قوانین و مقررات متعددی برای حمایت از کودکان کار در ایران وجود دارد و نهادهای مختلفی از جمله بهزیستی، وزارت کار و سازمانهای مردمنهاد در این زمینه فعالیت میکنند. با این حال، چالشهای متعددی در زمینه ساماندهی و حمایت از این کودکان وجود دارد.
قوانین و مقررات متعددی برای حمایت از کودکان کار در ایران وجود دارد و نهادهای مختلفی از جمله بهزیستی، وزارت کار و سازمانهای مردمنهاد در این زمینه فعالیت میکنند. با این حال، چالشهای متعددی در زمینه ساماندهی و حمایت از این کودکان وجود دارد.
==مفهومشناسی==
==مفهومشناسی کار کودک==
کار کودکان، مقولهای فرهنگی- اقتصادی و دارای اشتراکهای جهانی و منطقهای است؛ اما بررسی قلمرو یا پیامدهای مثبت و منفی آن با توجه به تفاوتهای جغرافیایی، تاریخی، سیاسی و تنوع فرهنگی در سطح ناحیهای و محلی امکانپذیر است.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20171205093246-10013-210.pdf میرکزاده و دیگران، «تحلیل نگرش کارشناسان در برابر مزایا و معایب کار کودکان روستایی در فعالیتهای کشاورزی»، 1396ش، ص79.]</ref> کار کودک بهشکلهای مختلفی تعریف شده است؛ برخی صِرف اشتغال کودک به فعالیت اقتصادی را کار کودک مینامند و برخی دیگر هر نوع فعالیت کودک چه در محیط خانه و چه در بیرون را کار کودک تلقی میکنند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1071624/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%B5%D9%85%DB%8C%D9%85-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%BA%D8%A7%D9%84-%D9%88-%D8%AA%D8%AD%D8%B5%DB%8C%D9%84-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D8% شهرکی و قادری، «بررسی تصمیم به اشتغال و تحصیل کودکان کار در ایران»، 1391ش، ص68.]</ref>
کار کودکان، مقولهای فرهنگی- اقتصادی و دارای اشتراکهای جهانی و منطقهای است؛ اما بررسی قلمرو یا پیامدهای مثبت و منفی آن با توجه به تفاوتهای جغرافیایی، تاریخی، سیاسی و تنوع فرهنگی در سطح ناحیهای و محلی امکانپذیر است.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20171205093246-10013-210.pdf میرکزاده و دیگران، «تحلیل نگرش کارشناسان در برابر مزایا و معایب کار کودکان روستایی در فعالیتهای کشاورزی»، 1396ش، ص79.]</ref> کار کودک بهشکلهای مختلفی تعریف شده است؛ برخی صِرف اشتغال کودک به فعالیت اقتصادی را کار کودک مینامند و برخی دیگر هر نوع فعالیت کودک چه در محیط خانه و چه در بیرون را کار کودک تلقی میکنند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1071624/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%B5%D9%85%DB%8C%D9%85-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%BA%D8%A7%D9%84-%D9%88-%D8%AA%D8%AD%D8%B5%DB%8C%D9%84-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D8% شهرکی و قادری، «بررسی تصمیم به اشتغال و تحصیل کودکان کار در ایران»، 1391ش، ص68.]</ref>
خط ۱۶:
خط ۱۶:
در برخی پژوهشهای سازمان بینالمللی کار پیشنهاد شده است که از افراط و تفریط در زمینهٔ کار کودکان خودداری شود و حکم به ممنوعیت مطلق کار کودکان داده نشود؛ تا جایی که قانونی شدن برخی کارها مورد اتفاق بینالمللی قرار گرفته است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1685679/%d8%a8%d8%b1%d8%b1%d8%b3%db%8c-%d9%85%d8%b9%d8%b6%d9%84%d8%a7%d8%aa-%d9%86%d8%a7%d8%b4%db%8c-%d8%a7%d8%b2-%da%a9%d8%a7%d8%b1-%da%a9%d9%88%d8%af%da%a9%d8%a7%d9%86-%d8%af%d8%b1-%d8%a7%db%8c%d8%b1%d8%a7%d9% فطرس و فتحی، «بررسی معضلات ناشی از کار کودکان در ایران»، 1399ش، ص183-184.]</ref> در این چارچوب، اصطلاح «کودک کار» ناظر به کودکانی است که بهدلیل شرایط نامطلوب زندگی خود، بهاجبار و از روی ناچاری بیشتر زمان خود را صرف کار میکنند.<ref>[https://www.magiran.com/paper/showpdf/d6f73c49-b799-45a2-8fee-d25a3441ea35?p=1938599&m=2510 شیشهگران و حاجیدهآبادی، «بررسی بزهدیده شناختی کودکان کار»، 1397ش، ص477.]</ref>
در برخی پژوهشهای سازمان بینالمللی کار پیشنهاد شده است که از افراط و تفریط در زمینهٔ کار کودکان خودداری شود و حکم به ممنوعیت مطلق کار کودکان داده نشود؛ تا جایی که قانونی شدن برخی کارها مورد اتفاق بینالمللی قرار گرفته است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1685679/%d8%a8%d8%b1%d8%b1%d8%b3%db%8c-%d9%85%d8%b9%d8%b6%d9%84%d8%a7%d8%aa-%d9%86%d8%a7%d8%b4%db%8c-%d8%a7%d8%b2-%da%a9%d8%a7%d8%b1-%da%a9%d9%88%d8%af%da%a9%d8%a7%d9%86-%d8%af%d8%b1-%d8%a7%db%8c%d8%b1%d8%a7%d9% فطرس و فتحی، «بررسی معضلات ناشی از کار کودکان در ایران»، 1399ش، ص183-184.]</ref> در این چارچوب، اصطلاح «کودک کار» ناظر به کودکانی است که بهدلیل شرایط نامطلوب زندگی خود، بهاجبار و از روی ناچاری بیشتر زمان خود را صرف کار میکنند.<ref>[https://www.magiran.com/paper/showpdf/d6f73c49-b799-45a2-8fee-d25a3441ea35?p=1938599&m=2510 شیشهگران و حاجیدهآبادی، «بررسی بزهدیده شناختی کودکان کار»، 1397ش، ص477.]</ref>
==تاریخچه==
==تاریخچه کار کوردک==
تا پیش از انقلاب صنعتی، کار کودکان موضوعی عادی بود و کودکان به والدین خود در کارهایی مانند کشاورزی و بافندگی کمک میکردند؛ اما با ظهور انقلاب صنعتی و نیاز شدید به نیروی کار در سالهای ۱۷۸۰م تا ۱۸۴۰م، بیش از نیمی از کارگران کارخانهها را کودکان تشکیل دادند و آنان را به مشاغل سخت،<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1481486/تاریخچه-کودکان-کار خزاعی، «تاریخچۀ کودکان کار»، وبسایت راسخون.]</ref> با دستمزد کم و ساعت کاری طولانی واداشتند. پس از مدتی، مردم و برخی از گروهها در اعتراض به وضعیت نابسامان کار کودکان اعتراضهای گستردهای کردند. نویسندگانی از جمله چارلز دیکنز، نویسندهٔ رمان «الیور توئیست»، نیز پیرامون مضرات کار کودکان روشنگری کردند و پس از آن کمکم قوانین حمایتی از کار کودکان مطرح شد.<ref>[https://apcl.org.ir/تاریخچه-کار-کودکان/ «تاریخچۀ کار کودکان»، وبسایت انجمن حمایت از کودکان کار.]</ref>
تا پیش از انقلاب صنعتی، کار کودکان موضوعی عادی بود و کودکان به والدین خود در کارهایی مانند کشاورزی و بافندگی کمک میکردند؛ اما با ظهور انقلاب صنعتی و نیاز شدید به نیروی کار در سالهای ۱۷۸۰م تا ۱۸۴۰م، بیش از نیمی از کارگران کارخانهها را کودکان تشکیل دادند و آنان را به مشاغل سخت،<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1481486/تاریخچه-کودکان-کار خزاعی، «تاریخچۀ کودکان کار»، وبسایت راسخون.]</ref> با دستمزد کم و ساعت کاری طولانی واداشتند.
