پرش به محتوا

پیش‌نویس:نقالی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌ترتفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>شاهرودی
خط ۱: خط ۱:
[[پرونده:نقالی (1).jpg|جایگزین=پرده‌خوانی روز عاشورا در خراسان شمالی-نقالی عاشورا|بندانگشتی|آيين پرده‌خوانی روز عاشورا در خراسان شمالی]]
[[پرونده:نقالی (1).jpg|جایگزین=پرده‌خوانی روز عاشورا در خراسان شمالی-نقالی عاشورا|بندانگشتی|آیین پرده‌خوانی روز عاشورا در خراسان شمالی]]
'''<big>نقالی،</big>''' آیین داستان‌گویی و هنر پرده‌خوانی با حرکات نمایشی و بیان خاص.
'''{{درشت|نقالی،}}''' آیین داستان‌گویی و هنر پرده‌خوانی با حرکات نمایشی و بیان خاص.


نقالی، بیان آهنگین یک واقعه یا قصه، به [[شعر فارسی|شعر]] یا نثر و با حرکات نمایشی در برابر جمعی از مردم است که در میان هنرهای ایرانی، شاخه‌ای از اشکال نمایشی به‌صورت انفرادی است. نقالان موضوع‌ها و مضامین متنوعی را در قالب قصه روایت می‌کنند. موضوع قصه‌ها بیشتر پیرامون [[شاهنامه]] و پهلوانان ایران است و مخاطب را در گذرگاه تاریخ با روش [[زندگی]]، منش و طرز تفکر گذشتگان آشنا می‌کند.
نقالی، بیان آهنگین یک واقعه یا قصه، به [[شعر فارسی|شعر]] یا نثر و با حرکات نمایشی در برابر جمعی از مردم است که در میان هنرهای ایرانی، شاخه‌ای از اشکال نمایشی به‌صورت انفرادی است. نقالان موضوع‌ها و مضامین متنوعی را در قالب قصه روایت می‌کنند. موضوع قصه‌ها بیشتر پیرامون [[شاهنامه]] و پهلوانان ایران است و مخاطب را در گذرگاه تاریخ با روش [[زندگی]]، منش و طرز تفکر گذشتگان آشنا می‌کند.
==مفهوم‌شناسی==
نقالی به‌معنی افسانه‌گویی و داستان‌سرایی در قهوه‌خانه‌ها و مجامعی مانند آن است که معمولاً داستان و سرگذشت عیاران را با آهنگی خاص بازنمایی می‌کند.<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/%D9%86%D9%82%D8%A7%D9%84%DB%8C?q=%D9%86%D9%82%D8%A7%D9%84%DB%8C دهخدا، لغتنامه، ذیل واژة نقالی.]</ref> در سنت فرهنگی نقالی، نقالان داستان‌های تاريخی، شبه‌تاريخی و مذهبی را با كلامی سنجيده و بيانی گرم و رسا میان مردم روايت می‌كنند و با توجه به سطح فرهنگی مخاطبان، گاه نقل روایات را به‌سمت طنز و بداهه‌گویی می‌کشانند.<ref> [https://wiki.ahlolbait.com/%D9%86%D9%82%D9%91%D8%A7%D9%84%DB%8C «نقالی» وب‌سایت دانشنامة اسلامی.]</ref> در نقالی، داستان‌های [[شاهنامه]] یا دیگر پهلوانان گاهی با زبان ساده و قابل درک برای همگان بیان می‌شود.<ref>[https://www.sid.ir/paper/123738/fa#downloadbottom آیدنلو، «مقدمه‌ای بر نقالی در ایران»، 1388ش، ص36.]</ref>


==تاريخچه==
== مفهوم‌شناسی ==
پيش از اسلام، سرودخوان‌های دوره‌گردی در ايران باستان وجود داشتند كه با ساز و آواز قصه‌خوانی می‌كردند. در دورۀ اشكانی این سرودخوان‌ها را گوسان می‌نامیدند كه داستان‌های حماسی و مدح پادشاهان و قهرمانان باستان را برای مردم نقل می‌کردند.<ref> [https://www.sid.ir/paper/123738/fa آیدنلو، «مقدمه‌ای بر نقالی در ایران»، 1388ش، ص37.]</ref> تاریخ‌نگاران معتقدند که گوسان‌ها نقش مهمی در نگه‌داشت سنت‌های ملی [[ايران]] داشتند و افسانه‌های كهن به كمك اين خنياگران گردآوری شده‌ است. در دورۀ [[ساسانیان|ساسانی]] نيز سرودخوان‌هایی بودند كه داستان‌های قومی و ملی را با نغمه و آواز براي مردم می‌خواندند.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D9%86%D9%82%D9%91%D8%A7%D9%84%DB%8C «نقالی» وب‌سایت دانشنامة اسلامی.]</ref>  
نقالی به‌معنی افسانه‌گویی و داستان‌سرایی در قهوه‌خانه‌ها و مجامعی مانند آن است که معمولاً داستان و سرگذشت عیاران را با آهنگی خاص بازنمایی می‌کند.<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/نقالی?q=نقالی دهخدا، لغتنامه، ذیل واژة نقالی.]</ref> در سنت فرهنگی نقالی، نقالان داستان‌های تاریخی، شبه‌تاریخی و مذهبی را با کلامی سنجیده و بیانی گرم و رسا میان مردم روایت می‌کنند و با توجه به سطح فرهنگی مخاطبان، گاه نقل روایات را به‌سمت طنز و بداهه‌گویی می‌کشانند.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/نقّالی «نقالی» وب‌سایت دانشنامة اسلامی.]</ref> در نقالی، داستان‌های [[شاهنامه]] یا دیگر پهلوانان گاهی با زبان ساده و قابل درک برای همگان بیان می‌شود.<ref>[https://www.sid.ir/paper/123738/fa#downloadbottom آیدنلو، «مقدمه‌ای بر نقالی در ایران»، 1388ش، ص36.]</ref>


بهرام چوبين، سردار ساساني قبل از رفتن به جنگ سرودخوانان را به‌ دربار فرا می‌خواند تا حماسه هفت‌خوان اسفنديار و رنج‌های او را بخواند. باربد، خواننده و خنیاگر معروف دربار خسرو پرويز ساسانی بود که تصنيف‌هايی دربارۀ پسران ديو، فتوحات و مجالس خسرو می‌خواند. همچنین داستان‌گوهایی در بخارا سرودهايی را در سوگ مرگ سياووش می‌خواندند كه به این سرودها گريستن مغان می‌گفتند. بنابر روایات تاريخی، نصر بن‌ حارث، در مکه هر زمانی‌كه برای تجارت به حيره می‌رفت نوشته‌هایی از داستان‌های پهلوانان ایرانی را تهیه می‌کرد و با خود به مكه می‌برد و براي مردم قبيله می‌خواند.<ref> [https://wiki.ahlolbait.com/%D9%86%D9%82%D9%91%D8%A7%D9%84%DB%8C «نقالی» وب‌سایت دانشنامة اسلامی.]</ref>  
== تاریخچه ==
پیش از اسلام، سرودخوان‌های دوره‌گردی در ایران باستان وجود داشتند که با ساز و آواز قصه‌خوانی می‌کردند. در دورهٔ اشکانی این سرودخوان‌ها را گوسان می‌نامیدند که داستان‌های حماسی و مدح پادشاهان و قهرمانان باستان را برای مردم نقل می‌کردند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/123738/fa آیدنلو، «مقدمه‌ای بر نقالی در ایران»، 1388ش، ص37.]</ref> تاریخ‌نگاران معتقدند که گوسان‌ها نقش مهمی در نگه‌داشت سنت‌های ملی [[ایران]] داشتند و افسانه‌های کهن به کمک این خنیاگران گردآوری شده است. در دورهٔ [[ساسانیان|ساسانی]] نیز سرودخوان‌هایی بودند که داستان‌های قومی و ملی را با نغمه و آواز برای مردم می‌خواندند.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/نقّالی «نقالی» وب‌سایت دانشنامة اسلامی.]</ref>


