱۴۰۳ تا ۱۴۰۴ش، یک بحران پیچیدهٔ اجتماعی و بهداشتی را نشان میدهد که نه تنها از نظر تعداد، بلکه از لحاظ تغییر نوع مواد مصرفی نیز نگرانکننده توصیف شده است:
- تعداد تقریبی معتادان: آمار سازمان جهانی صحت نشان میدهد که در حالحاضر حدود ۴ میلیون نفر در افغانستان (نزدیک به ۱۰ درصد از کل جمعیت) از اختلالات ناشی از مصرف مواد مخدر رنج میبرند.[۲۱]
- دگرگونی نوع مواد: این گزارشها حاکی از آن است که اگرچه مصرف مواد سنتی در مقایسه با گذشته کاهش یافته، اما استفاده از مواد افیونی پرخطر مانند هروئین و مواد محرک صنعتی همچون شیشه (متآمفتامین) بهطور چشمگیری افزایش پیدا کرده است.[۲۲]
اقدامات جمعآوری و چالشهای بازتوانی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در پاسخ به این بحران، مقامات رسمی افغانستان (طالبان) تلاشهایی برای مدیریت معتادان متجاهر آغاز کردهاند:
- درمان متمرکز: وزارت صحت عامه (بهداشت) اعلام کرده است که در یک دورهٔ ششماهه (منتهی به سنبلهٔ ۱۴۰۴ش)، ۴۲ هزار و ۶۸۳ نفر از مبتلایان به مواد مخدر در مراکز درمانی تحت تداوی قرار گرفتهاند.[۲۳]
- جمعآوری فراگیر: معینیت مبارزه با مواد مخدر وزارت داخله در اواخر ۱۴۰۲ش از گردآوری نزدیک به ۱۰۰ هزار معتاد خبر داد و این روند در سال ۱۴۰۳ش نیز ادامه یافته است.[۲۴]
- خطر بازگشت: با وجود هزینههای هنگفت (نزدیک به یک میلیارد افغانی سالانه)، کارشناسان هشدار میدهند که فقر، بیکاری و فقدان حمایت روانی و کاری پس از ترک اعتیاد، خطر بازگشت افراد به چرخهٔ اعتیاد را جدی نگه میدارد و بر پیچیدگی بازگشت به سبک زندگی سالم میافزاید.[۲۵]
عوامل و زمینههای اعتیاد در افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]زمینههای فردی و چالشهای روانشناختی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در سطح فردی، گرایش به اعتیاد با جراحتهای روانی ناشی از جنگهای داخلی طولانیمدت درآمیخته است. آثاری چون افسردگی، روانپریشی حاصل از معلولیت، خصومت، کینههای انباشتهشده و حس انتقامجویی، زمینهساز فرار از واقعیت شدهاند.[۲۶] از دیگر عوامل تأثیرگذار بر انحراف در سبک زندگی، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- باورهای غلط: این باور که مواد مخدر میتوانند بهعنوان دارو یا نوعی خوددرمانی برای تسکین آلام روانی استفاده شوند؛
- بحران هویت و مالی: اعتمادبهنفس پایین و اضطراب ناشی از فقر شدید و بیکاری که تأمین مالی خانواده را مختل کرده است؛
- انحرافات رفتاری: ستیزیهجویی، داشتن شخصیت ضداجتماعی و تضعیف باورهای اسلامی، ارزشهای مذهبی و اخلاقی فرد.[۲۷]
عوامل فرهنگی و هنجارهای پذیرفتهشده اجتماعی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در برخی مناطق افغانستان، اعتیاد از یک آسیب اجتماعی به امری پذیرفتهشده تبدیل شده است؛ زیرا سبک زندگی ناشی از سنتها و هنجارهای حاکم بر قبیله با فعالیتهایی مانند کاشت، برداشت و تجارت فرآوردههای مخدر درآمیخته است. این امر سبب قبحزدایی از مواد مخدر و اعتیاد شده، بهگونهای که شهروندان در هر ردهٔ سنی به دسترسی آسان و ارزان به انواع مواد مخدر دست یافتهاند.[۲۸] همچنین:
- خلاء فعالیتهای جایگزین: فقدان برنامههای فرهنگی و تفریحی مناسب برای جوانان؛
- خانواده: ناسازگاریها، اختلالات رفتاری و از هم گسیختگی خانواده، که نتیجهٔ روشهای نامناسب تربیتی است؛
- کمبود زیرساختهای درمانی: دسترسی محدود به امکانات بهداشتی، درمانی و خدمات آموزشی برای آگاهیبخشی از مخاطرات اعتیاد و پیشگیری؛
- نفوذ اجتماعی: تقلید و اثرپذیری جوانان از بزرگان در قالب سلسله مراتب اجتماعی که خود زمینهساز گرایش به مصرف است.[۲۹]
زمینههای سیاسی و امنیتی در مدیریت کلان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بستر سیاسی و امنیتی افغانستان محیط مساعدی برای رشد تجارت مواد مخدر فراهم کرده است. ناکارآمدی حاکمیت در مدیریت کلان سیاسی، ناتوانی در ارائه خدمات شهروندی و فقدان چشمانداز مثبت به آینده در مردم، به یأس دامن زده است.[۳۰] از دیگر عوامل سیاسی و امنیتی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- ضعف حاکمیت قانون: عدم اجرای قاطع قوانین مبارزه علیه فعالیتها و جرایم مربوط به مواد مخدر؛
- خشونت و فساد: خشونت فزاینده ناشی از تقابلهای سیاسی و قومی و فساد گسترده در دستگاه اداری که راه را برای نفوذ مافیای بینالمللی بهمنظور بهرهبرداری و انتفاع از تجارت مواد مخدر هموار کرده است؛
- مداخلهٔ خارجی: مداخلهٔ عوامل خارجی در برنامهها و روندهای قانونی بهدلیل اثرات سیاسی-امنیتی آن بر تحولات منطقه که رونق فعالیتهای مربوط به مواد مخدر را تقویت میکند.[۳۱]
عوامل محیطی و اقتصادی تأثیرگذار بر معیشت
[ویرایش | ویرایش مبدأ]زمینههای محیطی و اقتصادی این معضل به محیط زندگی و تعامل روزمره فرد گره خورده است:
