پرش به محتوا

پیش‌نویس:قوم بلوچ: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌ترتفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
خط ۶۹: خط ۶۹:


==زبان و ادبیات بلوچی==
==زبان و ادبیات بلوچی==
قوم بلوچ به‌زبان بلوچی صحبت ‌می‌کنند که ریشه در زبان‌های باستانی ایران دارد.<ref>[https://anthropologyandculture.com/%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/ شهرنازدار، «مطالعات انسان‌شناختی بلوچستان»، وب‌سایت انسان‌شناسی و فرهنگ.] </ref>  زبان بلوچی دارای شش گویش محلی شامل رَخشانی (سرحدی)، راوانی، لاشاری، کیچی، ساحلی و سلیمانی است. بلوچ‌های ترکمنستان، افغانستان و پاکستان به گویش سرحدی تکلم می‌کنند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/955525/fa شیرخانی و دیگران، «تحلیل ساختار اجتماعی آیین‌های بلوچ در مثل‌های بلوچی سرحدی برپایۀ روی‌کرد مردم‌مدارانۀ بوراوی»، 1400ش، ص159.] </ref>  الفبای زبان بلوچی، همان الفبای فارسی است.<ref>[https://www.tarafdari.com/node/1804692 «پیشینه زبان بلوچی»، وب‌سایت طرفداری.]</ref>  
قوم بلوچ به‌زبان بلوچی صحبت ‌می‌کنند که ریشه در زبان‌های باستانی ایران دارد.<ref>[https://anthropologyandculture.com/%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/ شهرنازدار، «مطالعات انسان‌شناختی بلوچستان»، وب‌سایت انسان‌شناسی و فرهنگ.] </ref>  زبان بلوچی دارای شش گویش محلی شامل رَخشانی (سرحدی)، راوانی، لاشاری، کیچی، ساحلی و سلیمانی است. بلوچ‌های ترکمنستان، افغانستان و پاکستان به گویش سرحدی تکلم می‌کنند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/955525/fa شیرخانی و دیگران، «تحلیل ساختار اجتماعی آیین‌های بلوچ در مثل‌های بلوچی سرحدی برپایۀ روی‌کرد مردم‌مدارانۀ بوراوی»، 1400ش، ص159.] </ref>  الفبای زبان بلوچی، همان الفبای فارسی است.<ref>[https://www.tarafdari.com/node/1804692 «پیشینه زبان بلوچی»، وب‌سایت طرفداری.]</ref>


=== ادبیات شفاهی ===
=== ادبیات عامه و فولکلور ===
ادبیات شفاهی مردم بلوچ مانند حماسه‌ها گنجینه‌ای ارزشمند از تاریخ و فرهنگ این قوم هستند که ریشه در رخدادهای واقعی و تجربه‌های زیسته مردم بلوچستان دارند. این داستان‌های منظوم، توسط شاعرانی خلق شده‌اند که خود شاهد و ناظر وقایع زمان خویش بوده‌اند و اغلب از میان روحانیون یا طبقه اشراف و حاکمان محلی برخاسته‌اند. بیشتر این حماسه‌ها، به تصویر کشیدن نبردها، دلاوری‌ها و عشق‌های آتشین است. این حماسه‌ها، در مجالس جشن و سرور، به‌ویژه در مراسم عروسی که گاه تا هفت شب و روز به طول می‌انجامید، توسط خوانندگان خوش‌صدا و نوازندگان حرفه‌ای (معروف به پهلوان) با ساز و آواز اجرا می‌شدند. در کنار داستان‌های حماسی، اشعاری در مدح و منقبت پیامبر اسلام و حضرت علی نیز جایگاه ویژه‌ای در این مراسم داشتند و شاعران بلوچ، بهترین سروده‌های خود را به این مضامین اختصاص داده‌اند. از جمله مشهورترین این حماسه‌ها می‌توان به جنگ نلی، مرثیه همل، جنگ چاکر رند و همل جیید، داستان عزت و مبروک، کیا و سدو، شهداد و مهناز، جنگ سوسمار، حماسه‌های میر کنبر، بالاچ گورگیج، لله و گراناز، سهراب خان نوشیروانی، قول بلوچی، نودبندگ لاشاری، شی مرید و هانی، دوستین و شیرین، شالی و میرابراهیم اشاره کرد. این حماسه‌ها، نه تنها روایتگر تاریخ و فرهنگ بلوچستان هستند، بلکه ارزش‌های والایی چون شجاعت، وفاداری، عشق و میهن‌پرستی را نیز به نسل‌های آینده منتقل می‌کنند.
ادبیات عامیانه بلوچی، گنجینه‌ای از سخنان زیبا و ارزشمند است که به‌صورت نظم و نثر، از گذشتگان به نسل امروزی رسیده و به‌دلیل شیوایی و زیبایی کلام، تا به امروز حفظ شده است. ادبیات منظوم بلوچی را می‌توان به دو بخش اصلی تقسیم کرد: اشعار شادی و اشعار اندوه. اشعار شادی، شامل انواع گوناگونی از سروده‌ها مانند لیلو، نازینک، مبارک، هالو، لاڑو، سپت و شادباش‌ها هستند که در مراسم‌های شاد مانند تولد نوزاد، عروسی، ختنه و نامزدی، توسط زنان و مردان به همراه موسیقی و با استفاده از سازهای مختلفی همچون سرود، رباب، تمبورک، سورنا، نل (قلم نی)، بینجو، دهل و دمبک اجرا می‌شوند. در مقابل، اشعار اندوه، شامل لیکو، موتک و لولی هستند که در مراسم‌های عزاداری و سوگواری خوانده می‌شوند. این اشعار، گاهی با همراهی ساز و گاهی نیز بدون استفاده از ابزار موسیقی، توسط زنان و مردان اجرا می‌شوند و بیانگر احساسات عمیق غم و اندوه هستند.<ref>[https://ganj.irandoc.ac.ir//?auth_token=4K3YRQUQidlDd97w6hXi9A&blank=true&client_id=pjoURPKYyI5ejzSuAka0Nw&config=&expiry=1749910934&uid=s.ceramic88%40gmail.com#/search?keywords=%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C%20%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA%20%D9%85%D9%86%D8%B8%D9%88%D9%85%20%D8%B9%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87%20%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%DB%8C%20%D8%AF%D8%B1%20%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B7%D9%82%20%D8%AF%D8%B4%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C%20%D9%88%20%D8%A8%D8%A7%D9%87%D9%88%20%DA%A9%D9%84%D8%A7%D8%AA&basicscope=1 رئیسی و شعبان‌زاده، بررسی ادبیات منظوم عامیانه بلوچی در مناطق دشتیاري و باهوکلات، 1393ش، ص11.]</ref>


=== اشعار ===
ادبیات عامه، داستان‌ها و افسانه‌های بلوچی، دریچه‌ای به‌سوی گذشته‌های دور هستند و ریشه‌های بسیاری از آنها به دوران کوچ آریایی‌ها به فلات ایران بازمی‌گردد. اعتقادات و افسانه‌های مربوط به ماه و خورشید، توانایی صحبت با جانوران و گیاهان، نمونه‌هایی از این دست هستند که نشان می‌دهند در آن دوران، انسان‌ها برای گیاهان نه‌تنها روح و زندگی، بلکه هوش و ذکاوت قائل بودند. مردان و زنان کهنسالی که حافظ داستان‌ها، افسانه‌ها و مثل‌های کهن هستند، با مرگ خود این دانش را به زیر خاک می‌برند. این وضعیت، ضرورت توجه سازمان‌های مربوطه و علاقه‌مندان به فرهنگ را برای ثبت این بخش ارزشمند از فرهنگ ایرانی، بیش از پیش آشکار می‌سازد. این داستان‌ها، برای متخصصان حوزه‌های مختلف مانند روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند و می‌توانند دستمایه‌ای برای تحلیل‌های عمیق و گسترده باشند. گسترش رسانه‌های صوتی و تصویری مانند ماهواره، تلویزیون و اینترنت، فرهنگ عامیانه بلوچستان را به سمت فراموشی سوق داده است. تلویزیون و رادیو، با پر کردن اوقات فراغت کودکان، جایگزین قصه‌گویی‌های سنتی شده و محتوایی ناهمگون با فرهنگ بومی را به آنها ارائه می‌دهند.<ref>[https://mossab54.blogfa.com/post/21/%D8%AF%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D9%87%D9%86-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86-(%DA%AF%D9%90%D8%B3%D9%91%D9%90%D8%AF%D9%8F%DA%A9) رئیسی، «داستان کهن بلوچ (گِسِّدُک)»، وبلاگ مسب.]</ref>
 