در دورۀ اسلامی و به‌ویژه در سدۀ پنجم و ششم هجری شاخه‌ای از نقالی با رویکرد مذهبی شکل گرفت که در چارچوب آن، جنگ‌های صدر [[اسلام]]، [[حضرت محمد|پیامبر]] و دلاوری‌های [[امام علی]] در این [[جنگ|جنگ‌ها]] را نقل می‌کردند و در وصف جان‌فشانی شهیدان کربلا و مدح خاندان نبوت شعر می‌سرودند و رسم نقل داستان‌هاي مذهبي را در فرهنگ نقالي ايران بنياد نهاده و ترویج دادند.<ref> [https://wiki.ahlolbait.com/%D9%86%D9%82%D9%91%D8%A7%D9%84%DB%8C «نقالی» وب‌سایت دانشنامة اسلامی.]</ref> اوج شکوفایی این هنر در دورة صفویه بود.<ref>[https://profdoc.um.ac.ir/articles/a/1064747.pdf نجاری و قوام، «نقالی؛ گفتمان فرهنگ دینی در عصر صفوي»، 1396ش، ص169.]</ref>  به‌دلیل علاقه‌ای که شاهان صفوی به تصویرگری و نمایش داشتند از این هنر حمایت کردند و در بین مردم رایج شد. در آن دوره، [[قهوه خانه]] نهاد فعالی در انتقال فرهنگ و ادب کهن ملی و مذهبی ایران به عموم مردم به‌شمار می‌رفت و در آموزش [[اخلاق]] و منش پهلوانی و جوان‌مردی نقش مهمی داشت.
بهرام چوبین، سردار ساسانی قبل از رفتن به جنگ سرودخوانان را به دربار فرا می‌خواند تا حماسه هفت‌خوان اسفندیار و رنج‌های او را بخواند. باربد، خواننده و خنیاگر معروف دربار خسرو پرویز ساسانی بود که تصنیف‌هایی دربارهٔ پسران دیو، فتوحات و مجالس خسرو می‌خواند. همچنین داستان‌گوهایی در بخارا سرودهایی را در سوگ مرگ سیاووش می‌خواندند که به این سرودها گریستن مغان می‌گفتند. بنابر روایات تاریخی، نصر بن حارث، در مکه هر زمانی‌که برای تجارت به حیره می‌رفت نوشته‌هایی از داستان‌های پهلوانان ایرانی را تهیه می‌کرد و با خود به مکه می‌برد و برای مردم قبیله می‌خواند.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/نقّالی «نقالی» وب‌سایت دانشنامة اسلامی.]</ref>


در زمان [[صفویه|صفوی]]، نقالان داستان‌های حماسی را ارباب معركه و نقالان اهل بيت را مداح می‌نامیدند. کسانی را که از احوال گذشتگان و زندگی پادشاهان نقل می‌کردند را قصه‌خوان می‌گفتند.<ref> [https://www.imna.ir/news/668508/%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%87%D9%86%D8%B1-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%85%D9%88%D8%B4%DB%8C «باستانی‌ترین هنر کشور در آستانه فراموشی»، خبرگزاری ایمنا.]</ref> یکی از کهن‌ترین نقل داستان‌های پهلوانی و ملی، اشعار [[فردوسی]] در رابطه با خواندن شاهنامۀ ابومنصوری در میان جمعی از شنوندگان است.<ref> [https://www.sid.ir/paper/123738/fa آیدنلو، «مقدمه‌ای بر نقالی در ایران»، 1388ش، ص38.]</ref> در دورۀ [[قاجاریه|قاجار]]، قصه‌خوانی رشد فراوان يافت و در حوزه‌های جغرافيايی و فرهنگی مختلف ايران قصه‌خوانانی بودند كه داستان‌های حماسی قومی و محلی خود را همراه با حماسه‌های شاهنامه به نثر و نظم براي مردم نقل می‌كردند. در این دوره، نقاشی شخصیت‌های مذهبی، تاریخ [[عاشورا]]، تصویر جبرئیل و سپاه اجنه بیش‌تر از دوره‌های دیگر بر روی پرده نقاشی می‌شد.<ref> [https://wiki.ahlolbait.com/%D9%86%D9%82%D9%91%D8%A7%D9%84%DB%8C «نقالی» وب‌سایت دانشنامة اسلامی.]</ref>
در دورهٔ اسلامی و به‌ویژه در سدهٔ پنجم و ششم هجری شاخه‌ای از نقالی با رویکرد مذهبی شکل گرفت که در چارچوب آن، جنگ‌های صدر [[اسلام]]، [[حضرت محمد|پیامبر]] و دلاوری‌های [[امام علی]] در این [[جنگ]]‌ها را نقل می‌کردند و در وصف جان‌فشانی شهیدان کربلا و مدح خاندان نبوت شعر می‌سرودند و رسم نقل داستان‌های مذهبی را در فرهنگ نقالی ایران بنیاد نهاده و ترویج دادند.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/نقّالی «نقالی» وب‌سایت دانشنامة اسلامی.]</ref> اوج شکوفایی این هنر در دورة صفویه بود.<ref>[https://profdoc.um.ac.ir/articles/a/1064747.pdf نجاری و قوام، «نقالی؛ گفتمان فرهنگ دینی در عصر صفوی»، 1396ش، ص169.]</ref> به‌دلیل علاقه‌ای که شاهان صفوی به تصویرگری و نمایش داشتند از این هنر حمایت کردند و در بین مردم رایج شد. در آن دوره، [[قهوه‌خانه]] نهاد فعالی در انتقال فرهنگ و ادب کهن ملی و مذهبی ایران به عموم مردم به‌شمار می‌رفت و در آموزش [[اخلاق]] و منش پهلوانی و جوان‌مردی نقش مهمی داشت.


==نقال==
در زمان [[صفویه|صفوی]]، نقالان داستان‌های حماسی را ارباب معرکه و نقالان اهل بیت را مداح می‌نامیدند. کسانی را که از احوال گذشتگان و زندگی پادشاهان نقل می‌کردند را قصه‌خوان می‌گفتند.<ref>[https://www.imna.ir/news/668508/باستانی-ترین-هنر-کشور-در-آستانه-فراموشی «باستانی‌ترین هنر کشور در آستانه فراموشی»، خبرگزاری ایمنا.]</ref> یکی از کهن‌ترین نقل داستان‌های پهلوانی و ملی، اشعار [[فردوسی]] در رابطه با خواندن شاهنامهٔ ابومنصوری در میان جمعی از شنوندگان است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/123738/fa آیدنلو، «مقدمه‌ای بر نقالی در ایران»، 1388ش، ص38.]</ref> در دورهٔ [[قاجاریه|قاجار]]، قصه‌خوانی رشد فراوان یافت و در حوزه‌های جغرافیایی و فرهنگی مختلف ایران قصه‌خوانانی بودند که داستان‌های حماسی قومی و محلی خود را همراه با حماسه‌های شاهنامه به نثر و نظم برای مردم نقل می‌کردند. در این دوره، نقاشی شخصیت‌های مذهبی، تاریخ [[عاشورا]]، تصویر جبرئیل و سپاه اجنه بیش‌تر از دوره‌های دیگر بر روی پرده نقاشی می‌شد.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/نقّالی «نقالی» وب‌سایت دانشنامة اسلامی.]</ref>
نقال به هنرمندی می‌گویند که داستان‌ها و وقايع تاریخی را به‌صورت انفرادی با حرکات و اشارات نمایشی برای سرگرم كردن مردم به نظم و نثر بیان کند.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20130611084239-9424-61.pdf شریف‌خدایی و گودرزی، «نقّالي و جايگاه آن در نمايش‌های راديویی»، 1391ش، ص184.] </ref> نقال‌ها به‌عنوان نگهبان داستان‌های حماسی، مذهبی و قومی ایران شناخته می‌شوند.<ref> [https://www.iribnews.ir/fa/news/3771185/%D9%86%D9%82%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%DA%86%D9%87-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AF-%D9%81%D8%B1-%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D «نقالی خوانی از چه زمانی وارد فر هنگ ایران شد»، خبرگزاری صداوسیما.]</ref> نقال‌ها معمولا از ویژگی‌های زیر بهره‌مند هستند: مهارت کلامی و فن بیان؛ صدای خوب و رسا؛ بیان قوی و استوار؛ حافظۀ قوی؛ تسلط کامل بر داستان‌های کهن حماسی و مذهبی؛ توجه به حرکات و رفتار هنگام بازگوکردن داستان؛ ذوق هنری و شوخ‌طبعی.<ref>[https://profdoc.um.ac.ir/articles/a/1064747.pdf نجاری و قوام، «نقالی؛ گفتمان فرهنگ دینی در عصر صفوي»، 1396ش، ص175.] </ref>