- مجاورت جغرافیایی: زندگی و تعامل در مناطقی که فعالیتهای مربوط به بهرهبرداری از مواد مخدر، یا کارگاههای فرآوری مواد مخدر مصنوعی و هروئین در آن صورت میگیرد. همچنین زندگی در اماکن متراکم شهرها، کمپهای مهاجرتی و مجاورت با مناطق معتادنشین، تعامل با افراد معتاد را ناگزیر میسازد.[۳۲]
- اقتصاد غیرقانونی: سودآوری هنگفت ناشی از بهرهبرداری و قاچاق مواد مخدر در افغانستان به گروههای شورشی و تروریستی دسترسی گسترده به منابع پولی داده و از آن در نفوذ سیاسی، پولشویی و فساد اداری سازمانیافته بهره میگیرند.[۳۳]
- بیکاری و فقر: فقر و بیکاری جوانان، آنان را مجبور به جذبشدن در گروههای کجرو اجتماعی و مافیایی برای تأمین زندگی خود و خانواده میکند.[۳۴]
- چالشهای زنان: در مورد زنان، افزون بر عوامل فوق، خشونت خانوادگی در افغانستان، طلاق و از همگسیختگی خانوادگی و فشارهای ناشی از نابرابری جنسیتی در افغانستان نیز بهعنوان عوامل کلیدی گرایش به اعتیاد اضافه شده است.[۳۵]
عوامل مهاجرت و گسترش الگوهای نو اعتیاد
[ویرایش | ویرایش مبدأ]مهاجرت گسترده به کشورهای همسایه، بهویژه ایران، و بازگشت این مهاجران به وطن، یکی از عوامل اصلی و نگرانکننده در گسترش اعتیاد در افغانستان بوده است. بسیاری از گزارشها و اظهارات معتادین نشان میدهد که آنها در دوران کارگری و مهاجرت در کشورهای همسایه، برای کسب انرژی بیشتر یا تحمل شرایط سخت کاری و دوری از خانواده، به مصرف مواد مخدر روی آوردهاند.
این روند دو اثر عمده بر افغانستان داشته است:
- ورود موجی از معتادین: بازگشت این مهاجران معتاد، بهخصوص در پی مشکلات اقتصادی یا اخراجها، موجی از مصرفکنندگان با تجربهٔ اعتیاد شدید (اغلب به هروئین و شیشه) را وارد جامعه کرده است.
- انتقال الگوهای مصرف جدید: بسیاری از این افراد با الگوهای مصرف مواد جدیدتر و صنعتی مانند شیشه آشنا شده و آن را به داخل کشور منتقل کردهاند که خود سبب تغییر الگوی مصرف مواد سنتی به سمت مواد محرک خطرناکتر شده است.[۳۶]
نقش قدرتهای غربی در گسترش اعتیاد در افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]نهادینهسازی فرهنگ کشت پر سود و تضعیف معیشت سنتی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]سبک زندگی کشاورزی سنتی مردم افغانستان، تحت تأثیر اقتصاد جنگ و سیاستهای خارجی، دستخوش دگرگونی شد. با فروپاشی ساختارهای رسمی در دوران جنگ شوروی و پس از حضور کشورهای غربی در افغانستان بعد از ۲۰۰۱م کشت خشخاش بهعنوان یک الزام اقتصادی جنگی و یک کشت پر سود نهادینه شد. این فرایند، محصول مستقیم سیاستهایی بود که سودآوری کلان را بر ثبات معیشت پایدار ترجیح داد. در نتیجه، بسیاری از خانوادهها برای بقا در شرایط جنگی و فقر، به این چرخهٔ پرسود کشیده شدند که این خود به قبول فرهنگی مواد مخدر و دسترسی آسان به آن در بطن جامعه منجر شد.[۳۷]
اقتصاد مواد مخدر، ابزاری برای تثبیت حضور و مدیریت بحران
[ویرایش | ویرایش مبدأ]از منظر جامعهشناسی سیاسی، حجم بالای تولید مواد مخدر به یک ابزار استراتژیک برای قدرتهای خارجی تبدیل شد. این حجم عظیم تولید که در دوران حضور نظامی آمریکا و ناتو بیش از ۱۰۰ برابر افزایش یافت و اغلب در مناطق تحت نفوذ آنان (نظیر هلمند) صورت میگرفت، شک و تردیدها را به سمت عدم مبارزه عمدی سوق داد. سود کلان حاصل از این تجارت (میلیاردها دلار)، علاوهبر تغذیهٔ شبکههای اطلاعاتی و نظامی، به واشینگتن اجازه داد تا منابع مالی تروریستها را مدیریت کند و به بهانهٔ مبارزه با این تروریسمِ وابسته به مواد مخدر، حضور نظامی خود را تثبیت کند. این رویکرد، امنیت انسانی و سلامت جامعه را قربانی منافع استراتژیک و سود اقتصادی کرد.[۳۸]
تسهیل مسیرهای ترانزیت و گسترش جهانی آسیب
[ویرایش | ویرایش مبدأ]حجم بیسابقهٔ تولید تریاک و هروئین (که در ۲۰۱۷م به ۹ هزار تن رسید)، مستلزم یک شبکهٔ لجستیکی فرامرزی قوی بود. نفوذ قدرتهای خارجی در این حوزه، بهشکل تسهیل ترانزیت از طریق فرودگاههای نظامی بدون بازرسی، مسیرهای انتقال هوایی مواد مخدر به اروپا و آمریکا را هموار کرد. این عمل، نشاندهندهٔ یک نقش فعال در تبدیل افغانستان از یک تولیدکنندهٔ محلی به مهمترین منبع مواد مخدر جهان بود. این موضوع، نه تنها سبب تضعیف وجهه و اعتبار بینالمللی افغانستان شد، بلکه سلامت و امنیت کشورهای همسایه (مانند ایران و روسیه) را نیز بهطور مستقیم تحت تأثیر قرار داد.[۳۹]
توزیع جمعیتی اعتیاد در افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بر اساس گزارش پژوهشگران، مصرف انواع مواد مخدر و دیگر مشتقات آن امروزه در میان جمعیتهای مختلف افغانستان در میان مردان و زنان در ردههای سنی متفاوت بزرگسالان، جوانان و حتی نوجوانان و کودکان و در مناطق مختلف شهری و روستایی بهروشنی قابل مشاهده است که هر کدام عوامل و آثار متفاوت خود را دارد.
