پرش به محتوا

پیش‌نویس:ازدواج: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌ترتفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
project>امان الله فصیحی
project>امان الله فصیحی
خط ۳۶: خط ۳۶:
خانواده اولین واحد اجتماعی، حقوقی و بنیادی<ref>قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مصوب 1358ش، مادۀ 10.</ref>  جامعه است که جهت رفع نیازمندی‌های جنسی، عاطفی و تکامل معنوی پایدار مرد و زن، توسط نهاد ازدواج ایجاد شده و استمرار نسل بشری از نتایج اساسی آن به‌شمار می‌آید. پیمان ازدواج دارای یک مفهوم زیربنایی اخلاقی است که جایگاه شخص سوم (فرزند) در آن، بیش‌ از جایگاه دو طرف قرارداد، در نظر گرفته شده است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/25721/%C2%AB%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87%C2%BB-%D8%AF%D8%B1-%DA%AF%D9%81%D8%AA%E2%80%8C%D9%88%DA%AF%D9%88-%D8%A8%D8%A7-%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%AF%D8%A7-%D8%A2%D9%84%D9%85%D9%88%D9%86%D8%AF-(%D9%81%DB%8C%D9%84%D8%B3%D9%88%D9%81-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D9%88-%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82) «خوانش فلسفی از خانواده در گفتگو با برندا آلموند (فیلسوف جامعه و اخلاق)»، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>
خانواده اولین واحد اجتماعی، حقوقی و بنیادی<ref>قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مصوب 1358ش، مادۀ 10.</ref>  جامعه است که جهت رفع نیازمندی‌های جنسی، عاطفی و تکامل معنوی پایدار مرد و زن، توسط نهاد ازدواج ایجاد شده و استمرار نسل بشری از نتایج اساسی آن به‌شمار می‌آید. پیمان ازدواج دارای یک مفهوم زیربنایی اخلاقی است که جایگاه شخص سوم (فرزند) در آن، بیش‌ از جایگاه دو طرف قرارداد، در نظر گرفته شده است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/25721/%C2%AB%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87%C2%BB-%D8%AF%D8%B1-%DA%AF%D9%81%D8%AA%E2%80%8C%D9%88%DA%AF%D9%88-%D8%A8%D8%A7-%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%AF%D8%A7-%D8%A2%D9%84%D9%85%D9%88%D9%86%D8%AF-(%D9%81%DB%8C%D9%84%D8%B3%D9%88%D9%81-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D9%88-%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82) «خوانش فلسفی از خانواده در گفتگو با برندا آلموند (فیلسوف جامعه و اخلاق)»، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>


== آرامش ==
==آرامش==
آرامش یکی از نیازهای مهم انسان برای سامان زندگی در این جهان است. آرامشی که در پرتو رابطه زن و مرد شکل می‌گیرد و هر دو به آن راضی می‌شوند از انگیزه‌های اصلی ازدواج محسوب می‌شود. قرآن نیز علت آفرینش انسان در دو جنس زن و مرد را رسیدن به آرامش به‌واسطه ازدواج، معرفی کرده است.<ref>سوره اعراف، آیه 189.</ref>
آرامش یکی از نیازهای مهم انسان برای سامان زندگی در این جهان است. آرامشی که در پرتو رابطه زن و مرد شکل می‌گیرد و هر دو به آن راضی می‌شوند از انگیزه‌های اصلی ازدواج محسوب می‌شود. قرآن نیز علت آفرینش انسان در دو جنس زن و مرد را رسیدن به آرامش به‌واسطه ازدواج، معرفی کرده است.<ref>سوره اعراف، آیه 189.</ref>


همچنین در آیه دیگری انس و الفت انسان‌ها و رسیدن آن‌ها به آرامش در پرتو زوجیت را از نشانه‌های خداوند دانسته است.<ref>سوره روم، آیه 21.</ref>  در سخنان پیامبر خدا نیز شادمان شدن و آرامش یافتن انسان از دیدن همسر شایسته، از بهترین بهره‌های مؤمن در دنیا تلقی شده است.<ref>[http://lib.eshia.ir/11024/14/7/أفاد حر عاملی، وسائل ‌الشیعه، 1416ق، ج۱۴، ص۷.]</ref>  شیخ طبرسی در تفسیر آیه «هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنّ»،<ref>سوره بقره، آیه 187.</ref>  لباس بودن زن و شوهر برای یکدیگر را به‌معنای مایه آرامش بودن زوجین برای همدیگر دانسته است.<ref>[http://lib.eshia.ir/12023/2/22/الكثرة طبرسی، مجمع‌ البیان، 1408ق، ج‌۲، ص‌۲۲.]</ref>
همچنین در آیه دیگری انس و الفت انسان‌ها و رسیدن آن‌ها به آرامش در پرتو زوجیت را از نشانه‌های خداوند دانسته است.<ref>سوره روم، آیه 21.</ref>  در سخنان پیامبر خدا نیز شادمان شدن و آرامش یافتن انسان از دیدن همسر شایسته، از بهترین بهره‌های مؤمن در دنیا تلقی شده است.<ref>[http://lib.eshia.ir/11024/14/7/أفاد حر عاملی، وسائل ‌الشیعه، 1416ق، ج۱۴، ص۷.]</ref>  شیخ طبرسی در تفسیر آیه «هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنّ»،<ref>سوره بقره، آیه 187.</ref>  لباس بودن زن و شوهر برای یکدیگر را به‌معنای مایه آرامش بودن زوجین برای همدیگر دانسته است.<ref>[http://lib.eshia.ir/12023/2/22/الكثرة طبرسی، مجمع‌ البیان، 1408ق، ج‌۲، ص‌۲۲.]</ref>


== حفظ ایمان، آبرو و امنیت ==
==حفظ ایمان، آبرو و امنیت==
برخی از مفسران قرآن، ازدواج را همچون لباس، موجب پنهان‌داشتن زشتی‌های زن و شوهر دانسته‌اند؛ یعنی همان‌گونه که لباس عیب‌ها و بدی‌های انسان را می‌پوشاند، زن و شوهر نیز همانند لباس، عیب‌ها و نارسایی‌های همدیگر را می‌پوشانند.<ref>قرائتی، تفسیر نور، 1383ش، ج1، ص292.</ref>
برخی از مفسران قرآن، ازدواج را همچون لباس، موجب پنهان‌داشتن زشتی‌های زن و شوهر دانسته‌اند؛ یعنی همان‌گونه که لباس عیب‌ها و بدی‌های انسان را می‌پوشاند، زن و شوهر نیز همانند لباس، عیب‌ها و نارسایی‌های همدیگر را می‌پوشانند.<ref>قرائتی، تفسیر نور، 1383ش، ج1، ص292.</ref>


همچنین ازدواج می‌تواند امنیت آبرویی و اخلاقی در افراد ایجاد کند و این خود موجب امنیت اجتماعی خواهد بود. در ازدواج، زن و شوهر به‌منزله لباس مایه عفت و پوشیدگی هم می‌شوند اما در رابطه جنسی بدون ازدواج این امر مهم وجود ندارد که درنتیجه موجب بی‌عفتی و برهنگی یکدیگر شده و امنیت اخلاقی جامعه نیز خدشه‌دار می‌شود.<ref>حداد‌ عادل، فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی، 1387ش، ص۷۲.</ref> به‌همین دلیل، پیامبر اسلام ازدواج را موجب حفظ نیمی از دین دانسته و توصیه می‌کند که برای حفظ نیم دیگرِ دین، تقوای الهی پیشه کنید.<ref>[http://lib.eshia.ir/11005/5/329/أحرز کلینی، کافی، 1387ش، ج۵، ص۳۳۹.]</ref>
همچنین ازدواج می‌تواند امنیت آبرویی و اخلاقی در افراد ایجاد کند و این خود موجب امنیت اجتماعی خواهد بود. در ازدواج، زن و شوهر به‌منزله لباس مایه عفت و پوشیدگی هم می‌شوند اما در رابطه جنسی بدون ازدواج این امر مهم وجود ندارد که درنتیجه موجب بی‌عفتی و برهنگی یکدیگر شده و امنیت اخلاقی جامعه نیز خدشه‌دار می‌شود.<ref>حداد‌ عادل، فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی، 1387ش، ص۷۲.</ref> به‌همین دلیل، پیامبر اسلام ازدواج را موجب حفظ نیمی از دین دانسته و توصیه می‌کند که برای حفظ نیم دیگرِ دین، تقوای الهی پیشه کنید.<ref>[http://lib.eshia.ir/11005/5/329/أحرز کلینی، کافی، 1387ش، ج۵، ص۳۳۹.]</ref>