==ابزار نقالی==
== نقال ==
نقال به هنرمندی می‌گویند که داستان‌ها و وقایع تاریخی را به‌صورت انفرادی با حرکات و اشارات نمایشی برای سرگرم کردن مردم به نظم و نثر بیان کند.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20130611084239-9424-61.pdf شریف‌خدایی و گودرزی، «نقّالی و جایگاه آن در نمایش‌های رادیویی»، 1391ش، ص184.]</ref> نقال‌ها به‌عنوان نگهبان داستان‌های حماسی، مذهبی و قومی ایران شناخته می‌شوند.<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/3771185/%D9%86%D9%82%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%DA%86%D9%87-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AF-%D9%81%D8%B1-%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D «نقالی خوانی از چه زمانی وارد فر هنگ ایران شد»، خبرگزاری صداوسیما.]</ref> نقال‌ها معمولاً از ویژگی‌های زیر بهره‌مند هستند: مهارت کلامی و فن بیان؛ صدای خوب و رسا؛ بیان قوی و استوار؛ حافظهٔ قوی؛ تسلط کامل بر داستان‌های کهن حماسی و مذهبی؛ توجه به حرکات و رفتار هنگام بازگوکردن داستان؛ ذوق هنری و شوخ‌طبعی.<ref>[https://profdoc.um.ac.ir/articles/a/1064747.pdf نجاری و قوام، «نقالی؛ گفتمان فرهنگ دینی در عصر صفوی»، 1396ش، ص175.]</ref>
 
== ابزار نقالی ==
[[پرونده:نقالی (2).jpg|جایگزین=پوشش نقال-نقالی|بندانگشتی|تصویری از پوشش یک نقال]]
[[پرونده:نقالی (2).jpg|جایگزین=پوشش نقال-نقالی|بندانگشتی|تصویری از پوشش یک نقال]]
نقال برای پوشش خود با توجه به موضوع داستان از لباسی ساده، رزمی و یا لباس سنتی و بومی که به قوم خاصی تعلق دارد، استفاده می‌کند. هر نقال یک چوب تعلیمی، شمشیر یا شلاق برای اشاره به‌تصویر خاصی از پرده در قسمت‌های مختلف داستان در دست دارد. و در نهایت مهم‌ترین ابزار داستان‌گویی، پرده است. پرده‌ها به داستان و شخصیت‌های قصه شکل حقیقی می‌دهد.<ref> [https://aaligard.ir/naqqali-iranian-dramatic-story-telling/ پژوهان‌فر، « نقالی ایرانی»، وب‌سایت عالی‌گرد.]</ref>
نقال برای پوشش خود با توجه به موضوع داستان از لباسی ساده، رزمی یا لباس سنتی و بومی که به قوم خاصی تعلق دارد، استفاده می‌کند. هر نقال یک چوب تعلیمی، شمشیر یا شلاق برای اشاره به‌تصویر خاصی از پرده در قسمت‌های مختلف داستان در دست دارد. و در نهایت مهم‌ترین ابزار داستان‌گویی، پرده است. پرده‌ها به داستان و شخصیت‌های قصه شکل حقیقی می‌دهد.<ref>[https://aaligard.ir/naqqali-iranian-dramatic-story-telling/ پژوهان‌فر، « نقالی ایرانی»، وب‌سایت عالی‌گرد.]</ref>
==مکان‌های نقالی==
نقالی در قهوه‌خانه‌ها، گذرگاه‌ها، معابر، چهارسوهای [[بازار]]، کاروان‌سراها، صحن‌ مساجد، زیارتگاه‌ها  و به‌طور کلی در هر مکانی که از جمعیت بیشتری برخوردار بود انجام می‌شد.<ref> [https://profdoc.um.ac.ir/articles/a/1064747.pdf نجاری و قوام، «نقالی؛ گفتمان فرهنگ دینی در عصر صفوي»، 1396ش، ص170.]</ref>


==انواع نقالی ==
== مکان‌های نقالی ==
===۱. نقالی آیینی===
نقالی در قهوه‌خانه‌ها، گذرگاه‌ها، معابر، چهارسوهای [[بازار]]، کاروان‌سراها، صحن مساجد، زیارتگاه‌ها و به‌طور کلی در هر مکانی که از جمعیت بیشتری برخوردار بود انجام می‌شد.<ref>[https://profdoc.um.ac.ir/articles/a/1064747.pdf نجاری و قوام، «نقالی؛ گفتمان فرهنگ دینی در عصر صفوی»، 1396ش، ص170.]</ref>


#[[مناقب خوانی]]؛ به‌معنای نقل روایت‌هایی از جنگ‌ها و پهلوانی‌هاي امام علی.
== انواع نقالی ==
#فضایل‌خوانی؛ نقل رویدادهایی درباره عمر و ابوبکر.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20130611084239-9424-61.pdf شریف‌خدایی و گودرزی، «نقّالي و جايگاه آن در نمايش‌های رادیویی»، 1391ش، ص186.]</ref>
=== ۱. نقالی آیینی ===
#حمله‌خوانی؛ وقایعی دربارۀ زندگی و جنگ‌های [[پیامبر اسلام|پیامبر]] و [[امام علی]] که بیش‌تر از کتاب حملۀ حیدري برگرفته می‌شود.
# [[مناقب خوانی]]؛ به‌معنای نقل روایت‌هایی از جنگ‌ها و پهلوانی‌های امام علی.
#[[روضه‌خوانی]]؛ ذکر وقایع و حوادث مذهبی، به‌ویژه [[عاشورا|واقعۀ کربلا]].
# فضایل‌خوانی؛ نقل رویدادهایی دربارهٔ عمر و ابوبکر.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20130611084239-9424-61.pdf شریف‌خدایی و گودرزی، «نقّالی و جایگاه آن در نمایش‌های رادیویی»، 1391ش، ص186.]</ref>
#سخنوری؛ خواندن اشعاری در مدح حضرت علی در شب‌های ماه رمضان.<ref> [https://profdoc.um.ac.ir/articles/a/1064747.pdf نجاری و قوام، «نقالی؛ گفتمان فرهنگ دینی در عصر صفوي»، 1396ش، ص176.]</ref>
# حمله‌خوانی؛ وقایعی دربارهٔ زندگی و جنگ‌های [[پیامبر اسلام|پیامبر]] و [[امام علی]] که بیش‌تر از کتاب حملهٔ حیدری برگرفته می‌شود.
#[[چاووش (چاوش)|چاوشی‌خوانی]]؛ خواندن اشعاری با آداب خاص در بدرقه و استقبال حاجیان و زائران.<ref>
# [[روضه‌خوانی]]؛ ذکر وقایع و حوادث مذهبی، به‌ویژه [[عاشورا|واقعهٔ کربلا]].
[https://fa.wikishia.net/view/%DA%86%D8%A7%D9%88%D9%88%D8%B4%E2%80%8C%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C_(%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86) «چاووش‌خوانی آیین»، ویکی فقه.]</ref>
# سخنوری؛ خواندن اشعاری در مدح حضرت علی در شب‌های ماه رمضان.<ref>[https://profdoc.um.ac.ir/articles/a/1064747.pdf نجاری و قوام، «نقالی؛ گفتمان فرهنگ دینی در عصر صفوی»، 1396ش، ص176.]</ref>
# [[چاووش (چاوش)|چاوشی‌خوانی]]؛ خواندن اشعاری با آداب خاص در بدرقه و استقبال حاجیان و زائران.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/چاووش‌خوانی_(آیین) «چاووش‌خوانی آیین»، ویکی فقه.]</ref>
[[پرونده:نقالی (3).jpg|جایگزین=مرشد ولی‌الله ترابی|بندانگشتی|مرشد ولی‌الله ترابی، نقال قدیمی ایرانی]]
[[پرونده:نقالی (3).jpg|جایگزین=مرشد ولی‌الله ترابی|بندانگشتی|مرشد ولی‌الله ترابی، نقال قدیمی ایرانی]]
===۲. نقالی حماسی===
۱. شاهنامه‌خوانی؛ نقالان داستان‌های مختلف شاهنامۀ فردوسی مانند رستم و سهراب، هفت‌خوان رستم و بیژن و منیژه را تا پایان داستان به نثر و نظم و آواز، در چند شب متوالی می‌خوانند. شاهنامه‌خوانی در بین مردم بسیار پر طرفدار بود.<ref> [https://ensani.ir/file/download/article/1538383887-9810-183.pdf آهنگرنژاد، «تحلیل بیتی از رستم و سهراب بر مبنای روایت نقالان و شاهنامة کردی»، 1395ش، ص14.]</ref>
۲. تاریخی و افسانه‌ای؛ نقالان داستان‌هایی مانند ابومسلم، داراب‌نامه، مختارنامه و سمک عیار را  با چاشنی شعر و آواز می‌خواندند.<ref> [https://www.beytoote.com/art/handicrafts/narration-introduces2-craft.html «معرفی هنر نقالی»، وب‌سایت بیتوته].</ref>