===ادبیات شفاهی===
ادبیات شفاهی مردم بلوچ مانند حماسه‌ها گنجینه‌ای ارزشمند از تاریخ و فرهنگ این قوم هستند که ریشه در رخدادهای واقعی و تجربه‌های زیسته مردم بلوچستان دارند. این داستان‌های منظوم، توسط شاعرانی خلق شده‌اند که خود شاهد و ناظر وقایع زمان خویش بوده‌اند و اغلب از میان روحانیون یا طبقه اشراف و حاکمان محلی برخاسته‌اند. بیشتر این حماسه‌ها، به تصویر کشیدن نبردها، دلاوری‌ها و عشق‌های آتشین است. این حماسه‌ها، در مجالس جشن و سرور، به‌ویژه در مراسم عروسی که گاه تا هفت شب و روز به طول می‌انجامید، توسط خوانندگان خوش‌صدا و نوازندگان حرفه‌ای (معروف به پهلوان) با ساز و آواز اجرا می‌شدند. در کنار داستان‌های حماسی، اشعاری در مدح [[پیامبر اسلام]] و [[حضرت علی]] نیز جایگاه ویژه‌ای در این مراسم داشتند و شاعران بلوچ، بهترین سروده‌های خود را به این مضامین اختصاص داده‌اند. از جمله مشهورترین این حماسه‌ها می‌توان به جنگ نلی، مرثیه همل، جنگ چاکر رند و همل جیید، داستان عزت و مبروک، کیا و سدو، شهداد و مهناز، جنگ سوسمار، حماسه‌های میر کنبر، بالاچ گورگیج، لله و گراناز، سهراب خان نوشیروانی، قول بلوچی، نودبندگ لاشاری، شی مرید و هانی، دوستین و شیرین، شالی و میرابراهیم اشاره کرد. این حماسه‌ها، ضمن روایت تاریخ و فرهنگ بلوچستان، ارزش‌های والایی چون شجاعت، وفاداری، عشق و میهن‌پرستی را نیز به نسل‌های آینده منتقل می‌کنند.<ref>[https://www.ihcs.ac.ir/acdcu/fa/page/2468/%D8%AD%D9%85%D8%A7%D8%B3%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86 یادگاری، «حماسه‌های مردم بلوچ»، وب‌سایت مرکز اسناد فرهنگی آسیا.]</ref>
 
===اشعار===
فرهنگ مکتوب و نوشتاری بلوچ‌ها عمر طولانی ندارد؛ اما شعر کلاسیک بلوچی از پویایی و وسعت فرهنگی بلوچ حکایت دارد. سنت پهلوانی و شاعری که با موسیقی بلوچی عجین شده، از غنای قابل توجهی برخوردار است. بیشتر شاعران برجستۀ بلوچی از حوزۀ جغرافیایی ایران امروزی برخاسته‌اند. شعر بلوچ امروزه یک جریان پرقدرت ادبی در بلوچستان ایران و پاکستان است. اولین زن شاعر پارسی‌گوی «رابعۀ خضداری»، از سرزمین خضدار بلوچستان در پاکستان امروزی است.<ref>[https://anthropologyandculture.com/%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/ شهرنازدار، «مطالعات انسان‌شناختی بلوچستان»، وب‌سایت انسان‌شناسی و فرهنگ.] </ref>
فرهنگ مکتوب و نوشتاری بلوچ‌ها عمر طولانی ندارد؛ اما شعر کلاسیک بلوچی از پویایی و وسعت فرهنگی بلوچ حکایت دارد. سنت پهلوانی و شاعری که با موسیقی بلوچی عجین شده، از غنای قابل توجهی برخوردار است. بیشتر شاعران برجستۀ بلوچی از حوزۀ جغرافیایی ایران امروزی برخاسته‌اند. شعر بلوچ امروزه یک جریان پرقدرت ادبی در بلوچستان ایران و پاکستان است. اولین زن شاعر پارسی‌گوی «رابعۀ خضداری»، از سرزمین خضدار بلوچستان در پاکستان امروزی است.<ref>[https://anthropologyandculture.com/%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/ شهرنازدار، «مطالعات انسان‌شناختی بلوچستان»، وب‌سایت انسان‌شناسی و فرهنگ.] </ref>


خط ۱۳۷: خط ۱۴۲:
*«دولت و  ملت در ایران: نگاهی تاریخی به تحول در ساختارهای  اجتماعی و سیاسی در بلوچستان»، وب‌سایت گوارتیشک، تاریخ بازدید: 28 اردیبهشت 1404ش.
*«دولت و  ملت در ایران: نگاهی تاریخی به تحول در ساختارهای  اجتماعی و سیاسی در بلوچستان»، وب‌سایت گوارتیشک، تاریخ بازدید: 28 اردیبهشت 1404ش.
*رستگار ژاله، سحر «واکاوی تأثیر فرهنگ بر مسکن بلوچ‌ها از طریق سپهر نشانه‌ای یوری لوتمان»، دوفصل‌نامۀ علمی معماری اقلیم گرم و خشک، سال دهم، شمارۀ پانزدهم، بهار و تابستان 1400ش.
*رستگار ژاله، سحر «واکاوی تأثیر فرهنگ بر مسکن بلوچ‌ها از طریق سپهر نشانه‌ای یوری لوتمان»، دوفصل‌نامۀ علمی معماری اقلیم گرم و خشک، سال دهم، شمارۀ پانزدهم، بهار و تابستان 1400ش.
*رئیسی، «داستان کهن بلوچ (گِسِّدُک)»، وبلاگ مسب، تاریخ درج مطلب: 6 آبان 1389ش.
*رئیسی، کریم‌بخش و شعبان‌زاده، مریم، بررسی ادبیات منظوم عامیانه بلوچی در مناطق دشتیاري و باهوکلات، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در رشته زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، 1393ش.
*شیرخانی، حسین و دیگران، «تحلیل ساختار اجتماعی آیین‌های بلوچ در مثل‌های بلوچی سرحدی برپایۀ روی‌کرد مردم‌مدارانۀ بوراوی»، دوماه‌نامۀ فرهنگ و ادبیات عامه، سال 9، شمارۀ 42، بهمن و اسفند 1400ش.
*شیرخانی، حسین و دیگران، «تحلیل ساختار اجتماعی آیین‌های بلوچ در مثل‌های بلوچی سرحدی برپایۀ روی‌کرد مردم‌مدارانۀ بوراوی»، دوماه‌نامۀ فرهنگ و ادبیات عامه، سال 9، شمارۀ 42، بهمن و اسفند 1400ش.
*شهرنازدار، محسن، «مطالعات انسان‌شناختی بلوچستان»، وب‌سایت انسان‌شناسی و فرهنگ، تاریخ درج مطلب: 28 اردیبهشت 1401ش.
*شهرنازدار، محسن، «مطالعات انسان‌شناختی بلوچستان»، وب‌سایت انسان‌شناسی و فرهنگ، تاریخ درج مطلب: 28 اردیبهشت 1401ش.
خط ۱۵۳: خط ۱۶۰:
*«نگاهی به‌فرهنگ بلوچ»، وب‌سایت مجلۀ ویستا، تاریخ بازدید: 1 مهر 1402ش.
*«نگاهی به‌فرهنگ بلوچ»، وب‌سایت مجلۀ ویستا، تاریخ بازدید: 1 مهر 1402ش.
*«نظام طبقاتی جامعه بلوچ»، وبلاگ بلوچ ارتباط، تاریخ بازدید: 5 مهر 1402ش.
*«نظام طبقاتی جامعه بلوچ»، وبلاگ بلوچ ارتباط، تاریخ بازدید: 5 مهر 1402ش.
*«هشدار محقق از خطر نابودی شیعیان دایکندی توسط طالبان»، خبرگزاری اهل‌بیت، تاریخ درج مطلب: 15 تیر 1398ش.<br />
*«هشدار محقق از خطر نابودی شیعیان دایکندی توسط طالبان»، خبرگزاری اهل‌بیت، تاریخ درج مطلب: 15 تیر 1398ش.
*یادگاری، عبدالحسین، «حماسه‌های مردم بلوچ»، وب‌سایت مرکز اسناد فرهنگی آسیا، تاریخ درج مطلب: 15 دی 1385ش.<br />
[[رده:ویکی‌زندگی]]
[[رده:ویکی‌زندگی]]

نسخهٔ ۱۰ خرداد ۱۴۰۴، ساعت ۱۸:۰۷

بلوچ؛ گروه قومی ساکن در سه کشور ایران، افغانستان و پاکستان.

بلوچ، گروه‌های قومی چندملیتی هستند که در مناطق هم‌جوار ایران، افغانستان و پاکستان سکونت دارند. فرهنگ و زندگی اجتماعی آنها تحت تأثیر تعاملات میان این سه کشور شکل گرفته است. تشابهات فرهنگی و روابط خویشاوندی میان بلوچ‌های ساکن در سه کشور چنان قوی است که مرزهای ملی را کمرنگ می‌کند. این پیوندهای فرامرزی، در شیوه معیشت، زبان، موسیقی و حتی ساختارهای اجتماعی آنها به وضوح دیده می‌شود و ویژگی‌های منحصربه‌فرد این قوم از جمله پوشش سنتی و آیین‌ها آنها را از سایر گروه‌های قومی متمایز می‌سازد.  