== حفظ نوع بشر ==
==حفظ نوع بشر==
ازدواج، تنها راه بقای انسان و جامعه است. قرآن به این حقیقت تصریح می‌کند که خداوند فقط این راه را برای بقای نسل موجودات قرار داده است. خدا برای انسان‌ها و حیوانات از جنس خودشان، جفت‌هایی قرارداد تا با ازدواج، نسل انسان و ساير گونه‌های حیوانات تکثیر گردد.<ref>سوره شوری، آیه 11.</ref>
ازدواج، تنها راه بقای انسان و جامعه است. قرآن به این حقیقت تصریح می‌کند که خداوند فقط این راه را برای بقای نسل موجودات قرار داده است. خدا برای انسان‌ها و حیوانات از جنس خودشان، جفت‌هایی قرارداد تا با ازدواج، نسل انسان و ساير گونه‌های حیوانات تکثیر گردد.<ref>سوره شوری، آیه 11.</ref>


قرآن کریم ادامه یافتن نسل را بر ازدواج مترتب می‌کند و بیان می‌دارد که خداوند از جنس خود انسان‌ها همسرانی برای‌شان قرارداد و از همسران، فرزندان و نوه‌هایی به‌وجود آورد.<ref>سوره نحل، آیه 72.</ref> قرآن در کنار سفارش به سنت الهی ازدواج که موجب بقای نسل انسان‌ها است، از زنا<ref>سوره اسراء، آیه 32.</ref>  و لواط نهی می‌کند و این دو را قطع‌کننده تداوم نسل انسان می‌داند.<ref>سوره عنکبوت، آیه 29.</ref>
قرآن کریم ادامه یافتن نسل را بر ازدواج مترتب می‌کند و بیان می‌دارد که خداوند از جنس خود انسان‌ها همسرانی برای‌شان قرارداد و از همسران، فرزندان و نوه‌هایی به‌وجود آورد.<ref>سوره نحل، آیه 72.</ref> قرآن در کنار سفارش به سنت الهی ازدواج که موجب بقای نسل انسان‌ها است، از زنا<ref>سوره اسراء، آیه 32.</ref>  و لواط نهی می‌کند و این دو را قطع‌کننده تداوم نسل انسان می‌داند.<ref>سوره عنکبوت، آیه 29.</ref>


== تأمین نیازهای جنسی ==
==تأمین نیازهای جنسی==
غریزه جنسی یک استعداد و تمایل طبیعی و فطری در انسان است که منجر به همسرخواهی و آمیزش جنسی است.<ref>انوری، فرهنگ بزرگ سخن، 1381ش، ذیل واژه غریزه.</ref> غریزه جنسی با وجود این‌که خاستگاه زیستی دارد، دارای ساختار روانی ـ عاطفی است؛ ساختاری که مجموعه‌ای از توانمندی‌های روانی و بدنی، نیازها و احساس‌ها را در خود داشته و آثار عاطفی، اخلاقی، معنوی و اجتماعی فراوانی در بردارد.<ref>فقیهی، تربیت جنسی: مبانی، اصول و روش‌ها از منظر قرآن و حدیث، 1394ش، ص45.</ref>
غریزه جنسی یک استعداد و تمایل طبیعی و فطری در انسان است که منجر به همسرخواهی و آمیزش جنسی است.<ref>انوری، فرهنگ بزرگ سخن، 1381ش، ذیل واژه غریزه.</ref> غریزه جنسی با وجود این‌که خاستگاه زیستی دارد، دارای ساختار روانی ـ عاطفی است؛ ساختاری که مجموعه‌ای از توانمندی‌های روانی و بدنی، نیازها و احساس‌ها را در خود داشته و آثار عاطفی، اخلاقی، معنوی و اجتماعی فراوانی در بردارد.<ref>فقیهی، تربیت جنسی: مبانی، اصول و روش‌ها از منظر قرآن و حدیث، 1394ش، ص45.</ref>


آموزه‌های اسلام بر ازدواج به‌عنوان تنها راه اطفای غریزه و نیاز جنسی تأکید کرده است.<ref>سوره مؤمنون، آیه 5-6.</ref> رسیدگی به نیاز جنسی از طریق ازدواج، شیوه‌ای مطلوب، معقول و اجتماع پسند است که موجب آرامش است.<ref>نوابی‌نژاد، مشاوره ازدواج، ۱۳۷۹ش، ص۶-7.</ref> البته اطفاء و ارضای غریزه جنسی، هدف اصلی ازدواج نیست اما رسیدن به لذت جنسی که خواسته همه انسان‌ها است یکی از پیامدهای مهم ازدواج است.<ref>سوره آل‌عمران، آیه 14.</ref>
آموزه‌های اسلام بر ازدواج به‌عنوان تنها راه اطفای غریزه و نیاز جنسی تأکید کرده است.<ref>سوره مؤمنون، آیه 5-6.</ref> رسیدگی به نیاز جنسی از طریق ازدواج، شیوه‌ای مطلوب، معقول و اجتماع پسند است که موجب آرامش است.<ref>نوابی‌نژاد، مشاوره ازدواج، ۱۳۷۹ش، ص۶-7.</ref> البته اطفاء و ارضای غریزه جنسی، هدف اصلی ازدواج نیست اما رسیدن به لذت جنسی که خواسته همه انسان‌ها است یکی از پیامدهای مهم ازدواج است.<ref>سوره آل‌عمران، آیه 14.</ref>


== فرزندآوری و بقای نسل ==
==فرزندآوری و بقای نسل==
یکی از نیازهای فطری انسان، علاقه او به داشتن فرزند و درک لذت پدری و مادری است. داشتن فرزند موجب زیبایی زندگی دنیا است که در قرآن نیز به آن اشاره شده است.<ref>سوره کهف، آیه 46.</ref> یکی دیگر از خواسته‌های فطری انسان در فرزندآوری، داشتن فرزند شایسته و صالح است. در قرآن نیز به این خواست درونی و فطری انسانی اشاره شده است که انسان از خداوند می‌خواهد که فرزند صالحی به آنها عطا کند تا در ازای آن شکرگزار باشند.<ref>سوره اعراف، آیه 189.</ref>
یکی از نیازهای فطری انسان، علاقه او به داشتن فرزند و درک لذت پدری و مادری است. داشتن فرزند موجب زیبایی زندگی دنیا است که در قرآن نیز به آن اشاره شده است.<ref>سوره کهف، آیه 46.</ref> یکی دیگر از خواسته‌های فطری انسان در فرزندآوری، داشتن فرزند شایسته و صالح است. در قرآن نیز به این خواست درونی و فطری انسانی اشاره شده است که انسان از خداوند می‌خواهد که فرزند صالحی به آنها عطا کند تا در ازای آن شکرگزار باشند.<ref>سوره اعراف، آیه 189.</ref>


خط ۶۳: خط ۶۳:
روی دیگر نیاز به فرزند، نیاز و خواست قلبیِ بقای نسل است که قرآن کریم در آیه 223 سوره بقره، آن را به کشت در زمین تشبیه می‌کند. از این‌رو خداوند، طبیعت مردان و زنان را به‌شکلی آفریده است که به همدیگر متمایل باشند و بین زن و مرد مهربانی و عطوفت قرار داده است تا به‌وسیله ازدواج به همدیگر نزدیک شده و موجبات بقای نسل را فراهم آورند.<ref>[http://lib.eshia.ir/12016/2/213/فمحصل طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، 1393ش، ج۲، ص‌۲۱۳.]</ref>
روی دیگر نیاز به فرزند، نیاز و خواست قلبیِ بقای نسل است که قرآن کریم در آیه 223 سوره بقره، آن را به کشت در زمین تشبیه می‌کند. از این‌رو خداوند، طبیعت مردان و زنان را به‌شکلی آفریده است که به همدیگر متمایل باشند و بین زن و مرد مهربانی و عطوفت قرار داده است تا به‌وسیله ازدواج به همدیگر نزدیک شده و موجبات بقای نسل را فراهم آورند.<ref>[http://lib.eshia.ir/12016/2/213/فمحصل طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، 1393ش، ج۲، ص‌۲۱۳.]</ref>


== مودت و رحمت ==
==مودت و رحمت==
از آثار ازدواج، شکل‌گیری مودت و رحمت (عطوفت و مهربانی) بین زوجین است که قرآن از آن به‌عنوان یکی از آیات الهی نام می‌برد.<ref>سوره روم، آیه 21.</ref> علامه طباطبایی مودت را محبتی قلبی دانسته است که در مقام عمل خود را نشان می‌دهد؛ برخلاف محبت که فقط در قلب است.<ref>[http://lib.eshia.ir/12016/16/166/ومن طباطابئی، المیزان فی تفسیر القرآن، 1393ش ، ج‌۱۶، ص‌۱۶۶.]</ref>
از آثار ازدواج، شکل‌گیری مودت و رحمت (عطوفت و مهربانی) بین زوجین است که قرآن از آن به‌عنوان یکی از آیات الهی نام می‌برد.<ref>سوره روم، آیه 21.</ref> علامه طباطبایی مودت را محبتی قلبی دانسته است که در مقام عمل خود را نشان می‌دهد؛ برخلاف محبت که فقط در قلب است.<ref>[http://lib.eshia.ir/12016/16/166/ومن طباطابئی، المیزان فی تفسیر القرآن، 1393ش ، ج‌۱۶، ص‌۱۶۶.]</ref>