==زنان و مردان نقال==
=== ۲. نقالی حماسی ===
۱. شاهنامه‌خوانی؛ نقالان داستان‌های مختلف شاهنامهٔ فردوسی مانند رستم و سهراب، هفت‌خوان رستم و بیژن و منیژه را تا پایان داستان به نثر و نظم و آواز، در چند شب متوالی می‌خوانند. شاهنامه‌خوانی در بین مردم بسیار پر طرفدار بود.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/1538383887-9810-183.pdf آهنگرنژاد، «تحلیل بیتی از رستم و سهراب بر مبنای روایت نقالان و شاهنامة کردی»، 1395ش، ص14.]</ref>
 
۲. تاریخی و افسانه‌ای؛ نقالان داستان‌هایی مانند ابومسلم، داراب‌نامه، مختارنامه و سمک عیار را با چاشنی شعر و آواز می‌خواندند.<ref>[https://www.beytoote.com/art/handicrafts/narration-introduces2-craft.html «معرفی هنر نقالی»، وب‌سایت بیتوته].</ref>
 
== زنان و مردان نقال ==
[[پرونده:نقالی (4).jpg|جایگزین=فاطمه حبیبی‌زاده|بندانگشتی|فاطمه حبیبی‌زاده، نقال زن ایرانی]]
[[پرونده:نقالی (4).jpg|جایگزین=فاطمه حبیبی‌زاده|بندانگشتی|فاطمه حبیبی‌زاده، نقال زن ایرانی]]
سنت نقالی، امروزه نیز توسط برخی از نقالان مرد و زن در ایران، پایدار مانده است؛ مینا صارمی، نخستین بانوی نقال ایرانی در جشنوارۀ آیینی سنتی، فاطمه حبیبی‌زاده دارای شهرت جهانی در حوزۀ نقالی،<ref> [https://wikishahnameh.com/%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%D9%87-%D8%AD%D8%A8%DB%8C%D8%A8%DB%8C-%D8%B2%D8%A7%D8%AF/9570/ «فاطمه حبیبی زاد»، ویکی شاهنامه.]</ref> سارا عباس‌پور با اجرای نقالی به‌مناسبت جشن هزارۀ شاهنامه در تالار کنفرانس عمومی [[یونسکو]]، خانم مرجان صادقی نایینی با اجرای نقالی به‌مناسبت پنجمین کنگرۀ جهانی فردوسی در شهر برلین آلمان در خرداد ۱۳۸۹ش،<ref>[https://saednews.com/.post/merfi-hnr-nqali-miras-namlmos-iran-dar-ionsko «معرفی هنر نقالی؛ میراث ناملموس ایران در یونسکو»، پایگاه خبری ساعد‌نیوز.]</ref> ساقی عقیلی، با اجرای نقالی در ‌۲۰۰۸م در کشور ایتالیا، مرشد ولی‌الله ترابی، مرشد خوشحالپور، مرشد ابوالفضل ورمزیار و مرشد مهدی چایانی،<ref> [https://www.karnaval.ir/blog/naqqali سارانی، «معرفی هنر نقالی میراث ناملموس ایران در یونسکو»، وب‌سایت کارناوال.]</ref> از نقالان برتر معاصر هستند.
سنت نقالی، امروزه نیز توسط برخی از نقالان مرد و زن در ایران، پایدار مانده است؛ مینا صارمی، نخستین بانوی نقال ایرانی در جشنوارهٔ آیینی سنتی، فاطمه حبیبی‌زاده دارای شهرت جهانی در حوزهٔ نقالی،<ref>[https://wikishahnameh.com/فاطمه-حبیبی-زاد/9570/ «فاطمه حبیبی زاد»، ویکی شاهنامه.]</ref> سارا عباس‌پور با اجرای نقالی به‌مناسبت جشن هزارهٔ شاهنامه در تالار کنفرانس عمومی [[یونسکو]]، خانم مرجان صادقی نایینی با اجرای نقالی به‌مناسبت پنجمین کنگرهٔ جهانی فردوسی در شهر برلین آلمان در خرداد ۱۳۸۹ش،<ref>[https://saednews.com/.post/merfi-hnr-nqali-miras-namlmos-iran-dar-ionsko «معرفی هنر نقالی؛ میراث ناملموس ایران در یونسکو»، پایگاه خبری ساعدنیوز.]</ref> ساقی عقیلی، با اجرای نقالی در ۲۰۰۸م در کشور ایتالیا، مرشد ولی‌الله ترابی، مرشد خوشحالپور، مرشد ابوالفضل ورمزیار و مرشد مهدی چایانی،<ref>[https://www.karnaval.ir/blog/naqqali سارانی، «معرفی هنر نقالی میراث ناملموس ایران در یونسکو»، وب‌سایت کارناوال.]</ref> از نقالان برتر معاصر هستند.


==کارکردهای نقالی==
== کارکردهای نقالی ==
===۱. غنی‌سازی اوقات فراغت===
=== ۱. غنی‌سازی اوقات فراغت ===
سرگرمی‌های مردم در گذشته بسیار محدود بود و شنیدن داستان برای آنها یکی از سرگرمی‌های مهیج محسوب می‌شد. شنیدن داستان‌های حماسی با روحیۀ پهلوانی آنها همسو بود. مردم با شخصیت‌های داستان‌ها پیوند عاطفی برقرار می‌کردند و با شور و هیجان ساعاتی از شب را به شنیدن داستان‌ها به انتظار می‌نشستند.<ref> [https://www.sid.ir/paper/123738/fa آیدنلو، «مقدمه‌ای بر نقالی ایران»، 1388ش، ص42و36.]</ref>
سرگرمی‌های مردم در گذشته بسیار محدود بود و شنیدن داستان برای آنها یکی از سرگرمی‌های مهیج محسوب می‌شد. شنیدن داستان‌های حماسی با روحیهٔ پهلوانی آنها همسو بود. مردم با شخصیت‌های داستان‌ها پیوند عاطفی برقرار می‌کردند و با شور و هیجان ساعاتی از شب را به شنیدن داستان‌ها به انتظار می‌نشستند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/123738/fa آیدنلو، «مقدمه‌ای بر نقالی ایران»، 1388ش، ص42و36.]</ref>


===۲. حفظ میراث کهن فرهنگی===
=== ۲. حفظ میراث کهن فرهنگی ===
از کارکردهای مهم نقالی، حفظ میراث کهن فرهنگی و ترویج روحیۀ عیاری در بین مردم است. برای مثال، در گذشته شاهنامه‌خوانی بسیار رایج بود که در انتقال میراث معنوی گذشتگان نقشی مهم داشت. علاوه‌براین این، مردم وقتی زمان خود را صرف گوش دادن به داستان‌های نقالی شاهنامه می‌کردند از فراز و نشیب زندگی و سختی‌ها و درگیری‌های روزمره بیرون می‌آمدند و برای لحظاتی به دنیای پر از خیال داستان‌ها وارد و با شادی‌ها و غم‌های قهرمانان داستان همراه می‌شدند. جمع‌های خانوادگی با این نقالی‌ها گرم و پرشور بود.<ref> [https://aaligard.ir/naqqali-iranian-dramatic-story-telling/ پژوهان‌فر، «نقالی ایرانی»، وب‌سایت عالی‌گرد.]</ref>
از کارکردهای مهم نقالی، حفظ میراث کهن فرهنگی و ترویج روحیهٔ عیاری در بین مردم است. برای مثال، در گذشته شاهنامه‌خوانی بسیار رایج بود که در انتقال میراث معنوی گذشتگان نقشی مهم داشت. علاوه‌براین این، مردم وقتی زمان خود را صرف گوش دادن به داستان‌های نقالی شاهنامه می‌کردند از فراز و نشیب زندگی و سختی‌ها و درگیری‌های روزمره بیرون می‌آمدند و برای لحظاتی به دنیای پر از خیال داستان‌ها وارد و با شادی‌ها و غم‌های قهرمانان داستان همراه می‌شدند. جمع‌های خانوادگی با این نقالی‌ها گرم و پرشور بود.<ref>[https://aaligard.ir/naqqali-iranian-dramatic-story-telling/ پژوهان‌فر، «نقالی ایرانی»، وب‌سایت عالی‌گرد.]</ref>