مفهوم‌شناسی

واژۀ بلوچ به‌معنای کوچ‌نشین است و در اصطلاح به یک گروه قومی خاص، اطلاق می‌شود.[۱] قوم، مفهوم فرهنگی بوده و بر جمعیتی از انسان‌ها اطلاق می‌شود که دارای اجداد، خاطرات و عناصر فرهنگی مشترک و پیوند با یک سرزمین تاریخی یا وطن و میزانی از حس منافع و مسؤلیت هستند.[۲]

پیشینۀ تاریخی

در متون یونانی، هخامنشی و کتیبۀ بیستون داریوش، از قوم بلوچ با نام‌های گدوزیا و گدروچ یاد شده و در شاهنامۀ فردوسی چندین بار، نام بلوچ آمده است. در منابع تاریخی از بلوچ به نام بلوص نیز یاد شده که ابتدا در آذربایجان و کرانۀ ‌دریای خزر می‌زیستند و بعد از آن‌جا رانده شده و در شرق کرمان سکونت گزیدند.[۳] منطقه‌ای که امروزه بخش جنوبی بلوچستان در ایران و پاکستان را دربر می‌گیرد، از دوران هخامنشیان و پس از آن تاکنون، با نام‌های گوناگونی همچون گدروسیا، ایختیوفاجی، ماکیا، کسمکوران، مکوران و مکران شناخته می‌شده است. استفاده از نام بلوچستان از دوران امپراتوری‌های مغولی در هندوستان (قرن شانزدهم) و با فراوانی بیشتر در عصر نادرشاه (قرن هجدهم) آغاز شد.[۴]

بلوچ‌ها بعد از حملۀ سلجوقی‌ها به کرمان، تا مرزهای شرقی هند مهاجرت کردند.[۵] بسیاری از پژوهش‌ها بر ریشۀ ایرانی و آریایی قوم بلوچ تأکید دارند و برخی، این قوم را به حمزه، عموی پیامبر اسلام، برمی‌گردانند.[۶]

سکونت‌گاه قوم بلوچ

بیشتر مردم بلوچ‌ در استان سیستان و بلوچستان ایران، ولایت‌های نیمروز، هلمند، قندهار و فراه افغانستان و ایالت‌ بلوچستان پاکستان، زندگی‌ می‌کنند؛ اما گروه‌هایی از این قوم در خراسان، هرمزگان، بندرعباس، یزد و بندرلنگه و استان‌های شمالی ایران، شهرهای کراچی و پنجاب پاکستان،[۷] ولایت‌های‌ سرپل و هرات[۸] و دایکندی افغانستان،[۹] کشورهای امارات متحدۀ عربی، سعودی، عمان و ترکمنستان و کشورهای آفریقای شرقی، زندگی می‌کنند.[۱۰] آمار تقریبی جمعیت بلوچ در ایران 2.8 میلیون نفر، در افغانستان حدود شش‌صدهزار نفر و در پاکستان شش میلیون نفر گزارش شده است.[۱۱]

تیره‌ها و طایفه‌ها

در بلوچستان، طوایف و اقوام از دیرباز به‌صورت مجزا، اما در ارتباط با یکدیگر زندگی می‌کرده‌اند. نظام ایلیاتی، وجه مشترک زندگی اجتماعی بلوچ‌ها بوده است. در بلوچستان اصل و نسب، تعیین‌کننده پایگاه اجتماعی افراد و گروه‌ها است و هویت یک فرد، وابسته به اصل و نسب و گروهی است که در آن متولد شده و زندگی می‌کند. اساس شکل‌گیری اصل و نصب، خون مشترکی است که در رگ‌های افراد وابسته به آن جریان دارد و این امر، منجر به ایجاد تعصب طایفه‌ای می‌شود. دلبستگی طایفه‌ای در میان بلوچ‌ها چنان عمیق است که خوش‌نامی یا بدنامی، پیروزی یا شکست و درستی یا نادرستی هر فرد در امور گوناگون، پیش از آن‌که برای خود فرد مایه سربلندی یا سرافکندگی باشد، در اصل و نسب او ثبت می‌شود. ازدواج در میان آنها معمولاً درون‌‌طایفه‌ای است، هرچند گاهی اصل و نسب برتر نیز با یکدیگر ازدواج می‌کنند. همبستگی و انسجام کلی طوایف، نتیجه پیوستگی درونی آنها است.  

نخستین اصطلاح نمادین در سازمان‌دهی اجتماعی میان عشایر بلوچ «پدرتباری» است. این اصطلاح به نسب پدری اشاره دارد و همچنین برای تعریف بزرگ‌ترین، جامع‌ترین و پایدارترین گروه اجتماعی استفاده می‌شود. روابط پدرتباری از مهم‌ترین عوامل در ساختار اجتماعی بلوچ‌ها به شمار می‌روند و دو نیاز عمده نظارت اجتماعی و کمک اجتماعی و اقتصادی را برطرف می‌سازد. نظام قشربندی در نواحی مختلف بلوچستان و میان طوایف متفاوت است؛ به‌طوری که شمال و جنوب بلوچستان هر کدام سلسله مراتب اجتماعی خاص خود را دارند.[۱۲]

قوم بلوچ به 150 طایفۀ کوچک و بزرگ تقسیم می‌شود[۱۳] که معروف‌ترین آنها عبارتند از: یاراحمدی، بامری، گمشادزیی، شه‌بخشی، سِمال‌زایی، شیرانی و ریگی.[۱۴]

ساختار اجتماعی

نظام سنتی قوم بلوچ

در ساختار اجتماعی قوم بلوچ، نظام سرداری به‌صورت موروثی منتقل می‌شود؛ در رأس طایفه، سردار و در رأس هر یک از تیره‌های طایفه‌ای چند ریش‌سفید و یک کدخدا وجود دارند. مجموع ریش‌سفیدان و کدخدای تیره‌ها، بزرگان طایفه را تشکیل می‌دهند.[۱۵] تمام افراد قبیله موظف به احترام و اطاعت بی‌چون‌وچرا از ریش‌سفیدان هستند و رئیس قبیله نقش تصمیم‌گیرنده و مغز متفکر را بر عهده دارد و بسیاری از مسائل و مشکلات قبیله نیز با حضور و تلاش‌های او حل و فصل می‌شود.[۱۶] کدخدا/کلانتر از سوی مردم انتخاب می‌شود و بعد از تأیید سردار به حکومت پیشنهاد می‌شود. بلوچ‌های افغانستان از نهادهای اجتماعی مدرن چون شورا و انجمن‌ برای مدیریت زندگی اجتماعی خود استفاده می‌کنند.[۱۷] در میان قوم بلوچ واحدهای اجتماعی شامل هلک، حشم، لوگان، می‌تک، دوار، گدام، خیل و شلوار، بر بنیاد خویشاوندی با یک‌دیگر ارتباط دارند.[۱۸] فرزندان در این قوم، از سوی پدر هویت ‌اجتماعی می‌یابند.[۱۹] در گذشته سلسله‌مراتب اجتماعی بلوچ‌ها بر چهار طبقۀ اجتماعی حاکُمزات (اشراف)، شهری (کشاورزان)، بلوچ (چادرنشینان) و غلام (بردگان) استوار بود.[۲۰] بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، نظام اجتماعی بلوچ‌های ایران تاحدودی تغییر کرده است؛[۲۱] تحولات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در بلوچستان ایران تغییرات اساسی در ساختار طبقات اجتماعی و نظام قشربندی سنتی جامعه‌های روستایی و عشیره‌ای ایجاد کرده است. با فروپاشی نظام متمرکز قدرت و ساختار سیاسی حاکم، پایه و جایگاه دستگاه رهبری و منزلت طبقات حاکم، سرداران و خوانین درهم شکسته است. امروزه، با تغییر نوع روابط و مناسبات اجتماعی و اقتصادی میان گروه‌های فرادست و فرودست، وضعیت اجتماعی و اقتصادی گروه‌های پایین‌دستی، به‌خصوص گروه‌های تولیدکننده اصلی جامعه‌های ایل‌نشین و روستایی بلوچستان، دگرگون شده و فاصله‌های طبقاتی میان آنها کم شده یا از میان رفته است.[۲۲]

نقش مولوی‌ها

جایگاه مذهب و به‌ویژه وضعیت پیشوایان مذهبی در ساختار اجتماعی بلوچستان، دچار تحولات اساسی شده است. حکومت محلی بارکزهی‌ها نقطه آغاز رونق مذهب اهل‌سنت در این منطقه بوده است. در این دوره، یکی از حاکمان محلی تعدادی مولوی را که تحصیلات دینی در پاکستان و افغانستان داشتند، برای اجرای قضاوت شرعی وارد دستگاه حکومتی خود کرد. پیش از این، شیوخ درویش‌مسلک، پیران صاحب‌کرامت و صوفیان یا عارفان محلی، مرجع معنوی مردم بلوچستان بودند. در قرن گذشته پیشوایان دینی بلوچ که با عنوان «ملا» و «قاضی» شناخته می‌شدند، اغلب کهنسالان زاهدی بودند که در سال‌های دور، آشنایی اندکی با علوم دینی در سطحی ابتدایی پیدا کرده و با همان اندوخته به نیازهای دینی مردم پاسخ می‌دادند، به آموزش فرزندان برخی اقشار می‌پرداختند و در مواردی، به‌عنوان بازوی قضایی حاکمان عمل می‌کردند. این وضعیت کمابیش تا واپسین سال‌های حکومت قاجارها ادامه داشت، تا اینکه آوازه مدرسه‌های دینی مترقی و سازمان‌یافته در هندوستان آن روزگار به گوش بلوچ‌ها رسید. با توجه به شرایط فرهنگی ویژه بلوچستان، تعداد اندکی از فرزندان همان زاهدان معتمد که از نظر طبقاتی نیز جزو اقشار میانی جامعه به شمار می‌آمدند و مورد اعتماد دیگران بودند، فرصت سفر به خارج از کشور را یافتند. این مسافران پس از بازگشت، به مهم‌ترین و تأثیرگذارترین نیروهای اجتماعی جامعه بلوچستان تبدیل شدند و سرآغاز تحولات گسترده و دگرگونی‌های ریشه‌ای در بنیان‌های فکری و اعتقادی بلوچ‌ها شدند. اگرچه این پیشوایان مذهبی تا پیش از این مورد احترام مردم بودند، اما سازمان منسجمی که دارای گستره نفوذ بالایی در عرصه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی باشد، نداشتند. در دوران انقلاب اسلامی و حکومت دینی در ایران، زمینه‌های مناسبی برای افزایش قدرت و تأثیرگذاری روحانیون در فرهنگ و جامعه بلوچستان فراهم شد. تثبیت جایگاه اقتدارآمیز رهبران مذهبی در بلوچستان، به ارتقای نقش عامل مذهب در هویت قومی بلوچ‌ها انجامید. اهمیت سیاسی رهبران مذهبی بلوچ، به‌ویژه در آستانه‌ی انقلاب اسلامی ایران، بیش‌ازپیش آشکار شد؛ آن‌ها در کنار علمای شیعه، نقش مهمی در بسیج سیاسی مردم بلوچ برای همراهی با این انقلاب گسترده ایفا کردند.[۲۳]