فخر رازی رحمت را در ادامه مودت معنا کرده است؛ یعنی زمانی که زوجین دچار ضعف و ناتوانی می‌شوند و گرایش‌های محبتی و هیجانی به همدیگر ندارند، رحمت جای مودت را می‌گیرد تا علاوه بر حفظ زندگی، به همدیگر ترحم و مهربانی کرده و از یکدیگر نگهداری و محافظت کنند.<ref>[http://lib.eshia.ir/41730/25/92/فَالْمَوَدَّةُ فخر رازی، تفسیر کبیر، 1420ق، ج‌۲۵، ص‌۹۲.]</ref> ناصر مکارم شیرازی تفاوت مودت و رحمت را چنین بیان کرده که مودت غالبا دوطرفه است اما رحمت یک جانبه و ایثارگرانه است.<ref>[http://lib.eshia.ir/50082/16/393 مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، 1374ش، ج‌۱۶، ص‌‌‌۳۹۳.]</ref>
فخر رازی رحمت را در ادامه مودت معنا کرده است؛ یعنی زمانی که زوجین دچار ضعف و ناتوانی می‌شوند و گرایش‌های محبتی و هیجانی به همدیگر ندارند، رحمت جای مودت را می‌گیرد تا علاوه بر حفظ زندگی، به همدیگر ترحم و مهربانی کرده و از یکدیگر نگهداری و محافظت کنند.<ref>[http://lib.eshia.ir/41730/25/92/فَالْمَوَدَّةُ فخر رازی، تفسیر کبیر، 1420ق، ج‌۲۵، ص‌۹۲.]</ref> ناصر مکارم شیرازی تفاوت مودت و رحمت را چنین بیان کرده که مودت غالبا دوطرفه است اما رحمت یک جانبه و ایثارگرانه است.<ref>[http://lib.eshia.ir/50082/16/393 مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، 1374ش، ج‌۱۶، ص‌‌‌۳۹۳.]</ref>


== گشایش در روزی ==
==گشایش در روزی==
قرآن کریم به کسانی که به‌سبب ترس از تنگ‌دستی و فقر، ازدواج نمی‌کنند، امیدواری می‌دهد که خداوند از فضل خویش شما را بی‌نیاز می‌گرداند.<ref>سوره نور، آیه 32.</ref> علامه طباطبایی در تفسیر آیه مذکور، بی‌نیاز شدن با ازدواج را وعده الهی دانسته و تحقق وعده الهی را منوط به خواست الهی می‌داند که در پی صلاحیت داشتن شخصی که ازدواج کرده، می‌آید.<ref>[http://lib.eshia.ir/12016/15/113/وعد طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، 1393ش، ج۱۵، ص‌۱۱۳.]</ref>
قرآن کریم به کسانی که به‌سبب ترس از تنگ‌دستی و فقر، ازدواج نمی‌کنند، امیدواری می‌دهد که خداوند از فضل خویش شما را بی‌نیاز می‌گرداند.<ref>سوره نور، آیه 32.</ref> علامه طباطبایی در تفسیر آیه مذکور، بی‌نیاز شدن با ازدواج را وعده الهی دانسته و تحقق وعده الهی را منوط به خواست الهی می‌داند که در پی صلاحیت داشتن شخصی که ازدواج کرده، می‌آید.<ref>[http://lib.eshia.ir/12016/15/113/وعد طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، 1393ش، ج۱۵، ص‌۱۱۳.]</ref>


روایات اسلامی نیز به‌روشنی، ازدواج را موجب گشایش در رزق و روزی دانسته‌اند. امام صادق می‌گوید مردی نزد پیامبر خدا از تنگ‌دستی شکایت کرد، پیامبر به او سفارش کرد که ازدواج کند و در پی ازدواج، گشایش چشمگیری در روزی‌اش پدید آمد.<ref>[http://lib.eshia.ir/11005/5/330/ترك کلینی، کافی، 1387ش،  ج۵، ص۳۳۰.]</ref> در روایت دیگری از پیامبر خدا نقل شده که معنای ازدواج نکردن به‌خاطر ترس از فقر و هزینه زندگی، سوءظن به خداوند عزوجل است در حالی که خداوند در آیه 32 سوره نور وعده به بی‌نیاز کردن مزدوجین داده است.<ref>[http://lib.eshia.ir/11005/5/331/ترك کلینی، کافی، 1387ش،  ج۵، ص۳۳1.]</ref>
روایات اسلامی نیز به‌روشنی، ازدواج را موجب گشایش در رزق و روزی دانسته‌اند. امام صادق می‌گوید مردی نزد پیامبر خدا از تنگ‌دستی شکایت کرد، پیامبر به او سفارش کرد که ازدواج کند و در پی ازدواج، گشایش چشمگیری در روزی‌اش پدید آمد.<ref>[http://lib.eshia.ir/11005/5/330/ترك کلینی، کافی، 1387ش،  ج۵، ص۳۳۰.]</ref> در روایت دیگری از پیامبر خدا نقل شده که معنای ازدواج نکردن به‌خاطر ترس از فقر و هزینه زندگی، سوءظن به خداوند عزوجل است در حالی که خداوند در آیه 32 سوره نور وعده به بی‌نیاز کردن مزدوجین داده است.<ref>[http://lib.eshia.ir/11005/5/331/ترك کلینی، کافی، 1387ش،  ج۵، ص۳۳1.]</ref>


== جلوگیری از بیماری‌های جسمی و روانی ==
==جلوگیری از بیماری‌های جسمی و روانی==
در نظر روان‌شناسان، محرومیت از ارضای خواسته‌های جنسی، یکی از ریشه‌های عوارضی از قبیل ناراحتی‌های عصبی و بیماری‌های روانی است. همچنین عوارض جسمی متعددی از قبیل تنگی نفس، افزایش طپش قلب، خستگی و کوفتگی عمومی، ناراحتی معده، سردرد و ضعف عمومی در اثر عدم ارضای خواسته‌های جنسی، در بدن ایجاد می‌شود. البته زياده‌روی در برآورده کردن خواسته‌های جنسی نیز پیامدهای خطرناک‌تری از قبیل بیماری سیفلیس، سوزاک و ایدز خواهد داشت.<ref>حبیب‌نژاد، پیوند آسمانی، ۱۳۸۱ش، ص۶۰، به نقل از ازدواج در آستانه علم، ص۱۰۸.</ref>
در نظر روان‌شناسان، محرومیت از ارضای خواسته‌های جنسی، یکی از ریشه‌های عوارضی از قبیل ناراحتی‌های عصبی و بیماری‌های روانی است. همچنین عوارض جسمی متعددی از قبیل تنگی نفس، افزایش طپش قلب، خستگی و کوفتگی عمومی، ناراحتی معده، سردرد و ضعف عمومی در اثر عدم ارضای خواسته‌های جنسی، در بدن ایجاد می‌شود. البته زياده‌روی در برآورده کردن خواسته‌های جنسی نیز پیامدهای خطرناک‌تری از قبیل بیماری سیفلیس، سوزاک و ایدز خواهد داشت.<ref>حبیب‌نژاد، پیوند آسمانی، ۱۳۸۱ش، ص۶۰، به نقل از ازدواج در آستانه علم، ص۱۰۸.</ref>