مردان معتاد
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بر اساس گزارش و آمار نهادهای بینالمللی، گرایش و مصرف مواد مخدر در میان مردان افغانستان روند فزاینده داشته است. مردان بهدلیل بر دوش گرفتن بار خانواده، ناگزیر از پذیرش هر نوع فعالیت اقتصادی هستند؛ از همینرو بیشتر در معرض گرایش و ابتلا به مواد مخدر بوده است.[۴۰]
زنان معتاد
[ویرایش | ویرایش مبدأ]براساس گزارشها بیشتر از ۱ میلیون معتادان افغانستان را زنان و کودکان تشکیل میدهد. در ۲۰۰۵م اولین بررسی رسمی دربارهٔ میزان مصرف مواد مخدر در افغانستان، نشان داد که ۱۲۰۰۰۰ زن، معتاد هستند و در سال ۲۰۱۵م بررسی رسمی دولت افغانستان گزارش میدهد که ۸۵۰۰۰۰ زن افغانستانی مصرفکنندهٔ مواد مخدر بودهاند.
بر اساس گزارش رسانهها، در میان زنان مصرفکننده، ۷۸درصد، به فرزند یا دیگر اعضای خانواده خود تریاک دادهاند. زنانی که مصرفکنندهٔ مواد مخدر هستند، بیشتر از میان زنان بیوه، مطلقه و با تحصیلات پایین بودهاند. خوددرمانی یکی از عوامل گرایش اعتیاد زنان بهشمار میآید.[۴۱] ۶۹٪ از زنان معتاد، اظهار داشتهاند که اولین بار از مواد مخدر بهعنوان دارو استفاده کردهاند.[۴۲]
با توجه به فرهنگ سنتی حاکم بر افغانستان، مصرف مواد مخدر در پوشش درمانی و دارویی و این شیوهٔ اعتراف، از نظر اجتماعی قابل قبولتر از دیگر شیوههای مصرف است و به این روش موجه میسازد که مصرف برای اهداف درمانی بوده است. همچنین بیش از نیمی از زنان مصرفکننده اظهار داشتند که اولینبار با دعوت یکی از اعضای نزدیک خانواده، بهویژه شوهر، مواد مخدر را مصرف کردهاند و نیمی از زنانی که مصرف مواد خود را اظهار داشتند، بیکار بودهاند.[۴۳]
زنان در افغانستان در تولید تریاک نیز نقش مهمی ایفا میکنند و این فعالیت در کنار سایر تولیدات مانند قالیبافی، درآمد اصلی خانوار را تشکیل میدهد. امروزه در نقاط مختلف شهرهای افغانستان، زنان مصرفکننده مواد مخدر به آسانی مشاهده میشوند.[۴۴] زنانی که شاغل و مصرفکننده بودند، بهصورت عمده به مشاغل قالیبافی، گلدوزی و کشاورزی مشغول بودهاند. طبق این گزارش میان نوع مشاغل و اعتیاد رابطهٔ مثبت برقرار است.[۴۵]
نوجوانان و جوانان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]اعتیاد در میان جوانان و نوجوانان افغانستان به یک معضل اجتماعی با ابعاد رقتبار تبدیل شده است، به طوری که در مشاهدات عینی در مکانهای تجمع معتادان، درصد قابل توجهی از معتادین را افراد نوجوان و جوان تشکیل میدهند. بر اساس گزارشهای اخیر دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل (UNODC) و سازمانهای بهداشتی بینالمللی، گرچه آمار رسمی تفکیکشده در دسترس نیست، اما شواهد نشان میدهد که تعداد زیاد نوجوانان و جوانان در افغانستان بهدلیل عوامل متعدد اجتماعی و اقتصادی، بهشدت در معرض خطر اعتیاد قرار دارند و بخش قابل توجهی از میلیونها معتاد کشور را تشکیل میدهند. این روند نگرانکننده با افزایش دسترسی به مواد مخدر صنعتی و محرک، تشدید شده است.[۴۶]
کودکان معتاد
[ویرایش | ویرایش مبدأ]مطالعات مصرف مواد مخدر در ۲۰۰۵م نشان داده است که ۶۰۰۰۰ کودک مصرفکننده مواد مخدر در افغانستان وجود داشته است، در حالی که در سال ۲۰۱۵م این رقم به ۱۱۰۰۰۰ افزایش یافت. بر اساس این گزارش ۹۰٪ کودکان توسط عوامل محیطی، در معرض اعتیاد به مواد مخدر قرار گرفتهاند یا توسط مراقبانشان به آنها دارو داده شده است.[۴۷]
تحقیقات نشان میدهد که مصرف مواد مخدر و دیگر داروهای روانگردان در سنین پایین، منجر به اختلالات زیادی در کودکان شده و امکان آسیبهای شدید به رشد مغزی و جسمی کودکان از این ناحیه وجود دارد.[۴۸] در کنار عوامل و زمینههای کلی، آسیبهای عمیق روحی و جسمی ناشی از جنگ و دیگر جراحتهای روانی ناشی از مشکلات اجتماعی از عوامل گرایش کودکان به اعتیاد بیان شده است.[۴۹]
از کودکان مصاحبهشده در افغانستان، ۴٫۸۲٪ درصد اظهار داشتهاند که حداقل تجربهٔ یک رویداد مربوط به جنگ را در طول زندگی خود داشتهاند. افزون بر این، ۳٫۱۰ درصد از کودکان ۵ تا ۱۴ ساله کودکان درگیر کارهای سخت هستند. ۴٫۷۴ درصد از کودکان ۲ تا ۱۴ ساله با خشونت یا تنبیه بدنی غیرقابل تحمل مجازات شدهاند.[۵۰] هماکنون کودکانی که در پی درمان اعتیاد خود هستند، از مشکلات اجتماعی و روانی شدید رنج میبرند.[۵۱]