شکاف‌های اجتماعی

جامعه بلوچ از نظر تاریخی در ساختارهای ایلی و طایفه‌ای سازمان یافته بود. قدرت سنتی در دست خانین محلی و سرداران طایفه‌ها متمرکز بود و این سلسله مراتب، زمینه‌ساز اختلافات و رقابت‌ها می‌شد. حاکمان محلی برای حفظ قدرت خود، به ایجاد تفرقه و نابرابری بین اقشار مختلف جامعه دامن می‌زدند. تمرکز قدرت در دست عده‌ای خاص، باعث ایجاد شکاف بین نخبگان و توده مردم می‌شد. در برخی مناطق بلوچستان که ساختار اجتماعی بر نظام خویشاوندی استوار بود، باز هم سلسله‌مراتب ایلی و نقش سردار به‌عنوان رهبر کاریزماتیک، می‌توانست زمینه‌ساز اختلافات و رقابت‌ها باشد. ورود نیروهای نظامی و دولتی در دوران قاجار و پهلوی، همراه با سیاست‌های مدرنیزاسیون، شکاف‌های موجود در جامعه بلوچ را تشدید کرد. ظهور نیروهای اجتماعی جدید مانند روحانیون، روشنفکران و فعالان غیردولتی، باعث ایجاد رقابت بر سر قدرت و نفوذ شد و این امر به پیچیده‌تر شدن اختلافات داخلی در جامعه بلوچ منجر شد.[۲۴]

ویژگی‌های قومی مردم بلوچ

بلوچ‌ها مردمانی آزاده، مهمان‌نواز، راستگو، ناموس‌پرست، دلیر و شجاع، سخت‌کوش و جنگنده هستند. مردم بلوچ تحت تأثیر شرایط خاص محیط زندگی خود، استوار، بردبار و با حداقل امکانات روزگار می‌گذرانند و صبر و تحمل آنها در برابر مشکلات و سختی‌ها، در اقوام دیگر ایران نظیر ندارد. آنها در دوستی پایدار و وفادارند و در دشمنی سخت‌گیر و انتقامجو. بلوچ‌ها پایبندی بسیاری به اعتقادات مذهبی و دینی خود دارند؛ نماز را به‌موقع و با جماعت اقامه می‌کنند و حتی در سخت‌ترین شرایط روزه می‌گیرند و شکستن روزه را گناهی بزرگ می‌دانند. از جمله ویژگی‌هایی که سبب تمایز قوم بلوچ با سایر اقوام ایرانی می‌شود، عبارتند از:

پناهنده‌پذیری

اگر فردی گناهکار یا مظلوم از ترس جان، خانه و کاشانه خود را ترک کند و به سردار یا طایفه‌ای قدرتمند در میان بلوچ پناه ببرد، آنها پس از سنجیدن جوانب، از او حمایت می‌کنند. پناه‌دهنده ابتدا سعی می‌کند با میانجی‌گری مشکل پناهنده را حل کند؛ اما اگر نتیجه‌ای حاصل نشود، تا پای جان از او در برابر دشمنانش دفاع خواهد کرد.[۲۵] 

قول و وفاداری

اگر بلوچ به کسی قول دهد، تحت هیچ شرایطی از تعهد خود سرپیچی نمی‌کند. این وفاداری چنان در فرهنگ آنها نهادینه شده که ضرب‌المثل معروفی میان‌شان رواج دارد: 

«سَرُون بُرُوت بَلَه، قولَن مَروت» یعنی حاضرم سرم از تن جدا شود؛ اما به قولم خیانت نکنم.[۲۶]

مهمان‌نوازی

مهمان‌دوستی بلوچ‌ها ریشه در فرهنگ اسلامی دارد و آنها در این زمینه زبانزد خاص و عام هستند. این ویژگی پسندیده در میان همه اقشار جامعه بلوچ، چه فقیر و چه غنی، به‌وضوح دیده می‌شود. [۲۷]

حَشر و مَدَد

حَشر و مَدَد به‌معنای همکاری گروهی در انجام کارها است. برای بلوچ، زندگیِ تنها معنایی ندارد و تنهایی برابر با نابودی است. آنها در طول تاریخ، برای مقابله با طبیعت خشن، آموخته‌اند که همواره در کنار قوم و هم‌کیشان خود بمانند تا از گزند آسیب‌ها در امان باشند. این فرهنگ همیاری در ساخت مدارس، خانه‌ها، کشاورزی، دروی محصول، لایروبی قنات‌ها، ساخت سد و حتی دفاع از قلمرو مشهود است.[۲۸] 

بَجَار

یکی از سنت‌های پسندیده بلوچ‌ها که در میان دیگر اقوام کمتر دیده می‌شود، رسم بَجَار است. بَجَار یعنی کمک مالی و معنوی به جوانی که قصد ازدواج دارد. اگرچه این کمک شامل همه جوانان می‌شود؛ اما عالمان و خردمندان بلوچ این سنت را برای حمایت از جوانان کم‌بضاعت گسترش داده‌اند تا آنها احساس شرمندگی نکنند. میزان کمک بسته به توانایی افراد دارد و معمولاً از سوی خویشاوندان به‌صورت نقدی یا غیرنقدی ارائه می‌شود.[۲۹] 

چَنده

بلوچ‌ها علاوه بر مشارکت در بَجَار و حَشر و مَدَد، در ساخت مساجد، حوزه‌های علمیه و تأمین هزینه‌های طلاب و مدرسان نیز با پرداخت نقدی و غیرنقدی همکاری می‌کنند. [۳۰]

بَسیر

اگر به فردی یا طایفه‌ای ستمی وارد شود و شخص خطاکار از عمل خود اظهار پشیمانی نکند، طرف مقابل در فرصتی مناسب بسیر یا انتقام خواهد گرفت. در اشعار بلوچی آمده است: 

«سینگ آگان چاتانی بن ریزانت، کینگ چه مردانی دل کَنزنت». یعنی وقتی سنگ‌های بزرگ ته چاه فرسوده و خرد شوند، آن‌گاه ممکن است کینه از دل مرد بیرون رود.[۳۱]

قَسَمِ زَنطَلاق

بلوچ‌ها برای تأکید بر تعهد، وفاداری به پیمان، اثبات بی‌گناهی یا قطعی کردن وعده‌های خود، سوگند زنطَلاق می‌خورند. این شیوۀ سوگند نشان‌دهنده اهمیت ناموس و حرمت خانواده در نزد آنان است.[۳۲] 

دیوان

دیوان در جامعه بلوچی به مجلسی گفته می‌شود که بزرگان و ریش‌سفیدان قوم برای حل‌وفصل امور مهم گرد هم می‌آیند. این مجلس برای رفع اختلافات بین افراد یا طوایف، تعیین مهریه و مسائل اجتماعی تشکیل می‌شود.[۳۳] 

پَتَر

پَتَر به‌معنای پذیرش اشتباه و طلب بخشش است. اگر بین دو نفر یا دو طایفه درگیری رخ دهد و کسی آسیب ببیند، بزرگان قوم همراه فرد خطاکار برای عذرخواهی نزد طرف زیان‌دیده می‌روند. آنها با ابراز پشیمانی و قبول مسئولیت، خسارت را جبران می‌کنند تا از گسترش دامنه اختلاف جلوگیری شود.[۳۴] 

زبان و ادبیات بلوچی

قوم بلوچ به‌زبان بلوچی صحبت ‌می‌کنند که ریشه در زبان‌های باستانی ایران دارد.[۳۵] زبان بلوچی دارای شش گویش محلی شامل رَخشانی (سرحدی)، راوانی، لاشاری، کیچی، ساحلی و سلیمانی است. بلوچ‌های ترکمنستان، افغانستان و پاکستان به گویش سرحدی تکلم می‌کنند.[۳۶] الفبای زبان بلوچی، همان الفبای فارسی است.[۳۷]