==جایگزین‌های ازدواج در فرهنگ بیگانه==
==جایگزین‌های ازدواج در فرهنگ بیگانه==
===1. کمون‌ها===
===کمون‌ها===
همراه با آزادي وسيع روابط جنسي ميان زن و مرد که در دهه‌هاي گذشته در جوامع غربي پديد آمده است، نوع ديگري از روابط بين زن و مرد در چارچوب هم‌خانگي يا زندگي مشترک يک زن با يک مرد بدون ازدواج شکل گرفته است. از دهۀ 1960م تحت تأثير برخي ديدگاه‌هاي راديکال، کمون‌ها، به‌عنوان جايگزين خانواده به‌صحنه آمده و برخی جوانان غربي را جذب کرده است. اين گروه‌ها مشتمل بر شماری از مردان و زنان ‌است که با يکديگر ارتباط جنسي مشترک داشته و از ديدگاه ايدئولوگ‌ها، نوعي بازگشت به طبيعت و احياي دوبارۀ کمون‌هاي اوليۀ پیش از تاريخ دانسته شده است.<ref>ابراهیمی‌پور، شاخص‌های خانوادۀ مطلوب در اسلام، 1391ش، ص20.</ref>  
همراه با آزادي وسيع روابط جنسي ميان زن و مرد که در دهه‌هاي گذشته در جوامع غربي پديد آمده است، نوع ديگري از روابط بين زن و مرد در چارچوب هم‌خانگي يا زندگي مشترک يک زن با يک مرد بدون ازدواج شکل گرفته است. از دهۀ 1960م تحت تأثير برخي ديدگاه‌هاي راديکال، کمون‌ها، به‌عنوان جايگزين خانواده به‌صحنه آمده و برخی جوانان غربي را جذب کرده است. اين گروه‌ها مشتمل بر شماری از مردان و زنان ‌است که با يکديگر ارتباط جنسي مشترک داشته و از ديدگاه ايدئولوگ‌ها، نوعي بازگشت به طبيعت و احياي دوبارۀ کمون‌هاي اوليۀ پیش از تاريخ دانسته شده است.<ref>ابراهیمی‌پور، شاخص‌های خانوادۀ مطلوب در اسلام، 1391ش، ص20.</ref>  
===2. هم‌خانگی===
===هم‌خانگی===
با افول الگوهای سنّتی خانواده و تغییر در ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی، گونه‌های جدید ازدواج سر برآورده‌اند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/69770/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%BA%D8%B1%D8%A8 استیون مینتز، «جایگاه خانواده در غرب»، پرتال جامع علوم اسلامی.]</ref>  جامعۀ غرب تلاش کرده است تا ارتباط نامشروع زن و مرد را مشروع دانسته و با نام‌های جدیدی چون هم‌باشی و هم‌خانگی، آن را موجّه جلوه دهد.<ref>[http://www.jwss.ir/article_120260.html عظیم‎پور و پاپی‌نژاد، «راهکارهای مقابله با ازدواج سفید از منظر قرآن و روایات»، 1384ش، ص70.]</ref>  
با افول الگوهای سنّتی خانواده و تغییر در ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی، گونه‌های جدید ازدواج سر برآورده‌اند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/69770/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%BA%D8%B1%D8%A8 استیون مینتز، «جایگاه خانواده در غرب»، پرتال جامع علوم اسلامی.]</ref>  جامعۀ غرب تلاش کرده است تا ارتباط نامشروع زن و مرد را مشروع دانسته و با نام‌های جدیدی چون هم‌باشی و هم‌خانگی، آن را موجّه جلوه دهد.<ref>[http://www.jwss.ir/article_120260.html عظیم‎پور و پاپی‌نژاد، «راهکارهای مقابله با ازدواج سفید از منظر قرآن و روایات»، 1384ش، ص70.]</ref>  
==جایگزین‌های ازدواج در ایران==
==جایگزین‌های ازدواج در ایران==
خط ۸۵: خط ۸۵:


==شیوه‌های حفظ نهاد ازدواج==
==شیوه‌های حفظ نهاد ازدواج==
===1. تعمیق ارزش‌های دینی و فرهنگی===
===تعمیق ارزش‌های دینی و فرهنگی===
خویشتن‌داری و ‌تقوا، از شیوه‌های موثر در ایجاد، حفظ و تعمیق نهاد ازدواج به‌شمار آمده است. ‌هرچه مایۀ دینی، عفت و تقوا در فرد، پررنگ‌تر و عمیق‌تر باشد، احتمال پذیرش وسوسه‎‌های برقراری ارتباط با جنس مخالف در قالب دوستی‌های مخفی یا همباشی‌های بدون ازدواج، کمتر می‌شود. تقوا از اصول رفتاری- اخلاقی است که در قرآن بسیار توصیه شده است و این اصل در غریزۀ جنسی نمود بیشتری پیدا می‌کند. این امر در روایت‌های تاریخی مانند توصیۀ لوط پیامبر به‌ قوم خود، به‌عنوان مهم‌ترین اصل رفتاری جهت مهار غریزۀ جنسی دیده می‌شود.<ref>[http://www.jwss.ir/article_120260.html عظیم‎پور و پاپی‌نژاد، «راهکارهای مقابله با ازدواج سفید از منظر قرآن و روایات»، 1384ش، ص82.]</ref> احیای واسطه‌گری ازدواج یکی دیگر از ارزش‌های دینی و فرهنگی در این زمینه است.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/4980475/%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%AD%DB%8C%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D9%88%D8%A7%D8%B3%D8%B7%D9%87-%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%AC «زمانی برای احیای سنت واسطه‌گری در ازدواج»، خبرگرزاری مهر.]</ref>  
خویشتن‌داری و ‌تقوا، از شیوه‌های موثر در ایجاد، حفظ و تعمیق نهاد ازدواج به‌شمار آمده است. ‌هرچه مایۀ دینی، عفت و تقوا در فرد، پررنگ‌تر و عمیق‌تر باشد، احتمال پذیرش وسوسه‎‌های برقراری ارتباط با جنس مخالف در قالب دوستی‌های مخفی یا همباشی‌های بدون ازدواج، کمتر می‌شود. تقوا از اصول رفتاری- اخلاقی است که در قرآن بسیار توصیه شده است و این اصل در غریزۀ جنسی نمود بیشتری پیدا می‌کند. این امر در روایت‌های تاریخی مانند توصیۀ لوط پیامبر به‌ قوم خود، به‌عنوان مهم‌ترین اصل رفتاری جهت مهار غریزۀ جنسی دیده می‌شود.<ref>[http://www.jwss.ir/article_120260.html عظیم‎پور و پاپی‌نژاد، «راهکارهای مقابله با ازدواج سفید از منظر قرآن و روایات»، 1384ش، ص82.]</ref> احیای واسطه‌گری ازدواج یکی دیگر از ارزش‌های دینی و فرهنگی در این زمینه است.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/4980475/%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%AD%DB%8C%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D9%88%D8%A7%D8%B3%D8%B7%D9%87-%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%AC «زمانی برای احیای سنت واسطه‌گری در ازدواج»، خبرگرزاری مهر.]</ref>  
===2. تعمیق ارزش‌های اخلاقی و فرهنگی===
===تعمیق ارزش‌های اخلاقی و فرهنگی===
ترغیب به ساده‌زیستی و ازدواج آسان، دوری از هزینه‌های گزاف برگزاری جشن‌ها، به‌ حداقل رساندن محرک‌‎های‌ جنسی در اجتماع، سالم‌سازی رابطه‌های اجتماعی، سامان‌دهی حضور زنان در اجتماع و محیط‌های مختلط و جهت‌دهی مناسب به‌رابطه‌های جنسی در مسیر ازدواج برای حفظ سلامت جامعه و جلوگیری از ایجاد زمینه‌های فساد، از راهکارهای احیای امر ازدواج شمرده شده است.<ref>[http://www.jwss.ir/article_120260.html عظیم‎پور و پاپی‌نژاد، «راهکارهای مقابله با ازدواج سفید از منظر قرآن و روایات»، 1384ش، ص83-85.]</ref>  
ترغیب به ساده‌زیستی و ازدواج آسان، دوری از هزینه‌های گزاف برگزاری جشن‌ها، به‌ حداقل رساندن محرک‌‎های‌ جنسی در اجتماع، سالم‌سازی رابطه‌های اجتماعی، سامان‌دهی حضور زنان در اجتماع و محیط‌های مختلط و جهت‌دهی مناسب به‌رابطه‌های جنسی در مسیر ازدواج برای حفظ سلامت جامعه و جلوگیری از ایجاد زمینه‌های فساد، از راهکارهای احیای امر ازدواج شمرده شده است.<ref>[http://www.jwss.ir/article_120260.html عظیم‎پور و پاپی‌نژاد، «راهکارهای مقابله با ازدواج سفید از منظر قرآن و روایات»، 1384ش، ص83-85.]</ref>  
===3. تعمیق ارزش‌های‌ اجتماعی===
===تعمیق ارزش‌های‌ اجتماعی===
ازدواج از نهادهای کهن تمدنی و اجتماعی انسان‌ها است. صیانت از این ارزش اجتماعی و حرمت گذاشتن به آن موجب حفظ جامعه از هرگونه آلودگی و انحرافات و تأمین فضای آرام و سالم جهت انجام فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی، علمی و فرهنگی می‌شود.<ref>[http://www.jwss.ir/article_120260.html عظیم‎پور و پاپی‌نژاد، «راهکارهای مقابله با ازدواج سفید از منظر قرآن و روایات»، 1384ش، ص9.]</ref>  
ازدواج از نهادهای کهن تمدنی و اجتماعی انسان‌ها است. صیانت از این ارزش اجتماعی و حرمت گذاشتن به آن موجب حفظ جامعه از هرگونه آلودگی و انحرافات و تأمین فضای آرام و سالم جهت انجام فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی، علمی و فرهنگی می‌شود.<ref>[http://www.jwss.ir/article_120260.html عظیم‎پور و پاپی‌نژاد، «راهکارهای مقابله با ازدواج سفید از منظر قرآن و روایات»، 1384ش، ص9.]</ref>  
===4. سیاست‌گذاری دولتی===
===سیاست‌گذاری دولتی===
'''الف.''' تلاش برای اصلاح باورها و آداب و رسوم ازدواج در همۀ مناطق کشور؛<br>
 