آثار و پیامدهای اعتیاد در افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]اعتیاد در افغانستان نه تنها یک بحران بهداشتی، بلکه عاملی تخریبکننده در مقیاس فردی و اجتماعی است که آثار و آسیبهای بیشماری را بر سلامت عمومی، ساختار خانواده، اقتصاد ملی و جایگاه بینالمللی کشور به همراه داشته است.[۵۲]
آثار بهداشتی و بحران سلامت عمومی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]پیامدهای اعتیاد بر سلامت جسم و روان مصرفکنندگان بسیار گسترده بوده است. تحقیقات نشان میدهد که افراد مبتلا به اعتیاد بیش از سایر شهروندان در معرض ابتلا به بیماریهای قلبی، ریوی، سرطان، هپاتیت، بیماریهای پوستی، اختلالات بینایی و شنوایی و انواع بیماریهای روانی و اختلالات شناختی قرار دارند. این آسیبها در بزرگسالان نمود شدیدتری دارد.[۵۳]
- خطر ابتلا به ایدز (HIV): با توجه به پایینبودن سطح آگاهی عمومی در مورد بیماریهای مقاربتی و تزریق مواد، گسترش ویروس HIV (ایدز) در بین معتادان تزریقی یک خطر جدی برای سلامت جامعهٔ افغانستان محسوب میشود. بر اساس مطالعهٔ ۲۰۰۶م بانک جهانی، حداقل ۳درصد از معتادان تزریقی در کابل به ویروس HIV مبتلا بودهاند؛ این امر اعتیاد به مواد مخدر و HIV را «سونامی خاموش» افغانستان مینامد.[۵۴]
- مسیرهای انتقال: عواملی نظیر استفاده از سوزن، سرنگ و تجهیزات تزریق آلوده، و همچنین مقاربت جنسی پرخطر در میان معتادان، خطر انتشار HIV، هپاتیت و سایر بیماریهای مسری از طریق خون به دیگر افراد جامعه را تشدید میکند.[۵۵]
آثار فرهنگی، اخلاقی و فروپاشی خانواده
[ویرایش | ویرایش مبدأ]از منظر فرهنگی و اخلاقی، اعتیاد باعث تضعیف انسجام اجتماعی و افزایش ناهنجاریهای رفتاری در افغانستان شده است:
- افزایش ناهنجاریها: افزایش ناامنی و خشونت در فضای اجتماعی، گسترش انواع فحشا و منکرات، بیمبالاتی، و افزایش جرایمی نظیر سرقت، آدمربایی و پرخاشگری از پیامدهای مستقیم این معضل بوده است؛[۵۶]
- رویدادهای ناگوار: رویدادهای زیانبار مانند آتشسوزیهای بزرگ و تصادفات نیز اغلب ناشی از اختلالات شناختی مصرفکنندگان مواد مخدر گزارش شده است؛[۵۷]
- فروپاشی خانواده: با توجه به اهمیت جایگاه زن در استواری خانواده و تربیت فرزند در فرهنگ افغانستان، اعتیاد زنان بهعنوان یکی از عوامل اصلی فروپاشی خانواده شناخته میشود. در افکار عمومی سنتی، زنان مصرفکننده نسبت به مردان بیشتر محکوم و مطرود شده و همین امر بار سنگین روانی مضاعفی را بر آنها تحمیل میکند که یکی از عوامل تشدیدکنندهٔ اعتیاد در این قشر است.[۵۸]
پیامدهای اقتصادی و چالشهای توسعه
[ویرایش | ویرایش مبدأ]اعتیاد و تجارت مواد مخدر توسعهٔ افغانستان را با چالشهای بنیادی مواجه ساخته است. این آثار زیانبار بر پیکر اقتصاد ملی شامل موارد زیر است:
- هزینههای مستقیم و پنهان: تضعیف اقتصاد ملی بهدلیل هزینههای بالای تأمین مواد مخدر توسط مصرفکنندگان، هزینههای سنگین درمان و نگهداری معتادان و هزینههای مربوط به تصادفات و کاهش راندمان کاری کارکنان؛[۵۹]
- هزینههای مبارزه: هزینههای هنگفتی که صرف مبارزه با تمامی فعالیتهای مرتبط با مواد مخدر میشود، از جمله هزینههای دستگاه قضایی و نظامی، و همچنین هزینههای مربوط به مطالعه، تحقیق و برگزاری سمینارها و کلاسهای آموزشی.[۶۰]
آثار بینالمللی و تضعیف اعتبار افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]شیوع اعتیاد، پیامدهای منفی بر جایگاه افغانستان در جامعه جهانی و تعاملات فرامرزی داشته است:
- کاهش اعتبار: تضعیف اعتبار و حیثیت افغانستان در سطح بینالمللی بهعنوان یک معضل جهانی؛
- تخریب وجهه: تخریب وجههٔ شهرها و فضاهای جمعی برای فعالیتهایی نظیر گردشگری؛
- جرایم فرامرزی: گسترش فرامرزی دامنهٔ جرایم و دیگر آثار مربوط به فعالیتهای مواد مخدر، که به نوبهٔ خود هزینههای امنیتی و سیاسی برای کشور به همراه دارد.[۶۱]
سیاستهای کاهش اعتیاد در افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]سیاستهای کاهش اعتیاد در افغانستان بهطور عمده بر رویکردهای اجرایی-امنیتی، درمانی و پیشگیری محدود متمرکز بوده است. با توجه به حکومت کنونی و منابع محدود، این سیاستها در سه محور اصلی اجرا میشوند:
رویکردهای اجرایی و درمانی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]سیاستهای کاهش اعتیاد بهطور عمده بر مداخلهٔ مستقیم با معتادان متمرکز است:
جمعآوری، تفکیک و درمان اجباری