ادبیات عامه و فولکلور

ادبیات عامیانه بلوچی، گنجینه‌ای از سخنان زیبا و ارزشمند است که به‌صورت نظم و نثر، از گذشتگان به نسل امروزی رسیده و به‌دلیل شیوایی و زیبایی کلام، تا به امروز حفظ شده است. ادبیات منظوم بلوچی را می‌توان به دو بخش اصلی تقسیم کرد: اشعار شادی و اشعار اندوه. اشعار شادی، شامل انواع گوناگونی از سروده‌ها مانند لیلو، نازینک، مبارک، هالو، لاڑو، سپت و شادباش‌ها هستند که در مراسم‌های شاد مانند تولد نوزاد، عروسی، ختنه و نامزدی، توسط زنان و مردان به همراه موسیقی و با استفاده از سازهای مختلفی همچون سرود، رباب، تمبورک، سورنا، نل (قلم نی)، بینجو، دهل و دمبک اجرا می‌شوند. در مقابل، اشعار اندوه، شامل لیکو، موتک و لولی هستند که در مراسم‌های عزاداری و سوگواری خوانده می‌شوند. این اشعار، گاهی با همراهی ساز و گاهی نیز بدون استفاده از ابزار موسیقی، توسط زنان و مردان اجرا می‌شوند و بیانگر احساسات عمیق غم و اندوه هستند.[۳۸]

ادبیات عامه، داستان‌ها و افسانه‌های بلوچی، دریچه‌ای به‌سوی گذشته‌های دور هستند و ریشه‌های بسیاری از آنها به دوران کوچ آریایی‌ها به فلات ایران بازمی‌گردد. اعتقادات و افسانه‌های مربوط به ماه و خورشید، توانایی صحبت با جانوران و گیاهان، نمونه‌هایی از این دست هستند که نشان می‌دهند در آن دوران، انسان‌ها برای گیاهان نه‌تنها روح و زندگی، بلکه هوش و ذکاوت قائل بودند. مردان و زنان کهنسالی که حافظ داستان‌ها، افسانه‌ها و مثل‌های کهن هستند، با مرگ خود این دانش را به زیر خاک می‌برند. این وضعیت، ضرورت توجه سازمان‌های مربوطه و علاقه‌مندان به فرهنگ را برای ثبت این بخش ارزشمند از فرهنگ ایرانی، بیش از پیش آشکار می‌سازد. این داستان‌ها، برای متخصصان حوزه‌های مختلف مانند روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند و می‌توانند دستمایه‌ای برای تحلیل‌های عمیق و گسترده باشند. گسترش رسانه‌های صوتی و تصویری مانند ماهواره، تلویزیون و اینترنت، فرهنگ عامیانه بلوچستان را به سمت فراموشی سوق داده است. تلویزیون و رادیو، با پر کردن اوقات فراغت کودکان، جایگزین قصه‌گویی‌های سنتی شده و محتوایی ناهمگون با فرهنگ بومی را به آنها ارائه می‌دهند.[۳۹]

ادبیات شفاهی

ادبیات شفاهی مردم بلوچ مانند حماسه‌ها گنجینه‌ای ارزشمند از تاریخ و فرهنگ این قوم هستند که ریشه در رخدادهای واقعی و تجربه‌های زیسته مردم بلوچستان دارند. این داستان‌های منظوم، توسط شاعرانی خلق شده‌اند که خود شاهد و ناظر وقایع زمان خویش بوده‌اند و اغلب از میان روحانیون یا طبقه اشراف و حاکمان محلی برخاسته‌اند. بیشتر این حماسه‌ها، به تصویر کشیدن نبردها، دلاوری‌ها و عشق‌های آتشین است. این حماسه‌ها، در مجالس جشن و سرور، به‌ویژه در مراسم عروسی که گاه تا هفت شب و روز به طول می‌انجامید، توسط خوانندگان خوش‌صدا و نوازندگان حرفه‌ای (معروف به پهلوان) با ساز و آواز اجرا می‌شدند. در کنار داستان‌های حماسی، اشعاری در مدح پیامبر اسلام و حضرت علی نیز جایگاه ویژه‌ای در این مراسم داشتند و شاعران بلوچ، بهترین سروده‌های خود را به این مضامین اختصاص داده‌اند. از جمله مشهورترین این حماسه‌ها می‌توان به جنگ نلی، مرثیه همل، جنگ چاکر رند و همل جیید، داستان عزت و مبروک، کیا و سدو، شهداد و مهناز، جنگ سوسمار، حماسه‌های میر کنبر، بالاچ گورگیج، لله و گراناز، سهراب خان نوشیروانی، قول بلوچی، نودبندگ لاشاری، شی مرید و هانی، دوستین و شیرین، شالی و میرابراهیم اشاره کرد. این حماسه‌ها، ضمن روایت تاریخ و فرهنگ بلوچستان، ارزش‌های والایی چون شجاعت، وفاداری، عشق و میهن‌پرستی را نیز به نسل‌های آینده منتقل می‌کنند.[۴۰]

اشعار

فرهنگ مکتوب و نوشتاری بلوچ‌ها عمر طولانی ندارد؛ اما شعر کلاسیک بلوچی از پویایی و وسعت فرهنگی بلوچ حکایت دارد. سنت پهلوانی و شاعری که با موسیقی بلوچی عجین شده، از غنای قابل توجهی برخوردار است. بیشتر شاعران برجستۀ بلوچی از حوزۀ جغرافیایی ایران امروزی برخاسته‌اند. شعر بلوچ امروزه یک جریان پرقدرت ادبی در بلوچستان ایران و پاکستان است. اولین زن شاعر پارسی‌گوی «رابعۀ خضداری»، از سرزمین خضدار بلوچستان در پاکستان امروزی است.[۴۱]

باورها

بیشتر قوم بلوچ مسلمان بوده و پیرو مذهب حنفی و شیعۀ دوازده‌امامی هستند. گروهی از بلوچ‌ها در کراچی پاکستان، مسیحی هستند. کارشناسان معتقدند که در جامعۀ بلوچ آثاری از مذاهب ابتدائی مانند آنیسیم و اعتقاد به زارها و بادها، جن‌ها و دیوها نیز دیده می‌شود.[۴۲] بلوچ‌ها، برخی قبایل یا بخشی از آن را دارای نیروی شفادهنده می‌دانند مانند عشیرۀ نوتهنی از قبیلۀ بوگتی، قبیلۀ کهیری و قبیلۀ کَلَمَتی. در مناطق بلوچ‌نشین مسجد کم دیده می‌شود و به‌طور معمول روی ‌تپه‌ها سنگ‌ها را به‌منظور نشان دادن قبله کنار هم قرار می‌دهند؛ اما مقبره‌های مشایخ از اهمیت زیادی برخوردار است و محل عبادت و زیارت آنها است.[۴۳]

آیین‌های قوم بلوچ

الف) آداب رمضانی

مردم بلوچ از نیمۀ ماه شعبان برای ورود به ماه رمضان آماده می‌شوند؛ آنها گوسفند یا بزی را برای تهیۀ غذای مخصوص رمضان با نام تباهک، ذبح می‌کنند؛ زنان خانه‌های خود را غبارروبی کرده و سپس مسجد را غبارروبی می‌کنند. مردم بلوچ هنگام افطار از روزه‌داران با غذاها و شیرینی‌های بلوچی پذیرایی می‌کنند و اشخاص معین در هنگام سحر بر طبل می‌زنند و اشعار مخصوص می‌خوانند تا مردم برای سحری و عبادت بیدار شوند.[۴۴] روحانی محل در ایام قدر، شبانه‌روزی در یک چادر در مسجد به‌ عبادت می‌پردازد و در شب عید بیرون می‌آید و مردم در روز عید وجوهات خود را به‌صورت نقدی به او می‌پردازند.[۴۵]

ب) مراسم عاشورا

بلوچ‌های شیعه مراسم عزاداری ماه محرم را با شکوه خاص برگزار می‌کنند. نزد آنها علاوه بر سینه‌زنی، زنجیرزنی و مداحی توسط مردان سیاه‌پوش در خیابان‌ها، پختن نذری و توزیع شربت نیز رایج است. بلوچ‌ها با پای برهنه حرکت می‌کنند و به سر و صورت خود گِل‌ می‌مالند و کاه می‌ریزند. زنان نیز در این مراسم شرکت می‌کنند و در روز هفتم محرم، به یاد علی‌اصغر و مادر او آش نذری دلگ عاشوری یا هفت دهلی می‌پزند و در این روز از عزاداران با شیر پذیرایی می‌کنند.[۴۶] البته عزاداری بلوچ‌ها اختصاص به شیعیان ندارد، بلکه بلوچ‌های اهل سنت مخصوصا در ایران از گذشته تا بحال در ایام عزاداری برای مجالس عزا برای امام حسین برپا می‌کنند.[۴۷]