'''ب.''' تشویق ‌‌جوانان و خانواده‌ها به‌برپایی جشن‌های گروهی و کاهش هزینه‌های ازدواج؛<br>
# تلاش برای اصلاح باورها و آداب و رسوم ازدواج در همۀ مناطق کشور؛
'''ج.''' آگاهی‌بخشی روزآمد دربارۀ ‌چگونگی تشکیل خانواده، روش‌ها و آداب همسرگزینی و ازدواج آسان و شرعی از طریق رسانه‌های گروهی، صدا و سیما، کتب درسی و آموزش عالی؛<ref>[http://www.jwss.ir/article_120260.html عظیم‎پور و پاپی‌نژاد، «راهکارهای مقابله با ازدواج سفید از منظر قرآن و روایات»، 1384ش، ص85.]</ref>  <br>
# تشویق ‌‌جوانان و خانواده‌ها به‌برپایی جشن‌های گروهی و کاهش هزینه‌های ازدواج؛
'''د.''' تمهید زمینه‌های کار و اشتغال جوانان؛<br>
# آگاهی‌بخشی روزآمد دربارۀ ‌چگونگی تشکیل خانواده، روش‌ها و آداب همسرگزینی و ازدواج آسان و شرعی از طریق رسانه‌های گروهی، صدا و سیما، کتب درسی و آموزش عالی؛<ref>[http://www.jwss.ir/article_120260.html عظیم‎پور و پاپی‌نژاد، «راهکارهای مقابله با ازدواج سفید از منظر قرآن و روایات»، 1384ش، ص85.]</ref>   
'''ه.''' آشنایی خانواده‌ها با سبک زندگی مطلوب و پرهیز از تجملات و هزینه‌های سنگین در ازدواج؛<ref>[http://www.jwss.ir/article_120260.html عظیم‎پور و پاپی‌نژاد، «راهکارهای مقابله با ازدواج سفید از منظر قرآن و روایات»، 1384ش، ص90.]</ref> <br>
# تمهید زمینه‌های کار و اشتغال جوانان؛
'''و.''' اصلاح و بازتعریف اهداف و رسالت نهادهای ذی‌ربط ازدواج مانند وزارت ورزش و جوانان و معاونت امور زنان و خانوادۀ ریاست جمهوری.<ref>[https://snn.ir/fa/news/947658/%D9%88%D8%B6%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%AC-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%A8%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%B6%D8%B1%D9%88%D8%B1%D8%AA-%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1-%D9%85%D8%A7%D9%87%DB%8C%D8%AA-%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%B4%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%AA-%D8%A7%D9%85%D9%88%D8%B1-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF «وضعیت ازدواج در کشور بحرانی است»، خبرگزاری دانشجو.]</ref>  
# آشنایی خانواده‌ها با سبک زندگی مطلوب و پرهیز از تجملات و هزینه‌های سنگین در ازدواج؛<ref>[http://www.jwss.ir/article_120260.html عظیم‎پور و پاپی‌نژاد، «راهکارهای مقابله با ازدواج سفید از منظر قرآن و روایات»، 1384ش، ص90.]</ref>  
# اصلاح و بازتعریف اهداف و رسالت نهادهای ذی‌ربط ازدواج مانند وزارت ورزش و جوانان و معاونت امور زنان و خانوادۀ ریاست جمهوری.<ref>[https://snn.ir/fa/news/947658/%D9%88%D8%B6%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%AC-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%A8%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%B6%D8%B1%D9%88%D8%B1%D8%AA-%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1-%D9%85%D8%A7%D9%87%DB%8C%D8%AA-%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%B4%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%AA-%D8%A7%D9%85%D9%88%D8%B1-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF «وضعیت ازدواج در کشور بحرانی است»، خبرگزاری دانشجو.]</ref>


==پانویس==
==پانویس==

نسخهٔ ۱۸ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۱۶:۱۱

ازدواج؛ پیوند مشروع، قانونی و پایدار زن و مرد در ساختار خانواده.

ازدواج، یک قرارداد دینی و قانونی برای پیوند و معاشرت زن و مرد است. این تعهد حقوقی به‌صورت معمول، در ساختار خانواده و با هدف تأمین پایدار نیازهای عاطفی، روانی و جنسی زن و مرد صورت می‌پذیرد و تکامل معنوی آن دو را نیز در پی دارد. امروزه با گسترش سبک‌های زندگیِ برآمده از فرهنگ بیگانه و غربی، گونه‌های متفاوتی از هم‌باشی مورد توجه قرار می‌گیرد که ازدواج و نهاد خانواده را تهدید می‌کند.

مفهوم‌شناسی از دواج

ازدواج، امر قراردادی، قانونی، مشروع و مبتنی بر غریزه و فطرت انسانی است که به‌شیوۀ همسرگزینی به‌انجام رسیده و منافعي از جمله ايجاد آرامش، ارضاي نياز جنسي و تکامل معنوی را به‌همراه دارد. عقد ازدواج، معاشرت زن و مرد را در چارچوب خانواده، مشروعیت بخشیده و حقوق و مسئولیت‌هایی برای هر دو جانب به‌وجود می‌آورد. با قرارداد ازدواج، دو فرد ناهم‌جنس بالغ، به‌هم پیوسته و برقراري ارتباط جنسي دائم يا موقت ميان آنها مجاز شمرده شده و سلامت خانواده، فرزندان، جامعه و نسل بشری تأمین می‌شود.[۱]

تاریخچه ازدواج

ازدواج پديده‌اي فراگير است که در همۀ زمان‌ها، مکان‌ها و همۀ جوامع وجود داشته و تنها راه تشکيل خانواده به‌شمار آمده است. در روم باستان ازدواج امری اجباری بوده و دختران در دولت‌شهر اسپارت حتی در انتخاب همسر خود دخالتی نداشتند و ازدواج مطابق نظر پدران و مادران انجام می‌شد. ایرانیان عهد ساسانیان نیز سنت ازدواج را پاس داشته وتک شوهری را اصلی قاطع در ازدواج می‌دانستند.[۲] با ورود دین اسلام در حوزۀ جغرافیای بزرگ ایران باستان، ازدواج تنها نهاد مشروع تأمین نیازهای طبیعی و تکامل معنوی زن و مرد بوده و سلطۀ خود را تا هنوز حفظ کرده است. به‌همين جهت به‌مسايل مربوط به‌پيمان ازدواج در ملل و نظام‌هاي حقوقي مختلف، توجه ویژه‌ای شده است.[۳]

اهمیت ازدواج

  1. ازدواج موجوديت دو انسان را از جهات بسيار، به‌هم مرتبط ساخته و محيط طبیعي برای تولید مثل و پرورش نوع انسان را بنيان مي‌نهد و از اين راه، بر جسم و جان، انديشه و آيندۀ انسان‌ها اثرگذار است.[۴]
  2. ازدواج در آموزه‌های دینی و به‌ویژه در قرآن، از نشانه‌های الهی، مایۀ آرامش زن و مرد و موجب رحمت و مودت در روابط آن دو معرفی شده است.[۵]
  3. انسانی که ازدواج می‌کند در روايات اسلامی از منزلت بالايي برخوردار است؛ حتی مناسک و کنش‌های عبادی و روزمره انسان متأهل، برتر و بافضيلت‌تر از اعمال شخص مجرد دانسته شده است.[۶]

وضعیت ازدواج در ایران

طبق آمار سازمان ثبت احوال ایران، در نیمۀ نخست سال ۱۴۰۱ش در کل کشور، بیش از ۲۲۵ هزار ازدواج و ۹۴ هزار طلاق به‌ثبت رسیده است.[۷] بر اساس دیدگاه کارشناسان و با توجه‌ به شاخص‌های علمی، نرخ ازدواج در ایران، کاهشی بوده و به مرز بحران رسیده است.