==علل کار کودکا==
پس از مدتی، مردم و برخی از گروهها در اعتراض به وضعیت نابسامان کار کودکان اعتراضهای گستردهای کردند. نویسندگانی از جمله چارلز دیکنز، نویسندهٔ رمان «الیور توئیست»، نیز پیرامون مضرات کار کودکان روشنگری کردند و پس از آن کمکم قوانین حمایتی از کار کودکان مطرح شد.<ref>[https://apcl.org.ir/تاریخچه-کار-کودکان/ «تاریخچۀ کار کودکان»، وبسایت انجمن حمایت از کودکان کار.]</ref>
فعالیت کاری کودکان همواره در تاریخ بشر وجود داشته و خانوادهها در روش تربیتی خود میکوشیدند تا از طریق آموزش کار به کودکان، شخصیت آنها را شکوفا کنند و حس مسئولیتپذیری را در آنها ارتقا دهند. همچنین کودکان در تمام جوامع، بخشی از نیروی کار [[خانواده]] دانسته میشدند؛ اما برخی عوامل موجب میشود که کودکان به اجبار یا با شرایط سختتری به کار و درآمدزایی بپردازند. کارشناسان، فقر خانواده را عمدهترین دلیل رویآوردن کودکان به کار سخت یا طولانیمدت دانستهاند.<ref>[http://ensani.ir/file/download/article/20101004112223-واكاوي%20كودكان%20در%20ايران.pdf رئیس دانا، «واکاوی کار کودکان در ایران»، 1382ش، ص240.]</ref> عواملی همچون درآمد پایین والدین، بیکاری پدر، بیماری والدین، مهاجرت داخلی و خارجی خانواده و تک سرپرستی، احتمال [[کار کودکان]] را افزایش میدهد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1818477/%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D9%87-%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%88%D8%B6%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%B9%D9% نوبهاری، «کار کودکان در ایران: ارائۀ گزارشی از وضعیت علل و پیامدهای آن»، 1400ش، ص6-7.]</ref>
==علل کار کودک==
فعالیت کاری کودکان همواره در تاریخ بشر وجود داشته و خانوادهها در روش تربیتی خود میکوشیدند تا از طریق آموزش کار به کودکان، شخصیت آنها را شکوفا کنند و حس مسئولیتپذیری را در آنها ارتقا دهند. همچنین کودکان در تمام جوامع، بخشی از نیروی کار [[خانواده]] دانسته میشدند؛ اما برخی عوامل موجب میشود که کودکان به اجبار یا با شرایط سختتری به کار و درآمدزایی بپردازند.
کارشناسان، فقر خانواده را عمدهترین دلیل رویآوردن کودکان به کار سخت یا طولانیمدت دانستهاند.<ref>[http://ensani.ir/file/download/article/20101004112223-واكاوي%20كودكان%20در%20ايران.pdf رئیس دانا، «واکاوی کار کودکان در ایران»، 1382ش، ص240.]</ref> عواملی همچون درآمد پایین والدین، بیکاری پدر، بیماری والدین، مهاجرت داخلی و خارجی خانواده و تک سرپرستی، احتمال [[کار کودکان]] را افزایش میدهد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1818477/%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D9%87-%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%88%D8%B6%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%B9%D9% نوبهاری، «کار کودکان در ایران: ارائۀ گزارشی از وضعیت علل و پیامدهای آن»، 1400ش، ص6-7.]</ref>
==شکلهای مختلف کار کودک==
==شکلهای مختلف کار کودک==
خط ۶۵:
خط ۶۹:
==قوانین و سازمانهای متولی در ایران==
==قوانین و سازمانهای متولی در ایران==
ایران در اسفندماه ۱۳۷۲ش در کنوانسیون حقوق کودک عضو شد.<ref>[https://www.irna.ir/news/83108974/پذيرش-مشروط-حقوق-كودك «پذیرش مشروط حقوق کودک»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> طبق مادهٔ ۷۹ قانون کار در ایران، اشتغال به کار کودکان زیر ۱۵ سال ممنوع است؛ همچنین طبق مادهٔ ۸۴ قانون کار در مورد مشاغلی که برای سلامتی یا اخلاق زیانآور است، حداقل سن کار ۱۸ سال در نظر گرفته شده است.<ref>[https://rc.majlis.ir/fa/law/show/99612 «قانون کار»، وبسایت مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی.]</ref> از سال ۱۳۷۸ش سیاستگذاری در مورد کار کودکان با وظایف تعریف شده برای شهرداری و بهزیستی در ایران انجام شد. تا سال ۱۳۸۴ش سیزده نهاد،<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5839443/%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%DB%B2%DB%B0-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B1-%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%85%D8%B1%DB%8C-%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1%D8%A2%D9%85% «کودکان کار 20 برابر مستمری والدینشان درآمد دارند»، خبرگزاری مهر.]</ref> آموزش و پرورش، سازمان بیمه سلامت، سازمان فنیوحرفهای، نیروی انتظامی، ثبت احوال، وزارت کشور،<ref>[https://www.farsnews.ir/news/14020330000512/کودکان-کار-خارجی-رد-مرز-می-شوند «کودکان کار خارجی رد مرز میشودند؟»، خبرگزاری فارس.]</ref> کمیتهٔ امداد امام خمینی، صداوسیما، شهرداری، هلالاحمر، دادگستری، وزرات بهداشت و درمان و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی<ref>[https://www.behzisti.ir/news/52351/۱۱-نهاد-و-ارگان-متولی-کودکان-کار-هستند «11 نهاد و ارگان متولی کودکان کار هستند»، وبسایت سازمان بهزیستی کشور.]</ref> متولی کار کودکان بودند. با تصویب قانون حمایت از کودکان بیسرپرست و بدسرپرست و آییننامه اورژانس اجتماعی، تعداد نهادهای مسئول به ۲۷ رسید.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5839443/%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%DB%B2%DB%B0-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B1-%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%85%D8%B1%DB%8C-%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1%D8%A2%D9%85% «کودکان کار 20 برابر مستمری والدینشان درآمد دارند»، خبرگزاری مهر.]</ref>
ایران در اسفندماه ۱۳۷۲ش در کنوانسیون حقوق کودک عضو شد.<ref>[https://www.irna.ir/news/83108974/پذيرش-مشروط-حقوق-كودك «پذیرش مشروط حقوق کودک»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> طبق مادهٔ ۷۹ قانون کار در ایران، اشتغال به کار کودکان زیر ۱۵ سال ممنوع است؛ همچنین طبق مادهٔ ۸۴ قانون کار در مورد مشاغلی که برای سلامتی یا اخلاق زیانآور است، حداقل سن کار ۱۸ سال در نظر گرفته شده است.<ref>[https://rc.majlis.ir/fa/law/show/99612 «قانون کار»، وبسایت مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی.]</ref> از سال ۱۳۷۸ش سیاستگذاری در مورد کار کودکان با وظایف تعریف شده برای شهرداری و بهزیستی در ایران انجام شد.