===۳. پیوند هویت ملی و دینی===
=== ۳. پیوند هویت ملی و دینی ===
به نظر پروهشگران، نقالی [[هویت ملی]] را به هویت دینی پیوند می‌زند<ref> [https://www.farsnews.ir/news/14020415000258/%D9%86%D9%82%D8%A7%D9%84%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%AA%D8%B4-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7-%D8%B1%D8%B3%DB%8C%D8%AF «نقالی که با علی‌نامه شهرتش به اروپا رسید»، خبرگزاری فارس.]</ref> ویل دورانت در کتاب تاریخ هنر خود دربارۀ روایت و جایگاه نقالی به‌ویژه نقالی‌های حماسی در رفتارها و مناسبت‌های آیینی ایرانیان هنگام مقابله در برابر هجوم متجاوزان به سرزمین خود اشاره می‌کند و چنین می‌نویسد که هنر نقالی علاوه‌بر اینکه آداب و رسوم و فرهنگ زندگی مردم جامعه را شکل می‌دهد؛ در حوزۀ نظامی نیز برای برانگیختن شور ملی و افزایش قدرت روحی و روانی سربازان بسیار موثر بوده است.
به نظر پروهشگران، نقالی [[هویت ملی]] را به هویت دینی پیوند می‌زند<ref>[https://www.farsnews.ir/news/14020415000258/نقالی-که-با-علی‌نامه-شهرتش-به-اروپا-رسید «نقالی که با علی‌نامه شهرتش به اروپا رسید»، خبرگزاری فارس.]</ref> ویل دورانت در کتاب تاریخ هنر خود دربارهٔ روایت و جایگاه نقالی به‌ویژه نقالی‌های حماسی در رفتارها و مناسبت‌های آیینی ایرانیان هنگام مقابله در برابر هجوم متجاوزان به سرزمین خود اشاره می‌کند و چنین می‌نویسد که هنر نقالی علاوه‌بر اینکه آداب و رسوم و فرهنگ زندگی مردم جامعه را شکل می‌دهد؛ در حوزهٔ نظامی نیز برای برانگیختن شور ملی و افزایش قدرت روحی و روانی سربازان بسیار مؤثر بوده است.


===۴. حفظ و ترویج معنویت دینی===
=== ۴. حفظ و ترویج معنویت دینی ===
مردم ایران بعد از ورود اسلام، در تمامی آیین‌ها و رسوم ملی خود از بسیاری از شعرهای دینی و رویدادهای مذهبی استفاده کرده‌اند تا از یک سو روحیۀ معنوی و مذهبی مردم را ارتقاء دهند و از سوی دیگر موجب ماندگاری آن آیین‌ها شوند.<ref> [https://www.irna.ir/news/83436367/%D9%86%D9%82%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%A8%D8%B7%D9%86-%D8%B4%D8%B9%D9%81-%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%AA%D8%A7-%D9%82%D9%84%D8%A8-%D8%AD%D9%85%D8%A7%D «نقالی آیینی نمایشی از بطن شعف ملی تا قلب حماسة مذهبی»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
مردم ایران بعد از ورود اسلام، در تمامی آیین‌ها و رسوم ملی خود از بسیاری از شعرهای دینی و رویدادهای مذهبی استفاده کرده‌اند تا از یک سو روحیهٔ معنوی و مذهبی مردم را ارتقاء دهند و از سوی دیگر موجب ماندگاری آن آیین‌ها شوند.<ref>[https://www.irna.ir/news/83436367/%D9%86%D9%82%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%A8%D8%B7%D9%86-%D8%B4%D8%B9%D9%81-%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%AA%D8%A7-%D9%82%D9%84%D8%A8-%D8%AD%D9%85%D8%A7%D «نقالی آیینی نمایشی از بطن شعف ملی تا قلب حماسة مذهبی»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>


==وضعیت کنونی==
== وضعیت کنونی ==
نقال‌ها در گذشته در قهوه‌خانه‌ها و کاروان‌سراها به‌نمایش قصه‌گویی می‌پرداختند اما امروزه با کاهش محبوبیت قهوه‌خانه‌ و از بین رفتن کاروان‌سرا و همچنین تغییر شکل سرگرمی مردم، طرفداران این هنر در ایران رو به کاهش است. همچنین با گسترش روابط تجاری و وجود تکنیک‌های مختلف برای ارائه یک اثر هنری، هنر نقالی رو به فراموشی رفته است. با مرگ بسیاری از پیش‌کسوتان در این عرصۀ هنری، شرایط لازم برای آموزش نسل‌های آینده با چالش‌های بسیار روبرو می‌شود.<ref> [https://saednews.com/.post/merfi-hnr-nqali-miras-namlmos-iran-dar-ionsko «معرفی هنر نقالی؛ میراث ناملموس ایران در یونسکو»، وب‌سایت ساعدنیوز.]</ref>
نقال‌ها در گذشته در قهوه‌خانه‌ها و کاروان‌سراها به‌نمایش قصه‌گویی می‌پرداختند اما امروزه با کاهش محبوبیت قهوه‌خانه و از بین رفتن کاروان‌سرا و همچنین تغییر شکل سرگرمی مردم، طرفداران این هنر در ایران رو به کاهش است. همچنین با گسترش روابط تجاری و وجود تکنیک‌های مختلف برای ارائه یک اثر هنری، هنر نقالی رو به فراموشی رفته است. با مرگ بسیاری از پیش‌کسوتان در این عرصهٔ هنری، شرایط لازم برای آموزش نسل‌های آینده با چالش‌های بسیار روبرو می‌شود.<ref>[https://saednews.com/.post/merfi-hnr-nqali-miras-namlmos-iran-dar-ionsko «معرفی هنر نقالی؛ میراث ناملموس ایران در یونسکو»، وب‌سایت ساعدنیوز.]</ref>


==ثبت‌جهانی==
== ثبت‌جهانی ==
پروندۀ نقالی در سبک زندگی ایرانی، در ششمین اجلاس میراث معنوی ناملموس در۱۳۹۰ش در فهرست [[یونسکو]] به ثبت جهانی رسید.<ref> [https://www.iribnews.ir/fa/news/3771185/%D9%86%D9%82%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%DA%86%D9%87-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AF-%D9%81%D8%B1-%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D «نقالی خوانی از چه زمانی وارد فر هنگ ایران شد»، خبرگزاری صداوسیما.]</ref>
پروندهٔ نقالی در سبک زندگی ایرانی، در ششمین اجلاس میراث معنوی ناملموس در۱۳۹۰ش در فهرست [[یونسکو]] به ثبت جهانی رسید.<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/3771185/%D9%86%D9%82%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%DA%86%D9%87-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AF-%D9%81%D8%B1-%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D «نقالی خوانی از چه زمانی وارد فر هنگ ایران شد»، خبرگزاری صداوسیما.]</ref>