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- جمعآوری معتادان متجاهر: تمرکز اصلی بر گردآوری اجباری معتادانی است که در سطح شهرها و در ملأ عام حضور دارند. این اقدام با هدف پاکسازی فضاهای عمومی و فراهمکردن زمینهٔ درمان صورت میگیرد.[۶۲]
- ایجاد مراکز درمانی: معتادان جمعآوریشده به مراکز درمانی بزرگ مانند شفاخانهٔ ۴۰۰۰ بستر (در کابل) یا مراکز درمانی ولایتی منتقل میشوند. هدف در این مراکز، سمزدایی و ترک اعتیاد است؛[۶۳]
- تفکیک و طبقهبندی: تلاش میشود تا معتادان بر اساس شدت اعتیاد و نوع مواد مصرفی (سنتی یا صنعتی) تفکیک و خدمات درمانی متناسب به آنها ارائه شود.[۶۴]
بازپروری و حرفهآموزی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- آموزشهای فنی و حرفهای: برنامههایی برای ارائه آموزشهای فنی و حرفهای (مانند خیاطی، نجاری یا برقکاری) در کنار درمان پزشکی، با هدف آمادهسازی افراد برای بازگشت به بازار کار و پیشگیری از عود در نظر گرفته شده است.[۶۵]
- مدیریت هزینهها: طالبان اعلام کرده است که بودجهای (نظیر نزدیک به یک میلیارد افغانی سالانه در یک دوره) برای مدیریت این مراکز و پوشش هزینههای درمانی اختصاص میدهد.[۶۶]
رویکردهای امنیتی و مقابله با عرضه
[ویرایش | ویرایش مبدأ]از آنجا که افغانستان همچنان منبع اصلی تولید مواد افیونی است، در حالحاضر سیاستهای امنیتی و قضایی در کانون مبارزه قرار دارد:
منع کشت و تولید
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- فرمان منع کشت خشخاش: در آوریل ۲۰۲۲م (حمل ۱۴۰۱ش)، فرمان رسمی منع کشت خشخاش از سوی رهبر طالبان صادر شد. سیاستهای امنیتی بر اجرای قاطع این فرمان و نابودی مزارع خشخاش متمرکز شده است.[۶۷]
- تخریب کارخانههای تولید مواد: اجرای عملیات علیه کارگاههای تولید مواد مخدر صنعتی (مانند شیشه) و مراکز فرآوری هروئین برای کاهش تولید و عرضه.[۶۸]
مبارزه با قاچاق و شبکههای مافیایی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- نظارت بر مرزها و مسیرها: تشدید کنترلها در مرزها و مسیرهای ترانزیتی اصلی برای جلوگیری از قاچاق مواد مخدر به کشورهای همسایه و بینالمللی؛
- برخورد قضایی: سیاست برخورد شدید با قاچاقچیان بزرگ و شبکههای مافیایی مرتبط با تجارت مواد مخدر و ارجاع پروندهها به نهادهای عدلی و قضایی.[۶۹]
سیاستهای پیشگیری و بازگشت به زندگی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در مقایسه با رویکردهای اجرایی، سیاستهای پیشگیری و بازتوانی اجتماعی ضعیفتر و محدودترند:
- نقش مدارس و مساجد: استفاده از نهادهای مذهبی و آموزشی برای افزایش آگاهی عمومی در مورد مضرات اعتیاد و ترویج ارزشهای اخلاقی و مذهبی بهعنوان مانعی در برابر مصرف مواد مخدر؛
- نقش رسانهها: استفاده از رسانههای داخلی برای پوشش اخبار مربوط به جمعآوری معتادان و بازگشت بهبودیافتگان به جامعه، با هدف ایجاد قبح اجتماعی برای اعتیاد.[۷۰]
چالشهای بازتوانی اجتماعی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بزرگترین خلأ در سیاستهای اعتیادزدایی افغانستان، نبود یک سیاست مؤثر و فراگیر برای بازتوانی اجتماعی و شغلی است. تحلیلها نشان میدهند که:
- فقدان شغل: بدون تأمین مالی و شغلی برای افراد بهبودیافته، خطر عود به اعتیاد بالا است؛ زیرا فقر و بیکاری از دلایل ریشهای اعتیاد در این کشور محسوب میشود؛
- حمایت خانواده: نیاز به ایجاد مکانیزمهایی برای حمایت خانوادهها در پذیرش مجدد فرد بهبودیافته و نظارت اجتماعی بر او احساس میشود، اما این تلاشها هنوز ساختارمند و کافی نیست.[۷۱]
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ شاملو، بهداشت روانی، ۱۳۷۸ش، ص۲۱۹–۲۲۰.
- ↑ روزنهان و سلیگمن، آسیبشناسی روانی، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۲۵۱.
- ↑ «سیر صعودی تولید مواد مخدر در افغانستان»، وبسایت جهان امروز.
- ↑ ظهوری حسینی، «افغانستان و معضل جهانی مواد مخدر»، وبسایت پژوهشکده تاریخ معاصر.
- ↑ «سازمان ملل: افغانستان بیشترین کشت تریاک را در 2022 داشت»، خبرگزاری طلوع نیوز.
- ↑ «واکاوی ممنوعیت کشت خشخاش و آخرین وضعیت تولید مواد مخدر در افغانستان»، وبسایت تحولات جهان اسلام.
- ↑ «قطع کمک دونرها؛ ادغام وزارت مبارزه با مواد مخدر به وزارت داخله باعث تطبیق پروژههای اجرا نشده خواهد شد»، خبرگزاری آوا.