1. بالا رفتن سن ازدواج

بر اساس اطلاعات موجود، میانگین سن ازدواج که در ده‌های گذشته، در پسران ۲۵ تا ۲۶ سال بود، امروزه به ۲۹ سال رسیده است و میانگین سن ازدواج در بین دختران، از ۱۸ تا ۲۰ سال به ۲۴ سال رسیده است.[۸]

2. حجم پائین ازدواج

تعداد ازدواج‌های اتفاق افتاده، به‌عنوان شاخص دوم وضعیت بحرانی ازدواج جوانان یاد شده است که بر اساس آمار، سال‌به‌سال تعداد ازدواج جوانان کم شده و حجم قابل توجهی از جمعیت پسران جوان ۲۰ تا ۴۹ سال و دختران ۱۵ تا ۴۹ سال ازدواج نمی‌کنند. بر اساس آخرین آمار، نزدیک به ۱۲ میلیون نفر از جوانان فعلی کشور، در بازه سنی مطرح شده هنوز ازدواج نکرده‌اند.[۹]

3. اولویت نداشتن ازدواج

سومین شاخص بحران ازدواج، گرایش و نگرش جوانان مبنی بر اولویت نداشتن ‌ازدواج است. بر خلاف گذشته که از دوران نوجوانی به‌بعد در میان افراد و خانوادۀ آن‌ها، ازدواج دغدغۀ جدی بود، امروزه، ازدواج به‌عنوان یک اولویت در نظام فرهنگی، مطرح نیست و یا کمتر این‌گونه است.[۱۰]

4. کاهش سن بلوغ جنسی و افزایش سن ازدواج

کاهش سن بلوغ جنسی نوجوانان و فعال‌شدن زودهنگام غریزۀ جنسی از یک‌سو و افزایش سن ازدواج از سوی دیگر، از دیگر شاخص‌های بحران ازدواج در ایران است. اما اگر بلوغ زود رس جنسی با کاهش سن از دواج همراه باشد اسیبی درپی ندارد.[۱۱]

عوامل تهدیدکنندۀ ازدواج

عوامل زیادی نهاد ازدواج را مورد تهدید قرار داده و فرصت‌های انجام آن را در ایران، دچار محدودیت کرده است.

  1. مسکن؛
  2. اشتغال؛
  3. طولانی بودن نظام آموزشی؛
  4. وضعیت سربازی؛
  5. وضعیت تفریح و اوقات فراغت جوانان؛ [۱۲]
  6. ایده‌آل‌گرایی جوانان؛
  7. سخت‌گیری خانواده‌ها؛
  8. دسترسی آسان به جایگزین‌های ازدواج.[۱۳]

آثار ازدواج

تشکیل خانواده

خانواده اولین واحد اجتماعی، حقوقی و بنیادی[۱۴] جامعه است که جهت رفع نیازمندی‌های جنسی، عاطفی و تکامل معنوی پایدار مرد و زن، توسط نهاد ازدواج ایجاد شده و استمرار نسل بشری از نتایج اساسی آن به‌شمار می‌آید. پیمان ازدواج دارای یک مفهوم زیربنایی اخلاقی است که جایگاه شخص سوم (فرزند) در آن، بیش‌ از جایگاه دو طرف قرارداد، در نظر گرفته شده است.[۱۵]

آرامش

آرامش یکی از نیازهای مهم انسان برای سامان زندگی در این جهان است. آرامشی که در پرتو رابطه زن و مرد شکل می‌گیرد و هر دو به آن راضی می‌شوند از انگیزه‌های اصلی ازدواج محسوب می‌شود. قرآن نیز علت آفرینش انسان در دو جنس زن و مرد را رسیدن به آرامش به‌واسطه ازدواج، معرفی کرده است.[۱۶]

همچنین در آیه دیگری انس و الفت انسان‌ها و رسیدن آن‌ها به آرامش در پرتو زوجیت را از نشانه‌های خداوند دانسته است.[۱۷] در سخنان پیامبر خدا نیز شادمان شدن و آرامش یافتن انسان از دیدن همسر شایسته، از بهترین بهره‌های مؤمن در دنیا تلقی شده است.[۱۸] شیخ طبرسی در تفسیر آیه «هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنّ»،[۱۹] لباس بودن زن و شوهر برای یکدیگر را به‌معنای مایه آرامش بودن زوجین برای همدیگر دانسته است.[۲۰]

حفظ ایمان، آبرو و امنیت

برخی از مفسران قرآن، ازدواج را همچون لباس، موجب پنهان‌داشتن زشتی‌های زن و شوهر دانسته‌اند؛ یعنی همان‌گونه که لباس عیب‌ها و بدی‌های انسان را می‌پوشاند، زن و شوهر نیز همانند لباس، عیب‌ها و نارسایی‌های همدیگر را می‌پوشانند.[۲۱]

همچنین ازدواج می‌تواند امنیت آبرویی و اخلاقی در افراد ایجاد کند و این خود موجب امنیت اجتماعی خواهد بود. در ازدواج، زن و شوهر به‌منزله لباس مایه عفت و پوشیدگی هم می‌شوند اما در رابطه جنسی بدون ازدواج این امر مهم وجود ندارد که درنتیجه موجب بی‌عفتی و برهنگی یکدیگر شده و امنیت اخلاقی جامعه نیز خدشه‌دار می‌شود.[۲۲] به‌همین دلیل، پیامبر اسلام ازدواج را موجب حفظ نیمی از دین دانسته و توصیه می‌کند که برای حفظ نیم دیگرِ دین، تقوای الهی پیشه کنید.[۲۳]

حفظ نوع بشر

ازدواج، تنها راه بقای انسان و جامعه است. قرآن به این حقیقت تصریح می‌کند که خداوند فقط این راه را برای بقای نسل موجودات قرار داده است. خدا برای انسان‌ها و حیوانات از جنس خودشان، جفت‌هایی قرارداد تا با ازدواج، نسل انسان و ساير گونه‌های حیوانات تکثیر گردد.[۲۴]

قرآن کریم ادامه یافتن نسل را بر ازدواج مترتب می‌کند و بیان می‌دارد که خداوند از جنس خود انسان‌ها همسرانی برای‌شان قرارداد و از همسران، فرزندان و نوه‌هایی به‌وجود آورد.[۲۵] قرآن در کنار سفارش به سنت الهی ازدواج که موجب بقای نسل انسان‌ها است، از زنا[۲۶] و لواط نهی می‌کند و این دو را قطع‌کننده تداوم نسل انسان می‌داند.[۲۷]

تأمین نیازهای جنسی

غریزه جنسی یک استعداد و تمایل طبیعی و فطری در انسان است که منجر به همسرخواهی و آمیزش جنسی است.[۲۸] غریزه جنسی با وجود این‌که خاستگاه زیستی دارد، دارای ساختار روانی ـ عاطفی است؛ ساختاری که مجموعه‌ای از توانمندی‌های روانی و بدنی، نیازها و احساس‌ها را در خود داشته و آثار عاطفی، اخلاقی، معنوی و اجتماعی فراوانی در بردارد.[۲۹]

آموزه‌های اسلام بر ازدواج به‌عنوان تنها راه اطفای غریزه و نیاز جنسی تأکید کرده است.[۳۰] رسیدگی به نیاز جنسی از طریق ازدواج، شیوه‌ای مطلوب، معقول و اجتماع پسند است که موجب آرامش است.[۳۱] البته اطفاء و ارضای غریزه جنسی، هدف اصلی ازدواج نیست اما رسیدن به لذت جنسی که خواسته همه انسان‌ها است یکی از پیامدهای مهم ازدواج است.[۳۲]

فرزندآوری و بقای نسل

یکی از نیازهای فطری انسان، علاقه او به داشتن فرزند و درک لذت پدری و مادری است. داشتن فرزند موجب زیبایی زندگی دنیا است که در قرآن نیز به آن اشاره شده است.[۳۳] یکی دیگر از خواسته‌های فطری انسان در فرزندآوری، داشتن فرزند شایسته و صالح است. در قرآن نیز به این خواست درونی و فطری انسانی اشاره شده است که انسان از خداوند می‌خواهد که فرزند صالحی به آنها عطا کند تا در ازای آن شکرگزار باشند.[۳۴]

البته فرزند صالح و شایسته، هم مطالبه انبیای الهی است همچون زکریای نبی که بارها از خداوند فرزند شایسته که جانشین او باشد[۳۵] یا مورد رضایت پروردگار باشد،[۳۶] طلب کرده است و هم مطلوب الهی است. به‌همین دلیل وقتی خداوند به مریم بشارت عیسای مسیح را می‌دهد، او را فرزندی معرفی می‌کند که در دنیا و آخرت صاحب شخصیت و از مقربان الهی است.[۳۷]

روی دیگر نیاز به فرزند، نیاز و خواست قلبیِ بقای نسل است که قرآن کریم در آیه 223 سوره بقره، آن را به کشت در زمین تشبیه می‌کند. از این‌رو خداوند، طبیعت مردان و زنان را به‌شکلی آفریده است که به همدیگر متمایل باشند و بین زن و مرد مهربانی و عطوفت قرار داده است تا به‌وسیله ازدواج به همدیگر نزدیک شده و موجبات بقای نسل را فراهم آورند.[۳۸]

مودت و رحمت

از آثار ازدواج، شکل‌گیری مودت و رحمت (عطوفت و مهربانی) بین زوجین است که قرآن از آن به‌عنوان یکی از آیات الهی نام می‌برد.[۳۹] علامه طباطبایی مودت را محبتی قلبی دانسته است که در مقام عمل خود را نشان می‌دهد؛ برخلاف محبت که فقط در قلب است.[۴۰]