==پانویس==
== پانویس ==
{{پانویس}}
{{پانویس}}


==منابع==
== منابع ==
{{آغاز منابع}}
{{آغاز منابع}}
*آهنگرنژاد، جلیل، «تحلیل بیتی از رستم و سهراب بر مبنای روایت نقالان و شاهنامة کردی»، پژوهشنامة ادب حماسی، شمارة ۲، سال ۱۳۹۵ش.
* آهنگرنژاد، جلیل، «تحلیل بیتی از رستم و سهراب بر مبنای روایت نقالان و شاهنامة کردی»، پژوهشنامة ادب حماسی، شمارة ۲، سال ۱۳۹۵ش.
*آیدنلو، سجاد، «مقدمه‌ای بر نقالی در ایران»، پژوهشنامة زبان و ادبیات فارسی گوهرگویا، شمارة ۴، ۱۳۸۸ش.
* آیدنلو، سجاد، «مقدمه‌ای بر نقالی در ایران»، پژوهشنامة زبان و ادبیات فارسی گوهرگویا، شمارة ۴، ۱۳۸۸ش.
*«باستانی‌ترین هنر کشور در آستانه فراموشی»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: ۳۱ خرداد ۱۴۰۲ش.
* «باستانی‌ترین هنر کشور در آستانه فراموشی»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: ۳۱ خرداد ۱۴۰۲ش.
*پژوهان‌فر، آیسان، « نقالی ایرانی»، وب‌سایت عالی‌گرد، تاریخ درج مطلب: ۲۳ خرداد ۱۴۰۲ش.
* پژوهان‌فر، آیسان، «نقالی ایرانی»، وب‌سایت عالی‌گرد، تاریخ درج مطلب: ۲۳ خرداد ۱۴۰۲ش.
*«چاووش‌خوانی آیین»، ویکی فقه، تاریخ درج مطلب: ۱۵ مهر ۱۴۰۲ش.
* «چاووش‌خوانی آیین»، ویکی فقه، تاریخ درج مطلب: ۱۵ مهر ۱۴۰۲ش.
*دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۴۰۲ش.
* دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۴۰۲ش.
*سارانی، پریوش، « معرفی هنر نقالی میراث ناملموس ایران در یونسکو»، وب‌سایت کارناوال، تاریخ درج مطلب: ۲۰ مرداد ۱۴۰۰ش.
* سارانی، پریوش، «معرفی هنر نقالی میراث ناملموس ایران در یونسکو»، وب‌سایت کارناوال، تاریخ درج مطلب: ۲۰ مرداد ۱۴۰۰ش.
*شریف‌خدایی، مجید و گودرزی، فریده، «نقّالي و جايگاه آن در نمايش‌های راديویی»، فصلنامة تخصصی فرهنگ مردم ايران، شمارة۳۰، ۱۳۹۱ش.
* شریف‌خدایی، مجید و گودرزی، فریده، «نقّالی و جایگاه آن در نمایش‌های رادیویی»، فصلنامة تخصصی فرهنگ مردم ایران، شمارة۳۰، ۱۳۹۱ش.
*«فاطمه حبیبی‌زاد»، ویکی شاهنامه، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۴۰۲ش.
* «فاطمه حبیبی‌زاد»، ویکی شاهنامه، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۴۰۲ش.
*«معرفی هنر نقالی؛ میراث ناملموس ایران در یونسکو»، وب‌سایت ساعدنیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۶ فروردین ۱۴۰۱ش.
* «معرفی هنر نقالی؛ میراث ناملموس ایران در یونسکو»، وب‌سایت ساعدنیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۶ فروردین ۱۴۰۱ش.
*«معرفی هنر نقالی»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۴۰۲ش.
* «معرفی هنر نقالی»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۴۰۲ش.
*نجاری، محمد و قوام، ابوالقاسم، «نقالی؛ گفتمان فرهنگ دینی در عصر صفوي»، جامعه‌پژوهی فرهنگی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شمارة ۳، ۱۳۹۶ش.
* نجاری، محمد و قوام، ابوالقاسم، «نقالی؛ گفتمان فرهنگ دینی در عصر صفوی»، جامعه‌پژوهی فرهنگی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شمارة ۳، ۱۳۹۶ش.
*«نقالی آیینی نمایشی از بطن شعف ملی تا قلب حماسة مذهبی»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ مرداد ۱۳۹۸ش.
* «نقالی آیینی نمایشی از بطن شعف ملی تا قلب حماسة مذهبی»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ مرداد ۱۳۹۸ش.
*«نقالی خوانی از چه زمانی وارد فر هنگ ایران شد»، خبرگزاری صداوسیما، تاریخ درج مطلب: ۴ اسفند ۱۴۰۱ش.
* «نقالی خوانی از چه زمانی وارد فر هنگ ایران شد»، خبرگزاری صداوسیما، تاریخ درج مطلب: ۴ اسفند ۱۴۰۱ش.
*«نقالی؛ قصه‌گویی اجرایی ایرانی ۱۳۹۰»، وب‌سایت کمسیون ملی یونسکو-ایران، تاریخ درج مطلب: ۲۹ خرداد ۱۳۹۵ش.
* «نقالی؛ قصه‌گویی اجرایی ایرانی ۱۳۹۰»، وب‌سایت کمسیون ملی یونسکو-ایران، تاریخ درج مطلب: ۲۹ خرداد ۱۳۹۵ش.
*«نقالی که با علی‌نامه شهرتش به اروپا رسید»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۲۲ تیر ۱۴۰۲ش.
* «نقالی که با علی‌نامه شهرتش به اروپا رسید»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۲۲ تیر ۱۴۰۲ش.
*«نقالی»، وب‌سایت دانشنامة اسلامی، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۴۰۲ش.
* «نقالی»، وب‌سایت دانشنامة اسلامی، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۴۰۲ش.
{{پایان منابع}}
{{پایان منابع}}


خط ۹۱: خط ۹۲:
|title_mode=Replaced Title
|title_mode=Replaced Title
|keywords= نقالی
|keywords= نقالی
|description= نقالی چیست - معرفی کامل ابزار و تاریخجه ، مکان های نقالی که یکی از مهمترین شغل های گذشته بوده - ویکی زندگی
|description= نقالی چیست - معرفی کامل ابزار و تاریخجه، مکان‌های نقالی که یکی از مهم‌ترین شغل‌های گذشته بوده - ویکی زندگی
}}
}}
{{ایران-افقی}}
{{هنر-افقی}}
[[رده:پیشه‌های هنری]]
[[رده:میراث فرهنگی ایران]]
[[رده:میراث فرهنگی ناملموس]]
[[رده:میراث معنوی یونسکو]]
[[رده:هنر ایرانی]]
[[رده:هنرهای نمایشی]]

نسخهٔ ۱۹ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۰۶:۱۱

پرده‌خوانی روز عاشورا در خراسان شمالی-نقالی عاشورا
آیین پرده‌خوانی روز عاشورا در خراسان شمالی

نقالی، آیین داستان‌گویی و هنر پرده‌خوانی با حرکات نمایشی و بیان خاص.

نقالی، بیان آهنگین یک واقعه یا قصه، به شعر یا نثر و با حرکات نمایشی در برابر جمعی از مردم است که در میان هنرهای ایرانی، شاخه‌ای از اشکال نمایشی به‌صورت انفرادی است. نقالان موضوع‌ها و مضامین متنوعی را در قالب قصه روایت می‌کنند. موضوع قصه‌ها بیشتر پیرامون شاهنامه و پهلوانان ایران است و مخاطب را در گذرگاه تاریخ با روش زندگی، منش و طرز تفکر گذشتگان آشنا می‌کند.

مفهوم‌شناسی

نقالی به‌معنی افسانه‌گویی و داستان‌سرایی در قهوه‌خانه‌ها و مجامعی مانند آن است که معمولاً داستان و سرگذشت عیاران را با آهنگی خاص بازنمایی می‌کند.[۱] در سنت فرهنگی نقالی، نقالان داستان‌های تاریخی، شبه‌تاریخی و مذهبی را با کلامی سنجیده و بیانی گرم و رسا میان مردم روایت می‌کنند و با توجه به سطح فرهنگی مخاطبان، گاه نقل روایات را به‌سمت طنز و بداهه‌گویی می‌کشانند.[۲] در نقالی، داستان‌های شاهنامه یا دیگر پهلوانان گاهی با زبان ساده و قابل درک برای همگان بیان می‌شود.[۳]

تاریخچه

پیش از اسلام، سرودخوان‌های دوره‌گردی در ایران باستان وجود داشتند که با ساز و آواز قصه‌خوانی می‌کردند. در دورهٔ اشکانی این سرودخوان‌ها را گوسان می‌نامیدند که داستان‌های حماسی و مدح پادشاهان و قهرمانان باستان را برای مردم نقل می‌کردند.[۴] تاریخ‌نگاران معتقدند که گوسان‌ها نقش مهمی در نگه‌داشت سنت‌های ملی ایران داشتند و افسانه‌های کهن به کمک این خنیاگران گردآوری شده است. در دورهٔ ساسانی نیز سرودخوان‌هایی بودند که داستان‌های قومی و ملی را با نغمه و آواز برای مردم می‌خواندند.[۵]

بهرام چوبین، سردار ساسانی قبل از رفتن به جنگ سرودخوانان را به دربار فرا می‌خواند تا حماسه هفت‌خوان اسفندیار و رنج‌های او را بخواند. باربد، خواننده و خنیاگر معروف دربار خسرو پرویز ساسانی بود که تصنیف‌هایی دربارهٔ پسران دیو، فتوحات و مجالس خسرو می‌خواند. همچنین داستان‌گوهایی در بخارا سرودهایی را در سوگ مرگ سیاووش می‌خواندند که به این سرودها گریستن مغان می‌گفتند. بنابر روایات تاریخی، نصر بن حارث، در مکه هر زمانی‌که برای تجارت به حیره می‌رفت نوشته‌هایی از داستان‌های پهلوانان ایرانی را تهیه می‌کرد و با خود به مکه می‌برد و برای مردم قبیله می‌خواند.[۶]

در دورهٔ اسلامی و به‌ویژه در سدهٔ پنجم و ششم هجری شاخه‌ای از نقالی با رویکرد مذهبی شکل گرفت که در چارچوب آن، جنگ‌های صدر اسلام، پیامبر و دلاوری‌های امام علی در این جنگ‌ها را نقل می‌کردند و در وصف جان‌فشانی شهیدان کربلا و مدح خاندان نبوت شعر می‌سرودند و رسم نقل داستان‌های مذهبی را در فرهنگ نقالی ایران بنیاد نهاده و ترویج دادند.[۷] اوج شکوفایی این هنر در دورة صفویه بود.[۸] به‌دلیل علاقه‌ای که شاهان صفوی به تصویرگری و نمایش داشتند از این هنر حمایت کردند و در بین مردم رایج شد. در آن دوره، قهوه‌خانه نهاد فعالی در انتقال فرهنگ و ادب کهن ملی و مذهبی ایران به عموم مردم به‌شمار می‌رفت و در آموزش اخلاق و منش پهلوانی و جوان‌مردی نقش مهمی داشت.