ج) آیین سوگواری

بلوچ‌ها به سوگواری، پرسه می‌گویند که به‌معنای پرسیدن احوال بازماندگان متوفی و تسلی خاطر آنها است. مراسم پرسه با خبردادن اقوام و نزدیکان شروع می‌شود. بعد از آمدن تمام افراد مورد نظر، میت را به‌عیدگاه جهت انجام مراسم غسل، کفن و ادای نماز میت می‌برند. در قبرستان، مردم به امید ثواب، در کندن قبر پیش‌قدم می‌شوند. بعد از خاک‌سپاری، خواندن سورۀ یاسین و فاتحه و دعا برای آمرزش میت، نزدیکان و به‌ویژه فرزندان متوفی دربارۀ بدهکاری مالی او به دیگران، پرس‌وجو می‌کنند. اگر متوفی مرد باشد در دوسوی قبر دو تکه سنگ و اگر زن باشد یک تکه سنگ می‌گذارند. مراسم سه‌فاتحه در روز سوم متوفی برگزار می‌شود که مردان در مسجد و زنان در خانۀ متوفی جمع می‌شوند و برای متوفی فاتحه و قرآن می‌خوانند. در این روز گوسفندی به‌یاد متوفی و برای پذیرایی از مهمانان قربانی می‌شود. بلوچ‌ها مراسم هفتم، پانزدهم، چهلم، شش‌ماهگی و سالگرد نیز برگزار می‌کنند. بلوچ‌ها در زمان مصیبت لباس معمولی خود را می‌پوشند، اما در برخی موارد نزدیکان برای مدتی ریش و موی خود را اصلاح نمی‌کنند.[۴۸]

اعیاد مردم بلوچ

الف) عید نوروز؛ بلوچ‌های ایران در روز عید با نادیده گرفتن تمام خصومت‌ها به دامن طبیعت می‌روند و با ساز و دهل از نوروز تجلیل می‌کنند؛ ب) عید فطر؛ در شب عید زنان بلوچ مراسم حنابندان دارند که شخص ماهری روی دستان آنها تصاویر زیبا با حنا می‌کشد. روز عید مردان با پوشیدن لباس نو به عیدگاه می‌روند و بعد از ادای نماز عید و پرداخت فطریه، مراسم (طلب حلالیت با نام هک‌پهلی را با سه‌بار در آغوش گرفتن هم‌دیگر انجام می‌دهند. آنها سپس به خانۀ خویشان و اقوام می‌روند و زنان با شیرینی‌های محلی از آنها پذیرایی می‌کنند؛ ج) عیدقربان؛ در شب عید، زنان پاهای فرزندان خود را با حنا مزین می‌کنند. در روز عید، مردان با پوشیدن لباس نو به عیدگاه می‌روند. بعد از ادای نماز از هم‌دیگر طلب حلالیت می‌کنند و اکثر خانواده‌ها حیوانی را قربانی می‌کنند. خانواده‌های فقیر با مشارکت هم‌دیگر حیوانی را قربانی می‌کنند. در این عید دید و بازدیدها تا سه روز ادامه دارد.[۴۹]

پوشش و لباس بلوچی

در میان قوم بلوچ، زنان و مردان پوشاک سنتی خاص خود را دارند که در همه جا قابل تشخیص است و از شهرت بالا برخوردار است. الف) لباس مردان؛ مردان بلوچ در پوشش خود از پاک (عمامه)، مسر (دستمال شبیه عمامه)، کلاه سوپی (ویژۀ مسجد و زمان عبادت)، چکن‌دوز (کلاه دست‌دوزی اعیانی)، لنگ (پارچه‌ دور گردن)، جامگ (پیراهن گشاد)، گنج‌پراک (زیرپراهن)، پاجاکم (شلوار گشاد چین‌دار)، سرین‌بند (کمر بند پارچه‌ای / نخ‌باف برای شلوار)، شال (کُت مخصوص زمستان) و کرو (جوراب پشمی برای زمستان) استفاده می‌کنند و از سواس و پوزا (بافته‌شده از برگ خرمای وحشی)، دوبند (ساخته‌شده از پوست گاو)، کوش (کفش چرمی)، به‌عنوان کفش استفاده می‌کنند.[۵۰] ب) لباس زنان؛ زنان بلوچ از جامک، پاجامک، سریک (نوع روسری از چادر بزرگ‌تر)، تکو (نوعی چارقد) با پارچه‌های مرغوب نخی و ابریشمی و با رنگ‌های مختلف، استفاده می‌کنند. لباس‌های زنان بلوچ با سوزن‌دوزی، بلوچ‌دوزی، پریواردوزی و آیینه دوزی تزیین می‌شود و قیمت گران دارد.[۵۱] زنان بلوچ به زیورآلات علاقۀ زیاد دارند و از گوشواره‌های نالوک، چلمب، والی، بادی و جمکه که از طلا ساخته می‌شود، استفاده می‌کنند. همچنین کید که از طلا ساخته می‌شود بر موهای خود آویزان می‌کنند. کپکو گردن‌بندی است که با طلا، فیروزه و یاقوت تزیین می‌شود، پادیگ (پابند)، چلا (انگشتر)، پلوه (آویز بینی) دیگر زیورآلات مورد علاقۀ زنان بلوچ است.[۵۲]

غذاها‌ی بلوچی

بلوچ‌ها تنوع غذایی بسیار دارند. معروف‌ترین خوراک‌های بلوچ‌ها عبارت است از: 1. تباهگ؛ مخلوطی از برنج، گوشت خشک‌کردۀ گوسفند، پودر انار، نمک و آب لیمو است که بیشتر در سحرهای ماه رمضان مصرف می‌شود؛ 2. چنگال؛ از شیرینی‌های سنتی بلوچی است که از خرما، خمیر نمیه‌پخت، روغن محلی حیوانی و ادویه‌جات تهیه می‌شود و عموماً در افطاری از آن استفاده می‌کنند؛ 3. بتَّ‌ماش؛ این غذا از ترکیب برنج، روغن، ماش و ادویه‌جات تهیه می‌شود که بیشتر بین افراد مسن طرفدار دارد و به‌طور معمول در هنگام باران آماده می‌کنند؛ 4. نان تیموش؛ این نان بسیار ترد و نازک است و با ترکیب آب، آرد، نمک و کمی روغن تهیه می‌شود. نان تیموش در گذشته روی سنگ‌های بزرگ، پهن و نازک می‌شد. امروزه این نان روی ظرف مخصوص به‌نام تین پخته می‌شود. 5. پکوره؛ این غذا از آرد نخود، آرد گندم، گشنیز، ادویه‌های خوش‌بو کننده و روغن آماده می‌شود.[۵۳]

موسیقی بلوچی

موسیقی بلوچی، شباهت زیاد به موسیقی هندی دارد که در جشن‌های عروسی و اعیاد خوانده می‌شود. این موسیقی با دهل، سرنا، طبل، قیچک، تنبورگ، رباب، بانچو، نی، کوزه و دینبوک نواخته می‌شود و با اشعار و ترانه‌های فولکور ترکیب می‌شود.[۵۴]

رقص‌های بومی

رقص بلوچی دارای انواعی چون دوچاپی، سه‌چاپی، لنکی، کوپکو و لیوا است که معروف‌ترین آن دوچاپی است و نماد همبستگی بلوچ‌ها به‌حساب می‌آید. این رقص با نواختن سرنا شروع می‌شود و افراد در یک نیم‌دایره یا دایرۀ کامل همراه با آهنگ خاص، حرکات موزون انجام می‌دهند. طبال به طبل بزرگ می‌زند و همراه سرنا و طبل کوچک ریتم خاصی اجرا می‌کنند و رقص با چرخیدن و کف‌زدن منظم شروع می‌شود. وقتی ریتم موسیقی تندتر شود، چرخیدن آنها نیز تند می‌شود. [۵۵]

بازی و سرگرمی

بازی‌های محلی قوم بلوچ از سابقۀ طولانی برخوردار است و بسیاری از جنبه‌های فرهنگی این قوم را دربر می‌گیرد. این بازی‌ها باتوجه به شرایط محیطی و امکانات بازی، سلیقه، مهارت بازیکنان و هدف مورد نظر به‌گونه‌های متفاوت تقسیم می‌شود. معرو‌ف‌ترین بازی‌های بلوچی عبارتند از: کپگ، کاتلی، پلیلگ، پشت‌مه‌پشت، هذک چیردیکا، چادرپیردیکا، مجول، تل، بوتگ‌چوند، چوک، لپار، نه‌داری، کستی، دهتک، سارگ، جوجو، چل، کلان شتیک و گول که به‌صورت گروهی در جشن‌های عمومی بازی می‌شود.همچنین بازی‌های کلاه‌چل‌چل، چل‌بازی، چوب‌بازی، کیچ‌زور، بازی کَبَدی، سرخ‌پری، زردپری، پادشاه وزیر، کشتی کج‌گردان، اشکاتیلی، لگوش، تیت، هلاری، خسوخسو، توطن‌سواری، دلکی، کپگ و شترسواری نیز در میان قوم بلوچ به‌ویژه بلوچ‌های ایران رایج است.[۵۶]

عروسی در قوم بلوچ

عروسی بلوچ‌ها آداب و رسوم خاصی دارد و در چند مرحله شامل دگِندونِن (خواستگاری) ، هِبَرجنی (بله‌برون)، بربندمال (تعیین مهریه)، جُل‌بندی، حِنادوزدکی، حِناراستکی، سرآپی، مشاطه، شب‌یکجایی برگزار می‌شود.[۵۷] ازدواج بلوچ‌ها بیشتر میان طایفه‌ای است و رعایت طبقۀ اجتماعی در آن ضروری است.[۵۸] پدیدۀ چندهمسری در میان قوم‌ بلوچ نرخ بالا دارد.[۵۹]