تا سال ۱۳۸۴ش سیزده نهاد،<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5839443/%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%DB%B2%DB%B0-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B1-%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%85%D8%B1%DB%8C-%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1%D8%A2%D9%85% «کودکان کار 20 برابر مستمری والدینشان درآمد دارند»، خبرگزاری مهر.]</ref> آموزش و پرورش، سازمان بیمه سلامت، سازمان فنیوحرفهای، نیروی انتظامی، ثبت احوال، وزارت کشور،<ref>[https://www.farsnews.ir/news/14020330000512/کودکان-کار-خارجی-رد-مرز-می-شوند «کودکان کار خارجی رد مرز میشودند؟»، خبرگزاری فارس.]</ref> کمیتهٔ امداد امام خمینی، صداوسیما، شهرداری، هلالاحمر، دادگستری، وزرات بهداشت و درمان و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی<ref>[https://www.behzisti.ir/news/52351/۱۱-نهاد-و-ارگان-متولی-کودکان-کار-هستند «11 نهاد و ارگان متولی کودکان کار هستند»، وبسایت سازمان بهزیستی کشور.]</ref> متولی کار کودکان بودند. با تصویب قانون حمایت از کودکان بیسرپرست و بدسرپرست و آییننامه اورژانس اجتماعی، تعداد نهادهای مسئول به ۲۷ رسید.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5839443/%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%DB%B2%DB%B0-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B1-%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%85%D8%B1%DB%8C-%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1%D8%A2%D9%85% «کودکان کار 20 برابر مستمری والدینشان درآمد دارند»، خبرگزاری مهر.]</ref>
طبق آییننامهٔ جدیدِ حمایت از کودکان و نوجوانان در سال ۱۴۰۲ش، سرپرستی کودکان بیسرپرست و بدسرپرستی که به کار اشتغال دارند، به خانوادههای دارای صلاحیت و خواهان فرزندخواندگی داده میشود.<ref>[https://www.etemadonline.com/بخش-اجتماعی-23/623759-وزیر-دادگستری-کودک-کار «کودکان کار زیر 18 سال فرزندخوانده میشوند»، اعتماد آنلاین.]</ref>
طبق آییننامهٔ جدیدِ حمایت از کودکان و نوجوانان در سال ۱۴۰۲ش، سرپرستی کودکان بیسرپرست و بدسرپرستی که به کار اشتغال دارند، به خانوادههای دارای صلاحیت و خواهان فرزندخواندگی داده میشود.<ref>[https://www.etemadonline.com/بخش-اجتماعی-23/623759-وزیر-دادگستری-کودک-کار «کودکان کار زیر 18 سال فرزندخوانده میشوند»، اعتماد آنلاین.]</ref>
==حمایت اجتماعی از کودکان مشغول به کار در خیابان==
==حمایت اجتماعی از کودکان مشغول به کار در خیابان==
با توجه به آمارها حدود ۷۵ درصد از کودکانی که در خیابان کار میکنند، بهطور مستقیم منبع مالی خانواده خود هستند؛ از این رو برخی کارشناسان معتقدند در صورت نیاز، از اقلام فروشی آنان میتوان خرید کرد؛<ref>[https://sobherouyesh.com/آیا-از-کودکان-کار-خرید-کنیم؟/ «آیا از کودکان کار خرید کنیم؟»، وبسایت مجلۀ صبح رویش.]</ref> برخی دیگر از کارشناسان، مشکلات خانوادگی کودکان مشغول به کار در خیابان را اساسیتر از آن میدانند که خرید از آنان بتواند آن را حل کند. مسئلهٔ مهم در رابطه با این کودکان حفظ شأن انسانی آنان بههنگام اصرار به خرید است. برخی بلاگرها نیز با هدف جذبِ دنبالکننده، با سوژه قرار دادن این کودکان و کمکهای نمایشی، جایگاه انسانی آنان را نادیده میگیرند. همچنین باید توجه کرد کودکانی که در خیابان کار میکنند، متکدی نیستند. از جمله مهمترین اقدام حمایتی از این کودکان را معرفی آنان به مؤسسههای خیریه کودکان دانستهاند. تهیه غذای گرم، لباس نو و لوازم تحریر برای آنان هم میتواند کمککننده باشد.<ref>[https://mag.bonyaddanesh.org/supporting-working-children/ نقیزاده، «حمایت از کودکان کار چگونه ممکن میشود؟»، وبسایت مجلۀ بنیاد دانش.]</ref>
با توجه به آمارها حدود ۷۵ درصد از کودکانی که در خیابان کار میکنند، بهطور مستقیم منبع مالی خانواده خود هستند؛ از این رو برخی کارشناسان معتقدند در صورت نیاز، از اقلام فروشی آنان میتوان خرید کرد؛<ref>[https://sobherouyesh.com/آیا-از-کودکان-کار-خرید-کنیم؟/ «آیا از کودکان کار خرید کنیم؟»، وبسایت مجلۀ صبح رویش.]</ref> برخی دیگر از کارشناسان، مشکلات خانوادگی کودکان مشغول به کار در خیابان را اساسیتر از آن میدانند که خرید از آنان بتواند آن را حل کند.
مسئلهٔ مهم در رابطه با این کودکان حفظ شأن انسانی آنان بههنگام اصرار به خرید است. برخی بلاگرها نیز با هدف جذبِ دنبالکننده، با سوژه قرار دادن این کودکان و کمکهای نمایشی، جایگاه انسانی آنان را نادیده میگیرند. همچنین باید توجه کرد کودکانی که در خیابان کار میکنند، متکدی نیستند. از جمله مهمترین اقدام حمایتی از این کودکان را معرفی آنان به مؤسسههای خیریه کودکان دانستهاند. تهیه غذای گرم، لباس نو و لوازم تحریر برای آنان هم میتواند کمککننده باشد.<ref>[https://mag.bonyaddanesh.org/supporting-working-children/ نقیزاده، «حمایت از کودکان کار چگونه ممکن میشود؟»، وبسایت مجلۀ بنیاد دانش.]</ref>
==<big>'''کار کودکان بلوچ'''</big>==
==<big>'''کار کودکان بلوچ'''</big>==
سختکوشی و تلاش که جزء افتخارات مردم بلوچ است از یکسو<ref>[https://shoaresal.ir/fa/news/331772/%D9%81%D9%82%D8%B1-%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D9%87-%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%81%D8%AA%DA%AF%DB%8C-%D9%88-%D9%85%D8%AD%D9%86%D8%AA-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86 «فقر، توسعه نیافتگی و محنت مردم بلوچ»، وبسایت خبری تحلیلی شعار سال.]</ref> و خصوصیت زندگی، فقر و بیکاری از سوی دیگر سبب میشود که دختر و پسر بلوچ از سنین بسیار پایین وارد بازار کار شوند. در فرهنگ عمومی بلوچ به کودک بهعنوان نیروی کار نگاه میشود. از این رو کودکان پابهپای بزرگان در اقتصاد [[خانواده]] سهم میگیرند.<ref>[https://donya-e-eqtesad.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-63/3292780-%D8%A7%D8%B2-%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D9%85-%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%A7-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D9% «از رستم پهلوان تا کودکان دستفروش»، وبسایت روزنامۀ صبح ایران.]</ref> مردم بلوچ بهویژه مادران در کنار دیگر مهارتهای زندگی، حرفههای رایج میان این مردم را به کودکان بهویژه دختران خود آموزش میدهند.<ref>[https://www.irna.ir/news/85184215/%D8%B3%D9%81%D8%A7%D9%84%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D9%87%D9%86%D8%B1%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%DA%86%D8%B1%D8%AE%D8%B4-%D8%A8%D8%AF%D9%88%D9%86-%DA%86%D8%B1%D8%AE-%D9%85%DB%8C-%DA%86%D8%B1%D8%AE%D8%AF «سفالگری در بلوچستان؛ هنری که چرخش بدون چرخ میچرخد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> پسران بیشتر از پدران خود کار را میآموزند.<ref>[https://vista.ir/m/c/0qs24 «تقسیم کار در خانواده عشایر»، وبسایت مجلۀ ویستا.]</ref> حتی بلوچهایی که در حوزۀ قاچاق بهویژه قاچاق سوخت اشتغال دارند، کودکان خردسال خود را وارد کار قاچاق میکنند تا کار کشته شوند.<ref>[https://www.asriran.com/fa/news/736514/%D8%A7%DB%8C%D9%86-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D9%87%E2%80%8C-%D9%86%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF-%D9%82%D8%A7%DA%86%D8%A7%D9%82-%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%DA%A9%D9%86%D9% «این کودکان مدرسه نمیروند قاچاق میکنند»، سایت تحلیلی خبری عصر ایران.]</ref>