در زمان صفوی، نقالان داستان‌های حماسی را ارباب معرکه و نقالان اهل بیت را مداح می‌نامیدند. کسانی را که از احوال گذشتگان و زندگی پادشاهان نقل می‌کردند را قصه‌خوان می‌گفتند.[۹] یکی از کهن‌ترین نقل داستان‌های پهلوانی و ملی، اشعار فردوسی در رابطه با خواندن شاهنامهٔ ابومنصوری در میان جمعی از شنوندگان است.[۱۰] در دورهٔ قاجار، قصه‌خوانی رشد فراوان یافت و در حوزه‌های جغرافیایی و فرهنگی مختلف ایران قصه‌خوانانی بودند که داستان‌های حماسی قومی و محلی خود را همراه با حماسه‌های شاهنامه به نثر و نظم برای مردم نقل می‌کردند. در این دوره، نقاشی شخصیت‌های مذهبی، تاریخ عاشورا، تصویر جبرئیل و سپاه اجنه بیش‌تر از دوره‌های دیگر بر روی پرده نقاشی می‌شد.[۱۱]

نقال

نقال به هنرمندی می‌گویند که داستان‌ها و وقایع تاریخی را به‌صورت انفرادی با حرکات و اشارات نمایشی برای سرگرم کردن مردم به نظم و نثر بیان کند.[۱۲] نقال‌ها به‌عنوان نگهبان داستان‌های حماسی، مذهبی و قومی ایران شناخته می‌شوند.[۱۳] نقال‌ها معمولاً از ویژگی‌های زیر بهره‌مند هستند: مهارت کلامی و فن بیان؛ صدای خوب و رسا؛ بیان قوی و استوار؛ حافظهٔ قوی؛ تسلط کامل بر داستان‌های کهن حماسی و مذهبی؛ توجه به حرکات و رفتار هنگام بازگوکردن داستان؛ ذوق هنری و شوخ‌طبعی.[۱۴]

ابزار نقالی

پوشش نقال-نقالی
تصویری از پوشش یک نقال

نقال برای پوشش خود با توجه به موضوع داستان از لباسی ساده، رزمی یا لباس سنتی و بومی که به قوم خاصی تعلق دارد، استفاده می‌کند. هر نقال یک چوب تعلیمی، شمشیر یا شلاق برای اشاره به‌تصویر خاصی از پرده در قسمت‌های مختلف داستان در دست دارد. و در نهایت مهم‌ترین ابزار داستان‌گویی، پرده است. پرده‌ها به داستان و شخصیت‌های قصه شکل حقیقی می‌دهد.[۱۵]

مکان‌های نقالی

نقالی در قهوه‌خانه‌ها، گذرگاه‌ها، معابر، چهارسوهای بازار، کاروان‌سراها، صحن مساجد، زیارتگاه‌ها و به‌طور کلی در هر مکانی که از جمعیت بیشتری برخوردار بود انجام می‌شد.[۱۶]

انواع نقالی

۱. نقالی آیینی

  1. مناقب خوانی؛ به‌معنای نقل روایت‌هایی از جنگ‌ها و پهلوانی‌های امام علی.
  2. فضایل‌خوانی؛ نقل رویدادهایی دربارهٔ عمر و ابوبکر.[۱۷]
  3. حمله‌خوانی؛ وقایعی دربارهٔ زندگی و جنگ‌های پیامبر و امام علی که بیش‌تر از کتاب حملهٔ حیدری برگرفته می‌شود.
  4. روضه‌خوانی؛ ذکر وقایع و حوادث مذهبی، به‌ویژه واقعهٔ کربلا.
  5. سخنوری؛ خواندن اشعاری در مدح حضرت علی در شب‌های ماه رمضان.[۱۸]
  6. چاوشی‌خوانی؛ خواندن اشعاری با آداب خاص در بدرقه و استقبال حاجیان و زائران.[۱۹]
مرشد ولی‌الله ترابی
مرشد ولی‌الله ترابی، نقال قدیمی ایرانی

۲. نقالی حماسی

۱. شاهنامه‌خوانی؛ نقالان داستان‌های مختلف شاهنامهٔ فردوسی مانند رستم و سهراب، هفت‌خوان رستم و بیژن و منیژه را تا پایان داستان به نثر و نظم و آواز، در چند شب متوالی می‌خوانند. شاهنامه‌خوانی در بین مردم بسیار پر طرفدار بود.[۲۰]

۲. تاریخی و افسانه‌ای؛ نقالان داستان‌هایی مانند ابومسلم، داراب‌نامه، مختارنامه و سمک عیار را با چاشنی شعر و آواز می‌خواندند.[۲۱]

زنان و مردان نقال

فاطمه حبیبی‌زاده
فاطمه حبیبی‌زاده، نقال زن ایرانی

سنت نقالی، امروزه نیز توسط برخی از نقالان مرد و زن در ایران، پایدار مانده است؛ مینا صارمی، نخستین بانوی نقال ایرانی در جشنوارهٔ آیینی سنتی، فاطمه حبیبی‌زاده دارای شهرت جهانی در حوزهٔ نقالی،[۲۲] سارا عباس‌پور با اجرای نقالی به‌مناسبت جشن هزارهٔ شاهنامه در تالار کنفرانس عمومی یونسکو، خانم مرجان صادقی نایینی با اجرای نقالی به‌مناسبت پنجمین کنگرهٔ جهانی فردوسی در شهر برلین آلمان در خرداد ۱۳۸۹ش،[۲۳] ساقی عقیلی، با اجرای نقالی در ۲۰۰۸م در کشور ایتالیا، مرشد ولی‌الله ترابی، مرشد خوشحالپور، مرشد ابوالفضل ورمزیار و مرشد مهدی چایانی،[۲۴] از نقالان برتر معاصر هستند.

کارکردهای نقالی

۱. غنی‌سازی اوقات فراغت

سرگرمی‌های مردم در گذشته بسیار محدود بود و شنیدن داستان برای آنها یکی از سرگرمی‌های مهیج محسوب می‌شد. شنیدن داستان‌های حماسی با روحیهٔ پهلوانی آنها همسو بود. مردم با شخصیت‌های داستان‌ها پیوند عاطفی برقرار می‌کردند و با شور و هیجان ساعاتی از شب را به شنیدن داستان‌ها به انتظار می‌نشستند.[۲۵]

۲. حفظ میراث کهن فرهنگی

از کارکردهای مهم نقالی، حفظ میراث کهن فرهنگی و ترویج روحیهٔ عیاری در بین مردم است. برای مثال، در گذشته شاهنامه‌خوانی بسیار رایج بود که در انتقال میراث معنوی گذشتگان نقشی مهم داشت. علاوه‌براین این، مردم وقتی زمان خود را صرف گوش دادن به داستان‌های نقالی شاهنامه می‌کردند از فراز و نشیب زندگی و سختی‌ها و درگیری‌های روزمره بیرون می‌آمدند و برای لحظاتی به دنیای پر از خیال داستان‌ها وارد و با شادی‌ها و غم‌های قهرمانان داستان همراه می‌شدند. جمع‌های خانوادگی با این نقالی‌ها گرم و پرشور بود.[۲۶]

۳. پیوند هویت ملی و دینی

به نظر پروهشگران، نقالی هویت ملی را به هویت دینی پیوند می‌زند[۲۷] ویل دورانت در کتاب تاریخ هنر خود دربارهٔ روایت و جایگاه نقالی به‌ویژه نقالی‌های حماسی در رفتارها و مناسبت‌های آیینی ایرانیان هنگام مقابله در برابر هجوم متجاوزان به سرزمین خود اشاره می‌کند و چنین می‌نویسد که هنر نقالی علاوه‌بر اینکه آداب و رسوم و فرهنگ زندگی مردم جامعه را شکل می‌دهد؛ در حوزهٔ نظامی نیز برای برانگیختن شور ملی و افزایش قدرت روحی و روانی سربازان بسیار مؤثر بوده است.