- ↑ «سیاست طالبان در ممنوع کردن تولید تریاک تا کی دوام میآورد؟ /کاهش ۹۲ درصدی درآمد کشاورزان افغان در سال ۲۰۲۳»، وبسایت تحلیلی-خبری عصر ایران.
- ↑ «مقام سازمان جهانی بهداشت: حدود ۴ میلیون تن در افغانستان به اختلالهای ناشی از اعتیاد گرفتاراند»، وبسایت آموز تی وی.
- ↑ «درون جهنم مواد مخدر جدید طالبان»، خبرگزاری فرارو.
- ↑ «تحولات جدید در صنعت مواد مخدر افغانستان: از تولید تا قاچاق»، وبسایت روزنامۀ ۸ صبح.
- ↑ «تحولات جدید در صنعت مواد مخدر افغانستان: از تولید تا قاچاق»، وبسایت روزنامۀ ۸ صبح.
- ↑ «تحولات جدید در صنعت مواد مخدر افغانستان: از تولید تا قاچاق»، وبسایت روزنامۀ ۸ صبح.
- ↑ ، ظهوری حسینی، «افغانستان و معضل جهانی مواد مخدر»، وبسایت پژوهشکده تاریخ معاصر.
- ↑ «تحولات جدید در صنعت مواد مخدر افغانستان: از تولید تا قاچاق»، وبسایت روزنامۀ ۸ صبح.
- ↑ «تحولات جدید در صنعت مواد مخدر افغانستان: از تولید تا قاچاق»، وبسایت روزنامۀ ۸ صبح.
- ↑ «افزایش مصرف هروئین و شیشه در افغانستان؛ ۲۷ هزار معتاد پرخطر، نیمی بیسواد»، وبسایت ایراف.
- ↑ «نگرانی مردم از افزایش مصرف قرصهای نشهآور از سوی جوانان»، وبسایت طلوع نیوز.
- ↑ . “United Nations Office on Drugs and Crime .Drug Use in Afghanistan” 2009 Survey Executive summary. page 5.
- ↑ . “United Nations Office on Drugs and Crime .Drug Use in Afghanistan” 2009 Survey Executive summary. page 5.
- ↑ «مقام سازمان جهانی بهداشت: حدود ۴ میلیون تن در افغانستان به اختلالهای ناشی از اعتیاد گرفتاراند»، وبسایت آموز تی وی.
- ↑ «مقام سازمان جهانی بهداشت: حدود ۴ میلیون تن در افغانستان به اختلالهای ناشی از اعتیاد گرفتاراند»، وبسایت آموز تی وی.
- ↑ «وزارت صحت طالبان: بیش از ۴۲ هزار معتاد در شش ماه درمان شدند»، خبرگزاری شفقنا.
- ↑ «معینیت مبارزه با مواد مخدر: نزدیک به ۱۰۰ هزار معتاد را گردآوری کردیم»، خبرگزاری طلوع نیوز.
- ↑ «معینیت مبارزه با مواد مخدر: نزدیک به ۱۰۰ هزار معتاد را گردآوری کردیم»، خبرگزاری طلوع نیوز.
- ↑ «رابطه بیماریهای روانی و اعتیاد»، وبسایت کلینیک پویان.
- ↑ ،Shayan and others، “Epidemiology of Drug Use in Herat – Afghanistan”، National Library of Medicine.
- ↑ سروش، «عوامل اعتیاد به مواد مخدر»، وبسایت روزنامه ملی انیس.
- ↑ سروش، «عوامل اعتیاد به مواد مخدر»، وبسایت روزنامه ملی انیس.
- ↑ ، سیفی و فضلی، «اقدامات آمریکا در گسترش تجارت مواد مخدر در افغانستان و رویکردهای رسانهای به آن»، 1397ش، ص210-216.
- ↑ سیفی و فضلی، «اقدامات آمریکا در گسترش تجارت مواد مخدر در افغانستان و رویکردهای رسانهای به آن»، 1397ش، ص210-216.
- ↑ شاهآبادی و فیروزی، «عوامل اجتماعی مؤثر بر گرایش به مواد مخدر در بین جوانان شهرکابل»، ۱۴۰۱ش، ص۱۱۵.
- ↑ شاهآبادی و فیروزی، «عوامل اجتماعی مؤثر بر گرایش به مواد مخدر در بین جوانان شهرکابل»، ۱۴۰۱ش، ص۱۱۵.
- ↑ شاهآبادی و فیروزی، «عوامل اجتماعی مؤثر بر گرایش به مواد مخدر در بین جوانان شهرکابل»، ۱۴۰۱ش، ص۱۱۵.
- ↑ شاهآبادی و فیروزی، «عوامل اجتماعی مؤثر بر گرایش به مواد مخدر در بین جوانان شهرکابل»، ۱۴۰۱ش، ص۱۱۵.
- ↑ «بیکاری و مهاجرت؛ علل عمده اعتیاد جوانان به موادمخدر خوانده شد»، خبرگازری جمهور.
- ↑ «نقش آمریکا در کشت مواد مخدر در افغانستان»، وبسایت روزنامۀ مشرق.
- ↑ «نقش آمریکا در کشت مواد مخدر در افغانستان»، وبسایت روزنامۀ مشرق.
- ↑ «نقش آمریکا در کشت مواد مخدر در افغانستان»، وبسایت روزنامۀ مشرق.
- ↑ شاهآبادی و فیروزی، «عوامل اجتماعی مؤثر بر گرایش به مواد مخدر در بین جوانان شهرکابل»، 1۱۴۰۱ش ص۱۱۶.
- ↑ ، “United Nations Office on Drugs and Crime. Drug Use in Afghanistan” 2009 Survey Executive summary.
- ↑ “United Nations Office on Drugs and Crime. Drug Use in Afghanistan” 2009 Survey Executive summary.
- ↑ ، “United Nations Office on Drugs and Crime. Drug Use in Afghanistan” 2009 Survey Executive summary.
- ↑ ، Momand and Jones، “Drug Use Among Women and Children in Afghanistan: The Complexities of An Important Public Health Issue”، Published online 2020 Jan 31.