ساختار اقتصادی

اقتصاد مردم بلوچ منابع مختلف دارد و این گروه قومی با مجموعه‌اي از فنون گوناگون كسب درآمد، سر و كار دارند. فعاليت‌هاي اقتصادی سنتی بلوچ شامل پرورش گوسفند، بز و شتر، کشاورزی، نخل‌كاري، شكار حيوانات و گردآوري مواد خوراكی و مواد خام طبيعی است. امروزه‌ كار دستمزدي و قاچاق كالا میان مردمان بلوچ، رایج است.[۶۰]

صنایع دستی

سوزن‌دوزی که توسط زنان بلوچ انجام می‌شود، شهرت جهانی دارد. سوزن‌دوزی قوم بلوچ، نماد قبیله و طایفه و هویت زن بلوچ به‌ حساب می‌آید که نسل‌به‌نسل آن را انتقال می‌دهند. از دیگر صنایع دستی بلوچ که شهرت دارد، سفال‌گری است. این صنعت نیز محصول دست زنان بلوچ است. صنایع حصیربافی، سکه‌بافی، زرگری و قالی‌بافی نیز در میان قوم بلوچ سابقۀ طولانی دارد.[۶۱]

نقش بلوچ در انقلاب اسلامی ایران

اسلام‌آوری قوم بلوچ به‌ دورۀ آغازین ورود اسلام به ایران بازمی‌گردد و آنها نقش اساسی در فتح ایران توسط مسلمانان ایفا کردند.[۶۲] در دورۀ معاصر نیز بلوچ‌های شیعه و سنی با پیشگامی افرادی مانند مولوی گل‌محمد حسن‌زهی، آیت‌الله کفعمی، مولوی عبدالعزیز ملازاده، محمدتقی حسینی طباطبایی و نورعلی شوشتری برای پیروزی و استحکام انقلاب اسلامی در ایران تلاش کردند.[۶۳] پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی و حمله حکومت بعث عراق به ایران، مردم بلوچ در کنار دیگر ایرانیان، عازم جبهه جنگ شدند؛ این مردم با فداکاری و ایثار در دوران دفاع مقدس نشان دادند که به هویت اسلامی-ایرانی و نظام جمهوری اسلامی پایبند هستند و در دفاع از خاک ایران کوتاهی نمی‌کنند.[۶۴]

پانویس

  1. ↑ «بلوچ و بلوچستان»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.
  2. ↑ مدیرشانه‌چی و دهمرده، «نقش و جایگاه نخبگان و سران طوایف قوم بلوچ در واگرایی و هم‌پیوندی ملی مطالعۀ موردی منطقۀ بلوچستان»، وبلاگ جغرافیای سیاست.
  3. ↑ بلوک‌باشی، «بلوچ»، دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی در وب‌سایت کتاب‌خانۀ مدرسۀ فقاهت.
  4. ↑ «دولت و  ملت در ایران: نگاهی تاریخی به تحول در ساختارهای  اجتماعی و سیاسی در بلوچستان»، وب‌سایت گوارتیشک.
  5. ↑ بلوک‌باشی، «بلوچ»، دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی در وب‌سایت کتاب‌خانۀ مدرسۀ فقاهت.
  6. ↑ «در مورد بلوچ در ویکی‌تابناک بیشتر بخوانید»، وب‌سایت تابناک.
  7. ↑ بلوک‌باشی، «بلوچ»، دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی در وب‌سایت کتاب‌خانۀ مدرسۀ فقاهت.
  8. ↑ پوپل، «نژاد و ملیت‌های افغانستان قسمت دوازدهم طایفۀ بلوچ»، وبلاگ نژاد و ملیت‌های افغانستان.
  9. ↑ «هشدار محقق از خطر نابودی شیعیان دایکندی توسط طالبان»، خبرگزاری اهل‌بیت.
  10. ↑ شهرنازدار، «مطالعات انسان‌شناختی بلوچستان»، وب‌سایت انسان‌شناسی و فرهنگ.
  11. ↑ «قوم بلوچ؛ جامعه‌ای با فرهنگی غنی و تاریخی پر فراز و نشیب»، وب‌سایت مای اسمارت ژن.
  12. ↑ فروزان‌‍نیا و دیگران، «نقش اقوام و طوايف در استان سيستان و بلوچستان و تأثير آنها بر ايجاد امنيت پايدار در منطقه»، 1391ش، ص886 و 889.
  13. ↑ مدیرشانه‌چی و دهمرده، «نقش و جایگاه نخبگان و سران طوایف قوم بلوچ در واگرایی و هم‌پیوندی ملی مطالعۀ موردی منطقۀ بلوچستان»، وبلاگ جغرافیای سیاست.
  14. ↑ بلوک‌باشی، «بلوچ»، ائرۀ المعارف بزرگ اسلامی در وب‌سایت مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
  15. ↑ زیرکی، «الگوی بهینۀ سیاسی فضایی توزیع قدرت اجتماعی در منطقۀ بلوچستان»، 1398ش، ص15.
  16. ↑ فروزان‌‍نیا و دیگران، «نقش اقوام و طوايف در استان سيستان و بلوچستان و تأثير آنها بر ايجاد امنيت پايدار در منطقه»، 1391ش، ص886.
  17. ↑ پوپل، «نژاد و ملیت‌های افغانستان قسمت دوازدهم طایفۀ بلوچ»، وبلاگ نژاد و ملیت‌های افغانستان.
  18. ↑ رستگار ژاله، «واکاوی تأثیر فرهنگ بر مسکن بلوچ‌ها از طریق سپهر نشانه‌ای یوری لوتمان»، 1400ش، ص38. ص41.
  19. ↑ بلوک‌باشی، «بلوچ»، ائرۀ المعارف بزرگ اسلامی در وب‌سایت کتاب‌خانۀ مدرسۀ فقاهت.
  20. ↑ بلوک‌باشی، «بلوچ»، ائرۀ المعارف بزرگ اسلامی در وب‌سایت کتاب‌خانۀ مدرسۀ فقاهت
  21. ↑ پرگاری و دیگران، «تأثیر عوامل اجتماعی و فرهنگی – مذهبی در مهاجرت بلوچ‌ها از زاهدان به آن‌سوی مرز در دورۀ پهلوی»، 1395ش، ص48-49.
  22. ↑ بلوک‌باشی، «بلوچ»، ائرۀ المعارف بزرگ اسلامی در وب‌سایت کتاب‌خانۀ مدرسۀ فقاهت.
  23. ↑ نادری و دیگران، «تأملی در آرایـش نیروهـای اجتماعی و تحول گفتمان‌‌های هویت قومی در بلوچستان ایران»، 1397ش، ص83-84 و 91.
  24. ↑ نادری و دیگران، «تأملی در آرایش نیروهای اجتماعی و تحول گفتمان‌های هویت قومی در بلوچستان ایران»، 1397ش، ص78-79.
  25. ↑  طاهری، «درآمدی برتبارشناسی قوم بلوچ»، 1386ش، ص136-138.
  26. ↑  طاهری، «درآمدی برتبارشناسی قوم بلوچ»، 1386ش، ص136-138.
  27. ↑  طاهری، «درآمدی برتبارشناسی قوم بلوچ»، 1386ش، ص136-138.
  28. ↑  طاهری، «درآمدی برتبارشناسی قوم بلوچ»، 1386ش، ص136-138.
  29. ↑  طاهری، «درآمدی برتبارشناسی قوم بلوچ»، 1386ش، ص136-138.
  30. ↑  طاهری، «درآمدی برتبارشناسی قوم بلوچ»، 1386ش، ص136-138.
  31. ↑  طاهری، «درآمدی برتبارشناسی قوم بلوچ»، 1386ش، ص136-138.
  32. ↑  طاهری، «درآمدی برتبارشناسی قوم بلوچ»، 1386ش، ص136-138.
  33. ↑  طاهری، «درآمدی برتبارشناسی قوم بلوچ»، 1386ش، ص136-138.
  34. ↑   طاهری، «درآمدی برتبارشناسی قوم بلوچ»، 1386ش، ص136-138.
  35. ↑ شهرنازدار، «مطالعات انسان‌شناختی بلوچستان»، وب‌سایت انسان‌شناسی و فرهنگ.
  36. ↑ شیرخانی و دیگران، «تحلیل ساختار اجتماعی آیین‌های بلوچ در مثل‌های بلوچی سرحدی برپایۀ روی‌کرد مردم‌مدارانۀ بوراوی»، 1400ش، ص159.
  37. ↑ «پیشینه زبان بلوچی»، وب‌سایت طرفداری.
  38. ↑ رئیسی و شعبان‌زاده، بررسی ادبیات منظوم عامیانه بلوچی در مناطق دشتیاري و باهوکلات، 1393ش، ص11.
  39. ↑ رئیسی، «داستان کهن بلوچ (گِسِّدُک)»، وبلاگ مسب.
  40. ↑ یادگاری، «حماسه‌های مردم بلوچ»، وب‌سایت مرکز اسناد فرهنگی آسیا.
  41. ↑ شهرنازدار، «مطالعات انسان‌شناختی بلوچستان»، وب‌سایت انسان‌شناسی و فرهنگ.
  42. ↑ «نگاهی به‌فرهنگ بلوچ»، وب‌سایت مجلۀ ویستا.
  43. ↑ «معتقدات بلوچ‌ها»، ویکی‌فقه.
  44. ↑ آذرنیوش، «آداب و رسوم، تاریخچه و طوایف بلوچ»، وب‌سایت کجارو.
  45. ↑ فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران.
  46. ↑ فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران.
  47. ↑ «ارادت اهل سنت سیستان و بلوچستان به امام حسین (ع) پایانی ندارد»، خبرگزاری مهر.
  48. ↑ قنبرپور، «مروری بر مراسم پرسه در بلوچستان»، وب‌سایت مجلۀ ویستا.
  49. ↑ فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران
  50. ↑ «نگاهی به‌فرهنگ بلوچ»، وب‌سایت مجلۀ ویستا.
  51. ↑ «فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران.
  52. ↑ آداب و رسوم مردم بلوچ»، وبسایت کارناوال.
  53. ↑ «غذاهای بلوچی طعمی به حلاوت طبیعت / غذاهای سنتی زینت‌بخش سفره‌های سحری»، وب‌سایت عصر هامون.
  54. ↑ «فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران.
  55. ↑ «فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران.
  56. ↑ «فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران.
  57. ↑ «فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران.
  58. ↑ «فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران.
  59. ↑ علی‌نقیان و روستاخیز، «فهم پدیدارشناختی چندهمسری در میان بلوچ‌ها ساکن شهرستان چابهار»، 1397ش، ص97.
  60. ↑ بلوک‌باشی، «بلوچ»، ائرۀ المعارف بزرگ اسلامی در وب‌سایت کتاب‌خانۀ مدرسۀ فقاهت.
  61. ↑ آذرنیوش، «آداب و رسوم، تاریخچه و طوایف بلوچ»، وب‌سایت کجارو.
  62. ↑ «اسلام عامل عزت قوم بلوچ»، پایگاه جامع دینی و خبری اهل سنت ایران.
  63. ↑ کیخان، «نقش مردم سیستان در انقلاب اسلامی»، وبلاگ علی کیخانی.
  64. ↑ امیری و صلاح، «بررسی نقش رزمندگان بلوچ در هشت سال دفاع مقدس»، وب‌سایت علم‌نت.