۴. حفظ و ترویج معنویت دینی

مردم ایران بعد از ورود اسلام، در تمامی آیین‌ها و رسوم ملی خود از بسیاری از شعرهای دینی و رویدادهای مذهبی استفاده کرده‌اند تا از یک سو روحیهٔ معنوی و مذهبی مردم را ارتقاء دهند و از سوی دیگر موجب ماندگاری آن آیین‌ها شوند.[۲۸]

وضعیت کنونی

نقال‌ها در گذشته در قهوه‌خانه‌ها و کاروان‌سراها به‌نمایش قصه‌گویی می‌پرداختند اما امروزه با کاهش محبوبیت قهوه‌خانه و از بین رفتن کاروان‌سرا و همچنین تغییر شکل سرگرمی مردم، طرفداران این هنر در ایران رو به کاهش است. همچنین با گسترش روابط تجاری و وجود تکنیک‌های مختلف برای ارائه یک اثر هنری، هنر نقالی رو به فراموشی رفته است. با مرگ بسیاری از پیش‌کسوتان در این عرصهٔ هنری، شرایط لازم برای آموزش نسل‌های آینده با چالش‌های بسیار روبرو می‌شود.[۲۹]

ثبت‌جهانی

پروندهٔ نقالی در سبک زندگی ایرانی، در ششمین اجلاس میراث معنوی ناملموس در۱۳۹۰ش در فهرست یونسکو به ثبت جهانی رسید.[۳۰]

پانویس

  1. ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل واژة نقالی.
  2. ↑ «نقالی» وب‌سایت دانشنامة اسلامی.
  3. ↑ آیدنلو، «مقدمه‌ای بر نقالی در ایران»، 1388ش، ص36.
  4. ↑ آیدنلو، «مقدمه‌ای بر نقالی در ایران»، 1388ش، ص37.
  5. ↑ «نقالی» وب‌سایت دانشنامة اسلامی.
  6. ↑ «نقالی» وب‌سایت دانشنامة اسلامی.
  7. ↑ «نقالی» وب‌سایت دانشنامة اسلامی.
  8. ↑ نجاری و قوام، «نقالی؛ گفتمان فرهنگ دینی در عصر صفوی»، 1396ش، ص169.
  9. ↑ «باستانی‌ترین هنر کشور در آستانه فراموشی»، خبرگزاری ایمنا.
  10. ↑ آیدنلو، «مقدمه‌ای بر نقالی در ایران»، 1388ش، ص38.
  11. ↑ «نقالی» وب‌سایت دانشنامة اسلامی.
  12. ↑ شریف‌خدایی و گودرزی، «نقّالی و جایگاه آن در نمایش‌های رادیویی»، 1391ش، ص184.
  13. ↑ «نقالی خوانی از چه زمانی وارد فر هنگ ایران شد»، خبرگزاری صداوسیما.
  14. ↑ نجاری و قوام، «نقالی؛ گفتمان فرهنگ دینی در عصر صفوی»، 1396ش، ص175.
  15. ↑ پژوهان‌فر، « نقالی ایرانی»، وب‌سایت عالی‌گرد.
  16. ↑ نجاری و قوام، «نقالی؛ گفتمان فرهنگ دینی در عصر صفوی»، 1396ش، ص170.
  17. ↑ شریف‌خدایی و گودرزی، «نقّالی و جایگاه آن در نمایش‌های رادیویی»، 1391ش، ص186.
  18. ↑ نجاری و قوام، «نقالی؛ گفتمان فرهنگ دینی در عصر صفوی»، 1396ش، ص176.
  19. ↑ «چاووش‌خوانی آیین»، ویکی فقه.
  20. ↑ آهنگرنژاد، «تحلیل بیتی از رستم و سهراب بر مبنای روایت نقالان و شاهنامة کردی»، 1395ش، ص14.
  21. ↑ «معرفی هنر نقالی»، وب‌سایت بیتوته.
  22. ↑ «فاطمه حبیبی زاد»، ویکی شاهنامه.
  23. ↑ «معرفی هنر نقالی؛ میراث ناملموس ایران در یونسکو»، پایگاه خبری ساعدنیوز.
  24. ↑ سارانی، «معرفی هنر نقالی میراث ناملموس ایران در یونسکو»، وب‌سایت کارناوال.
  25. ↑ آیدنلو، «مقدمه‌ای بر نقالی ایران»، 1388ش، ص42و36.
  26. ↑ پژوهان‌فر، «نقالی ایرانی»، وب‌سایت عالی‌گرد.
  27. ↑ «نقالی که با علی‌نامه شهرتش به اروپا رسید»، خبرگزاری فارس.
  28. ↑ «نقالی آیینی نمایشی از بطن شعف ملی تا قلب حماسة مذهبی»، خبرگزاری ایرنا.
  29. ↑ «معرفی هنر نقالی؛ میراث ناملموس ایران در یونسکو»، وب‌سایت ساعدنیوز.
  30. ↑ «نقالی خوانی از چه زمانی وارد فر هنگ ایران شد»، خبرگزاری صداوسیما.

منابع

  • آهنگرنژاد، جلیل، «تحلیل بیتی از رستم و سهراب بر مبنای روایت نقالان و شاهنامة کردی»، پژوهشنامة ادب حماسی، شمارة ۲، سال ۱۳۹۵ش.
  • آیدنلو، سجاد، «مقدمه‌ای بر نقالی در ایران»، پژوهشنامة زبان و ادبیات فارسی گوهرگویا، شمارة ۴، ۱۳۸۸ش.
  • «باستانی‌ترین هنر کشور در آستانه فراموشی»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: ۳۱ خرداد ۱۴۰۲ش.
  • پژوهان‌فر، آیسان، «نقالی ایرانی»، وب‌سایت عالی‌گرد، تاریخ درج مطلب: ۲۳ خرداد ۱۴۰۲ش.
  • «چاووش‌خوانی آیین»، ویکی فقه، تاریخ درج مطلب: ۱۵ مهر ۱۴۰۲ش.
  • دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۴۰۲ش.
  • سارانی، پریوش، «معرفی هنر نقالی میراث ناملموس ایران در یونسکو»، وب‌سایت کارناوال، تاریخ درج مطلب: ۲۰ مرداد ۱۴۰۰ش.
  • شریف‌خدایی، مجید و گودرزی، فریده، «نقّالی و جایگاه آن در نمایش‌های رادیویی»، فصلنامة تخصصی فرهنگ مردم ایران، شمارة۳۰، ۱۳۹۱ش.
  • «فاطمه حبیبی‌زاد»، ویکی شاهنامه، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۴۰۲ش.
  • «معرفی هنر نقالی؛ میراث ناملموس ایران در یونسکو»، وب‌سایت ساعدنیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۶ فروردین ۱۴۰۱ش.
  • «معرفی هنر نقالی»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۴۰۲ش.
  • نجاری، محمد و قوام، ابوالقاسم، «نقالی؛ گفتمان فرهنگ دینی در عصر صفوی»، جامعه‌پژوهی فرهنگی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شمارة ۳، ۱۳۹۶ش.
  • «نقالی آیینی نمایشی از بطن شعف ملی تا قلب حماسة مذهبی»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ مرداد ۱۳۹۸ش.
  • «نقالی خوانی از چه زمانی وارد فر هنگ ایران شد»، خبرگزاری صداوسیما، تاریخ درج مطلب: ۴ اسفند ۱۴۰۱ش.
  • «نقالی؛ قصه‌گویی اجرایی ایرانی ۱۳۹۰»، وب‌سایت کمسیون ملی یونسکو-ایران، تاریخ درج مطلب: ۲۹ خرداد ۱۳۹۵ش.
  • «نقالی که با علی‌نامه شهرتش به اروپا رسید»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۲۲ تیر ۱۴۰۲ش.
  • «نقالی»، وب‌سایت دانشنامة اسلامی، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۴۰۲ش.


برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:نقالی&oldid=45610»