سختکوشی و تلاش که جزء افتخارات مردم بلوچ است از یکسو<ref>[https://shoaresal.ir/fa/news/331772/%D9%81%D9%82%D8%B1-%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D9%87-%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%81%D8%AA%DA%AF%DB%8C-%D9%88-%D9%85%D8%AD%D9%86%D8%AA-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86 «فقر، توسعه نیافتگی و محنت مردم بلوچ»، وبسایت خبری تحلیلی شعار سال.]</ref> و خصوصیت زندگی، فقر و بیکاری از سوی دیگر سبب میشود که دختر و پسر بلوچ از سنین بسیار پایین وارد بازار کار شوند. در فرهنگ عمومی بلوچ به کودک بهعنوان نیروی کار نگاه میشود. از این رو کودکان پابهپای بزرگان در اقتصاد [[خانواده]] سهم میگیرند.<ref>[https://donya-e-eqtesad.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-63/3292780-%D8%A7%D8%B2-%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D9%85-%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%A7-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D9% «از رستم پهلوان تا کودکان دستفروش»، وبسایت روزنامۀ صبح ایران.]</ref>
مردم بلوچ بهویژه مادران در کنار دیگر مهارتهای زندگی، حرفههای رایج میان این مردم را به کودکان بهویژه دختران خود آموزش میدهند.<ref>[https://www.irna.ir/news/85184215/%D8%B3%D9%81%D8%A7%D9%84%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D9%87%D9%86%D8%B1%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%DA%86%D8%B1%D8%AE%D8%B4-%D8%A8%D8%AF%D9%88%D9%86-%DA%86%D8%B1%D8%AE-%D9%85%DB%8C-%DA%86%D8%B1%D8%AE%D8%AF «سفالگری در بلوچستان؛ هنری که چرخش بدون چرخ میچرخد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> پسران بیشتر از پدران خود کار را میآموزند.<ref>[https://vista.ir/m/c/0qs24 «تقسیم کار در خانواده عشایر»، وبسایت مجلۀ ویستا.]</ref> حتی بلوچهایی که در حوزۀ قاچاق بهویژه قاچاق سوخت اشتغال دارند، کودکان خردسال خود را وارد کار قاچاق میکنند تا کار کشته شوند.<ref>[https://www.asriran.com/fa/news/736514/%D8%A7%DB%8C%D9%86-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D9%87%E2%80%8C-%D9%86%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF-%D9%82%D8%A7%DA%86%D8%A7%D9%82-%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%DA%A9%D9%86%D9% «این کودکان مدرسه نمیروند قاچاق میکنند»، سایت تحلیلی خبری عصر ایران.]</ref>
==زمینههای کار کودکان==
==زمینههای کار کودکان==
نسخهٔ ۵ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۲۲:۳۳
کار کودک؛ فعالیت کودک در راستای کسب درآمد.
کار کودک به فعالیت اقتصادی کودکان اشاره دارد که میتواند اشکال مختلفی داشته باشد. این پدیده در بسیاری از مناطق جهان از جمله ایران مشاهده میشود. بر اساس گزارشها، حدود ۱۵۲ میلیون کودک ۵ تا ۱۷ ساله در سراسر جهان به کار اشتغال دارند.
در ایران، آمار دقیقی از تعداد کودکان کار وجود ندارد، اما تخمینها حاکی از حضور هزاران کودک در مشاغل مختلف است. این کودکان در محیطهای مختلفی از جمله کارگاههای کوچک، خیابانها، مزارع و فضای مجازی فعالیت میکنند. سازمان بینالمللی کار، کار کودک را به مشاغلی اطلاق میکند که موجب محرومیت کودک از دوران کودکی، تحصیل و رشد مناسب شود. در ایران، طبق مادۀ ۷۹ قانون کار، اشتغال کودکان زیر ۱۵ سال ممنوع است.
کودکان کار در ایران بهطور عمده در مشاغلی مانند دستفروشی، جمعآوری ضایعات، کار در کارگاهها و ارائه خدمات کوچک مشغول هستند. گزارشها نشان میدهد که بخش قابل توجهی از این کودکان را اتباع افغانستانی تشکیل میدهند. دلایل مختلفی برای کار کودکان ذکر شده است که فقر اقتصادی خانوادهها از مهمترین آنها محسوب میشود. همچنین عوامل دیگری مانند بیکاری والدین، بیماری سرپرست خانواده، مهاجرت و فقدان حمایتهای اجتماعی در این زمینه مؤثر است.
قوانین و مقررات متعددی برای حمایت از کودکان کار در ایران وجود دارد و نهادهای مختلفی از جمله بهزیستی، وزارت کار و سازمانهای مردمنهاد در این زمینه فعالیت میکنند. با این حال، چالشهای متعددی در زمینه ساماندهی و حمایت از این کودکان وجود دارد.
مفهومشناسی کار کودک
کار کودکان، مقولهای فرهنگی- اقتصادی و دارای اشتراکهای جهانی و منطقهای است؛ اما بررسی قلمرو یا پیامدهای مثبت و منفی آن با توجه به تفاوتهای جغرافیایی، تاریخی، سیاسی و تنوع فرهنگی در سطح ناحیهای و محلی امکانپذیر است.[۱] کار کودک بهشکلهای مختلفی تعریف شده است؛ برخی صِرف اشتغال کودک به فعالیت اقتصادی را کار کودک مینامند و برخی دیگر هر نوع فعالیت کودک چه در محیط خانه و چه در بیرون را کار کودک تلقی میکنند.[۲]
در تعریف سازمان بینالمللی کار، کار کودک به مشاغلی گفته میشود که موجب محرومیت کودک از دوران کودکی و تحصیل شده و با جایگاه و عزتنفس او در تضاد باشد؛ همچنین رشد فیزیکی، اجتماعی و روانی آنان را به مخاطره اندازد.[۳] در تعریف کار کودک عوامل مختلفی، همچون نوع و شرایط کار، فضای کاری و سن کودک مورد توجه قرار میگیرد؛ از این منظر، برخی کارها در رشد کودک، تأثیر مثبت دارد.[۴]
در برخی پژوهشهای سازمان بینالمللی کار پیشنهاد شده است که از افراط و تفریط در زمینهٔ کار کودکان خودداری شود و حکم به ممنوعیت مطلق کار کودکان داده نشود؛ تا جایی که قانونی شدن برخی کارها مورد اتفاق بینالمللی قرار گرفته است.[۵] در این چارچوب، اصطلاح «کودک کار» ناظر به کودکانی است که بهدلیل شرایط نامطلوب زندگی خود، بهاجبار و از روی ناچاری بیشتر زمان خود را صرف کار میکنند.[۶]
تاریخچه کار کوردک
تا پیش از انقلاب صنعتی، کار کودکان موضوعی عادی بود و کودکان به والدین خود در کارهایی مانند کشاورزی و بافندگی کمک میکردند؛ اما با ظهور انقلاب صنعتی و نیاز شدید به نیروی کار در سالهای ۱۷۸۰م تا ۱۸۴۰م، بیش از نیمی از کارگران کارخانهها را کودکان تشکیل دادند و آنان را به مشاغل سخت،[۷] با دستمزد کم و ساعت کاری طولانی واداشتند.