منابع

  • آذرنیوش، زهرا، «آداب و رسوم، تاریخچه و طوایف بلوچ»، وب‌سایت کجارو، تاریخ درج مطلب: 1 دی 1400ش.
  • «ارادت اهل سنت سیستان و بلوچستان به امام حسین (ع) پایانی ندارد»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 9 مهر 1399ش.
  • «اسلام عامل عزت قوم بلوچ»، پایگاه جامع دینی و خبری اهل‌سنت ایران، تاریخ درج مطلب: 30 مهر 1398ش.
  • امیری، عنایت‌الله و صلاح، مهدی «بررسی نقش رزمندگان بلوچ در هشت سال دفاع مقدس»، وب‌سایت علم‌نت، تاریخ بازدید: 6 مهر 1402ش.
  • «بلوچ و بلوچستان»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام، تاریخ بازدید: 5 مهر 1402ش.
  • بلوک‌باشی، علی، «دائرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی»، وب‌سایت کتابخانۀ مدرسۀ فقاهت، تاریخ بازدید: 14 اردیبهشت 1404ش.
  • پوپل، کریم، «نژاد و ملیت‌های افغانستان قسمت دوازدهم طایفۀ بلوچ»، وبلاگ نژاد و ملیت‌های افغانستان، تاریخ درج مطلب: 27 ژانویۀ 2016م.
  • «پیشینه زبان بلوچی»، وب‌سایت طرفداری، تاریخ درج مطلب: 14 آذر 1399ش.
  • پرگاری، صالح و دیگران، «تأثیر عوامل اجتماعی و فرهنگی – مذهبی در مهاجرت بلوچ‌ها از زاهدان به آن‌سوی مرز در دورۀ پهلوی»، فصل‌نامۀ تحقیقات تاریخ اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال ششم، شمارۀ دوم، پاییز و زمستان 1395ش.
  • «در مورد بلوچ در ویکی‌تابناک بیشتر بخوانید»، وب‌سایت تابناک، تاریخ بازدید: 1 مهر 1402ش.
  • «دولت و  ملت در ایران: نگاهی تاریخی به تحول در ساختارهای  اجتماعی و سیاسی در بلوچستان»، وب‌سایت گوارتیشک، تاریخ بازدید: 28 اردیبهشت 1404ش.
  • رستگار ژاله، سحر «واکاوی تأثیر فرهنگ بر مسکن بلوچ‌ها از طریق سپهر نشانه‌ای یوری لوتمان»، دوفصل‌نامۀ علمی معماری اقلیم گرم و خشک، سال دهم، شمارۀ پانزدهم، بهار و تابستان 1400ش.
  • رئیسی، «داستان کهن بلوچ (گِسِّدُک)»، وبلاگ مسب، تاریخ درج مطلب: 6 آبان 1389ش.
  • رئیسی، کریم‌بخش و شعبان‌زاده، مریم، بررسی ادبیات منظوم عامیانه بلوچی در مناطق دشتیاري و باهوکلات، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در رشته زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، 1393ش.
  • شیرخانی، حسین و دیگران، «تحلیل ساختار اجتماعی آیین‌های بلوچ در مثل‌های بلوچی سرحدی برپایۀ روی‌کرد مردم‌مدارانۀ بوراوی»، دوماه‌نامۀ فرهنگ و ادبیات عامه، سال 9، شمارۀ 42، بهمن و اسفند 1400ش.
  • شهرنازدار، محسن، «مطالعات انسان‌شناختی بلوچستان»، وب‌سایت انسان‌شناسی و فرهنگ، تاریخ درج مطلب: 28 اردیبهشت 1401ش.
  • طاهری، محمدرضا، «درآمدی بر تبارشناسی قوم بلوچ»، میثاق امین، پیش‌شمارۀ 3، تابستان 1386ش.
  • علی‌نقیان، شیوا و روستاخیز، بهروز «فهم پدیدارشناختی چندهمسری در میان بلوچ‌ها ساکن شهرستان چابهار»، مجله پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، دورۀ 8، شمارۀ 1، بهار و تابستان 1397ش.
  • «غذاهای بلوچی طعمی به حلاوت طبیعت / غذاهای سنتی زینت‌بخش سفره‌های سحری»، وب‌سایت عصر هامون، تاریخ درج مطلب: 24 خرداد 1395ش.
  • فروزان‌‍نیا، مسعود و دیگران، «نقش اقوام و طوايف در استان سيستان و بلوچستان و تأثير آنها بر ايجاد امنيت پايدار در منطقه»، اولین همایش ملی شهرهای مرزی و امنیت؛ چالش‌ها و رهیافت‌ها، دانشگاه سیستان‌وبلوچستان، 30 و 31 فروردین 1391ش.
  • «فرهنگ بومی مردم بلوچ»، وب‌سایت صنایع دستی ایران، تاریخ بازدید: 1 مهر 1402ش.
  • قنبرپور، سینا، «مروری بر مراسم پرسه در بلوچستان»، وب‌سایت مجلۀ ویستا، تاریخ درج مطلب:11 مهر 1402ش.
  • «قوم بلوچ؛ جامعه‌ای با فرهنگی غنی و تاریخی پر فراز و نشیب»، وب‌سایت مای‌اسمارت ژن، تاریخ درج مطلب: 4 اردیبهشت 1404ش.
  • کارناوال، ارشد، «آداب و رسوم مردم بلوچ»، وبسایت کارناوال، تاریخ درج مطلب: 21 مرداد 1399ش.
  • کیخان، علی، «نقش مردم سیستان در انقلاب اسلامی»، وبلاگ علی کیخانی، تاریخ درج مطلب: 25 مرداد 1397ش.
  • مدیرشانه‌چی، محسن و دهمرده، معصومه، «نقش و جایگاه نخبگان و سران طوایف قوم بلوچ در واگرایی و هم‌پیوندی ملی مطالعۀ موردی منطقۀ بلوچستان»، وبلاگ جغرافیای سیاست، تاریخ درج مطلب: 5 مهر 1402ش.
  • «معتقدات بلوچ‌ها» ویکی‌فقه، تاریخ بازدید: 4 مهر 1402ش.
  • نادری، احمد و دیگران، «تأملی در آرایش نیروهای اجتماعی و تحول گفتمان‌های هویت قومی در بلوچستان ایران»، فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، دورۀ 3، شمارۀ 11، پاییز 1397ش.
  • «نگاهی به‌فرهنگ بلوچ»، وب‌سایت مجلۀ ویستا، تاریخ بازدید: 1 مهر 1402ش.
  • «نظام طبقاتی جامعه بلوچ»، وبلاگ بلوچ ارتباط، تاریخ بازدید: 5 مهر 1402ش.
  • «هشدار محقق از خطر نابودی شیعیان دایکندی توسط طالبان»، خبرگزاری اهل‌بیت، تاریخ درج مطلب: 15 تیر 1398ش.
  • یادگاری، عبدالحسین، «حماسه‌های مردم بلوچ»، وب‌سایت مرکز اسناد فرهنگی آسیا، تاریخ درج مطلب: 15 دی 1385ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:قوم_بلوچ&oldid=43683»