فخر رازی رحمت را در ادامه مودت معنا کرده است؛ یعنی زمانی که زوجین دچار ضعف و ناتوانی می‌شوند و گرایش‌های محبتی و هیجانی به همدیگر ندارند، رحمت جای مودت را می‌گیرد تا علاوه بر حفظ زندگی، به همدیگر ترحم و مهربانی کرده و از یکدیگر نگهداری و محافظت کنند.[۴۱] ناصر مکارم شیرازی تفاوت مودت و رحمت را چنین بیان کرده که مودت غالبا دوطرفه است اما رحمت یک جانبه و ایثارگرانه است.[۴۲]

گشایش در روزی

قرآن کریم به کسانی که به‌سبب ترس از تنگ‌دستی و فقر، ازدواج نمی‌کنند، امیدواری می‌دهد که خداوند از فضل خویش شما را بی‌نیاز می‌گرداند.[۴۳] علامه طباطبایی در تفسیر آیه مذکور، بی‌نیاز شدن با ازدواج را وعده الهی دانسته و تحقق وعده الهی را منوط به خواست الهی می‌داند که در پی صلاحیت داشتن شخصی که ازدواج کرده، می‌آید.[۴۴]

روایات اسلامی نیز به‌روشنی، ازدواج را موجب گشایش در رزق و روزی دانسته‌اند. امام صادق می‌گوید مردی نزد پیامبر خدا از تنگ‌دستی شکایت کرد، پیامبر به او سفارش کرد که ازدواج کند و در پی ازدواج، گشایش چشمگیری در روزی‌اش پدید آمد.[۴۵] در روایت دیگری از پیامبر خدا نقل شده که معنای ازدواج نکردن به‌خاطر ترس از فقر و هزینه زندگی، سوءظن به خداوند عزوجل است در حالی که خداوند در آیه 32 سوره نور وعده به بی‌نیاز کردن مزدوجین داده است.[۴۶]

جلوگیری از بیماری‌های جسمی و روانی

در نظر روان‌شناسان، محرومیت از ارضای خواسته‌های جنسی، یکی از ریشه‌های عوارضی از قبیل ناراحتی‌های عصبی و بیماری‌های روانی است. همچنین عوارض جسمی متعددی از قبیل تنگی نفس، افزایش طپش قلب، خستگی و کوفتگی عمومی، ناراحتی معده، سردرد و ضعف عمومی در اثر عدم ارضای خواسته‌های جنسی، در بدن ایجاد می‌شود. البته زياده‌روی در برآورده کردن خواسته‌های جنسی نیز پیامدهای خطرناک‌تری از قبیل بیماری سیفلیس، سوزاک و ایدز خواهد داشت.[۴۷]

جایگزین‌های ازدواج در فرهنگ بیگانه

کمون‌ها

همراه با آزادي وسيع روابط جنسي ميان زن و مرد که در دهه‌هاي گذشته در جوامع غربي پديد آمده است، نوع ديگري از روابط بين زن و مرد در چارچوب هم‌خانگي يا زندگي مشترک يک زن با يک مرد بدون ازدواج شکل گرفته است. از دهۀ 1960م تحت تأثير برخي ديدگاه‌هاي راديکال، کمون‌ها، به‌عنوان جايگزين خانواده به‌صحنه آمده و برخی جوانان غربي را جذب کرده است. اين گروه‌ها مشتمل بر شماری از مردان و زنان ‌است که با يکديگر ارتباط جنسي مشترک داشته و از ديدگاه ايدئولوگ‌ها، نوعي بازگشت به طبيعت و احياي دوبارۀ کمون‌هاي اوليۀ پیش از تاريخ دانسته شده است.[۴۸]

هم‌خانگی

با افول الگوهای سنّتی خانواده و تغییر در ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی، گونه‌های جدید ازدواج سر برآورده‌اند.[۴۹] جامعۀ غرب تلاش کرده است تا ارتباط نامشروع زن و مرد را مشروع دانسته و با نام‌های جدیدی چون هم‌باشی و هم‌خانگی، آن را موجّه جلوه دهد.[۵۰]

جایگزین‌های ازدواج در ایران

امروزه جایگزین‌های ازدواج در دو شکل هم‌خانگی و هم‌باشی در ایران نیز، دیده می‌شود. هم‌خانگی، وضعیتی است که زن و مرد به‌صورت غیر رسمی در یک خانۀ مشترک زندگی می‌کنند و با یکدیگر رابطۀ جنسی ندارند. در وضعیت هم‌باشی، دو فرد غیر هم‌جنس در یک خانه زندگی می‌کنند و با یکدیگر رابطۀ جنسی نیز دارند.[۵۱] همچنین بر اساس برخی آمارها، روی آوردن جوانان به‌زندگی مجردی در برخی کلان‌شهرهای ایران به 30 درصد رسیده است. آمار دختران در این جامعة آماری، رو به افزایش است.[۵۲] دسترسی آسان و ارزان بودن جایگزین‌های ازدواج روابط چندگانه دختر و پسر، خانه های مجردی، گسترش نرم افزارهای ارتباط جمعی، صنعتی شدن کشورها، آشنایی نوجوانان و جوانان با روابط پنهانی و بالارفتن سن ازدواج، وجود سایت های غیر اخلاقی از دیگر جایگزین‌های ازدواج ذکر شده است.[۱][۵۳]

شیوه‌های حفظ نهاد ازدواج

تعمیق ارزش‌های دینی و فرهنگی

خویشتن‌داری و ‌تقوا، از شیوه‌های موثر در ایجاد، حفظ و تعمیق نهاد ازدواج به‌شمار آمده است. ‌هرچه مایۀ دینی، عفت و تقوا در فرد، پررنگ‌تر و عمیق‌تر باشد، احتمال پذیرش وسوسه‎‌های برقراری ارتباط با جنس مخالف در قالب دوستی‌های مخفی یا همباشی‌های بدون ازدواج، کمتر می‌شود. تقوا از اصول رفتاری- اخلاقی است که در قرآن بسیار توصیه شده است و این اصل در غریزۀ جنسی نمود بیشتری پیدا می‌کند. این امر در روایت‌های تاریخی مانند توصیۀ لوط پیامبر به‌ قوم خود، به‌عنوان مهم‌ترین اصل رفتاری جهت مهار غریزۀ جنسی دیده می‌شود.[۵۴] احیای واسطه‌گری ازدواج یکی دیگر از ارزش‌های دینی و فرهنگی در این زمینه است.[۵۵]

تعمیق ارزش‌های اخلاقی و فرهنگی

ترغیب به ساده‌زیستی و ازدواج آسان، دوری از هزینه‌های گزاف برگزاری جشن‌ها، به‌ حداقل رساندن محرک‌‎های‌ جنسی در اجتماع، سالم‌سازی رابطه‌های اجتماعی، سامان‌دهی حضور زنان در اجتماع و محیط‌های مختلط و جهت‌دهی مناسب به‌رابطه‌های جنسی در مسیر ازدواج برای حفظ سلامت جامعه و جلوگیری از ایجاد زمینه‌های فساد، از راهکارهای احیای امر ازدواج شمرده شده است.[۵۶]

تعمیق ارزش‌های‌ اجتماعی

ازدواج از نهادهای کهن تمدنی و اجتماعی انسان‌ها است. صیانت از این ارزش اجتماعی و حرمت گذاشتن به آن موجب حفظ جامعه از هرگونه آلودگی و انحرافات و تأمین فضای آرام و سالم جهت انجام فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی، علمی و فرهنگی می‌شود.[۵۷]

سیاست‌گذاری دولتی

  1. تلاش برای اصلاح باورها و آداب و رسوم ازدواج در همۀ مناطق کشور؛
  2. تشویق ‌‌جوانان و خانواده‌ها به‌برپایی جشن‌های گروهی و کاهش هزینه‌های ازدواج؛
  3. آگاهی‌بخشی روزآمد دربارۀ ‌چگونگی تشکیل خانواده، روش‌ها و آداب همسرگزینی و ازدواج آسان و شرعی از طریق رسانه‌های گروهی، صدا و سیما، کتب درسی و آموزش عالی؛[۵۸]
  4. تمهید زمینه‌های کار و اشتغال جوانان؛
  5. آشنایی خانواده‌ها با سبک زندگی مطلوب و پرهیز از تجملات و هزینه‌های سنگین در ازدواج؛[۵۹]
  6. اصلاح و بازتعریف اهداف و رسالت نهادهای ذی‌ربط ازدواج مانند وزارت ورزش و جوانان و معاونت امور زنان و خانوادۀ ریاست جمهوری.[۶۰]