پس از مدتی، مردم و برخی از گروهها در اعتراض به وضعیت نابسامان کار کودکان اعتراضهای گستردهای کردند. نویسندگانی از جمله چارلز دیکنز، نویسندهٔ رمان «الیور توئیست»، نیز پیرامون مضرات کار کودکان روشنگری کردند و پس از آن کمکم قوانین حمایتی از کار کودکان مطرح شد.[۸]
علل کار کودک
فعالیت کاری کودکان همواره در تاریخ بشر وجود داشته و خانوادهها در روش تربیتی خود میکوشیدند تا از طریق آموزش کار به کودکان، شخصیت آنها را شکوفا کنند و حس مسئولیتپذیری را در آنها ارتقا دهند. همچنین کودکان در تمام جوامع، بخشی از نیروی کار خانواده دانسته میشدند؛ اما برخی عوامل موجب میشود که کودکان به اجبار یا با شرایط سختتری به کار و درآمدزایی بپردازند.
کارشناسان، فقر خانواده را عمدهترین دلیل رویآوردن کودکان به کار سخت یا طولانیمدت دانستهاند.[۹] عواملی همچون درآمد پایین والدین، بیکاری پدر، بیماری والدین، مهاجرت داخلی و خارجی خانواده و تک سرپرستی، احتمال کار کودکان را افزایش میدهد.[۱۰]
شکلهای مختلف کار کودک
در مناطق روستایی
کار کردن کودکان و کمک به اقتصاد خانوار از مسائل بدیهی و جزو فرهنگ روستانشینی محسوب میشود. در این میان توجه به سن شروع به کار، نوع و میزان کار، حقوق دریافتی، کار برای خودی یا غیرخودی، کار در فضای مزرعه یا خانه اهمیت مییابد.[۱۱]
کارگاهها و خدمات
در ایران از کودکان، بیشتر در کارگاههای کوچک همچون نانوایی، بافندگی، تعمیرگاهها و کارگاههای قالیبافی و در کارهای خدماتی نظیر نظافت، خردهکاریها، کمک در دامداریها و مرغداریها استفاده میشود.[۱۲]
کارهای خیابانی
فعالیت کودکان اعم از دختر و پسر در خیابان شامل دستفروشی (فروش کالاهای جزئی همچون آدامس، گل، فال حافظ)، کارهای خدماتی همچون واکس زدن، پاک کردن شیشهٔ اتومبیل در چهارراهها،[۱۳] فروشندگی، دورهگردی، جمعآوری نان خشک و ضایعات و دستیاری مجرمان است.[۱۴]
در فضای مجازی
امروزه شکل جدیدی از کار کودکان در فضای مجازی در قالب بلاگرهای کودک دیده میشود. این نوع از کار کودک سوءاستفاده و بهرهبرداری اقتصادی والدین از کودک و تضییع حقوق او تلقی شده و دنبالکنندگان این کودکان نیز در آسیب وارده و اجحاف در حق آنان، سهیم دانسته میشوند. تاکنون در ایران، قانونی برای منع بهکارگیری کودکان در فضای مجازی تصویب نشده و حمایت از این نوع کودکان در دست پیگیری مجلس شورای اسلامی است.[۱۵]
شکلهای متعارف کار کودک
کارهایی همچون کمک به والدین در خانه، کمک در کسبوکارهای خانگی و کسب درآمد در روزهای تعطیل و ساعات خارج از مدرسه، از مصادیق کار مثبت کودکان است.[۱۶]
کارهای غیرمجاز برای کودک
بنا بر مصوبهٔ یونیسف کارهای ممنوع برای کودکان عبارت است از:
کار تماموقت یا اختصاص زمان زیاد برای کار کردن در سنین بسیار پایین؛
کاری که همراه با فشار جسمی و روانی یا اجتماعی باشد؛
طبق آمارها حدود ۱۵۲ میلیون کودک کار ۵ تا ۱۷ ساله در جهان، هم در کشورهای فقیر و هم در کشورهای توسعهیافته وجود دارد.[۱۸]
در ایران
کار کودکان یکی از پنج آسیب اولویتدار[۱۹] و از مسائل اجتماعی پنهان انگاشته شده و آمار دقیقی از تعداد کودکانی که در مشاغل یاد شده مشغول به کارند، در دست نیست؛ از این رو آمارهای متناقضی در این باره اعلام شده است؛ اما طبق آخرین آمار بیان شده در سال ۱۴۰۱ش، تعداد کودکانی که در خیابان مشغول به کار هستند، ۱۴هزار نفر تخمین زده شده است.[۲۰] حدود نود درصد از این کودکان را پسران ۵ تا ۱۸ سال تشکیل میدهند.[۲۱]
پیامدهای کار کودک
آثار مثبت
بیشتر کارشناسان کار سازگار با توان کودک، در زمان و مکان معقول را برای کودک مفید میدانند. کودک با کار و درآمدزایی، اعتمادبهنفس مییابد، به مهارت و مسئولیت مورد نیاز در زندگی آینده میرسد و شخصیت او رشد و پرورش مییابد و بر درآمد خانواده هم میافزاید.[۲۲]
پیامدهای منفی
آسیبهای جانی و مالی، انواع آسیبهای اجتماعی، از جمله اعتیاد، خردهفروشی مواد مخدر، سوءاستفادهٔ جنسی و افزایش جرم، از پیامدهای کارهای نامناسب کودکان است.[۲۳] در راستای حمایت از کودکان در برابر پیامدهای منفی کار، از سال ۲۰۰۲م، ۱۲ ژوئن مصادف با ۲۳ خرداد روز جهانی مبارزه با کار کودکان در نظر گرفته شده است.[۲۴]
اقدامات حمایتی سازمان بینالمللی کار
از اقدامات حمایتی سازمان بینالمللی کار میتوان به تصویب کنوانسیونهای سازمان بینالمللی کار در زمینهٔ کار کودک، ارتقای رویکرد در زمینهٔ اصول و حقوق مبنایی کار، تعیین حداق سن برای استخدام، توسعهٔ امنیت و سلامت محیط کاری، تنظیم فهرست جامعی از مشاغل خطرناک برای کودکان و ارتقای عملکرد نهادهای نظارتی بر حقوق محیط کار کودکان اشاره کرد.[۲۵]
قوانین و سازمانهای متولی در ایران
ایران در اسفندماه ۱۳۷۲ش در کنوانسیون حقوق کودک عضو شد.[۲۶] طبق مادهٔ ۷۹ قانون کار در ایران، اشتغال به کار کودکان زیر ۱۵ سال ممنوع است؛ همچنین طبق مادهٔ ۸۴ قانون کار در مورد مشاغلی که برای سلامتی یا اخلاق زیانآور است، حداقل سن کار ۱۸ سال در نظر گرفته شده است.[۲۷] از سال ۱۳۷۸ش سیاستگذاری در مورد کار کودکان با وظایف تعریف شده برای شهرداری و بهزیستی در ایران انجام شد.