- ↑ ، Momand and Jones، “Drug Use Among Women and Children in Afghanistan: The Complexities of An Important Public Health Issue”، Published online 2020 Jan 31.
- ↑ «اعتیاد، بلای خانمانسوز در جامعه!»، وبسایت رونامۀ افغانستان ما.
- ↑ ، Momand and Jones، “Drug Use Among Women and Children in Afghanistan: The Complexities of An Important Public Health Issue”، Published online 2020 Jan 31.
- ↑ ، “Squeglia and others, The influence of substance use on adolescent brain development. ” Clinical EEG and neuroscience.
- ↑ ، Momand and Jones، “Drug Use Among Women and Children in Afghanistan: The Complexities of An Important Public Health Issue”، Published online 2020 Jan 31.
- ↑ ، Momand and Jones، “Drug Use Among Women and Children in Afghanistan: The Complexities of An Important Public Health Issue”، Published online 2020 Jan 31.
- ↑ ، Momand and Jones، “Drug Use Among Women and Children in Afghanistan: The Complexities of An Important Public Health Issue”، Published online 2020 Jan 31.
- ↑ «وزارت صحت: افغانستان مستعد رشد ویروس HIV ــ ایدز است»، خبرگزاری جمهور.
- ↑ «وزارت صحت: افغانستان مستعد رشد ویروس HIV ــ ایدز است»، خبرگزاری جمهور.
- ↑ «وزارت صحت: افغانستان مستعد رشد ویروس HIV ــ ایدز است»، خبرگزاری جمهور.
- ↑ «وزارت صحت: افغانستان مستعد رشد ویروس HIV ــ ایدز است»، خبرگزاری جمهور.
- ↑ . «آسیبهای اخلاقی و مواد مخدر»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ . «آسیبهای اخلاقی و مواد مخدر»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ ، Momand and Jones، “Drug Use Among Women and Children in Afghanistan: The Complexities of An Important Public Health Issue”، Published online 2020 Jan 31.
- ↑ «افغانستان و اقتصاد تریاک»، وبسایت مجلۀ ویستا.
- ↑ «افغانستان و اقتصاد تریاک»، وبسایت مجلۀ ویستا.
- ↑ ، «اعتیاد به مواد مخدر چالشی بینالمللی»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «طالبان: بیش از ۸۰ هزار معتاد مواد مخدر را جمعآوری کردیم»، خبرگزاری شفقنا.
- ↑ «طالبان: بیش از ۸۰ هزار معتاد مواد مخدر را جمعآوری کردیم»، خبرگزاری شفقنا.
- ↑ «افغانستان استراتژی جدید برای مبارزه با مواد مخدر تدوین میکند»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ سهیلا، ناصری و دیگران، «عوامل مؤثر بر اعتیاد زنان»، 1392ش، ص93.
- ↑ «سالانه نزدیک به یک میلیارد افغانی برای درمان معتادان هزینه میشود»، وبسایت طلوع نیوز.
- ↑ «سیاست طالبان در ممنوع کردن تولید تریاک تا کی دوام میآورد؟ /کاهش ۹۲ درصدی درآمد کشاورزان افغان در سال ۲۰۲۳»، وبسایت تحلیلی-خبری عصر ایران.
- ↑ «تخریب بیش از ۶۲ کارخانه تولید مواد مخدر در مرکز افغانستان»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ شاهآبادی و فیروزی، «عوامل اجتماعی مؤثر بر گرایش به مواد مخدر در بین جوانان شهرکابل»، 1۱۴۰۱ش ص۱۱۶.
- ↑ شاهآبادی و فیروزی، «عوامل اجتماعی مؤثر بر گرایش به مواد مخدر در بین جوانان شهرکابل»، 1۱۴۰۱ش ص۱۱۶.
- ↑ شاهآبادی و فیروزی، «عوامل اجتماعی مؤثر بر گرایش به مواد مخدر در بین جوانان شهرکابل»، 1۱۴۰۱ش ص۱۱۶.
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- «آسیبهای اخلاقی و مواد مخدر»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۳۰ تیر ۱۳۹۶ش.
- «اشغالگران ۵ میلیون افغانستانی را به اعتیاد مبتلا کردند»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱۰ تیر ۱۴۰۱ش.
- «افزایش مصرف هروئین و شیشه در افغانستان؛ ۲۷ هزار معتاد پرخطر، نیمی بیسواد»، وبسایت ایراف، تاریخ درج مطلب: ۷ تیر ۱۴۰۴ش.
- «افغانستان استراتژی جدید برای مبارزه با مواد مخدر تدوین میکند»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۱ آذر ۱۳۸۳ش.
- «افغانستان و اقتصاد تریاک»، وبسایت مجلهٔ ویستا، تاریخ درج مطلب: ۲۱ آذر ۱۴۰۲ش.
- «اعتیاد، بلای خانمانسوز در جامعه!»، وبسایت رونامهٔ افغانستان ما، تاریخ درج مطلب: ۱۹ مهر ۱۳۹۱ش.
- «اعتیاد به مواد مخدر چالشی بینالمللی»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۱ خرداد ۱۳۸۲ش.
- «بیکاری و مهاجرت؛ علل عمده اعتیاد جوانان به موادمخدر خوانده شد»، خبرگازری جمهور، تاریخ درج مطلب: ۹ تیر ۱۳۹۲ش.
- پن، آدم و دیگران، مواد مخدر و توسعه در افغانستان، تحلیل پالیسی ملی و بازیگران، واحد تحقیق و ارزیابی افغانستان، نهاد انکشافی بینالمللی سویدن، ترجمه عزیزالله اسفندیاری، سال ۱۴۰۰ش.
- «تحولات جدید در صنعت مواد مخدر افغانستان: از تولید تا قاچاق»، وبسایت روزنامهٔ ۸ صبح، تاریخ درج مطلب: ۲۵ اسفند ۱۴۰۳ش.