پانویس

  1. ↑ ابراهیمی‌پور، شاخص‌های خانوادۀ مطلوب در اسلام، 1391ش، ص25.
  2. ↑ «تاریخچۀ ازدواج»، وب‌سایت مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی.
  3. ↑ ابراهیمی‌پور، شاخص‌های خانوادۀ مطلوب در اسلام، 1391ش، ص20.
  4. ↑ ابراهیمی‌پور، شاخص‌های خانوادۀ مطلوب در اسلام، 1391ش، ص20.
  5. ↑ سورۀ روم، آیۀ 21.
  6. ↑ ابراهیمی‌پور، شاخص‌های خانوادۀ مطلوب در اسلام، 1391ش، ص26.
  7. ↑ حاجی‌بابایی، «رقابت تنگاتنگ ازدواج و طلاق در کشور/ تهران در صدر همه آمار‌ها»، خبرگزاری فارس.
  8. ↑ «وضعیت ازدواج در کشور بحرانی است»، خبرگزاری دانشجو.
  9. ↑ «وضعیت ازدواج در کشور بحرانی است»، خبرگزاری دانشجو.
  10. ↑ «وضعیت ازدواج در کشور بحرانی است»، خبرگزاری دانشجو.
  11. ↑ «وضعیت ازدواج در کشور بحرانی است»، خبرگزاری دانشجو.
  12. ↑ «وضعیت ازدواج در کشور بحرانی است»، خبرگزاری دانشجو.
  13. ↑ «مهمترین علل تأخیر در ازدواج جوانان چیست؟»، وب‌سایت پاسخکده.
  14. ↑ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مصوب 1358ش، مادۀ 10.
  15. ↑ «خوانش فلسفی از خانواده در گفتگو با برندا آلموند (فیلسوف جامعه و اخلاق)»، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
  16. ↑ سوره اعراف، آیه 189.
  17. ↑ سوره روم، آیه 21.
  18. ↑ حر عاملی، وسائل ‌الشیعه، 1416ق، ج۱۴، ص۷.
  19. ↑ سوره بقره، آیه 187.
  20. ↑ طبرسی، مجمع‌ البیان، 1408ق، ج‌۲، ص‌۲۲.
  21. ↑ قرائتی، تفسیر نور، 1383ش، ج1، ص292.
  22. ↑ حداد‌ عادل، فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی، 1387ش، ص۷۲.
  23. ↑ کلینی، کافی، 1387ش، ج۵، ص۳۳۹.
  24. ↑ سوره شوری، آیه 11.
  25. ↑ سوره نحل، آیه 72.
  26. ↑ سوره اسراء، آیه 32.
  27. ↑ سوره عنکبوت، آیه 29.
  28. ↑ انوری، فرهنگ بزرگ سخن، 1381ش، ذیل واژه غریزه.
  29. ↑ فقیهی، تربیت جنسی: مبانی، اصول و روش‌ها از منظر قرآن و حدیث، 1394ش، ص45.
  30. ↑ سوره مؤمنون، آیه 5-6.
  31. ↑ نوابی‌نژاد، مشاوره ازدواج، ۱۳۷۹ش، ص۶-7.
  32. ↑ سوره آل‌عمران، آیه 14.
  33. ↑ سوره کهف، آیه 46.
  34. ↑ سوره اعراف، آیه 189.
  35. ↑ سوره مریم، آیه 5.
  36. ↑ سوره مریم، آیه 6.
  37. ↑ سوره آل‌عمران، آیه 45.
  38. ↑ طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، 1393ش، ج۲، ص‌۲۱۳.
  39. ↑ سوره روم، آیه 21.
  40. ↑ طباطابئی، المیزان فی تفسیر القرآن، 1393ش ، ج‌۱۶، ص‌۱۶۶.
  41. ↑ فخر رازی، تفسیر کبیر، 1420ق، ج‌۲۵، ص‌۹۲.
  42. ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، 1374ش، ج‌۱۶، ص‌‌‌۳۹۳.
  43. ↑ سوره نور، آیه 32.
  44. ↑ طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، 1393ش، ج۱۵، ص‌۱۱۳.
  45. ↑ کلینی، کافی، 1387ش، ج۵، ص۳۳۰.
  46. ↑ کلینی، کافی، 1387ش، ج۵، ص۳۳1.
  47. ↑ حبیب‌نژاد، پیوند آسمانی، ۱۳۸۱ش، ص۶۰، به نقل از ازدواج در آستانه علم، ص۱۰۸.
  48. ↑ ابراهیمی‌پور، شاخص‌های خانوادۀ مطلوب در اسلام، 1391ش، ص20.
  49. ↑ استیون مینتز، «جایگاه خانواده در غرب»، پرتال جامع علوم اسلامی.
  50. ↑ عظیم‎پور و پاپی‌نژاد، «راهکارهای مقابله با ازدواج سفید از منظر قرآن و روایات»، 1384ش، ص70.
  51. ↑ «ازدواج سفید چیست؟ شرایط ازدواج سفید در ایران»، وب‌سایت وکلای دادگستری ره‌جویان عدالت.
  52. ↑ «زندگی مجردی و هم‌خانگی، ره‎آورد سبک زندگی غربی برای جوانان ایرانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  53. ↑ «عوامل هم خانگی یا زندگی مشترک بدون ازدواج»، وب‌سایتمرکز مشاوره خانواده و روانشناسی آویژه.
  54. ↑ عظیم‎پور و پاپی‌نژاد، «راهکارهای مقابله با ازدواج سفید از منظر قرآن و روایات»، 1384ش، ص82.
  55. ↑ «زمانی برای احیای سنت واسطه‌گری در ازدواج»، خبرگرزاری مهر.
  56. ↑ عظیم‎پور و پاپی‌نژاد، «راهکارهای مقابله با ازدواج سفید از منظر قرآن و روایات»، 1384ش، ص83-85.
  57. ↑ عظیم‎پور و پاپی‌نژاد، «راهکارهای مقابله با ازدواج سفید از منظر قرآن و روایات»، 1384ش، ص9.
  58. ↑ عظیم‎پور و پاپی‌نژاد، «راهکارهای مقابله با ازدواج سفید از منظر قرآن و روایات»، 1384ش، ص85.
  59. ↑ عظیم‎پور و پاپی‌نژاد، «راهکارهای مقابله با ازدواج سفید از منظر قرآن و روایات»، 1384ش، ص90.
  60. ↑ «وضعیت ازدواج در کشور بحرانی است»، خبرگزاری دانشجو.

منابع

  • قرآن کریم.
  • ابراهیمی‌پور، قاسم، شاخص‌های خانوادۀ مطلوب در اسلام، قم، مرکزبررسی‌های راهبردی ریاست جمهوری با همکاری پژوهشگاه المصطفی، 1391ش.
  • «ازدواج سفید چیست؟ شرایط ازدواج سفید در ایران»، وب‌سایت وکلای دادگستری ره‌جویان عدالت، تاریخ بازدید: 25 اردیبهشت 1402ش.
  • استیون مینتز، سوزان کلوگ، ترجمۀ مرتضی مداحی، «جایگاه خانواده در غرب»، پرتال جامع علوم اسلامی، تاریخ بازدید: 25 اردیبهشت 1402ش.
  • اسدپور، (بی‌نام)، «مسألۀ زن در نظام اندیشه‌ای شهید مطهری»، پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی ایران، تاریخ درج مطلب: 16 اردیبهشت 1402ش.
  • «تاریخچۀ ازدواج»، وب‌سایت مرکز ملی پاسخگویی به‌سوالات دینی، تاریخ بازدید: 30 اردیبهشت 1402ش.
  • حاجی‌بابایی، زهرا، «رقابت تنگاتنگ ازدواج و طلاق در کشور/ تهران در صدر همۀ آمار‌ها»، وب‌سایت خبرگزاری فارس؛ باشگاه توانا، تاریخ درج مطلب: 10 بهمن 1401ش.
  • «خوانش فلسفی از خانواده در گفتگو با برندا آلموند (فیلسوف جامعه و اخلاق)»، وب‌سایت مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 7 آبان 1393ش.
  • «زندگی مجردی و هم‌خانگی، ره‌آورد سبک زندگی غربی برای جوانان ایرانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 15 فروردین 1395ش.
  • «زمانی برای احیای سنت واسطه‌گری در ازدواج»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 2 مرداد 1399ش.
  • عظیم‎پور، عظیم و پاپی‌نژاد، فاطمه، «راهکارهای مقابله با ازدواج سفید از منظر قرآن و روایات»، مطالعات راهبردی زنان، شمارۀ 84، شهریور 1384ش.
  • «عوامل هم خانگی یا زندگی مشترک بدون ازدواج»، وب‌سای تمرکز مشاوره خانواده و روانشناسی آویژه، تاریخ درج مطلب: 4 مارچ 2021م.
  • قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مصوب 1358ش.
  • «مهمترین علل تأخیر در ازدواج جوانان چیست؟»، وب‌سایت پاسخکده، تاریخ بازد دید: 30 خرداد 1402ش.
  • «وضعیت ازدواج در کشور بحرانی است»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: 19 تیر 1400ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:ازدواج&oldid=4337»