تا سال ۱۳۸۴ش سیزده نهاد،[۲۸] آموزش و پرورش، سازمان بیمه سلامت، سازمان فنیوحرفهای، نیروی انتظامی، ثبت احوال، وزارت کشور،[۲۹] کمیتهٔ امداد امام خمینی، صداوسیما، شهرداری، هلالاحمر، دادگستری، وزرات بهداشت و درمان و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی[۳۰] متولی کار کودکان بودند. با تصویب قانون حمایت از کودکان بیسرپرست و بدسرپرست و آییننامه اورژانس اجتماعی، تعداد نهادهای مسئول به ۲۷ رسید.[۳۱]
طبق آییننامهٔ جدیدِ حمایت از کودکان و نوجوانان در سال ۱۴۰۲ش، سرپرستی کودکان بیسرپرست و بدسرپرستی که به کار اشتغال دارند، به خانوادههای دارای صلاحیت و خواهان فرزندخواندگی داده میشود.[۳۲]
حمایت اجتماعی از کودکان مشغول به کار در خیابان
با توجه به آمارها حدود ۷۵ درصد از کودکانی که در خیابان کار میکنند، بهطور مستقیم منبع مالی خانواده خود هستند؛ از این رو برخی کارشناسان معتقدند در صورت نیاز، از اقلام فروشی آنان میتوان خرید کرد؛[۳۳] برخی دیگر از کارشناسان، مشکلات خانوادگی کودکان مشغول به کار در خیابان را اساسیتر از آن میدانند که خرید از آنان بتواند آن را حل کند.
مسئلهٔ مهم در رابطه با این کودکان حفظ شأن انسانی آنان بههنگام اصرار به خرید است. برخی بلاگرها نیز با هدف جذبِ دنبالکننده، با سوژه قرار دادن این کودکان و کمکهای نمایشی، جایگاه انسانی آنان را نادیده میگیرند. همچنین باید توجه کرد کودکانی که در خیابان کار میکنند، متکدی نیستند. از جمله مهمترین اقدام حمایتی از این کودکان را معرفی آنان به مؤسسههای خیریه کودکان دانستهاند. تهیه غذای گرم، لباس نو و لوازم تحریر برای آنان هم میتواند کمککننده باشد.[۳۴]
کار کودکان بلوچ
سختکوشی و تلاش که جزء افتخارات مردم بلوچ است از یکسو[۳۵] و خصوصیت زندگی، فقر و بیکاری از سوی دیگر سبب میشود که دختر و پسر بلوچ از سنین بسیار پایین وارد بازار کار شوند. در فرهنگ عمومی بلوچ به کودک بهعنوان نیروی کار نگاه میشود. از این رو کودکان پابهپای بزرگان در اقتصاد خانواده سهم میگیرند.[۳۶]
مردم بلوچ بهویژه مادران در کنار دیگر مهارتهای زندگی، حرفههای رایج میان این مردم را به کودکان بهویژه دختران خود آموزش میدهند.[۳۷] پسران بیشتر از پدران خود کار را میآموزند.[۳۸] حتی بلوچهایی که در حوزۀ قاچاق بهویژه قاچاق سوخت اشتغال دارند، کودکان خردسال خود را وارد کار قاچاق میکنند تا کار کشته شوند.[۳۹]
زمینههای کار کودکان
فقر، بیکاری، درآمد کم، بیسرپرستی، بدسرپرستی، اعتیاد،[۴۰] پایین بودن دستمزد کودکان،[۴۱] پایین بودن سطح فرهنگی، نبود امکانات آموزشی،[۴۲] حاشیهنیشنی و بیسرنوشتی،[۴۳] از عوامل عمومی رویآوری کودکان به کار است که شامل مردمان و کودکان بلوچ نیز میشود؛ اما برخی عوامل اختصاصی نیز برای کار کودکان بلوچ وجود دارد:
فرهنگی؛ در فرهنگ عمومی بلوچ کار، تلاش و سختکوشی امر پسندیدهای است. بنابراین از دوران کودکی این فرهنگ در آنها نهادینه میشود.[۴۴]
سبکزندگی؛ زندگی مردم بلوچ بهویژه بلوچهای کوچنشین و روستایی بهگونهای است که باید خرد و بزرگ در پیشبرد آن سهم داشته باشند.[۴۵]
فعالیت باندهای قاچاق در مرزها و ناامنی مناطق بلوچنشین.[۴۶]
انواع کار کودکان بلوچ
الف) کارهای متعارف
دختر بلوچی در حال سوزن دوزیتهیۀ آب آشامیدنی توسط کودک بلوچصنایع دستی، سوزندوزی، بافندگی، سفالگری و زرگری از شغلهای سنتی مردم بلوچ است که بیشتر توسط زنان انجام میشود. کودکان بلوچ بهویژه دختران، آن را از مادران خود میآموزند[۴۷] و در هر فرصتی حتی در ساعت تفریح مدرسه به آن میپردازند. میان بلوچهای افغانستان رایج است که دختران قبل از ازدواج در دوران کودکی تکههای سوزندوزی را برای جهیزیۀ خود، آماده کنند.[۴۸]
دامداری و کشاورزی، کودکان بلوچ در چراندن، شیردوشی و تهیۀ آب دامها سهم اساسی دارند[۴۹] و تعدادی هم در کنار پدران خود در مزارع کار میکنند.[۵۰]
جمع آوری و بازیافت زباله توسط کودکان بلوچراهنمایی و خدماترسانی برای گردشگران، فرهنگ و آیینهای سنتی، طبیعت و آثار باستانی موجود در استان سیستان و بلوچستان سبب شده است که در سالهای اخیر گردشگران بسیاری به این مناطق سفر کنند و تعداد زیادی از کودکان بلوچ بهویژه پسران در بخش بومگردی فعال هستند.[۵۱]
دستفروشی، بخش بزرگی از کودکان بلوچ در شهرها یا بازارهای مرزی، دستفروشی میکنند.[۵۲]
رسیدگی به امور منزل مانند شستورفت، تهیۀ غذا و آب آشامیدنی، در فرهنگ بلوچ از وظایف زنان است، کودکان بهویژه دختران در این زمینه با مادران خود همکاری میکنند.[۵۳]
ب) کارهای نامتعارف
تحقیقات نشان میدهد کودکانی که به کارهای نامتعارف اشتغال دارند، بیسرپرست یا بد سرپرست هستند.[۵۴] یکی از منابع درآمد بلوچها قاچاق بهویژه قاچاق سوخت است. پسران بلوچ گاهی از 6 سالگی وارد کار قاچاق در مرزهای سهکشور همسایه (ایران، افغانستان و پاکستان) میشوند.[۵۵] همچنین تعداد زیادی از کودکان بلوچ در بازارچههای مرزی و شهرهای بلوچنشین افغانستان[۵۶] و ایران، به زبالهگردی اشتغال دارند و تعداد زیادی از آنها گدایی نیز میکنند. تحقیقات انجامشده نشان میدهد که در 1395ش 14.3 درصد کودکان کار تهران کودکان بلوچ بودهاند.[۵۷] در میان این کودکان، دختر کم است و تعداد زیادی از این کودکان پاکستانی هستند.[۵۸]
پیامدهای کار کودکان