- «تخریب بیش از ۶۲ کارخانه تولید مواد مخدر در مرکز افغانستان»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۲۶ دی ۱۴۰۱ش.
- «درون جهنم مواد مخدر جدید طالبان»، خبرگزاری فرارو، تاریخ درج مطلب: ۲۸ خرداد ۱۴۰۱ش.
- روزنهان، دیوید و سلیگمن، مارتین، آسیبشناسی روانی، ترجمه یحیی سیدمحمدی، تهران، ارسباران، ۱۳۷۹ش.
- «سازمان ملل: افغانستان بیشترین کشت تریاک را در ۲۰۲۲ داشت»، خبرگزاری طلوع نیوز، تاریخ درج مطلب: ۶ تیر ۱۳۸۲ش.
- «سالانه نزدیک به یک میلیارد افغانی برای درمان معتادان هزینه میشود»، وبسایت طلوع نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۲ دی ۱۴۰۲ش.
- سروش، عزیزالله «عوامل اعتیاد به مواد مخدر»، روزنامه ملی انیس، تاریخ درج مطلب: ۱۹ نوامبر ۲۰۲۳م.
- «سیاست طالبان در ممنوع کردن تولید تریاک تا کی دوام میآورد؟ /کاهش ۹۲ درصدی درآمد کشاورزان افغان در سال ۲۰۲۳»، وبسایت تحلیلی-خبری عصر ایران، تاریخ درج مطلب: ۵ بهمن ۱۴۰۲ش.
- «سیر صعودی تولید مواد مخدر در افغانستان»، وبسایت جهان امروز، تاریخ درج مطلب: ۲۶ مرداد ۱۳۹۶ش.
- سیفی، آناهیتا و فضلی، رز، «اقدامات آمریکا در گسترش تجارت مواد مخدر در افغانستان و رویکردهای رسانهای به آن»، پژوهشنامه رسانه بینالملل، سال سوم، شماره اول، پاییز ۱۳۹۷ش.
- شاملو، سعید، بهداشت روانی، تهران، رشد، ۱۳۷۸ش.
- شاهآبادی، اکبر زارع و فیروزی، سیدمحمد، «عوامل اجتماعی مؤثر بر گرایش به مواد مخدر در بین جوانان شهرکابل»، دو فصلنامه علمی پژوهشی، سال نهم، شماره دوم، پاییز و زمستان ۱۳۹۱ش.
- «طالبان: بیش از ۸۰ هزار معتاد مواد مخدر را جمعآوری کردیم»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: ۳ اسفند ۱۴۰۱ش.
- ظهوری، حسینی، «افغانستان و معضل جهانی مواد مخدر»، وبسایت پژوهشکده تاریخ معاصر. تاریخ درج مطلب: ۲۳ دی ۱۳۹۴ش.
- «قطع کمک دونرها؛ ادغام وزارت مبارزه با مواد مخدر به وزارت داخله باعث تطبیق پروژههای اجرا نشده خواهد شد»، خبرگزاری آوا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ دی ۱۳۹۷ش.
- «معینیت مبارزه با مواد مخدر: نزدیک به ۱۰۰ هزار معتاد را گردآوری کردیم»، خبرگزاری طلوع نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- «مفهوم بیماری اعتیاد چیست؟»، تالار گفتگو، انجمن معتادان گمنام، تاریخ درج مطلب: ۱۶ دی ۱۳۹۸ش.
- «مقام سازمان جهانی بهداشت: حدود ۴ میلیون تن در افغانستان به اختلالهای ناشی از اعتیاد گرفتاراند»، وبسایت آموز تی وی، تاریخ درج مطلب: ۱۱ تیر ۱۴۰۴ش.
- «مواد مخدر و بیماریها»، وبسایت کلینیک ترک اعتیاد و روانپزشکی دی، تاریخ درج مطلب: ۱۲ تیر ۱۴۰۱ش.
- ناصری، سهیلا و دیگران، «عوامل مؤثر بر اعتیاد زنان»، فصلنامه علمی پژوهشی زن و فرهنگ، سال چهارم. شماره شانزدهم. تابستان۱۳۹۲ش.
- «نقش آمریکا در کشت مواد مخدر در افغانستان»، وبسایت روزنامهٔ مشرق، تاریخ درج مطلب: ۸ فروردین ۱۳۹۷ش.
- «نگرانی مردم از افزایش مصرف قرصهای نشهآور از سوی جوانان»، وبسایت طلوع نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۷ آبان ۱۴۰۳ش.
- «واکاوی ممنوعیت کشت خشخاش و آخرین وضعیت تولید مواد مخدر در افغانستان»، وبسایت تحولات جهان اسلام، تاریخ درج مطلب: ۸ فروردین ۱۴۰۴ش.
- «وزارت صحت: افغانستان مستعد رشد ویروس HIV ــ ایدز است»، خبرگزاری جمهور، تاریخ درج مطلب: ۲۸ شهریور ۱۳۹۱ش.
- «وزارت صحت طالبان: بیش از ۴۲ هزار معتاد در شش ماه درمان شدند»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: ۵ شهریور ۱۴۰۴ش.
- یوسفی، محمدشریف روشن، «بررسی عوامل اعتیاد در افغانستان»، افغانستان ما، تاریخ درج مطلب: ۶ آذر ۱۳۹۸ش.
- “Squeglia and others, The influence of substance use on adolescent brain development. ” Clinical EEG and neuroscience. Published on Jan،۲۰۱۹
- Shayan and others، “Epidemiology of Drug Use in Herat – Afghanistan”، National Library of Medicine. 14 Apr،۲۰۲۲
- Momand and Jones، “Drug Use Among Women and Children in Afghanistan: The Complexities of An Important Public Health Issue”، Published online 2020 Jan 31.
- “United Nations Office on Drugs and Crime. Drug Use in Afghanistan” 2009 Survey Executive summary. ۱۸، Jun، ۲۰۰۹
- The World Bank، “HIV/AIDS in Afghanistan”، Date Issue، 10 July، ۲۰۱۲