کار کودکان اگر در یک محیط آرام، زیر نظر والدین و یا اشخاص امین و به گونهای باشد که به آموزش آنها آسیبی نرساند، حس استقلال، خودکفایی و اعتماد به نفس را در آنها تقویت میکند. همچنین کودکان میتوانند در این فرصت صاحب حرفه شوند و روابط اجتماعی خود را تقویت کنند.[۵۹]
کار کودکان در کنار خانواده بهویژه دختران سبب میشود که مهارتهای زندگی را بیاموزند.[۶۰] کار کودکان به تأمین هزینههای زندگی خانواده بهویژه خانوادههای بیسرپرست یا زنسرپرست کمک شایانی میکند.[۶۱]
با وجود این، کار کودک حتی با شرایط مناسب، فرصت آموزش و دنیای کودکانۀ آنها را محدود میکند. کار اجباری یا از سر ناچاری در کنار بازماندن از آموزش، آسیبهای جبرانناپذیر روانی و عاطفی را برای کودکان بهدنبال دارد.[۶۲] کودکان بلوچ که در حوزۀ قاچاق فعالیت دارند همواره با خطر مرگ و یا از دست دادن سلامتی روبهرو هستند. بر اساس تحقیقات انجام شده در ولایت نیمروز و بازارچههای مرزی، کودکان کار مورد آزار جنسی قرار میگیرند.[۶۳]
کودکان زبالهگرد بلوچ با انواع بیماریها از جمله بیماریهای قلبی، تنفسی،[۶۴] پوستی و اعتیاد، روبرو میشوند. بسیاری از این کودکان بهویژه کودکانی که در شهر تهران حضور دارند، گرفتار باندهای تبهکار از جمله باندهای تکدیگری میشوند.[۶۵] همچنین حضور کودکان در خیابان باعث گسترش بزه و هنجارشکنیهای اجتماعی میشود.[۶۶]
کار کودکان مهاجر افغانستانی در ایران
طبق آمار سازمان بهزیستی ایران در ۱۴۰۱ش، 83%کودکان کار در ایران اتباع خارجی بودند که اکثریت آن را کودکان مهاجر افغانستانی تشکیل میدادند که 60% آنها بدون اسناد اقامتی بودند.[۶۷] در بعضی شهرها کودکان مهاجر افغانستانی 80% را تشکیل میداد.[۶۸]
عوامل کار کودکان مهاجر افغانستانی در ایران
از نظر محققان، جنگ، ناامنی، فقر، فروپاشی خانواده،[۶۹] از دستدادن سرپرست خانوده، اعتیاد، بیکاری، محکومیت به حبس آنها، پایین بودن سطح سواد، فقر فرهنگی، دید مثبت نسبت به کار کودک در جامعۀ افغانستان، نبود اسناد اقامتی، عدم دسترسی به آموزش،[۷۰] اقتصاد غیر رسمی، مهاجرت [۷۱] و نابرابری اجتماعی،[۷۲] عوامل کار کودکان مهاجر افغانستانی است.
گونههای کار کودکان مهاجر افغانستانی در ایران
طبق گزارشهای موجود، دستفروشی، واکسزدن، تکدیگری، زبالهگردی،[۷۳] مکانیکی، کارواش، کار در مغازه، کار در کارخانهجات، کارگاه نجاری و چوب، پارکبانی، حمالی، ساختمانی، خیاطی،[۷۴] جوشکاری، آجرپزی و بلورسازی[۷۵] کارهایی هستند که کودکان مهاجر افغانستان به آن مشغول هستند.
ویژگیهای کودکان مهاجر افغانستانی
بازگشت بهخانه؛ کودکان مهاجر معمولا خانواده دارند و شبها بهخانههای خود بازمیگردند.
در فرهنگ افغانستان نگاه مثبت به کار کودک وجود دارد.
در خانوادههای افغانستانی قواعد محکمتری وجود دارد و کودکان کمتر میتوانند بهناهنجاریهایی چون اعتیاد، تکدیگری و دیگر بزهها رو آورند.
کودکان افغانستانی زودتر میتوانند از دورۀ کودکی عبور کنند و بیشتر به حرفهآموزی توجه دارند.[۷۶]
پیامدهای ناشی از کار کودکان مهاجر افغانستانی در ایران
فعالان حوزه حقوق کودک و آسیبشناسان اجتماعی معتقدند، کار کودکان مهاجر پیامدهایی چون بازماندن از آموزش، دور ماندن از تربیت سالم، قربانی شدن در خشونتهای خانوادگی و اجتماعی، بلوغ زودهنگام، کمبود عاطفه و پرخاشگری، گرفتار شدن در باندهای تبهکار، اعتیاد و ابتلا به انواع بیماریها بهخصوص بیماریهای پوستی را در پی دارد.[۷۷]
کارشناسان معتقدند، کار کودکان در کنار آسیبهای فردی، آسیبهای اجتماعی چون گسترش بیسوادی، انتقال بیماریهای واگیر،[۷۸] گسترش هنجارشکنی، پرورش روحیۀ ضد اجتماعی[۷۹] و برهمزدن رفاه اجتماعی[۸۰] را در پی دارد. مهاجر غیرقانونی و افغانستانی بودن، در همه این موارد، زمینۀ آسیبپذیری کودکان را بیشتر میکند.[۸۱]
بهمنظور جلوگیری یا به حداقل رساندن آسیبهای کار برای کودکان مهاجر، فعالین حوزۀ کار کودکان، ایجاد فرصتهای آموزشی را توصیه کردهاند.[۸۲] برخی، مشکل عمده کودکان مهاجر را اسناد اقامتی یا هزینۀ بالای تمدید اسناد اقامتی دانستهاند که بیشتر خانوادهها توان پرداخت آن را ندارند. از این منظر، حل مشکل اقامت مهاجرین غیرقانونی و تخفیف در هزینههای اقامتی میتواند در جلو گیری و یا کاهش کار کودکان مهاجر مؤثر باشد.[۸۳]
بیجاری، مریم، «سوزندوزی بلوچ»، مرکز دایرۀ المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ انتشار: 1 آذر 1400ش.
«پذیرش مشروط حقوق کودک»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱ آذر ۱۳۹۷ش.
پیماننامۀ جهانی حقوق کودک، مصوب مجمع عمومی سازمان ملل متحد، 1368ش.
پیرخندان، پریسا و دیگران، «گونهشناسی کار کودکان و آسیبهای ناشی از آن بر کودکان کار در شهر تهران»، پژوهشنامۀ مددکاری اجتماعی، سال هشتم، شمارۀ 28، تابستان 1400ش.
«تاریخچهٔ کار کودکان»، وبسایت انجمن حمایت از کودکان کار، تاریخ بازدید: ۱۶ مرداد ۱۴۰۲ش.
«تقسیم کار در خانواده عشایر»، وبسایت مجلۀ ویستا، تاریخ بازدید: 12خرداد 1404ش.
خندانی، پدرام و شجاع سنگچولی، مهرویه، «کودکان کار سنتی و مدرن در حقوق موضوعۀ ایران و کنوانسیون بینالمللی حقوق کودک»، فصلنامۀ علمی حقوق و مطالعات نوین، دورۀ 1، زمستان 1399ش.
«حمایت اجتماعی از کودکان کار و خیابان»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۲۲ خرداد ۱۳۹۹ش.
حسنزاده، اسدالله و کاوش، نجیبالله، «نقش اقتصاد خانواده در بزهدیدگی اطفال در افغانستان»، دوفصلنامۀ مطالعات حقوق اسلامی، سال ششم، شمارۀ سیزدهم، خزان و زمستان 1399ش.
خندانی، پدرام و شجاع سنگچولی، مهرویه، «کودکان کار سنتی و مدرن در حقوق موضوعۀ ایران و کنوانسیون بینالمللی حقوق کودک»، فصلنامۀ علمی حقوق و مطالعات نوین، دورۀ 1، زمستان 1399ش.
«راهکارهای درمان معضل کار کودک چیست؟»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ انتشار: 23 خرداد 1401ش.
رئیس دانا، فریبرز، «واکاوی کار کودکان در ایران»، مجلهٔ جامعهشناسی مسائل اجتماعی و انحرافات، شمارهٔ ۷، بهار ۱۳۸۲ش.
رضوانی، مرتضی و دیگران، «تاریخشفاهی مدارس خودگردان مهاجران افغان در اصفهان»، وبسایت تاریخ شفاهی ایران، تاریخ بازدید: 6 تیر 1402ش.
«روایتهایی از زنان سوزندوز بلوچ افغانستانی در محله شهید باهنر»، وبسایت شهرآرانیوز، تاریخ انتشار: 18 مرداد 1400ش.
«روز جهانی مبارزه با کار کودکان»، پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، تاریخ بازدید: ۱۷ مرداد ۱۴۰۲ش.
«روایتی کوتاه از زندگی زنان بلوچ»، وبسایت انسانشناسی و فرهنگ، تاریخ انتشار: 2 اردیبهشت 1398ش.
زارعی، علی، «کودکان کار چالشها و راهکارها»، وبسایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 21 اسفند 1389ش.
زنداقطاعی، فاطمه و موسوی، ناظره، «بررسی مسئلۀ رشد در فقه امامیه و حقوق پاکستان»، وبسایت مؤسسۀ تحقیقی مکتب نرجس، تاریخ انتشار: 25 بهمن 1400ش.
ستاره، جلال، «علل و پیامدهای مهاجرت افغانها به ایران (مورد مطالعه: شهر مرزی زابل)»، پژهشنامۀ مطالعات مرزی، سال ششم، شمارۀ 3، پاییز 1397ش.
«سفالگری در بلوچستان؛ هنری که چرخش بدون چرخ میچرخد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ انتشار: 27 مرداد 1402ش.
«سوزندوزی؛ هنر اصیل و زیبای زنان بلوچ»، وبسایت راسخون، تاریخ انتشار: 1 بهمن 1387ش.
«سازمان بهزیستی ایران: بیشتر کودکان خیابانی از اتباع افغانستانی هستند»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 13 اردیبهشت 1402ش.
شهرکی، مهدی و قادری، سیمین، «بررسی تصمیم به اشتغال و تحصیل کودکان کار در ایران»، مجلهٔ علمی-پژوهشی اقتصاد مقداری، دورهٔ نهم، شمارهٔ ۴، زمستان ۱۳۹۱ش.
شیشهگران، مریم و حاجیدهآبادی، محمدعلی، «بررسی بزهدیده شناختی کودکان کار»، نشریهٔ قانون یار، پیاپی ۸، زمستان ۱۳۹۷ش.
عابدی، مینا، «کار کودک»، مجلهٔ کار و جامعه، شمارهٔ ۶۵، شهریور و مهر ۱۳۸۴ش.
غفاری فارسانی، بهنام، «نگاهی به کنوانسیون بدترین اشکال کار کودک»، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، دوره 38، شماره 2، پیاپی2، تیر 1387ش.
فطرس، شیما و فتحی، مرتضی، «بررسی معضلات ناشی از کار کودکان در ایران»، مجلهٔ مطالعات حقوق، شمارهٔ ۴، بهار ۱۳۹۹ش.
«فقر، توسعه نیافتگی و محنت مردم بلوچ»، سایت خبری تحلیلی شعار سال، تاریخ انتشار: 17 اسفند 1399ش.
قدمی، علی «وضعیت کودکان کار در ایران / آمارها چه میگویند»، خبرگزاری مهر، تاریخ انتشار: 23 خرداد 1403ش.
«قانون کار»، وبسایت مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، تاریخ تصویب: ۲۹ آبان ۱۳۶۹ش.
«کودکان 6 ساله قاچاقچیان سوخت در بلوچستان»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: 2 تیر 1398ش.
«کودکان رنج و کار»، نشریهٔ اندیشهٔ جامعه، شمارهٔ ۷، ۱۳۷۸ش.
«کودکان شغلهای سیاه در سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 19 خرداد 1395ش.
«کودکان کار ۲۰ برابر مستمری والدینشان درآمد دارند»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۷ تیر ۱۴۰۲ش.
«کودکان کار خارجی رد مرز میشودند؟»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۱ تیر ۱۴۰۲ش.
«کودکان کار زیر ۱۸ سال فرزندخوانده میشوند»، اعتماد آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۳۰ تیر ۱۴۰۲ش.
«کودکان کار فضای مجازی را نجات دهید/ آیندهٔ این کودکان پیشفروش میشود»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۹ خرداد ۱۴۰۱ش.
«کودکان کارگر در نیمروز قربانی تجاوز جنسی میشوند»، وبسایت تلویزیون چکاد، تاریخ انتشار: 6 مرداد 1397ش.
«کار کودک در حقوق ایران»، وبسایت کیلنیک حقوقی دکتر سید محمد آذین، تاریخ بازدید: 4 تیر 1403ش.
مصطفوی، «کودک کار کیست؟»، وبسایت مجلۀ نخل، تاریخ بازدید: 8 تیر 1402ش.
مطهری، حمیدرضا، «اهمیت و آداب کار در اسلام»، فصلنامۀ ویژۀ مبلغان، شمارۀ پنجم، بهار 1400ش.
میرکزاده، علیاصغر و دیگران، «تحلیل نگرش کارشناسان در برابر مزایا و معایب کار کودکان روستایی در فعالیتهای کشاورزی»، پژوهشهای روستایی، دورهٔ ۸، شمارهٔ ۱، بهار ۱۳۹۶ش.
نقیزاده، نازنین، «حمایت از کودکان کار چگونه ممکن میشود؟»، وبسایت مجلهٔ بنیاد دانش، تاریخ درج مطلب: ۸ تیر ۱۴۰۱ش.
نوبهاری، مهناز، «کار کودکان در ایران: ارائهٔ گزارشی از وضعیت علل و پیامدهای آن»، مجلهٔ مطالعات علوم اسلامی انسانی، شمارهٔ ۲۵، بهار ۱۴۰۰ش.
هدفمند نبیپور، هدایتالله، «حقوق اطفال در اسلام و اسناد بینالمللی»، دوفصلنامۀ مطالعات حقوق اسلامی، سال ششم، شمارۀ سیزدهم، پاییز و زمستان 1399ش.
وثیقزاده انصاری، حمید، «علل و عواقب کار کودکان»، وبسایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 19 آذر 1398ش.
«وزارت دادگستری: کودکان کار و خیابان یکی از پنج آسیب اولویتدار کشورهاست»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۲۳ خرداد ۱۴۰۱ش.
«وضعیت کودکان کار در جهان»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: ۱۳ مهر ۱۳۹۸ش.
«همه چیز در باره مشکلات و علل کودکان کار در ایران»، وبسایت روزانه، تاریخ بازدید: 16 تیر 1402ش.
«80 درصد کودکان کار گلستان تبعۀ افغانستان هستند»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 24 خرداد 1401ش.
«۱۱ نهاد و ارگان متولی کودکان کار هستند»، وبسایت سازمان بهزیستی کشور، تاریخ درج مطلب: ۲۵ بهمن ۱۴۰۰ش.
“ What Is Child Labour?”, International Labour Organization website, date of visit: 18 july 2023.
.jpg)
.jpg)
.jpg)